Legenda Gunung Kemukus utawa Legenda Pangeran Samodra iku asale utawa
dikenal neng desa Pendem, Kecamatan Sumberlawang, kabupaten Sragen, 26 kilometer
saka tlatah Surakarta mengidul. Neng Gunung Kemukus iku ana sarean kramate Pangeran
Samodra sing saiki papane kanggo obyek wisata neng kabupaten Sragen. Saben malem
jum’at pon, kuburan kramat Pangeran Samodra iku ditekani wong akeh saka ngendi-
ngendi sing biasane arep nggolek pesugihan.
Sejatine sing diarani Gunung Kemukus iku beda karo gunung-gunung liyane,
kayata Gunung Merapi, Gunung Merbabu, lan sakpiturute. Gunung Kemukus iku
dhuwure mung 300 meter saka permukaan laut. Dadi sakjane Gunung Kemukus iku
mung gunung anakan. Jeneng “Kemukus” iku sejatine saka jeneng wit kemukus, kaya wit
ringin, nanging ora nduwe sulur (akar gantung). Godhonge bisa dienggo tamba.
Ananging sumber liyane nyebutake yen jeneng “Kemukus” kuwi saka tembung “Kukus”,
amarga saka gunung kuwi kerep metu keluk sing asale saka obong-obongan menyan sing
dadi sarat wong-wong sing padha njaluk berkah neng makam kramate Pangeran
Samodra.
“Aja melu-melu para priyayi lan punggawan sing padha pilih nyingkir saka kene
Pangeran Samodra. Meluwa aku wae! Aku arep pindhah neng Demak, banjur ngedekke
pemerintahan neng kana”, ngendikane Raden Patah.
Akhire Pangeran Samodra lan ibu kuwalone, Dewi Ontrowulan pindah Raden
Patah neng Demak.
“Pangeran Samodra, aku iki lagi nyiapke pemerintahan sing kuwat kanggo
nglawan Girindrawardana, mula iku kanggo jaga-jaga lan supaya pemerintahane kuwat,
aku pengen nglumpukake para priyayi lan punggawan-punggawan sing padha nyingkir,
kocar-kacir ora nggenah. Aku ngutus njenengan supaya nggoleki lan nglumpukke para
priyayi-priyayi lan punggawan-punggawan sing padha lunga kuwi, supaya
pemerintahanne Demak bisa luwih kuwat nglawan Girindrawardana.
“Sendika dhawuh Raden”.
Tanpa kakeyan mikir, Pangeran Samodra langsung nyanggupi. Bareng wis budal,
Pangeran Samodra rada kangelan anggone nggoleki para Punggawan lan priyayi amarga
dheweke ora ngerti panggonane wong-wong iku saiki lan ana sing sengojo ndelik amarga
ngerti yen lagi digoleki dening Pangeran Samodra.
Bareng suwe olehe Pangeran Samodra nggoleki, akhire neng lereng Gunung
Lawu, Pangeran Samodra ketemu karo Raden Gugur. Banjur ketemu Raden Bethara
Katong, sing biasane dikenal wong nganggo jeneng Adipati Ponorogo, Adipati Madiun,
lan akeh meneh sing akhire gelem balik ndukung Raden Patah.
Neng Demak, Dewi Ontrowulan dadi kangen banget karo anak kuwalone,
Pangeran Samodra.
“Pangeran Samodra, kapan sliramu bali neng Demak? Wis suwe anggonmu lunga
ngemban tugas, ananging kena apa, tekan saiki sliramu ora bali-bali?”, ngomonge Dewi
Ontrowulan nalika dheweke ngalamun neng kamar.
Bareng rombongan wis tekan neng dukuh barong, Pangeran Samodra lara meneh.
“Wis ngene wae, gandheng awakku lagi lara, awakku kayane ya ra kuwat,
mendhing aku keri neng kene wae. Kowe-kowe padha baliya neng Demak, laporan karo
Raden Patah. Karo tulung aturke sembah sungkem kagem kanjeng ibu, Dewi
Ontrowulan”. Ngendikane Pangeran Samodra marang prajurit-prajurite.
Nalika prajurit loro mau mangkat lunga neng Demak, larane Pangeran Samudra
saya nemen . Pangeran Samodra uwis krasa yen Dheweke wis cedhak karo ajale.
Pangeran Samodra paring dawuh marang salah siji prajurite sing isih ngancani dheweke.
“Aku wis bener-bener ra kuwat meneh. Kayake aku arep ditimbali Gusti.Yen
mengko wis tekan janjiku, dipundhut dening Gusti, tulung aku kuburen neng gunung
anakan Kemukus sing panggone sakulone dukuh Barong iki”, ngendikane Pangeran
Samodra.
Nalika prajurit loro mau tekan Kerajaan Demak Dewi Ontrowulan sedih, krungu
kabar yen anake lara. Banjur dheweke njaluk ijin Raden Patah nyusul Pangeran Samodra
neng dukuh Barong.
“Raden patah, dalem nyuwun pamit, badhe nyusul Pangeran Samodra dhateng
Dukuh Barong. Dalem sampun kangen sanget Raden”.
Miturut wong-wong sing padha layat, Dewi Ontrowulan sing nyekseni mayite
Pangeran dilebokake neng jogangan kuburan mau ngerti-ngerti ora sadar, seda, lan melu
nyemplung neng njero jogangan, dadi siji karo Pangeran Samodra. Akhire Pangeran
Samodra lan Dewi Ontrowulan dikubur bareng neng sakjogangan.