BAB 9

NUTRISI DAN
SISTEM
PENCERNAA
N MANUSIA
 9.1 SISTEM PENCERNAAN
SISTEM PENCERNAAN MANUSIA
Salur alimentari panjang dan berotot Bermula dari mulut hingga ke dubur

BAHAGIAN DALAM SALUR ALIMENTARI

Mulut, Esofagus, Perut, Usus Kecil, Usus Besar dan Dubur

Organ lain sistem pencernaan : Hati, Pundi hempedu dan Pankreas

KALENJAR YANG MEREMBESKAN JUS PENCERNAAN

Kalenjar Liur Kalenjar Gaster Kalenjar Usus
 9.2 PENCERNAAN

Proses penguraian makanan besar & kompleks

kepada saiz kecil & ringkas supaya mudah diserap

Pemecahan makanan secara mekanikal

(butiran kecil)
PENCERNAAN FIZIKA
L Pengunyahan & Peristalsis

Penguraian molekul kompleks

kepada molekul ringkas
KIMIA
Tindakan enzim
 ENZIM PENCERNAAN
BAHAGIAN ENZIM PROSES HIDROLISIS
MULUT (AIR Amilase air liur Kanji + air maltosa
LIUR)
PERUT Pepsin Protein + air polipeptida
Amilase pankreas Kanji + air maltosa

DUODENUM Tripsin Polipeptida + air peptida

Lipase Lipid + air asid lemak dan gliserol
USUS KECIL KARBOHIDRAT
(DINDING • Maltase • Maltosa + air glukosa
ILEUM) • Sukrase • Sukrosa + air glukosa + fruktosa
• Laktase • Laktosa + air glukosa + galaktosa
LIPID
• Lipase Lipid + air asid lemak + gliserol
PROTEIN
• Erepsin Peptida + air asid amino
 PENCERNAAN KARBOHIDRAT DALAM
MULUT
AIR LIUR
Kalenjar liur pH 6.5-7.5 Membantu membentuk bolus makanan

PROSES PENELANAN
Epiglotis menutup bukaan trakea Bolus makanan masuk ke esofagus

PERISTALSIS
Pengecutan dan pengenduran otot
Menolak bolus di esofagus ke perut
secara beritma
 Bolus
makanan
masuk ke
Farinks esofagus

Epiglotis Makanan
menutup
bukaan
trakea
Epiglotis
Esofagus

Larinks
PERISTALSIS
 PENCERNAAN PROTEIN DALAM PERUT

KALENJAR GASTER
Pengubahsuaian struktur dan fungsi sel epitelium perut Jus gaster

3 BAHAGIAN SEL EPITELIUM MEREMBESKAN

SEL PARIETAL : Asid SEL MUKUS :
SEL UTAMA : Pepsinogen
hidroklorik Mukus

PEPSINOGEN
Diaktifkan oleh asid
Enzim tidak aktif Menjadi enzim pepsin
hidroklorik
 PENCERNAAN PROTEIN DALAM PERUT

ASID HIDROKLORIK
Menyediakan medium pH 1.5- Menghentikan tindakan enzim
Membunuh bakteria
2.0 untuk enzim pepsin amilase liur

MUKUS
Melindungi dinding perut daripada : a) asid hidroklorik b) enzim pencernaan

PROSES
Makanan + jus gaster (asid Tindakan peristalsis beberapa
Bentuk separa cair : KIM
hidroklorik & enzim pepsin) jam
PENCERNAAN KARBOHIDRAT, PROTEIN DAN
LIPID DALAM USUS KECIL

USUS KECIL TERDIRI DARIPADA

Jejunum (memisahkan duodenum yang
Ileum berlingkar (bahagian
Duodenum
mengarah ke ileum) paling panjang)

DUODENUM (BAHAGIAN PERTAMA

Menerima hempedu
USUS KECIL)
Menerima jus pankreas
Menerima kim
(dihasilkan hati) ( dirembeskan pankreas)

PANKREAS
Merembeskan 3 enzim : Amilase Pankreas, Tripsin Enzim masuk ke duodenum melalui
& Lipase duktus pankreas
DUODENU
M

USUS
BESA
R

JEJUNU
M

ILEUM
 PENCERNAAN KARBOHIDRAT, PROTEIN DAN
LIPID DALAM USUS KECIL

HATI
Menghasilkan hempedu

PUNDI HEMPEDU
Menyimpan hempedu Hempedu disalur ke duodenum melalui duktus hempedu

FUNGSI HEMPEDU
Menyediakan pH 7.6-8.6 (alkali) Mengemulsikan lipid kpd titisan
Meneutralkan kim berasid untuk enzim di duodenum halus utk tindakan enzim lipase
PENCERNAAN KARBOHIDRAT, PROTEIN DAN
LIPID DALAM USUS KECIL

DUODENUM (TINDAKAN ENZIM YANG DIREMBESKAN PANKREAS)

Tindakan enzim yang dirembeskan pankreas

KALENJAR DI DINDING ILEUM

Mukus Jus Usus : Enzim maltase, sukrase, laktase, lipase & erepsin

MEDIUM BERALKALI DI ILEUM

Membolehkan enzim bertindak secara optimum
 9.3 PENYERAPAN
CIRI PENYESUAIAN ILEUM DALAM PENYERAPAN
MAKANAN TERCERNA

ILEUM
Lapisan dalam
berlipat-lipat &
Panjang Vilus
dilitupi unjuran
halus
ILEUM

VILUS

MIKROVILU
S
 CIRI PENYESUAIAN VILUS DALAM MAKANAN TERCERNA

VILUS
JARINGA
LAPISAN
EPITELIU
SEL N LAKTEA KALENJ
M VILUS
GOBLET KAPILARI L AR USUS
DARAH

Setebal Merembes Memudahkan

pengangkutan
Merembes
satu sel mukus hasil pencernaan jus usus
Mengangkut
titisan asid
lemak dan
Ke gliserol
Mengandungi
Penyerapan Membantu
nutrien cepat pencernaan seluruh enzim
pencernaan
badan
 9.3 PENYERAPAN
CIRI PENYESUAIAN MIKROVILUS DALAM PENYERAPAN
MAKANAN TERCERNA

MIKROVILUS

JLP besar untuk

Unjuran halus pada
meningkatkan kadar
epitelium vilus
penyerapan nutrien
 CARA PENYERAPAN MAKANAN TERCERNA DI ILEUM
MAKANAN TERCERNA DI SERAP MELALUI CARA PENYERAPAN
Fruktosa Resapan berbantu
Glukosa dan Galaktosa Pengangkutan aktif
Sel epitelium kapilari
darah
Asid Amino Pengangkutan aktif
Vitamin B dan C Diserap Bersama air
Air Osmosis
Asid lemak dan gliserol Sel epitelium lakteal Resapan ringkas
berpadu semula
(kondensasi) = titisan
halus lipid dalam sel
epitelium
Vitamin A, D, E, K larut Resapan ringkas
dalam lipid
 9.4 ASIMILASI
PERANAN SISTEM PEREDARAN

SISTEM YANG MEMBANTU MENGANGKUT NUTRIEN UNTUK DI

ASIMILASIKAN
Sistem peredaran darah Sistem limfa

ASIMILASI DI SEL
Nutrien digunakan Membentuk : a)sebatian kompleks b)komponen struktur

VENA PORTAL HEPAR

Gabungan kapilari darah di usus kecil Membawa darah ke hati
 9.4 ASIMILASI
PERANAN SISTEM PEREDARAN

Salur Limfa
Lakteal yang lebih besar Kandungan salur
bergabung dalam limfa masuk ke
membentuk Rangkaian
Sistem Limfa

Lipid diangkut
Vena subklavikel
(darah) ke sel Duktus toraks
kiri
badan
 FUNGSI HATI DALAM ASIMILASI MAKANAN TERCERNA

• Pusat kawal atur mengawal kuantiti nutrien

HATI masuk ke dalam sistem peredaran darah

• Glukosa digunakan untuk Respirasi sel

1)METABOLISME • Asid Amino digunakan untuk Sintesis protein plasma
MAKANAN dan enzim
TERCERNA • Proses Pendeaminaan : Asid amino berlebihan
Urea dikumuh melalui air kencing

• Menyingkirkan bahan toksik daripada darah

2)PENYAHTOKSINAN dan Disingkir melalui air kencing

3)PENYIMPANAN • Glukosa berlebihan Glikogen (simpanan)

NUTRIEN
 PROSES ASIMILASI DALAM HATI

• Hati mensintesis : protein plasma & enzim dari asid

ASID amino
• Asid Amino berlebihan tidak boleh disimpan dalam

AMINO badan dan diuraikan (proses pendeaminaan)

• Apabila Glukosa tidak mencukupi : Asid Amino
ditukar kepada glukosa oleh hati

• Glukosa dalam hati Digunakan untuk respirasi

sel : mengikut keperluan badan
GLUKOS • Selebihnya ditukar kepada Glikogen (disimpan
di hati)
A • Glukosa dalam darah menurun : Glikogen
glukosa
• Simpanan glikogen maksimum lemak
 PROSES ASIMILASI DALAM SEL

ASID • Mensintesis protoplasma baru

• Membaiki tisu rosak
AMINO • Mensintesis hormon dan enzim

• Dioksidakan (respirasi sel) membebaskan tenaga, air

GLUKOS dan karbon dioksida
• Berlebihan glikogen (disimpan di otot)
A • Tenaga digunakan untuk proses sel seperti sintesis
protein
• Fosfolipid dan kolesterol : membina membran plasma

LIPID • Lemak berlebihan (disimpan di tisu adipos bawah kulit)

• tenaga simpanan
• Kekurangan glukosa : Lemak dioksidakan tenaga
 9.5 PENYAHTINJAAN
FUNGSI USUS BESAR

DI ILEUM
Penyerapan nutrien selesai

FUNGSI USUS BESAR

Penyerapan air dan vitamin Pembentukan tinja

BAHAN MASUK KE USUS BESAR

Makanan tidak Sel mati & Sel
Serat Air
tercerna epitelium
 USUS BESAR
1) PENYERAPAN AIR DAN VITAMIN

Air dan garam mineral

BAHAN YANG
DISERAP
Vitamin B dan K
Hasil sampingan
metabolisme
sesetengah bakteria
Asid Folik

SETELAH AIR DISERAP, SISA YANG TINGGAL DI SEBUT

TINJA
 USUS BESAR
2) PEMBENTUKAN TINJA

TINJA
Bahan buangan : pigmen hempedu, bakteria
Separa pepejal Sel mati dari lapisan usus
& bahan toksik

DINDING USUS BESAR MEREMBES MUKUS

Melicinkan pergerakan tinja sehingga dubur

TINJA
Tinja dikumpul sehingga tekanan Timbul keinginan
12 -24 jam sebelum ke rektum
dalam rektum meningkat menyingkirkan tinja

PENYAHTINJAAN : Otot rektum mengecut dan mengeluarkan tinja dari dubur

 9.6 GIZI SEIMBANG
NILAI TENAGA DALAM SAMPEL MAKANAN

Gizi yang Karbohidrat, Lipid,

mengandungi Protein, Vitamin,
kesemua 7 kelas Garam mineral,
makanan Serat dan Air

GIZI SEIMBANG

Kadar yang betul

dan kuantiti
Kesihatan optimum
seimbang mengikut
keperluan individu
 Jumlah tenaga dibebaskan apabila 1 gram makanan dioksidakan
dengan lengkap
TENAGA
NILAI

Diukur dalam bentuk tenaga haba dalam unit :

(a) kilojoule per gram () (b) kalori

1 kalori atau 4.2 joule : Kuantiti tenaga haba menaikkan suhu 1 gram air
sebanyak 1 darjah Celcuis pada tekanan 1 atmosfera

Nilai tenaga makanan () =

 KANDUNGAN VITAMIN C DALAM JUS
BUAH-BUAHAN ATAU SAYUR-SAYURAN

KANDUNGAN NUTRIEN DALAM MAKANAN BERLAINAN ADALAH BERBEZA

VITAMIN C
Faktor kemerosotan : SUHU Perlu disimpan pada julat suhu yang sesuai

KANDUNGAN VITAMIN C DAPAT DIPELIHARA

PENGUBAHSUAIAN DIET BAGI INDIVIDU
TERTENTU
GIZI SEIMBANG BERUBAH MENGIKUT
Gaya hidup Keadaan kesihatan Keperluan nutrien

PINGGAN SIHAT MALAYSIA

Kuantiti relatif pelbagai kelas makanan dalam gizi seimbang

PENGAMBILAN MAKANAN BERLEBIHAN KAYA DENGAN LEMAK TEPU

MENYEBABKAN
Obesiti Penyakit kardiovaskular
 PENGUBAHSUAIAN DIET BAGI INDIVIDU
TERTENTU
OBESITI
Ketidakseimbangan pengambilan makanan dan
Penyimpanan lemak berlebihan
penggunaan tenaga

LANGKAH PENCEGAHAN
Mengurangkan pengambilan karbohidrat dan
OBESITI
Meningkatkan pengambilan sayur-sayuran dan
lemak buah-buahan

DIET MENGANDUNGI LEMAK TEPU BERLEBIHAN DAN KOLESTEROL

TINGGI
Penyakit kardiovaskular : Serangan jantung (penginfarkan
Diabetis melitus
Aterosklerosis & Hipertensi miokardium) atau strok
PENGUBAHSUAIAN DIET BAGI INDIVIDU
TERTENTU
PENGHIDAP KANSER
Menjalani rawatan kanser

Mengubahsuai diet

Memperoleh tenaga mencukupi

Mengurangkan risiko jangkitan

Sembuh lebih cepat

 9.7 ISU KESIHATAN BERKAITAN SISTEM PENCERNAAN DAN
TABIAT PEMAKANAN
PENGUBAHSUAIAN ORGAN PENCERNAAN

PINTASAN GASTER
Cadangan mengatasi obesiti Pengecilan saiz perut Pelbagai kaedah pembedahan

KESAN SAMPINGAN JANGKA PENDEK

Refluks asid, Mual, Muntah, Esofagus mengembang, Alah kepada beberapa makanan & Risiko
jangkitan

KESAN SAMPINGAN JANGKA PANJANG

Pening, Aras gula rendah, Malnutrisi, Ulser perut & Masalah penyahtinjaan
PINTASAN GASTER
• Pembedahan ini menjadikan perut lebih
kecil

• Membenarkan makanan mengelak
melalui sebahagian usus kecil.

• Ini menjadikan orang lebih cepat kenyang

• Mengurangkan makan serta pengambilan

kalori.

• Dengan memintas usus menyebabkan

hanya sedikit kalori yang diserap.

• Ini membolehkan pengurangan berat

badan.
 ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN PENYAHTINJAAN

SERAT
Kelas makanan paling penting untuk penyahtinjaan Buah-buahan & Sayur-sayuran

FUNGSI SERAT
Merangsang peristalsis Menyerap & menyingkirkan bahan toksik

Mengawal atur penyerapan glukosa FUNGSI SERAT

Meningkatkan populasi bakteria berfaedah
terutama pesakit diabetes melitus dalam usus besar

Pengambilan air banyak : Tinja sentiasa lembut & mudah bergerak di usus besar
 ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN TABIAT PEMAKANAN

GASTRITIS
Keradangan & kakisan lapisan epitelium
Apabila tiada makanan dalam perut
perut oleh jus gaster

KESAN
Ulser gaster terjadi

PUNCA
Makan masa tidak tentu & kuantiti Pengambilan alkohol@ubat tahan sakit
berbeza-beza berlebihan
 ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN TABIAT PEMAKANAN

ANOREKSIA NERVOSA
Lazim di kalangan remaja perempuan Taksub dengan berat badan

PENGHIDAP
Mengelak daripada makan Mencapai berat badan idaman

FUNGSI NORMAL SISTEM PENCERNAAN TERJEJAS

Gangguan psikologi Masalah kekurangan nutrien
 ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN TABIAT PEMAKANAN

BULIMIA NERVOSA
Taksub dengan pengawalan berat badan

Makan dengan banyak dan

PENGHIDAP
Mengambil laksatif menyebabkan
memuntahkannya cirit-birit

KESAN
Penyahhidratan, Masalah nutrisi, Penyakit kardiovaskular, Kerosakan ginjal
 ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN TABIAT PEMAKANAN

DISMORFIA OTOT
Merasakan diri bersaiz kecil & tidak cukup pertumbuhan

PENGHIDAP
Mengamalkan angkat berat, Latihan lasak & Bersenam berlebihan

KADANGKALA PENGHIDAP MENGAMBIL

Steroid Suplemen pembina otot
ISU-ISU KESIHATAN BERKAITAN TABIAT PEMAKANAN

BULIMIA NERVOSA ANOREKSIA NERVOSA

GASTRITIS DISMORFIA OTOT