MOTOR ELEKTRIK 1

DISEDIAKAN OLEH:
MOHD SAIFUL ANIS BIN BUSU
PPLV INSTITUT KEMAHIRAN MARA
KUALA LUMPUR

ITiDi 04/20/24
APA ITU MOTOR 2

Satu mesen yang boleh

menukarkan tenaga elektrik
kepada tenaga mekanikal

ITiDi 04/20/24
JENIS-JENIS MOTOR 3

• Motor DC
• Motor AC satu fasa
• Motor AC tiga fasa
• Motor AC/DC

ITiDi 04/20/24
MOTOR DC 4

• Motor DC magnet kekal

• Motor DC lilitan siri
• Motor DC lilitan selari
• Motor DC lilitan wound (siri selari)
• Motor universal (AC/DC)
• Stepping motor (stepper)

ITiDi 04/20/24
 5

ITiDi 04/20/24
 6

ITiDi 04/20/24
 7

ITiDi 04/20/24
 8

ITiDi 04/20/24
 9

ITiDi 04/20/24
MOTOR AC SATU FASA 10

• Motor aruhan satu fasa (split phase motor)

• Motor kutub telau (shaded pole motor)
• Motor hidupan kapasitor putaran aruhan
(capacitor start induction run) – satu capacitor
• Motor hidupan kapasitor putaran kapasitor
(capacitor start capacitor run) – dua capacitor

ITiDi 04/20/24
CAPACITOR START MOTOR
(SINGLE PHASE MOTOR) 11

ITiDi 04/20/24
MOTOR AC TIGA FASA 12

• Motor aruhan tiga fasa / motor sangkar tupai

(squirrel cage motor)
• Motor gelang arus (slip ring motor)
• Motor segerak (synchronous motor)

ITiDi 04/20/24
 CUT OUT OF A SQUIRREL CAGE MOTOR
13

ITiDi 04/20/24
MOTOR ARUHAN SANGKAR 14
TUPAI

• Paling popular dan banyak digunakan

• Rekabentuknya mudah
• Boleh dipercayai dan lasak
• Kelajuannya lebih kurang tetap
• Senggaraannya mudah dan murah
• Harganya berpatutan
• Kecekapannya baik

ITiDi 04/20/24
SQUIRREL CAGE MOTOR
15

ITiDi 04/20/24
 CUT OUT OF A SQUIRREL CAGE MOTOR
16

ITiDi 04/20/24
 MOTOR CROSS SECTION
17

ITiDi 04/20/24
 SQUIRREL CAGE MOTOR COUPLED
TO A WATER PUMP 18

PUMP MOTOR

ITiDi 04/20/24
MOTOR SLIP RING 19

• Kurang digunakan, harganya mahal

• Terdapat tiga slip ring dan carbon brush
• Perlukan resistance bank
• Senggaraannya lebih rumit dan mahal
• Sesuai untuk motor bersaiz besar sahaja
• Kawalan hanya pada rotornya sahaja

ITiDi 04/20/24
 SLIP RING MOTOR
20

ITiDi 04/20/24
 SLIP RING & CARBON BRUSH
21

FAN

ITiDi 04/20/24
 SLIP RING & CARBON BRUSH
22

ITiDi 04/20/24
 ROTOR & SLIP RING
FAN
23

ROTOR WINDING

SLIP RING

ITiDi
SHAFT 04/20/24
 24

ITiDi 04/20/24
MOTOR SEGERAK 25

• Perlukan bekalan AC (stator) dan DC (rotor)

• Mahal dan bersaiz besar
• Senggaraannya mahal dan rumit
• Kelajuannya tetap dan segerak
• Boleh digunakan untuk memperbaiki faktur
kuasa

ITiDi 04/20/24
 KECEKAPAN MOTOR
26

ITiDi 04/20/24
BRAKE MOTOR 27

• Mechanical brake
• Electrical brake
• For crane, hoist, lift and other lifting purpose

ITiDi 04/20/24
JENIS SAMBUNGAN GELUNG 28

• Series motor – rotor mempunyai gelong dan

diberikan bekalan seperti stator
• Wound motor - rotor mempunyai gelong dan
diberikan bekalan seperti stator, disambung selari
• Compound wound motor – campuran kedua-dua
yang diatas

ITiDi 04/20/24
MOTOR ARUHAN 29

• Rotor tiada gelong tapi copper bar shorted on

both ends
• Rotor tidak perlukan bekalan elektrik
• Bekalan AC pada stator akan mengarohkan
rotor dan medan magnet yang terhasil
bertindakbalas menghasilkan dayakilas putaran
pada rotor

ITiDi 04/20/24
MOTOR ENDS 30

• D end (drive end)

• N end (non-drive end)

ITiDi 04/20/24
INSULATION CLASS 31

Class F (up to 155 degrees C)

Class H (up to 180 degrees C)

ITiDi 04/20/24
IP INDEX 32

• Nombor index IP XX, contoh IP 45

• Angka pertama menunjukkan tahap
perlindungan dari solid particle
• Angka kedua menunjukkan tahap perlindungan
dari percikan air

ITiDi 04/20/24
 33

ITiDi 04/20/24
CIRI-CIRI MOTOR 34

• Kelajuan (Speed)
• Daya kilas (Torque)
• Faktur Kuasa (Power Factor)
• Kuasa (kW, H.P)
• Kecekapan (efficiency)
• Slip (dalam peratus)

ITiDi 04/20/24
 35

ITiDi 04/20/24
 36

ITiDi 04/20/24
 37

ITiDi 04/20/24
KELAJUAN MOTOR 38

120 x f
N = ---------
P
N – speed
f – frequency
P – no of poles
ITiDi 04/20/24
SPEED CONTROL 39

• Change no of poles
• Vary frequency
• Vary voltage
• Mechanical gear

ITiDi 04/20/24
MOTOR SLIP 40

• Slip ialah beza diantara kelajuan sebenar rotor

dengan kelajuan segerak motor
• Slip adalah diantara 1.5% hingga 4% dari
kelajuan segerak
• Hanya motor segerak tiada slip

ITiDi 04/20/24
BAHAGIAN-BAHAGIAN MOTOR 41

• Stator
• Rotor
• Bearing and shaft
• Terminal connection
• Air gap
• Capacitor
• Slip ring , commutator, carbon brush

ITiDi 04/20/24
PERLINDUNGAN MOTOR 42

• Arus lebih
• Beban lebih
• Bocor ke bumi
• Lampau panas
• Single phasing (tiga fasa sahaja)
• Reverse phase rotation (tiga fasa sahaja)

ITiDi 04/20/24
ALAT-ALAT PERLINDUNGAN 43

• Fius
• MCB
• MCCB / ACB
• RCCB

ITiDi 04/20/24
 RELAY UNTUK MOTOR
44

• Thermal Overload Relay (TOR)

• Thermal fuse
• Earth Leakage Relay (ELR)
• Thermister relay
• Gold relay
• Single phasing relay
• Reverse phase rotation relay
ITiDi 04/20/24
 RELAY CHARACTERISTIC
45

• Slow action on overload (thermal effect)

• Slow action on overheating
• Able to distinguish starting current and short time
temporary overload
• Fast action on short circuit
• Fast action on earth fault

ITiDi 04/20/24
SAMBUNGAN GELONG 46

• Sambungan Delta (fixed) – 3 terminal

• Sambungan Star (fixed) – 3 terminal
• Sambungan Star / Delta – 6 terminal
• Tidak termasuk terminal pembumian
• Motor tiga fasa tidak memerlukan neutral

ITiDi 04/20/24
PENGENALAN 6 TERMINAL 47

R1, S1, T1 atau U1,V1, W1

R2, S2, T2 atau U2, V2, W2

ITiDi 04/20/24
SUSUNAN 6 TERMINAL 48

• Susunan adalah melintang – contoh

R1 S1 T1

T2 R2 S2

Hendaklah ditentukan dengan ujian

keterusan
ITiDi 04/20/24
ARAH PUTARAN 49

• Fleming Right Hand Rule

• Motor tiga fasa arah putaran mengikut phase rotation
bekalan tiga fasa
• Jika mana-mana dua fasa diubah kedudukan motor
akan berputar sebaliknya
• Motor satu fasa tidak boleh diterbalikkan arahnya
jika L dan N diterbalikkan (jika binaannya hanya satu
hala shj)

ITiDi 04/20/24
JENIS-JENIS PEMULA 50

• Direct On Line (DOL)

• Penghidup mara songsang
• Star Delta mara songsang
• Star Delta
• auto- Transformer
• Rotor Resistance
• Soft Starter
ITiDi 04/20/24
TUJUAN PEMULA 51

• Mengurangkan arus permulaan motor

• Mengelakkan bahaya motor hidup secara tiba-
tiba
• Untuk kendalian kawalan jauh (remote)
• Motor dapat dihidupkan secara berperingkat-
peringkat

ITiDi 04/20/24
PRINSIP PEMULA 52

• Voltan kurang masa permulaan (kecuali DOL)

• Rintangan rotor tinggi masa permulaan (rotor
resistance starter)

ITiDi 04/20/24
KOMPONEN PEMULA 53

• Contactor
• Timer
• Thermal Overload Relay (TOR)
• Push button
• Auto-transformer
• Indicating lights
• Resistance bank

ITiDi 04/20/24
CONTACTOR 3 POLES, 2NC, 2NO
54

AC 240V/415V
OR DC
COIL

ITiDi 04/20/24
 CONTACTORS
AC1, AC2, AC3, AC4 55

ITiDi 04/20/24
TIMER 56

• 0 – 60 saat
• 240V
• Jenis biasa (pemasangan tetap)
• Jenis plug-in dan base
• 2NC, 2NO

ITiDi 04/20/24
THR/TOR/OL 57
(THERMAL HEATER RELAY)
• Kadaran arus
• Julat arus (ampere range)
• Pemilihan julat arus
• Tatahan arus
• Manual trip
• Reset button
• Contact (1NC, 1NO,1 COMMON)
• Nilai arus motor tambah 20% (formula)
• Nilai arus semasa motor berfungsi dengan beban
tambah 20% (kaedah tong/clamp meter)
ITiDi 04/20/24
PEMULA DOL
(DIRECT ON LINE)
58

• Untuk motor kecil, sehingga 3k.k sahaja

• Arus permulaan 6 hingga 8 kali ganda
• Arus permulaan 2 hingga 3 saat
• Motor disambung terus kepada gelong stator
dengan voltan penuh
• Satu fasa dan tiga fasa

ITiDi 04/20/24
 59

PEMULA
DOL
O/L

ITiDi 04/20/24
 PEMULA DOL – LITAR KAWALAN
60

ITiDi 04/20/24
 PEMULA DOL – LITAR KUASA
61

ITiDi 04/20/24
 DOL – KAWALAN BERTURUT

62

ITiDi 04/20/24
 DOL – FORWARD
REVERSE
63

ITiDi 04/20/24
PEMULA STAR DELTA 64

• Untuk motor 3 hingga 10 kuasa kuda (HP)

• Voltan permulaan lebih kurang 58%
(sambungan star) dari voltan penuh, reduce
torque, reduce current principle
• Masa arus permulaan 3 hingga 7 saat
• Untuk motor 6 terminal sahaja
• Voltan permulaan tidak boleh diubah-ubah

ITiDi 04/20/24
 65

STAR DELTA

ITiDi 04/20/24
PEMULA AUTO TRANSFORMER 66

• Untuk motor 10 HP dan keatas

• Voltan permulaan dikurangkan kepada
beberapa step (50%, 70%, 80%)
• Untuk motor tiga atau enam terminal
• Sesuai juga untuk motor voltan tinggi (3.3kV)

ITiDi 04/20/24
 67

AUTO-
TRANSFORMER

ITiDi 04/20/24
 68

AUTO
TRANSFORMER
POWER
CIRCUIT

ITiDi 04/20/24
 PEMULA RINTANGAN ROTOR
69

• Untuk motor bersaiz besar dan H.T sebab mahal

untuk mengawal bekalan masuknya
• Voltan penuh dikenakan kepada gelong startor masa
permulaan – voltan tinggi
• Hanya untuk motor slip ring sahaja
• Resistance bank disambung kepada lilitan rotor
melalui slip ring dan berus karbon
• More resistance, less torque, less current

ITiDi 04/20/24
 70
ROTOR
RESISTANCE
POWER
CIRCUIT

ITiDi 04/20/24
RESISTANCE BANK
71

ITiDi 04/20/24
 SOFT STARTER 72

• Electronic starter menggunakan thyrister

• Menaikkan voltan perlahan-lahan dari kosong kepada
voltan penuh dan juga sebaliknya – no jerking
• Kuasa motor bergantung kepada beban motor
• Menjimatkan kuasa elektrik semasa motor tiada
beban tapi harganya mahal

ITiDi 04/20/24
MOTOR NAME PLATE 73

• Serial number and Model number

• kW atau Horse power
• Ampere, Volt/phase, Hz
• Speed
• Insulation class
• Duty class (continuous, short time)
• Efficiency
• Noise level
ITiDi• Winding connection 04/20/24
SENGGARAAN MOTOR 74

• Bearing
• Shaft and coupling alignment
• Insulation
• Vibration
• Noise
• Cleanliness of surrounding
• Lubrication of bearing

ITiDi 04/20/24
 75

BEARING

ITiDi 04/20/24
 GREASE
76
LUBRICATION

BEARING

SHAFT

ITiDi 04/20/24
NIPPLE
LUBRICATION
77

SHAFT

ITiDi 04/20/24
 GREASING NIPPLE
78

ITiDi 04/20/24
 79

COUPLING

PUMP
MOTOR

ITiDi 04/20/24
 COUPLING ALIGNMENT CHECK
80

ITiDi 04/20/24
 UJIAN MOTOR 81

• Penebatan (Insulation)
• Kepastian terminal sambungan
• Arah pusingan
• Kelajuan (Speed)
• Arus
• Gegaran (Vibration)
• Kebisingan (Noise)
• Suhu (Temperature)
ITiDi 04/20/24