PENDAHULUAN
1. LATAR BELAKANG
Kasusastraan Bali sampun kaloktah ring dura Negara krana kaluwihan lan madaging
piteket – piteket sane ngeranayang pikayunanne becik .
Kasusastraan Bali puniki kaperangang dados kalih inggih puniki :
KESUSASTRAAN BALI PURWA
KESUSASTRAAN BALI ANYAR ( MODERN )
Ring makalah puniki jaga kawedarang indik kasusastraan Bali Purwa miwah Bali Anyar .
2. RUMUSAN MASALAH
1) Napi sane kanikaang ring kasusastraan Bali ?.
2) Napi punika kasusastraan Bali Purwa miwah perangan ipun ?
3) Napi punika kasusastraan Bali Anyar miwah perangan ipun ?
SARGA II
TETUJON
Tetojon makalah puniki kakaryanin inggih punika
1. Salah sinunggil tugas sane kaicen olih ibuk guru Bahasa Daerah Bali
2. Semangdane para pemilet utawi sane ngwacen makalah puniki uning ring indik kawentenan
kasusastraan bali lan uning daging – daging kamahatmian budaya bali druene winaka sarana ,
3. Anggen ngelestariamg kasusastraan bali sane sampun sue nenten kaplajahin olih alit - alit sareng
sami .
4. Mangda iraga sareng sami uning daging susastra punika prasida anggen tetimbang tur sesuluh
1.3 Tujuan
Agar pembaca makalah ini mengetahui dan memahami apa arti Bahasa Bali, arti Bahasa
feodal dan agar pembaca mengetahui dan paham kalau Bahasa Bali itu bukanlah Bahasa Feodal.
Sehingga pembaca tidak salah paham akan hubungan bahasa Bali dengan Bahasa feudal.
1.4 Manfaat
Agar mahasiswa dapat menginterpretasikan bahasa bali yang bukanlah sebagai bahasa
feodal. Dengan mengetahui dan memahami bahasa bali bukanlah bahasa feodal, para pembaca
dapat merealisasikan isi makalah ini dalam kehidupan.
2. Basa Madia
Basa Madia ini umumnya digunakan pada lingkungan keluarga. Pada saat berkumpul
dengan keluarga seperti: berbicara kepada anak, suami, dan saudara-saudara lainnya.
Contoh:
- “ Memene , dinane buin mani semengan, beli luas ka gunung, nyaan sediaang beli
bekel saadane”
- “ Nah beli, tiang tuara ja bani tempal kapin pamunyin Beline”.
3. Basa Kasar
Basa Kasar merupakan kata yang umum digunakan oleh masyarakat Bali untuk
menunjukkan sesuatu pada binatang. Demikian pula pada saat marah. Biasanya saat
marah orang akan mengeluarkan kata-kata kasar saat berbicara ataupun saat
berkelahi/adu mulut. Contoh:
- “ Apa buin ane tagih amah Iba, buka kene amah-amahan Ibane, Ibane tusing dadi
baan Iba ngelekang!”
Tata karma berbicara tersebut merupakan ciri dalam beretika dan bersopan santun
dalam kehidupan masyarakat. Tingkatan-tingkatan berbahasa ada pula yang disebut
dengan “rasaning basa” yang digolongkan kembali menjadi tiga bagian yaitu:
a. Basa Alus Singgih
Basa Alus Singgih merupakan bahasa yang digunakan pada saat berbicara dengan
orang yang patut dihormati. Misalnya:
- “ Sapemadegan Palunguh I Ratu nenten wenten purun sane nguragada”
- “ Titiang nglungsur lingga tangan I Ratu, ledangan picayang sane mangkin”.
SOR SINGGIH
2. Basa Madia
Basa Madia ini umumnya digunakan pada lingkungan keluarga. Pada saat berkumpul
dengan keluarga seperti: berbicara kepada anak, suami, dan saudara-saudara lainnya.
Contoh:
- “ Memene , dinane buin mani semengan, beli luas ka gunung, nyaan sediaang beli
bekel saadane”
- “ Nah beli, tiang tuara ja bani tempal kapin pamunyin Beline”.
3. Basa Kasar
Basa Kasar merupakan kata yang umum digunakan oleh masyarakat Bali untuk
menunjukkan sesuatu pada binatang. Demikian pula pada saat marah. Biasanya saat
marah orang akan mengeluarkan kata-kata kasar saat berbicara ataupun saat
berkelahi/adu mulut. Contoh:
- “ Apa buin ane tagih amah Iba, buka kene amah-amahan Ibane, Ibane tusing dadi
baan Iba ngelekang!”
Tata karma berbicara tersebut merupakan ciri dalam beretika dan bersopan santun
dalam kehidupan masyarakat. Tingkatan-tingkatan berbahasa ada pula yang disebut
dengan “rasaning basa” yang digolongkan kembali menjadi tiga bagian yaitu:
a. Basa Alus Singgih
Basa Alus Singgih merupakan bahasa yang digunakan pada saat berbicara dengan
orang yang patut dihormati. Misalnya:
- “ Sapemadegan Palunguh I Ratu nenten wenten purun sane nguragada”
- “ Titiang nglungsur lingga tangan I Ratu, ledangan picayang sane mangkin”.
2. Basa Andap inggih punika undagan basa sané kanggén ri tatkala mabaosan ring sawitra leket
lan sopan nganutin kasusilan, awanan sering kabaos basa kasar sopan, basa Bali lumrah utawi
kapara. Basané puniki kanggén ring pergaulan akrab, pepaden jeroning kawangsan, unggwan,
yusa, miwah basa ring kulawarga. Basané puniki manut ring pangandikan suarjanané, sering
kanggén olih wangsa jaba. Upami: “Bli Gus kija, paling mbok Nyoman ngalihin.”
3. Basa Madia inggih punika undagan basa Bali, sané ungguhanipuné amadyana, rasa
basanipuné pantaraning basa andap lan basa alus, tegesipuné nénten ja alus taler nénten ja kasar,
basa madiané puniki kanggén olih sang sinuhun ri kala niwakang babaos, panganika ring sang
nyuhun. Basané puniki kawangun mula saking basa madia utawi kawangun saking basa alus
antuk ngirangin salah tunggal aksaranipuné, sakadi: “titiang manados tiang, sampun manados
ampun, punika manados nika. Upami: “Ajak sira ragané mriki?” ampunang drika negak!,
“ampunang drika ngoyong, drika nak kebus pengeng nyén!”
4. Basa alus inggih punika undagan basa Bali sane madué rasa sané inggil utawi dahating
singgih rasanipun, biasané basa puniki kanggén ring peparuman, pasangkepan, indik agama, adat
lan salanturipun sané mapaiketan ring kawéntenan mabuat. Basa alusé puniki wénten tigang
soroh, sakadi: Basa Alus Sor, Basa Alus Mider, lan Basa Alus Singgih. Basa alus sor inggih
punika basa alus sané kanggén nyihnayang padéwékan, ngangkebin padéwékan saking rasa
bangga miwah angkuh, ningkesang sang sané kabaosang, tatkala matur-atur ring sang patut
singgihang, inggil jroning unggwan ring pakraman. Upami: “Icén titiang nglungsur asiki.” Basa
alus mider inggih punika basa alus sané dados kanggén sareng sami, napiké olih sang patut
singgihang utawi sang nyinggihang, napiké olih triwangsa lan jaba, upami: “Ida sampun
mamargi, ipun taler sampun mamargi. “Bapan titiangé polih makarya mangkin, ida taler polih
makarya mangkin.” Basa alus singgih inggih punika basa alus sané kanggén nyinggihang sang
patut singgihang, tan patut nyinggihang padéwékan. “Yéning wénten karya ring gria nikain
titiang”, “Ratu akuda sampun polih ngetik?
5. Basa mider inggih punika basa sané tan kapanggih alus ipun, wangunipuné wantah asiki, tan
wénten kapanggih dasa naman ipun, awanan tan wénten jaga pilihin, riantukan asapunika, raris
krunané punika kanggén sareng sami. Upami: Ratu sampunang irika nyongkok! Ipun irika
nyongkok tatkala titiang nglintang, ia ditu nyongkok ajaka timpal-timpalné dugas I Madé
kélangang gelang.
SOR SINGGIH BASA
Ring Majalah Widya Pustaka sane kamedalang olih Falkutas Sastra Universitas Udayana
Denpasar bulan mei 1984 ngunggahang mawarna – warni perangan sor singgih basa, sakadi ring
sor puniki :
Kalih soroh :
Basa kasar
Basa alus
Tigang soroh :
Basa kasar
Basa madia
Basa alus
Sane lianan wenten :
1. Tigang soroh
Basa kasar
Basa kapara/ ketah, lumbrah
Basa alus
2. Tigang Soroh
Basa sor
Basa madia
Basa singgih
Petang Soroh
Basa kasar
Basa andap
Basa madia
Basa alus
4. Limang soroh :
Basa kasar
Basa alus
Basa singgih
Basa ipun
Basa madia
Yening selehin perangan undag – undagan sor singgih basa inucap ring ajeng
pakantenannya mabina – binayan, sakewanten penerapanipun yening sampun mabebaosan pateh
kemaon.
Ring sajeroning Majalah Widya Pustaka kaca 19 – 26 taun 1984 kabaosang istilah kapara
punika tan anut, santukan kapara madue arti lumbrah utawi ketah. Basa sane mangge mangkin
taler kabaosang ngarangkus rauhing basa alus.
Sapunika taler ring buleleng lumbrah maosang basa sane mangge mabebaosan ring
pagubungan utawi kulawarga jaba saraina – raina boya ja kabaosang basa kasar. Punika wantah
marupa basa kasamen utawi basa kapara, sane wirasanipun boya ja alus taler boya ja kasar.
Saantukan asapunika kaananipun, pangaptin titiang mangda sami – sami ngenen, istilah
perangan basa punika kawaliang sakadiwedipun, inggih punika : Basa sor rauhing Basa singgih
BASA SINGGIH
Basa singgih inggih punika basa sane kanggen nyungjungang ri kala matur – matur majeng ring :
I Triwangsa
Sang ngamong jagat/ mapangkat
Atiti sane sane durung wauh
BASA SOR
Basa sor, inggih punika basa mangge mabebaosan marep ring :
Wangsa andapan
Sesamen wangsa jaba
Pasawitran sane luket utawi ri kala maiyegan
Perangaipun sane tegep sakadi ring sor puniki :
Basa singgih
Basa alus singgih ( a. si )
Basa alus sor ( a. so )
Basa alus madia ( a. ma )
Basa alus mider ( a. mi )
Basa sor :
Basa kasamen ( b. s )
Basa kasar ( b. k )
Basa singgih :
Basa alus singgih
Basa alus singgih mangge ritatkala matur – atur majeng ring wangsa sane tegehan utawi ring
janma sane patut jungjungang/ singgihang. Lengkara – lengkara sane kanggen mabebaosang
punika marupa kruna – kruna sane sampun kaanutang, upami : seda ( = mati, wafat )
mantuk ( = mulih, pulang )
ngandika (= ngomong, bersabda )
ngaksi ( = ningalin, melihat )
mireng ( = madingehang, mendengar )
ida ( = ia, beliau )
wikan ( = dueg, pandai )
parab ( = adan, nama )
gria ( = umah, istana )
ngrayunang ( = madaar, santap )
Basa alus sor
Basa alus sor mangge ngandapang raga ri kala matur – atur ring wangsa sane tegehan utawi sane
patut singgihang. Kruna – kruna sane mangge matur – matur marupa kruna – kruna sane alus
sor, upami :
padem ( = mati, meninggal )
budal (= mulih, pulang )
matur ( = ngomong, berkata )
ngatonang (= ningalin, melihat )
miragi ( = ningeh, mendengar )
ipun ( = ia, dia )
tambet ( = belog, bodoh )
wasta ( = adan, nama )
pacanggahan ( = umah, rumah )
nglungsur ( = madaar, makan )
Basa alus madia
Basa alus madia, marupa basa bali alus sane wirasanipun tengah – tengah, dados mangge marep
ring wangsa tegehan, sesamen triwangsa miwah wangsa andapan sane patut jungjungang,
upami :
tiang, wit saking titiang ( = icang, saya )
niki, wit saking puniki ( = ene, ini )
nika, nit saking punika ( = ento, itu )
ten, wit saking nenten ( = tusing, tidak )
napi, wit saking punapi ( = apa, apa )
ampun, wit saking sampun ( = suba, sudah )
sira, wit saking sapasira ( = nyen, siapa )
sirep ( = pules, tidur )
margi ( jalan, mari )
mriki ( mai, kemari )
ajeng ( daar, makan )
Basa alus mider
Basa malus mider marupa basa alus sane ngrias kagunanipun ri kala mabebaosan marep ring
wangsa sane tegehan utawi ring wangsa andapan sane patut jungjungang, upami :
rauh (= teka, datang )
kanin (= matatu, luka )
mamargi (= majalan, berjalan )
lali (= engsap, lupa )
jinah (= pipis uang )
gelis (= enggal, cepat )
raris ( = lantas, lalu )
ayam (= siap, ayam )
puput (= pragat, selesai )
alit (= cerik,kecil )
Basa sor
Basa kasamen/ kapara.
Kasamen, kruna lingganipun saking sami, polih panganter ka rauhin pangiring an dados
kasamian, kasandiang dados kasamen. Dados basa kasamen artinipun basa sor sane dados
anggen sareng sami saha wirasanipun tan ja nyinggihang maliha tan ja ngandapang, upami :
cening mara teka ?
Lengkara puniki sami – sami dados nganggen sajeroning mabebaosan. I Triwangsa nganggen
asapunika taler I Jaba dados nganggen.
upami :
1).Sasamen jaba :
Rikala mabebaosan marep ring paturu jaba sajeroning pagubungan.
I Bapa ngomong," Cening mara teka ?"
I Cening masaut," Icang mara teka Bapa".
2).I Triwangsa
Ri kala mabebaosan marep ring Jaba.
Ida Pranda ngadika," Cening mara teka ?"
I Cening matur," Titiang wau Ratu Pranda".
Lengkara : "Cening mara teka" ring buleleng lumbrah kawastanin basa kapara, sane wirasanipun
krasayang tan ja alus maliha tan ja kasar. Saantukan wenten sane tan cupu (?) ring istilah kapara,
punika awinan gentosin titiang antuk istilah kasamen.
Conto – conto :
Kruna kasamen :
icang ( saya )
nasi ( nasi ) kema ( ke sana )
mai ( mari ) madaar ( makan )
pules ( tidur ) singgah ( mampir )
Basa kasar
Basa kasar puniki taler marupa basa sor, sane katibakang marep ring pasawitran sane luket utawi
ri kala maiyegan. Kruna _ kruna sane mange, upami :
leklek ( daar, makan )
cicing (cicing, anjing )
nani ( cai, kamu lelaki )
tidik ( daar, makan )
bangka ( mati )
beler ( kual, kurang ajar )
ibe ( cai, kue, kamu )
siga ( nyai, kamu wanita )
medem ( pules, tidur )
Pengantar
Anggah-ungguhing basa Bali adalah istilah untuk tingkatan-tingkatan bahasa dalam
bahasa Bali, yang pemakaiannya telah diresmikan dalam Pesamuhan Agung (Loka Karya)
Bahasa Bali III tahun 1974 di Singaraja. Sebelumnya ada beberapa istilah untuk menyebutkan
tingkatan-tingkatan bahasa dalam bahasa Bali, antara lain : Masor Singgih atau Sor Singgih
Basa, Kasar-Alus, Undag-undagan Basa, dan Warna-warna Bahasa (Suasta: 14). Dari beberapa
istilah trsebut, yang paling sering kita dengarkan dan sering diucapkan masyarakat suku Bali
sampai sekarang adalah Sor Singgih Basa.
Berdasarkan tatacara pembentukan anggah-ungguhing basa Bali, maka yang paling
mendasar untuk dipahami dalam ussaha meningkatkan kemampuan berbicara dengan bahasa
Bali adalah perbedaan rasa bahasa kata-kata bahasa Bali. Berdasarkan rasa bahasanya kata-kata
bahasa Bali dapat dibedakan menjadi empat, yaitu : (1) kata alus; (2) kata mider; (3) kata andap;
dan (4) kata kasar.
Yening sampun maosang "basa Bali", akehan parajana Baline pamekas sane kantun
yoana makasami ajerih miragi baos sakadi asapunika, duaning sampun majanten akeh
pikobet sane pacang kapanggihin ring sajeroning parikrama sane mapaiketan ring basa
Bali punika. Sakewanten, pikobet mabaos nganggen basa Bali karumasayang meweh
taler olih parajana Baline sane sampun duur. Kahanan sane asapunika sangkaning
kawentenan basa Bali duene puniki madue wirasa sane matios-tiosan utawi maundag-
undagang. Mawinan ri tatkala mabaos nganggen Basa Bali, patut kawikanin dumun
ngeninin indik; sang sane pacang kairing mabaos, maosang sang sapasira, ri tatkala
asapunapi pacang mabaos. Samaliha mangda wikan taler sang sapasira sane gumanti
pacang mabaos, punapi parajana Bali sane maraga wangsa jaba utawi tri wangsa
(Brahmana, Wesia, Satria).
Duaning asapunika ri tatkala pacang mabaos, sang sane pacang mabaos utawi
matur-atur patut ngwikanin kawentenan wirasan kruna, wirasan lengkara, miwah
wirasan basa Bali sakadi ring sor puniki.
1) Kruna Andap
Duké nguni, kruna andap puniki kawastanin kruna lepas hormat utawi Kruna
Kapara, inggih punika kruna-kruna sané wirasan basannyané andap (éndép), nénten
alus miwah nénten kasar. Kruna-kruna puniki kanggén mabaos antuk anaké sané
sesamén wangsa, sesamén linggih utawi olih sang singgih ring sang sor.
Conto Kruna Andap: ningeh, ngomong, daar, jemak, alih, pules, negak, pesu, miwah
sane lianan.
2) Kruna Mider
Kruna Mider inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané maderbé wangun
wantah asiki, nénten maderbé wangun alus, nénten maderbé wangun tiosan, mawinan
dados maideran sajeroning bebaosan. Binanipun ring kruna alus mider; alus mider
maderbé wangun andap, nanging kruna mider nénten maderbé wangun andap utawi
wangun sané tiosan. Sapunika taler, Kruna Mider matiosan ring Kruna Andap. Yéning
Kruna Mider nénten maderbé wangun tiosan, nanging Kruna Andap maderbé wangun
alus.
7) Kruna Kasar
Kruna Kasar inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané wirasan basannyané
kaon, saha ketah kanggén ri kalaning brangti, ri kalaning marebat utawi mamisuh.
Conto Kruna Kasar:
Kruna Andap Kruna Kasar
- madaar - ngamah, nidik, ngleklek, mantet
- mati - bangka
- cai/nyai - iba
- sirep - mamelud, medem
- miwah sane lianan.
5) Lengkara Andap
Lengkara andap inggih punika lengkara basa Baliné sané wirasannyané biasa,
nénten kasar taler nénten alus. Lengkara andap puniki kawangun antuk kruna-kruna
sané andap miwah kruna mider.
Upami:
a) Ia mara majalan ngabaang sampinné padang.
(andap, andap, andap, andap, mider)
b) Nyén adan timpal caine?
(andap, andap, andap, andap)
Icang lakar mayah montor ka dealer malu.
(andap, andap, andap, mider, mider, mider, andap)
d) Dija tongos mayah listrik jani?
(mider, andap, andap, mider, andap)
6) Lengkara Kasar
Lengkara kasar inggih punika lengkara sané madué wirasa sané kaon. Yadiastun
asapunika nénten ja makasami kruna-kruna sané ngwangun lengkara kasar punika
saking kruna kasar. Taler maweweh kruna andap miwah kruna mider.
Upami:
a) Yén suba betek basangné pragat suba mamelud di pedemanné.
(andap, andap, kasar, andap, andap, andap, kasar, andap, kasar)
b) Depang suba pang bangka polonné.
(andap, andap, andap, kasar, kasar)
Men cai, ngléklék di sanggah ngae WC!
(andap, andap, kasar, andap, andap, andap, mider)
d) Mula bungut ibane galir, data-data petang iba!
(andap, kasar, kasar, mider, andap, kasar, kasar)
Sané kabaos basa ring paplajahan puniki inggih punika bebaosan sané kawangun
antuk pupulan kruna-kruna sané panjang, lintangan ring napi sané kabaos lengkara.
Yéning mirengang anak mabaos, bebaosan punika pacang makanten sor-singgih,
wénten sané alus, wénten sané madia, wénten sané andap, taler wénten sané ,mawirasa
kasar.
Punika sami wantah sangkaning linggih sang sané mabaos, sapasira sané kairing
mabaos miwah sapasira sané kabaosang. Malarapan ring wirasannyané, basa Baliné
kapalih dados: (1) basa kasar, (2) basa andap, (3) basa basa madia, miwah (4) basa alus.
1. Basa Kasar
Basa kasar inggih punika basa Baliné sané wirasannyané kaon, sering kanggén
marebat miwah mamisuh. Kanggén mabaos antuk anaké ri sedek duka, brangti, wiroda
(jengah), miwah kroda. Basa kasar kapalih malih dados kekalih: (1) basa kasar pisan,
miwah (2) basa kasar jabag.
2. Basa Andap
Basa andap inggih punika basa Baliné sané wirasannyané biasa, nénten kasar taler
nénten halus. Basa andapé puniki kanggén mabebaosan antuk anake sané linggihnyané
pateh utawi papadan (sesamén wangsa), miwah antuk anaké sané linggihnyané
singgihan ring sang sané soran.
Minakadi:
Reraosan I bapa sareng I mémé,
Bebaosan ida aji sareng Ida biang,
Raos I bapa miwah I mémé ring pianaknyané,
Raos embok/beli ring adinipun,
Raos bapak/ibu guru ring muridnyané,
Baos raja ring patih, panyroan, parekan,
Baos patih ring parekan/panyroan,
Baos majukan ring buruh,
Baos pejabat ring pegawénnyané,
Baos sang triwangsa ring wangsa jaba.
3. Basa Madia
Basa madia inggih punika basa Baliné sané makanten sakadi basa alus, nanging
wirasannyané kantun madia, santukan akéh kawangun antuk kruna-kruna alus madia.
Basa madia puniki pinih akéh katemuang ring bebaosan Bali sajeroning pagubugan
maparajana. Sapatutnyané maosang sampun, kabaos ampun, patutnyané maosang
inggih kabaos nggih, patutnyané maosang nénten kabaos ten, miwah selanturnyané.
Sajaba punika, basa madiané puniki sering kanggén mabebaosan antuk sameton Baliné
sané durung pada kenal, sané ketah mabaos matiang-jero.
Pinaka conto basa madia pacang kaunggahang kekalih lagu pop Bali ring sor
puniki, inggih punika lagu Pop Bali Rajapala miwah Bungan Sandat.
RAJAPALA
Jero-jero …
anak lanang bagus genjing,
wantah titiang widiadari,
Kén Sulasih parab titiang.
Napi wénten …
ngambil busanan tiangé,
titiang nyadia mangentosin,
antuk jinah mas tur mirah.
Rajapala parab titiang truna lara,
yéning suéca pakayunan makronan,
ratu ayu sareng titiang truna lara.
Mangkin wénten …
pinunas tiang ring beli,
yéning wénten putra adiri,
titiang mapamit ring beli.
BUNGAN SANDAT
Yen gumanti bajang
Tan bina ia pucuk nedeng kembang
Disubane layu tan ada ngrunguang
ngemasin makutang
Becik malaksana
da gumanti dadi kembang bintang
mentik di rurunge
makejang mangempok raris kaentungang
Ia i bungan sandat
salayu-layu layunne miik
‘to ia nyandang tulad
sauripe malaksana becik
Para truna-truni
mangda saling asah asih asuh
manyama braya ‘to kukuhin
rahayu kapanggih
4. Basa Alus
Basa Bali alus inggih punika basa Baliné sané wirasannyané alus utawi nyinggihang.
Manut tata krama mabaos Bali, basa alusé puniki kanggén mabebaosan antuk anaké
sané linggihnyané sor ring sang singgih.
Minakadi:
atur parekan ring raja,
atur panyroan ring patih,
atur murid ring guru,
atur pegawé ring pejabat,
atur buruh ring majikan , msl.
Basa Baliné sané wirasannyané alus puniki malih kapalih dados tigang soroh,
inggih punika: (1) basa alus singgih, (2) basa alus sor lan (3) basa alus mider.
Ring conto punika, titiang matur ring sang sareng akéh, minakadi pamilet
penataran. Titiang ngasorang raga nganggén basa alus sor. Titiang nénten maosang
mapeséngan, nanging mawasta. Titiang nénten maosang angga, nanging déwék.
Titiang nénten maosang masameton, nanging manyama. Taler nénten maosang
durung madué rabi, nanging durung maderbé somah.
Pupuh Sinom
Titiang jadma suniantara,
nista lacur manumadi,
malarapan suka legawa,
catur bekel titiang pasti,
suka duka lara pati,
nika wantah titiang tikul,
titiang mawasta I Tamtam,
nyadia titiang tangkil mangkin,
ring Sang Ayu,
sané telas tunas titiang.
Punika atur I Tamtam majeng ring Diah Adnyasuari, putrining jagat Mesir.
Duaning I Tamtam madéwék Jaba, ipun matur ring Sang Ayu Adnyasuari nganggén
basa alus sor, kaanggén ngasorang déwék ipuné.
Buku Rujukan:
Bagus, I Gusti Ngurah. 1979. Perubahan Pemakaian Bentuk Hormat dalam Masyarakat Bali.
Sebuah Pendekatan Etnografi Berbahasa. Jakarta.
Suwija, I Nyoman dan Manda, I Gede. 2009. Widia Sari. Basa lan Sastra Bali 3. Denpasar.