:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyangkem
eusi biantara atawa hutbah nu diregepkeunna.
*)
2. Materi Pembelajaran
Ngaregepkeun Hutbah
Kecap hutbah th asalna trina basa Arab,anu hartina sarua jeung ceramah atawa
pidato hareupeun jalma ra. Ngan bdana th dina hutbah mah rrana th mangrupa
nashat, piwuruk, atawa anjuran nu diucapkeun ku hotib sammh solat Jumaah atawa
sabada solat lebaran (Idul Fitri atawa Idul Adha). Jalma nu ngalakukeun hutbah disebutna
hotib atawa sakapeung mah sok nelah og ketib. Hutbah th dina prungna mah sok
dibagi dua nya ta hutbah kahiji nu eusina pedaran eusi atawa jejer hutbah, jeung hutbah
kadua nu eusina kacindekan jeung dua.
Ngarah hidep meunang gambaran ngeunaan hitbah, pk regepkeun ieu hutbah!
1. Conto Hutbah
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi mengulang) melalui metode diskusi,
tanya jawab, demonstrasi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Ngaregepkeun conto biantara atawa hutbah kalawan taliti tur cermat.
2. Maluruh eusi tina hutbah/biantara nu diregepkeunna.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan (hutbah/biantara) nu jadi bahan regepan.
2. Nganalisis eusi hutbah.
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana bahan regepan.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
c. Kegiatan Akhir
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan nu ditepikeun.
2. Guru mr latihan soal ngeunaan khutbah.
3. Peserta didik dibr pancn ngaregepkeun hutbah Jamaah tur nyieun laporan
hasil regepanana.
5. Sumber Belajar
1. Contoh khutbah Jumat
2. Rekaman kaset khutbah
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa mr ajn
atawa mr kritik kana rupa-rupa karya nu aya di sabudeureunna.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Nepikeun Kritik
Kritik sastra mangrupa salahsahiji kajian lmu sastra. Elmu sastra ngawengku tilu
widang, nya ta ; tiori sastra, sajarah sastra, jeung kritik sastra. Kritik sastra mangrupa
lmu sastra anu lansung adu hareupan jeung karya sastra, sacara langsung medar hiji
karya sakaligus mr pangajn kana ta karya. Hal ieu luyu jeung prinsip kritik sastra
Indonsia modrn nu di kedalkeun ku H.B Jassin (1959: 44-45), nya ta kritik sastra th
mangrupa tinimbangan had gorngna karya sastra.
Kritik sastra mibanda mangpaat pikeun; kamekaran lmu sastra, kamekaran
kasusastraan katut hasil karyana, sarta pikeun mr tinimbangan kalawan jntr ka
masarakat ngeunaan kualitas hiji karya sastra.
Sangkan hidep meunang gambaran anu leuwih jntr ngeunaan kritik, prak baca
ieu conto kritik!
1. Conto Kritik
Pasuketan, Jati Wangi, Cirebon, 1968, 64 kaca) dumh Ahmad Bakri henteu welh nitnan
jeung leukeun ngaddngkeun jalma-jalma nu ngalobrol, boh di tukang cikopi, di terminal,
atawa di stasion karta api.
Sanggeus lila ampleng-amplengan, Ahmad Bakri can ganti wanda. Angger
ngandelkeun kakuatan caritana kana humor jeung paguneman.
*
Tibelat beunang disebut hiji conto kumaha carana pangarang snior ngolah
carita. Ahmad Bakri geus ngabuktikeun yn pangalaman jeung latihan pohara mangpaatna
lebah nangtukeun ajn-inajn.
Saenyana mun henteu kabual ku thnik jeung carana nyarita, Tibelat ukur jadi
carita anu boa moal bisa disatatakeun jeung karya nu jajar pasar jajar pasar acan. Karya
nu neumbleuhkeun kakuatan kana jalan carita katut katarampilan pangarang dina ngatur
atawa nyusun rangkay carita (plot), nyiptakeun momons (trik) sangkan nu maraca
pogot, bh dituna panasaran hayang nyaho kumaha pamustungan carita. Dina carita
bangsa kieu taya masalah amanat atawa tndnsi pikiraneun nu maraca. Tutas maca th,
nu maraca ukur bisa gogodeg jeung kekecrk awahing ku ngarasa kataji ku kabinangkitan
pangarang dina ngolah carita, nepi ka carita th pamustunganana bet jauh tina sangkaan.
*
Carita-carita Anton Chkhov ra anu sarimbag reujeung karya Ahmad Bakri nu
ieu. Humor, balukar tina situasi-situasi konyol anu ngahaja ditonjolkeun ku pangarang.
Nadana ngageuhgeuhgeuykeun jalma-jalma nu kejot borosot, gurung-gusuh nepi ka sok
nimbulkeun salah paham sarta dina pungkasan carita ilaharna nu maraca sok gogodeg
jeung kapiasem. Asa nyeuseurikeun polah sorangan, sabab nu dicaritakeun ku pangarang,
najan umumna karikatural dileuleuwihi, aya kalana dina vrsi anu bda geus kalaman
ku urang sarra.
*
Kamampuh nu pangdasarna nu kudu kapibanda ku parapangarang nya ta dina
ngalelempeng, ngiker-ngiker picaritaeun.
Tibelat karya Ahmad Bakri contona. Pangarang geus ngarakit carita pondokna
sacara utuh. Ku paguneman-pagunemanana, nu maraca dibawa kana suasana carita.
Ahmad Bakri geus milihan (selksia) skwn-skwn atawa bagian-bagian, mana nu perlu
dikahareupkeun, bagian mana nu teu perlu ditonjolkeun. Ku kituna Tibelat disawang
wangunanana stu pepel. Sakabh bagian-bagian carita aya gawna (fungsi) pikeun
kalancaran jalan carita.
Basri rk rapat koperasi di Pamarican, balik ti Jakarta: ku pangarang henteu
terus dicaritakeun nepi ka bubuk leutik. Kitu deui naon gawna Basri, henteu ieuh
dianggap penting. Sabalikna hubungan Basri jeung Hasan nu gering, ku pangarang perlu
diterangkeun boh dina narasi, boh dina paguneman, sabab hal ieu aya patalina reujeung
galur carita. Judul nu dipilih g henteu kurang-kurang milu ngarojong kana warna carita
sagemblengna.
Ngan sakumaha anu kungsi disebutkeun tadi, ieu carita th ukur matak resep
dibacana wungkul sabab disawang tina problmatik carita, tibelat th ukur kaasup kana
karya anu ntng ba. Tapi da nu karieu g ari enya-enya digarapna, henteu mustahil jadi
bacaan nu lain jor-jor.
Contona karya Nikolai Gogol, The Carriage nu dikumpulkeun dina The Diary of a
Madman (and other stories), A signet Classic. ***
(dicutat tina Petingan; Duduh Durahman; 1983;
Bandung; Pustaka Dasentra)
2. Kandaga Kecap
a. punjul = leuwih, unggul
b. ngarakit = nyieun, ngarka, nyusun
c. saujratna = sajalantrahna, sabenerna
d. dumh = pdah
e. leukeun = ngeureuyeuh, rajin, rapkan
f. kabual = kagantian deui, kahontal
g. momons = trik, variasi
h. pogot = kacida resepna nepi ka lat poho kana hal sjn
i. pamustungan = tungtungna, ahirna, jucungna
j. kejot borosot = rusuh, teu dipikir heula
k. skwn-skwn = bagian-bagian
l. pepel = loba eusina, pejel, teu hampos
3. Pedaran
d.
nu ieu mah hasil karya sastra th kudu bener-bener luyu jeung kasang tukang kajiwaan
pangarang.
Kritik kalawan orintasi objktif, nya ta kritik anu ngimpleng karya sastra th salaku
perkara anu madeg mandiri leupas tina rupa-rupa kasang tukang nu sipatna kstren
(aya di luareun karya sastra). Jadi numutkeun kritik nu ieu mah had gorngna hiji
karya th gumantung kana karyana sorangan boh eusina boh unsur-unsur nu nyampak
di jeroeun ta karya. Nya kritik nu ieu pisan anu loba digunakeun ku para kritikus sastra
ayeuna.
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi mengulang) melalui metode presentasi,
demonstrasi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
b. Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Nitnan hiji karya meunang batur.
2. Maluruh informasi perkara karya nu dititnanna
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa hiji karya seni.sastra beunang batur.
2. Nganalisis kaunggulan jeung kahngkran tina karya nu dititnanna.
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana krya nu dititnanna
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
c.
Kegiatan Akhir
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan nu ditepikeun.
2. Guru mr latihan soal ngeunaan kritik kana hiji karya
3. Peserta didik dibr pancn ngajn kana hiji karya meunang batur (seni
atawa sastra)
Pertemuan Kedua
1. Kegiatan awal
Motivasi dan apersepsi
Prasyarat pengetahuan
2.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Nitnan hiji karya meunang batur.
2. Maluruh informasi perkara karya nu dititnanna
3.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa hiji karya seni.sastra beunang batur.
2. Nganalisis kaunggulan jeung kahngkran tina karya nu dititnanna.
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana krya nu dititnanna
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
4. Sumber Belajar
a. Buku Pegangan
b. Buku kumpulan sajak
c. Majalah
d. Surat kabar
5.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non tes
: Perkelompok; Membacakan, menanggapi
:
Baca tuluy br tanggapan puisi anu geus dipilih atawa dijieun ngeunaan
kaleuwihan atawa kakuranganana!
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
10
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa maca artikel
kalawan had.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Maca Artikel
RPP Basa Sunda Kelas 9
11
Artikel nya ta karya tulis mangrupa bahasan, sy, jst. Anu dimuat dina mdia
massa. Eusi artikel ngawengku sakumna widang kahirupan manusa. Sok sanajan
sistimatika panulisanana teu pati pormal sakumaha karya-karya perdaran sjnna, artikel
tetep kudu mibanda ajn palmuan anu faktual (luyu jeung data katut fakta perdaran) anu
bisa dipertanggungjawabkeun ajn bebeneranana.
Sangkan hidep leuwih paham, pk baca ieu conto artikel kalawan daria!
1. Conto Artikel
ISLAM, TUMUWUH DINA AKAL
Ku: Jayadiprana
Islam th hiji agama anu dipikarido ku Gusti Nu Maha Suci. Kalebet kana agama
samawi atanapi agama langit. Tegesna anu turun langsung tina konsp azali kersaning
Gusti Nu Maha Kawasa.
Kualitas agama teu gumantung kana lobana umat. Islam bakal karasa
mangpaatna dina kaayaan umatna rido kana agamana anu satemenna. Disebut rido anu
satemenna th hiji karidoan anu tanpa pamrih. Teu karana hayang sawarga atawa karana
inggis sieun ku naraka. Sawarga jeung naraka hiji hukum nu geus ditangtukeun, kalawan
aturan jeung jalan swang-swangan.
Sawarga geus pasti cawisan pikeun hiji umat nu napak dina aturan jeung garapan
kasawargaan. Pon kitu deui naraka cawisan pikeun hiji umat nu napak dina kanarakaan.
Teu bisa diembung-embung atawa dihayang-hayang, sabab bakal luyu jeung aturan nu
geus ditetepkeun. Ieu gambaran kawelas jeung kaasih Anjeunna.
Salaku umat kudu apal kana jalan hirup jeung aturan ringkang. Nya ieu wujud
kahman jeung kamelang Mantenna. Geus nangtukeun hiji hukum nu moal cidra deui.
Hamo pilih kasih. Seug Alloh can nangtukeun hukum, kana tangtu manusa bakal pugag
rumingkang. Prak geura rumingkang luyu jeung katangtuan, bakal nyampeur hiji hasil nu
luyu deui ba jeung katangtuan.
Seug lamun hukum can ditangtukeun, meureun kariweuh th paciweuh. Sabab
hs ngabad akibat. Ku kituna tu kudu melang jeung rmpan tinggal napak dina
hukum jeung katangtuan. Antara bener jeung salah natrat. Moal bisa disamarkeun deui.
Islam hiji hukum nu dipikarido ku anjeunna geus pasti baris nyalametkeunana.
Naon ari watesan Islam? Islam th tumuwuhna akal kalawan sampurna. Hal ieu
luyu jeung katerangan boh tina Al Quran boh tina Hadist. ...Islam tumuwuhna dina akal.
Nu teu mibanda agama Islam nya ta jalma nu teu mibanda akal... Bisa glo, atawa bodo
nu kaasup kurang akal ngandung harti kurang Islam.
Pentingna akal dina agama th kaunggel dina sawatara ayat anu tuluy-tuluyan
nglingan umat manusa. ...Naha maranh teu malikir? Naha maranh teu mibanda
akal..?
Lamun hiji jalma bodo, tangtu moal ditanya akibat dosa nu dilakukeun karana
kabodoan mah. Ngan tumetep bakal didakwa, ku hiji kasalahan nu leuwih ged manan
kasalahan nu dipilampahna nya ta: ngantep diri dina kabodoan. Kapan nyuprih lmu th
wajib anu tanpa batas.
Ku hal ta jelas bdana Islam jeung non-Islam th. Islam mah kasang ringkangna
th akal, sabab Islam tumuwuh dina akal. Sedeng non-Islam tumuwuhna rasa. Ari
tumuwuhna akal kapan katohyan ti generasi ka generasi th ngaronjat gancang naker.
Islam lain agama rasa, nu nangtukeun putusan ku rasa komo ku napsu mah.
Piraku putra prsidn dihukum? Isin atuh ku ramana? Teu piraku mungguh Islam sok
sanajan prsidn sorangan. Lamun salah tibankeun hukuman luyu jeung kasalahanana.
Seug upama akal geus jadi ambahan lumampah ulah kahalangan ku rasa jeung
rumasa. Tangtu hukum th bakal nanjeur, moal lalayu sekar muguran. Nya ieu pisan nu
matak cumarita: Sholat th tihang agama.
Tihang agama kapan leuwih seseg jeung rohaka tinimbang tihang nagara. Ari
agama th kapan hukum nu tumuwuhna dina dasar akal. Tangtu moal runtuh tihang
nagara lamun di ta nagara masuh knh aya nu sholat. Cag.***
(Dicutat tina Mangl no. 1953 th. 2004; kaca 21)
2. Kandaga Kecap
a. satemenna = sabenerna, saenyana
b. inggis = sieun, paur, risi
c. cawisan = diajangkeun, eukeur
d. rumingkang = hirup, lumaku
e. ngabad = neguh, nebak
f. tumuwuhna = mekarna, hirupna, ayana
12
j. katohyan = kapanggih,
3. Pedaran
Sakumaha anu kaunggel dina panganteur di luhur yn artikel th nya ta
karangan wangun pedaran atawa sy anu dipidangkeun dina mdia massa. Sagala aspk
kahirupan bisa dijadikeun objk pedaran dina artikel.
Artikel anu judulna Islam, Tumuwuh dina Akal th medar perkara kalungguhan
agama Islam. Dina ta artikel disebutkeun yn Islam mah mangrupa agama anu tumuwuh
sarta sagala kasang ringkangna dumasar kana akal. Saperti anu kaunggel dina ieu cutatan:
Naon ari watesan Islam? Islam th tumuwuhna akal kalawan sampurna. Hal ieu
luyu jeung katerangan boh tina Al Quran boh tina Hadist. ...Islam tumuwuhna dina akal.
Nu teu mibanda agama Islam nya ta jalma nu teu mibanda akal... Bisa glo, atawa bodo
nu kaasup kurang akal ngandung harti kurang Islam.
Pentingna akal dina agama th kaunggel dina sawatara ayat anu tuluy-tuluyan
nglingan umat manusa. ...Naha maranh teu malikir? Naha maranh teu mibanda
akal..?
Lamun hiji jalma bodo, tangtu moal ditanya akibat dosa nu dilakukeun karana
kabodoan mah. Ngan tumetep bakal didakwa, ku hiji kasalahan nu leuwih ged manan
kasalahan nu dipilampahna nya ta: ngantep diri dina kabodoan. Kapan nyuprih lmu th
wajib anu tanpa batas.
Ku hal ta jelas bdana Islam jeung non-Islam th. Islam mah kasang ringkangna
th akal, sabab Islam tumuwuh dina akal. Sedeng non-Islam tumuwuhna rasa. Ari
tumuwuhna akal kapan katohyan ti generasi ka generasi th ngaronjat gancang naker.
ta artikel nandeskeun yn Islam mah agama anu sagala rupana bisa ditarima ku
akal, lain agama anu dogmatis atawa samata-mata mr doktrin kudu percaya tanpa aya
analisa logikaleuwih ti heula.
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi mengulang) melalui metode diskusi,
tanya jawab, demonstrasi dan ceramah singkat.
a.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Maca conto artikel nu dimuat dina kalawarta boh koran atawa majalah.
2. Maluruh eusi artikel nu dibacana
3. Maham kana artikel nu dibacana
4. Nangan jejer atawa topik tina hiji artikel nu dibacana.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa hiji artikel.
2. Nganalisis artikel pikeun nyieun laporah hasil maca
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana hiji artikeibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
13
2.
3.
4.
c. Kagiatan Panutup
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan nu ditepikeun.
2. Guru mr latihan soal ngeunaan artikel
3. Peserta didik dibr pancn maca hiji artikel nu aya dina kalawarta
Pertemuan Kedua
Kegiatan awal
Motivasi dan apresepsi
a.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Maca conto artikel nu dimuat dina kalawarta boh koran atawa majalah.
2. Maluruh eusi artikel nu dibacana
3. Maham kana artikel nu dibacana
4. Nangan jejer atawa topik tina hiji artikel nu dibacana.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa hiji artikel.
2. Nganalisis artikel pikeun nyieun laporah hasil maca
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana hiji artikeibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1. Peserta didik mr tanggapan/komntar kana hiji artikel nu dibacana kalawan
ngagunakeun basa sorangan sacara jelas tur lengkep
2. Guru babarengan jeung peserta didik ngayakeun taya jawab ngeunaan
bahan pangajaran nu diajarkeun.
3. Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan pangajaran
4. Peserta didik nyieun ringkesan tina artikel nu
b.
5.
Kegiatan Akhir
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman rangkuman.
2. Guru mr kasempetan pikeun tanya jawab ngeunaan artikel.
Sumber Belajar
1. Buku Pegangan
2. Majalah
3. Surat kabar
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Tanggapan dan Rangkuman
:
Baca salasahiji artikel nu aya dina koran/majalah, tuluy jieun ringkesan jeung
komntarna!
Penghitungan nilai akhir dalam skala 0-100 adalah sebagai berikut:
14
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
Sekolah
Mata Pelajaran
Kelas/Semester
Standar
Kompetensi
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
15
4 JP (2X Pertemuan)
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nulis atawa
nyieun surat anu bener tur had.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Nulis Surat
Surat th mangrupa sarana atawa alat pikeun nepikeun informasi atawa wawaran
anu ditulis (biasana dina keretas) ka pihak sjn, boh minangka wawakil diri, boh wawakil
organisasi. Informasi atawa wawaran th bisa mangrupa katerangan, laporan, pamntra,
gagasan atawa pikiran, ondangan jst anu rk ditepikeun kanu sjn.
Di kelas dalapan urang geus diajar nulis surat pribadi, ayeuna urang nyobaan
nulis surat resmi. Geura pk titnan ieu conto surat resmi!
004/OSIS/SMP/2006
Uleman Gempungan
Kahatur
Pangurus sareng Anggota OSIS
SMP SALAKA DOMAS
di tempat
Assalamualaikum Wr. Wb.,
Salam kawilujengan mugia salamina nyarengan urang sadaya.
Dina raraga tatahar pikeun nyayakeun kagiatan Miling Maulud Nabi
Muhammad Saw. taun 1427 H., OSIS SMP SALAKA DOMAS seja ngayakeun gempungan anu
insya Alloh baris dilaksanakeun dina:
Dinten/kaping
Tabuh
Tempat
Acara
:
:
:
:
16
Sakitu anu kapihatur, hatur swu nuhun kana samukawis perhatosan sareng
bantosanana.
Wassalamualaikum Wr. Wb.
Pupuhu,
Ginanjar Jatnika
NIS. 234546
Sekarrini Puspadewi
NIS. 234564
Nu nyaluyuan,
PKS Kesiswaan
SMP Salaka Domas
Tembusan:
1. Pangersa
2. Pangersa
3. Pangersa
4. Pangersa
2. Pedaran
Surat resmi mibanda struktur anu rada bda jeung surat pribadi. ta struktur th
geus mangrupa aturan anu baku. Jadi dina nulis surat resmi mah teu bisa sakama-kama
sakahayang sorangan saperti lamun nulis surat pribadi.
Struktur Surat resmi th nya ta:
1) Puhu surat
2) Bubuka, nu ngawengku; tanggal, nomer surat, sipat, lampiran (lamun aya), hal,
alamat anu dikirim, jeung salam pamuka.
3) Eusi surat, nu ngawengku; bubuka surat, jisim surat, jeung pamungkas surat.
4) Panutup, anu ngawengku; salam panutup, tanda tangan, ngaran jntr nu nanda,
NIP/NIS (lamun aya), jeung tembusan.
Geura urang wincik hiji-hiji!
Puhu surat atawa aya og anu nyebut kop surat, nya ta hulu surat anu eusina
mangrupa jati diri intansi/lembaga anu ngirim surat. Upamana:
ORGANISASI SISWA INTRA SEKOLAH
004/OSIS/SMP/2006
Uleman Gempungan
17
Kahatur
Pangurus sareng Anggota OSIS
SMP SALAKA DOMAS
di tempat
Assalamualaikum Wr. Wb.,
Eusi surat og diwangun ku tilu bagian, nya ta bubuka dina eusi, upamana bae:
Salam kawilujengan mugia salamina nyarengan urang sadaya.
Jisim surat:
Dina raraga tatahar pikeun nyayakeun kagiatan Miling Maulud Nabi
Muhammad Saw. taun 1427 H., OSIS SMP SALAKA DOMAS seja ngayakeun gempungan anu
insya Alloh baris dilaksanakeun dina:
Dinten/kaping
Tabuh
Tempat
Acara
:
:
:
:
Pupuhu,
Ginanjar Jatnika
NIS. 234546
Sekarrini Puspadewi
NIS. 234564
Nu nyaluyuan,
PKS Kesiswaan
SMP Salaka Domas
Tembusan:
1. Pangersa
2. Pangersa
3. Pangersa
4. Pangersa
Tembusan nya ta pihak-pihak anu henteu kaasup ondangan, tapi kudu nyaho kana ayana
atawa lumangsungna ta kagiatan.
18
Sangkan hidep leuwih paham kana perkara surat, pk lenyepan pedaran anu
saterusna ngeunaan rupa-rupa hal anu aya patalina jeung perkara surat!
1) Guna atawa fungsi Surat
Surat salaku sarana komunikasi th mibanda fungsi atawa guna salaku :
a)
alat komunikasi, b) alat bukti tinulis, c) alat bukti histories, d) alat panginget-inget, e) alat
organisasi, jeung f) alat padoman gaw.
2) Sababaraha sarat dina nulis surat
Sakur nu nulis surat tanwand hayangeun suratna th mangrupa surat nu had.
Surat nu had th nya ta surat nu nyumponan sababaraha pasaratan saperti ieu di
handap:
1. Surat th kudu disusun atawa ditulis mak thnik nyusun surat anu merenah:
a) wangun surat luyu jeung katangtuan;
b) bagian-bagian surat disusun kalawan brs;
c) keretasna beresih tur ukuranana merenah.
2. Surat th kudu ditulis kalawan jntr sangkan maksud nu rk ditepikeun th bisa
katarima atawa kaharti ku nu narima.
3. Basa nu dipak kudu alus tur bener, nya ta mak basa nu luyu jeung kaidah
tatabasa nu lumaku.
4. Basa surat kudu sopan, basajan, umum, jeung matak kataji, larap kecapna kudu
merenah luyu jeung aturan ngarang.
5. Surat th ulah ngayayay panjang catur, tapi kudu singket tur padet, henteu pinuh ku
kecap-kecap atawa kalimah-kalimah anu mubadir.
3) Papasingan Surat
Nurutkeun eusina, surat th bisa dibdakeun jadi tilu rupa, nya ta: a) surat
resmi, 2) saurat pribadi jeung 3) surat dagang. Sedengkeun nurutkeun maksud jeung
tujuanana, surat th dibdakeun jadi: 1) surat bwara, 2) surat panuhun, 3) surat lamaran ,
4) surat parntah, 5) surat panganteur, 6) surat ondangan, 7) surat perjanjian, 8) surat
tawaran jeung pesenan, 9) surat putusan, jeung 10) surat laporan. Nurutkeun wujudna
mah, surat th bisa dibdakeun jadi: 1) surat nota atawa mmo, 2) surat kartu pos, 3)
surat warkat pos, 4) surat mak amplop, jeung 5) surat telegram katut tlks.
4) Wangun-Wangun Surat Resmi
Aya opat cara (wangun) surat resmi atawa surat dines anu ilahar dipak, nya
ta:
1. Wangun satengah balok (semi-block style).
2. Wangun balok (block style).
3. Wangun balok sampurna (Strict-block style).
4. Wangun Indonsia (wangun anu ilahar dipak di Indonesia wungkul, henteu dipake
sacara intenasional).
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Maca conto conto surat boh surat resmi boh surat pribadi
2. Ngabdakeun surat resmi jeung surat pribadi
3. Maluruh informasi ngeunaan rupa-rupa surat
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan surat.
19
2.
3.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
4.
c.
Kegiatan Akhir
Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan nu ditepikeun.
Guru mr latihan soal ngeunaan surat pribadi
Peserta didik dibr pancn nyieun hiji surat pribadi
1.
2.
3.
Pertemuan Kedua
a. Kegiatan awal
Motivasi dan apresepsi
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Maca conto surat resmi
2. Ngabdakeun surat resmi jeurat sjnna.
3. Maluruh informasi ngeunaan rupa-rupa gaya nulis surat
4. Ngaidntifikasi hal-hl nu penting dina surat resmi
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan surat utamana ngeunanan gaya nulis surat
resmi.
2. Nganalisis rupa-rupa surat dumasar wujud, fungsi, katut gaya nulisna.
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis ngeunaan surat resmi nu dibacana pikeun
bahan bandingan waktu nyieun surat.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
4.
c. Kegiatan Akhir
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyindekkeun bahan nu ditepikeun.
2. Guru mr latihan soal ngeunaan surat resmi/dines
3. Peserta didik dibr pancn nyieun hiji surat resmi/dines
5.
Sumber Belajar
20
1.
2.
6.
Buku Pegangan
Contoh surat resmi
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
Jieun hiji surat resmi nu eusina mnta idin. Titnan kalawan gemet cara nulis
jeung basa anu bener!
Penghitungan nilai akhir dalam skala 0-100 adalah sebagai berikut:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
21
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyangkem
kana eusi tembang nu diregepkeunna.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Ngaregepkeun Tembang
Pikeun urang Sunda mah seni sora th mangrupa salah sahiji mdia pikeun
ngaksprsikeun jiwana, nepi ka seni sora th teu bisa dipisahkeun tina kahirupan sapopo
urang Sunda. Geura pk tengetan, hiji indung anu keur mpnd anakna teu weleh
dibarengan ku ngahariring, kitu deui jalma nu keur magaw di sawah apan ngadalikeun
mundingna th dibarengan ku haleuang. Seni sora dina kasenian sunda th aya anu
disebut tembang.
Tembang mah mangrupa wangun anu kauger, boh dina hal rumpakana boh dina
laguna. Tembang mah rumpakana kauger ku ayana guru lagu, guru wilangan, watek atawa
sifatna, jeung jumlah padalisan dina sapadana. Contona ba, tembang dina pupuh Kinanti,
boh ugeran rumpakana boh cara nembangkeunana
bakal bda jeung tembang dina
wangun pupuh-pupuh nu sjnna. Komo deui dina tembang Cianjuran mah, lagu th aya
wandana anu tara pacorok dina nembangkeunana. Upamana ba wanda Papantunan,
Mangu-mangu, Jejemplangan, Dedegungan, Rarancagan, jeung Kakawn.
Tembang mangrupa seni sora anu wirahmana bbas, ilaharna kauger ku polapola pupuh atawa sair lianna. Tembang biasana dipirig ku kacapi jeung suling. Nu kaasup
kana wanda tembang th di antarana, tembang beluk (seni nembangkeun wawacan),
Cianjuran, jeung anu kiwari muncul salaku krasi anyar nya ta tembang Kabandungan nu
anyar-anyar ieu diwanohkeun ku Dasntra.
Sangkan leuwih jntr, hayu urang regepkeun babarengan ieu tembang!
1. Conto Tembang
LAGU JEMPLANG TITI
(Kinanti)
Malum anu jadi indung,
eukeur anak ngan sahiji,
pokna bari cumalimba,
semu ngangres melas-melis
ibu mana ari bapa,
ujang mah hayang papanggih.
Jawab abdi aduh enung,
emas mirah buah ati,
ujang mah teu boga bapa,
walonna piraku deui,
cau g aya nu melak,
kitu deui diri abdi.
Baeu hidep anak ibu,
22
23
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi me-ngulang) melalui metode demonstrasi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
RPP Basa Sunda Kelas 9
24
b. Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Ngaregepkeun tembang Sunda nu dicontokeun ku guru atawa tina kaset/vidio
2. Maluruh informasi perkara tembang Sunda
3. Ngabdakeun tembang jeung kawih
4. Maluruh eusi tembang tina conto tembang nu diregepkeunna.
5. Nyangkem eusi tembang nu diregepkeunna.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan tembang Sunda.
2. Nganalisis rupa-rupa tembang nu dicontokeun.
3. Nyieun catetan kecil nu mangrupa hasil analisis tina ngaregepkeun rumpaka tembang
Sunda
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
c.
Kegiatan Akhir
1. Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
tembang Sunda.
2. Guru mr latihan soal-soal ngeunaan eusi tembang.
3. Guru mr pancn pikeun ngaregepkeun tembang nu aya dina radio, kast
atawa televisi.
Pertemuan Kedua
Kegiatan awal
Motivasi dan apersepsi
a.
Prasyarat pengetahuan
b. Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Ngaregepkeun tembang Sunda nu dicontokeun ku guru atawa tina kaset/vidio
2. Maluruh informasi perkara tembang Sunda
3. Ngabdakeun tembang jeung kawih
4. Maluruh eusi tembang tina conto tembang nu diregepkeunna.
5. Nyangkem eusi tembang nu diregepkeunna.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan tembang Sunda.
2. Nganalisis rupa-rupa tembang nu dicontokeun.
3. Nyieun catetan kecil nu mangrupa hasil analisis tina ngaregepkeun rumpaka tembang
Sunda
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
25
1.
2.
3.
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
tembang Sunda.
2.
Guru mr latihan soal-soal ngeunaan eusi tembang.
3.
Guru mr pancn pikeun ngaregepkeun tembang nu aya dina radio, kast
atawa televisi.
5. Sumber Belajar
1. Contoh Pupuh Gambuh
2. Kaset 17 Pupuh
6. Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
1.
2.
3.
4.
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
26
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa biantara nu
bener tur had.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Nepikeun Biantara
Biantara atawa pidato th mangrupa kagiatan dina nepikeun pedaran ku lisan
ngeunaan hiji perkara atawa pasoalan nu dilakukeun di hareupeun jalma ra. Dina prakna
biantara th bisa ngaliwatan rupa-rupa sarana, di antarana:
a) biantara langsung, boh mak alat boh henteu;
b) biantara ngaliwatan radio;
c) biantara ngaliwatan televisi; jeung
d) bian tara ngaliwatan rkaman kast, boh pita kast boh VCD/CD.
Ditilik tina eusina, biantara th bisa mibanda tilu sifat nya ta informatif,
propagandistis, jeung ducatif.
Biantara nu sifatna informasi mah eusina ngawawarkeun, mr bja atawa
ngawartakeun. Ciri-cirina saayana, nyata, rumojong, jeung jujur.
Biantara propagandistis eusina ngiklankeun atawa mangaruhan sangkan nu
ngadngkeun nurut, milu, jeung biluk kana naon-naon nu ditepikeun. Cirina, dumasar
kahayang pribadi, loba rkaanana, ngagedur, mangaruhan tur matak narik ati.
Biantara dukatif mah eusina biasana ngatik tur ngadidik. Cirina, saayana, asup
akal,dumasar palmuan,ngukuhan bebeneran jeung daria.
Sangkan hidep meunang gambaran anu leuwih jntr ngeunaan biatara, prak
titnan ieu biantara!
1. Conto Biantara
BIANTARA NARIMA TATANGGA ANYAR
Assalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh,
27
Puji kalih sukur ka Khadirat Alloh SWT. Anu parantos ngadarkeun urang tiasa
ngaluuhan pangangkirna Bapa Natadireja Sakulawargi, dina raraga wawanohan atanapi
silaturahmi sareng tatangga anyar.
Sholawat miwah salam mugia salamina ngagelenggeng ka panutan alam sadaya
nyata Kangjeng Nabi Muhammad SAW. Kitu deui ka parakaraba sareng sahabatna, tug dugi
ka urang sadaya salaku umatna. Amin.
Hatur nuhun ka bapa Natadireja, anu parantos masihan waktos ka simkuring
kanggo sumanggem dina ieu riungan. Rupina sim kuring th minangka wawakil ti sakumna
warga RT 03, margi kaleresan wa tos bad dua taun sim kuring dipercanten nyepeng
kalungguhan ketua RT.
Bapa Natadireja sakalih,
Bingah pisan warga RT 03 ku ngalihna Bapa sakalih ka dieu th. Komo deui nemb
tos kakuping pisan kumaha kereteg manah Bapa saparantosna janten urang dieu. Katingal
sareng kasaksn pisan, kumaha Bapa ngstokeunana kana perkawis silaturahmi, anu
kaleresan dina ieu riungan th bad dianggo pikeun wawanohan, antawis nu nemb
sumping sareng anu tos ti payun janten warga di dieu. Ku diayakeunana ieu riungan og,
naha ku naon atuh, ari sans pikeun ngabuktoskeun kereteg manah anjeunna mah, nya ta
ngantengkeun tali silaturahmi. Katampi pisan ta pamaksadan Bapa th.
Pamugi ku Pa Natadireja kauninga, sadayana anu ngariung di dieu th warga RT
03. Mung hanjakal aya nu kaleresan teu tiasa sumping, margi nuju arangkat ka luar kota.
Nya panginten anu ayeuna araya di dieu th sadayana og pibatureun Bapa Natadireja
sakalih, anu tadi disebat-sebat batur paheuyeuk-heuyeuk leungeun ta. Sim kuring yakin,
Bapa katut Ibu, kitu deui putra anu dua, kasumpinganana ditampi pisan.
Ku margi nemb diuningakeun yn ieu th acara wawanohan, atuh sim kuring og
bad ngawanohkeun manh, bad nikukur wasta sim kuring pun Permana. Sim kuring
pituin urang Ciwidy. Dupi pun bojo mah, anu ayeuna katelah Ibu RT, anu itu tuh, wastana
pun Kania. Sim kuring tos opat taun ngalih ka dieu th, nya ta ti saparantosna pangsiun
tina dines katentaraan. Namung, sanaos kasebatna pangsiunan, angger w ayeuna th
masih knh kencar-kencir milarian kanggo nambih-nambih waragad sadidinten. Janten,
hapunten langkung ti payun, bilih wa Pa Nata aya kaperyogian ka Ketua RT, ari pk sim
kuringna nuju teu nyampak, margi ari sadidinten mah sim kuring ayeuna th didamel deui
di pausahaan swasta; sans janten dirkturna, mung ukur anu dikuah-kieuh ieu mah.
Mengkaryakan diri panginten pibasaeunana th, dumh kajurung ku pangabutuh
sadidinten.
Moal sadaya anu hadir diwanohkeun ku sim kuring, da bilih bosen. Anu bad
disebatan th anu kalebet staf RT wungkul. Geura ieuh; wakil sim kuring itu tuh, anu
diraksukan batik, namina Pa Sugondo. Anjeunna th pituin ti Solo, namung tos lami
bubuara di Priangan; janten basa Sundana og tos lancar pisan. Kitu sans, Pa Sugondo?
Lajeng anu janten sekretaris RT mah anu itu, anu calikna di juru, namina Pa Darmawan.
Anom knh pisan, malih teu acan lami nikahna og. Nemb sataun nya, Pa Darmawan?
Ngahaja anu dipilih kanggo kalungguhan sekretaris mah anu anom knh, supados jagjag
dina kedah ancag-incigna, tur masih knh hampang-himping. Dupi anu janten bendahara
mah Pa Durahman. Hanjakal teu tiasa sumping, margi nuju dines ka luar kota. Lajeng itu,
Pa Lukman anu kngng kapercantenan salaku sksi kaamanan. Tah upami Pa Nata
kngng pancn ngaronda, diaturna th ku Pa Lukman. Sksi lingkungan hidup dicepengna
ku Pa Haji Maksum. Anu itu tuh jalmina; anom knh tapi tos janten haji. Urusan kerja
bakti, ti ngawitan meresihan solokan dugi ka pakarangan bumi masing-masing, bakal
diluluguanana th ku Pa Haji Maksum.
Ah, sakitu heula w nu diwanohkeun ku sim kuring. Mangga wa anu sans mah
sina ngawanohkeun anjeun. Mangga wa sing laluasa, sareng teu kedah formal-formalan.
Bapa Natadireja sakalih,
Alhamdulillah, urusan ka-RT-an di dieu tiasa lancar. Ieu th taya sans jalaran
kngng pangrojong ti sakumna warga, sans hasil gaw sim kuring sosoranganan.
Kagiatan kerja bakti, ngaronda, PKK sareng Posyandu, Karang Taruna, karohanian sareng
kaagamaan, kitu deui kagiatan sosial sansna, alhamdulillah parantos tiasa dilaksanakeun,
sanaos tangtosna og tebih knh pami disebat tos sampurna mah. Nya atuh mangga wa
urang tingkatkeun sasarengan. Sim kuring yakin, ku kasumpingan Pa Nata sakalih ka dieu
th bakal tambih ngareugreugan ka sadayana.
Pamungkas, sim kuring neda sih hapunten, bilih wa panampian ti warga di dieu,
hususna ti sim kuring anu janten pupuhu di lembaga ka-RT-an dianggap kirang
nyugemakeun.
Hatur nuhun.
Wassalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh.
(Dicutat tina buku Biantara Basa Sunda, karangan Drs.
Tatang
28
2. Pedaran
Dina kahirupan sapopo biantara lain hal anu anyar, sabab ampir dina sakabh
kagiatan manusa anu sipatna srmonial pasti aya biantara, boh nu sipatna formal (medar
hiji pasualan) boh anu sipatna nonformal (biantara pamapag).
Biantara lamun dititnan eusina jeung maksudna aya dua rupa.
Nu kahiji biantara pamapag (sipatna nonformal), nya ta biantara anu eusina
ngabagakeun atawa mangrupa pangrojong kana hiji kagiatan. Maksud tina ta biantara
th nya ta pikeun nyumponan tika atawa tatakrama kasopanan jeung kailaharan dina hiji
kagiatan, saperti anu dicontokeun di luhur, biantara pamapag ngabagakeun tatangga
anyar.
Sistematika biantara anu sipatna nonformal mah stu basajan pisan, nya ta
ngawengku bagian bubuka, bagian eusi atawa inti pamaksudan, jeung bagian panutup.
Dina bagian bubuka biasana ngedalkeun puji sukur ka Alloh SWT, sholawat ka
Kangjeng Nabi Muhammad SAW, sarta ucapan pangwilujeng atawa nganuhunkeun yn
geus dibr kasempetan pikeun cumarita, upamana:
Assalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh,
Puji kalih sukur ka Khadirat Alloh SWT. Anu parantos ngadarkeun urang tiasa
ngaluuhan pangangkirna Bapa Natadireja Sakulawargi, dina raraga wawanohan
atanapi silaturahmi sareng tatangga anyar.
Sholawat miwah salam mugia salamina ngagelenggeng ka panutan alam
sadaya nyata Kangjeng Nabi Muhammad SAW. Kitu deui ka parakaraba sareng
sahabatna, tug dugi ka urang sadaya salaku umatna. Amin.
Hatur nuhun ka bapa Natadireja, anu parantos masihan waktos ka simkuring
kanggo sumanggem dina ieu riungan. Rupina sim kuring th minangka wawakil ti
sakumna warga RT 03, margi kaleresan wa tos bad dua taun sim kuring
dipercanten nyepeng kalungguhan ketua RT.
Saterusna bagian eusi anu mangrupa inti pamaksudan tina hiji acara, lantaran ieu
acara th mangrupa acara ngawanohkeun tatangga anyar, nya tangtu ba eusi biantarana
mangrupa biantara ngawanohkeun, saperti kieu:
Bapa Natadireja sakalih,
Bingah pisan warga RT 03 ku ngalihna Bapa sakalih ka dieu th. Komo deui
nemb tos kakuping pisan kumaha kereteg manah Bapa saparantosna janten urang
dieu. Katingal sareng kasaksn pisan, kumaha Bapa ngstokeunana kana perkawis
silaturahmi, anu kaleresan dina ieu riungan th bad dianggo pikeun wawanohan,
antawis nu nemb sumping sareng anu tos ti payun janten warga di dieu. Ku
diayakeunana ieu riungan og, naha ku naon atuh, ari sans pikeun ngabuktoskeun
kereteg manah anjeunna mah, nya ta ngantengkeun tali silaturahmi. Katampi
pisan ta pamaksadan Bapa th.
Pamugi ku Pa Natadireja kauninga, sadayana anu ngariung di dieu th warga
RT 03. Mung hanjakal aya nu kaleresan teu tiasa sumping, margi nuju arangkat ka
luar kota. Nya panginten anu ayeuna araya di dieu th sadayana og pibatureun
Bapa Natadireja sakalih, anu tadi disebat-sebat batur paheuyeuk-heuyeuk leungeun
ta. Sim kuring yakin, Bapa katut Ibu, kitu deui putra anu dua, kasumpinganana
ditampi pisan.....jst.
Bagian panutup dina ieu biantara stuning ringkes pisan, ukur dieusian ku
sanduk-sanduk mnta pangampura, kieu upamana:
Pamungkas, sim kuring neda sih hapunten, bilih wa panampian ti warga di
dieu, hususna ti sim kuring anu janten pupuhu di lembaga ka-RT-an dianggap kirang
nyugemakeun.
Hatur nuhun.
Wassalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh.
Nu kadua nya ta biantara anu eusi jeung maksudna pikeun medar hiji pasualan
(sipatna formal). Upamana ba hutbah atawa ceramah kaagamaan, biantara pangjejer
dina sawala atawa seminar, biantara persuasif saperti panerangan atawa penyuluhan,
biantara propaganda atawa kampanyeu, jeung sajabana. Dina biantara anu modl kieu
mah sistematikana ngawengku bagian:
1) Panganteur atawa bubuka kana pasualan anu baris dipedar.
2) Pedaran ngeunaan pasualan.
3) Argumntasi ngeunaan pasualan anu dipedar.
4) Katerangan panglengkep pikeun ngajntrkeun pasualan anu dipedar.
5) Panutup nya ta mangrupa kacindekan tina pasualan anu dipedar.
29
Tapi, dina biantara anu kumaha bae eusi jeung maksudna, aya sababaraha
kamampuh anu kudu kapimilik ku nu biantara (orator), di antarana:
1) Orator kudu bisa nepikeun biantara kalawan ngagunakeun ungkara basa
jeung tika anu merenah. Ungkara basa th mangrupa rohna dina biantara mah,
apan biantara th seni ngarka basa. Jadi orator kudu bener-bener mibanda
kamampuh ngarugal-rigel basa kalawan merenah, luyu jeung situasi, kondisi waktu
biantara. Lian ti ta, tika dina biantara og kudu diperhatikeun. Upamana ba
ucapan salam panghurmatan, pangwilujeng, nganuhunkeun, sarta mamandapan
mnta pangampura ieu th mangrupa bagian tina tika biantara, dina biantara anu
kumaha ba ucapan-ucapan anu bieu mah teu meunang kaliwat, sabab ta mah
luyu jeung adat sarta budaya urang salaku urang Sunda.
2) Dina biantarana orator kudu bisa ngirut panitn anu ngabandungan.
Carana rupa-rupa, gumantung kana kabiasaan jeung kamampuh swang-swangan.
Upamana ba aya anu ngirut panitn ngaliwatan ankdot-ankdot banyol atawa
guguyon, nepi ka suasana biantara th jadi hgar pinuh ku kagumbiraan, sarta anu
ngabandungan heunteu ngarasa bosen atawa kesel, sanajan biantarana panjang.
Aya og anu ngirut panitn ku cara ngagunakeun mamanis basa, saperti
ngagunakeun rupa-rupa babasan, paribasa, gaya basa, atawa purwakanti, nepi ka
nu ngabandungan th ngarasa kataji ku kamahran ngarka ungkara basana. Sarta
cara-cara sjnna anu dianggap bisa ngirut panitn ti nu ngabandungan.
3) Orator kudu bisa nepikeun biantarana kalawan ngagunakeun kalimahkalimah anu fktif sarta sistematis. Biantara anu fktif nya ta biantara anu
tujul kana pasualan anu jadi jejer pedaran, henteu ngayayay panjang gagang nepi
ka nu ngabandungan ngarasa bosen. Sanajan dina biantarana loba direumbeuy ku
heureuy atawa mamanis basa, ta dua faktor th kudu mibanda fungsi pikeun
ngarojong hiji jejer. Jadi, boh guguyon boh mamanis basa anu dipak th henteu
incah tina jejer pedaran. Sistematis hartina biantara th kudu puguh ntp
seureuhna. Pasualan anu dipedar th kudu puguh heula pandeurina dumasar kana
prioritas penting henteuna ta pasualan, jadi pedaran th henteu pabaliut atawa
tumpang tindih, matak lieur anu ngabandungan.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, diskusi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
- Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Nitnan conto biantara boh sacara lisan boh tulisan.
2. Maluruh informasi perkara biantara.
3. Ngabdakeun biantara jeung hutbah
4. Maluruh eusi biantara tina conto biantara nu dititnanna.
5. Nyangkem eusi biantara tina conto biantara nu dititnanna.
6. Nepikeun biantara kalawan had tur merenah
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan biantara.
2. Nganalisis conto bintara.
3. Nyieun catetan nu mangrupa hasil analisis kana hiji biantara
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
30
2.
3.
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
biantara.
2.
Guru ngayakeun tanya jawab ngeunaan biantara.
3.
Guru mr pancn pikeun nyieun biantara nu bakal ditepikeun dihareupeun
kelas masing-masing.
5.
Sumber Belajar
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
31
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa macakeun
karangan nu mangrupa karangan bahasan meunang sorangan.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
32
2. Materi Pembelajaran
Macakeun Pedaran Sorangan
Pedaran th nya ta hiji karangan anu eusina ngadadarkeun hiji perkara tina
sakumna aspk kahirupan manusa. Geura urang titnana ieu aya conto pedaran!
1. Conto Wacana Pedaran
HASIAT CUKA APEL TAHESTA
Di Indonesia, anu kasohor th buah apel Malang. Najan warnana hjo, tapi amisna
mah teu lh ku apel New Zelan (Baca: Nyu Zlan) nu warnana beureum. Lian ti apel-apel
anu tos dipikawanoh ku urang aya hiji apel anu disebut apel Tahsta.
Apel Tahsta th bisa dijieun cuka pikeun ngubaran panyakit maag (baca: mah).
Panyakit maag, mangrupa panyakit nu nyerang lambung, kantong wadah dahareun, atawa
usus 12 jari, jajalaneun dahareun mmh nepi kana patuangan.
Aya sababaraha sabab nu ngabalukarkeun panyakit maag, di antara Tukak Pptik,
nya ta bohak atawa raheut dina sisi-sisi lambung atawa usus 12 jari nu diakibatkeun ku
nyayangna baktri heli cobacter pylori dina jeru patuangan. Ku ayana baktri ta, produksi
asam lambung og ningkat tur lila-lila mah sisi lambung th bakal bocor. Anu kaserang
panyakit maag biasana patuanganana sok nyeri semu peurih ta th lantaran raheut nu
aya dina lambungna kabaseuhan ku asam lambung nu produksina ngalobaan ta.
Gangguan maag bisa diubaran ku cara ngaleueut cuka apel Tahsta, anu ku rasa
haseumna bisa mahan bakteri heli cobacter pylori. Cuka apel Tahsta rasana haseum.
Haseumna ta bisa mangaruhan lambung, tur lamun teu diatur cara ngaleueutna, pikeun
nu boga panyakit maag bisa jadi siksaan. Tapi ngaranna og diubar, teu aya nu rasana
ngeunah. Najan haseumna nyiksa, matak murilit kana beuteung, komo pikeun anu maagna
parah, lamun leukeun ngaleueut cuka apel Tahsta, panyakit maag th lila-lila bakal
cageur. Carana, ngaleueutna mimiti cukup ku saeutik ba. Mimitian ku sasndok dicampur
jeung cai sagelas, gula, madu atawa sirop sangkan jadi amis. Dileuleut tilu kali sadinten.
Lamun dina jero tilu dinten patuangan teu nanaon, undakkeun ngaleueut cuka th jadi dua
sndok, campuranana sarua jeung nu tadi disebutkeun. Lamun dua sndok taya masalah,
teruskeun jadi tilu sndok jeung saterusna. Lamun lambung geus normal pisan, ajaran
nuang haseum-haseum, boh tuangeun boh bungbuahan. Ku jalan ngaleueut cuka apel
Tahsta, biasana sok cageur, lambung bakal kuat sabihari. Cuka apel Tahsta, salian ti
ngandung zat-zat nu bisa nyageurkeun og sakaligus nyegah panyakit maag. ***
(Dicutat tina Mangl no. 2099 th. 2007)
2.
Pedaran
Pedaran anu judulna Hasiat Cuka Apel Tahsta th eusina medar perkara hasiat
Cuka Apel Tahsta anu bisa dipak ngubaran panyakit Maag (mah), saperti anu kaunggel
dina ieu cutatan:
Apel Tahsta th bisa dijieun cuka pikeun ngubaran panyakit maag (baca:
mah). Panyakit maag, mangrupa panyakit nu nyerang lambung, kantong wadah
dahareun, atawa usus 12 jari, jajalaneun dahareun mmh nepi kana patuangan.
Panyakit maag th salah sahiji sababna nya ta ayana baktri heli cobacter pylori.
Sedengkeun salah sahiji hasiat tina Cuka Apel Tahsta th nya ta bisa mahan ta
baktri. Saperrti anu kacator dina ieu cutatan:
Gangguan maag bisa diubaran ku cara ngaleueut cuka apel Tahsta, anu ku
rasa haseumna bisa mahan bakteri heli cobacter pylori. Cuka apel Tahsta rasana
haseum.
Wacana pedaran di luhur mangrupa conto pedaran basajan. Lamun ta pedaran
ark dibacakeun di hareupeun kelas, aya sababaraha hal anu kudu diperhatikeun, di
antarana:
1) Lapal atawa artikulasi (cara ngunikeun fonm) kudu jntr sangkan anu
2)
3)
ngaregepkeun henteu salah dng anu engkna bisa nimbulkeun salah tapsir kana
maksud pedaran anu ku urang dibacakeun.
Sora kudu bedas sangkan sakabh paregep bisa nyangkem eusi pedaran kalawan
tmbrs.
Intonasi atawa lentong kudu merenah luyu jeung tanda baca anu nyampak sarta
maksud kalimah anu dibacakeun. Atur tmpo macana, ulah gancang teuing nepi ka
anu ngaregepkeun teu bisa nyangkem eusi bacaan.
33
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi.
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan Karangan bahasan.
2. Nganalisis rupa-rupa karangan.
3. Nganalisis eusi karangan bahasan nu dibacana
4. Nyieun catetan kecil nu mangrupa hasil analisis kana conto karangan bahasan nu
dibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
4.
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
karangan bahasan.
2.
Guru babarengan jeung siswa ngayakeun tanya jawab ngeunaan karangan
bahasan.
3.
Guru jeung peserta didik nyindekkeun bahan pangajaran ngeunaan karangan
bahasan.
4.
Guru mr pancn pikeun ngaregepkeun tembang nu aya dina radio, kast
atawa televisi.
5.
Sumber Belajar
1. Contoh karangan bahasan
6. Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
34
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
35
Alokasi Waktu
2 JP (1X Pertemuan)
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyieun atawa
nulis warta nu bener.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Warta
Warta nya ta laporan ngeunaan hiji kajadian atawa peristiwa anu dianggap
penting atawa keur haneut jadi bahan paguneman di masarakat.
Warta mibanda peran anu penting dina kahirupan manusa, lantaran warta
mangrupa salah sahiji mdia informasi penting pikeun ngajembaran pangaweruh sarta
ambahan mikir hiji jalma.
Geura urang titnan conto warta ieu di handap!
1. Conto Warta
2. Pedaran
36
Warta di luhur th eusina ngeunaan diiangkeunana jamaah calon haji kab. Tasik
malaya. Dina ta warta diprlkeun jumlah jamaah asal Kab. Tasik anu rk miang ka
tanah suc Mekkah, sarta biantara pangjajap sacara tinulis ti Bupati Tasikmalaya anu
dibacakeun ku wakilna dina acara ngiangkeun para jamaah calon haji ta.
Aya sababaraha hal anu kudu diperhatikeun dina nulis warta, di antarana:
1) Kudu bisa milih sarta nangtukeun jejer anu pantes pikeun bahan wartakeuneun.
Saeutikna aya dua hal anu nagtukeun pantes henteuna ta jejer pikeun dijadikeun
warta. Nu kahiji, penting henteuna ta pasualan. Nu dimaksud penting th nya ta
aya henteuna mangpaat, boh langsung boh teu langsung pikeun masarakat anu
ngabandunganana. Nu kadua, naha ta jejer th keur jadi puseur panitn masarakat
atawa henteu. Biasana pasualan-pasualan anu keur haneut jadi paguneman di
masarakat baris leuwih ngirut panitn anu ngabandungan ta warta. Warta
ngeunaan diiangkeunana jamaah calon haji anu kaunggel dina conto wacana di
luhur, mangrupa peristiwa anu keur haneut jadi bahan paguneman di masarakat
dina unggal usum haji.
2) Sammh nulis warta sacara gembleng, leuwih ti heula kudu nuliskeun hal-hal
penting anu rk diwartakeun, salaku rangkay tina warta anu sagemblengna. Hal-hal
penting anu kudu aya dina warta, di antarana; titi mangsa lumangsungna peristiwa
anu rk diwartakeun, sumber warta, tokoh-tokoh anu kalibet dina lumangsungna
peristiwa, sarta lumangsungna peristiwa.
3) Ngamekarkeun hal-hal penting anu ark diwartakeun jadi warta anu gembleng ku
jalan nambahan keterangan-katerangan panglengkep anu ngarojong kana eusi
warta.
Nulis warta kudu ngagunakeun ungkara basa anu merenah. Ungkara basa anu
pangmerenahna pikeun nepikeun warta mah nya ta ragam basa loma (basa sedeng).
Lantaran, basa sedeng leuwih babari kahartina sarta henteu loba teuing ngandung
harti konotatif anu bisa ngabalukarkeun timbulna salah tapsir ti anu ngabandungan.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan pangajaran ngeunaan topik warta nu bakal dijieun hiji warta.
2. Nganalisis atawa ngabandingkeun sababaraha topik nu rk dijieun warta.
3. Nganalisis eusi warta tina sababaraha conto warata nu aya dina kalawarta.
4. Nyieun catetan kecil nu mangrupa hasil analisis kana conto warta nu dibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
37
1.
2.
3.
4.
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
warta.
2.
Guru babarengan jeung siswa ngayakeun tanya jawab ngeunaan warta
3.
Guru jeung peserta didik nyindekkeun bahan pangajaran ngeunaan warata.
4.
Guru mr pancn pikeun nyieun hiji warta nu eusina/topikna ngeunaan
kajadian-kajadian nu lumangsung di padumukanna.
5.
Sumber Belajar
Buku Pegangan
Majalah
Surat kabar
Radio/TV
1.
2.
3.
4.
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Laporan
:
Jieun berita tina berita anu ku hidep geus dibaca atawa diregepkeun!
Penghitungan nilai akhir dalam skala 0-100 adalah sebagai berikut:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimum X Skor Ideal
38
:
:
:
:
1.
4 JP (2X Pertemuan)
Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyaritakeun
deui eusi novel nu dibacana.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2.
Materi Pembelajaran
39
Waktu di jero sakola, Si Dirun teu pati bener diajarna, sabab ingetanana ngan
hayang geura pukul satu ba, da hayang geura indit ka panglalajoan.
Nng pukul satu, burudul murid-murid th dikaluarkeun.
Geus biasa pisan samangsa-mangsa kaluar ti sakola, murid-murid th jaligrah
pisan, nu lulumpatan, nu susurakan, nu udag-udagan atawa silih dupak. Ari Si Dirun harita
balik miheulaan babaturanana, sabab ingetanana geus hayang geura gog ba nyarand
kana kotak wayang.
Kabeneran barang datang ka panglalajoan, wayang th keur meujeuhna
raramna, nya ta keur merangkeun Si Udawala jeung Buta Wereng.
Nu lalajo pohara pajejelna, tapi Si Dirun nyelendep ba ka hareup, ngadeukeutan
kana kotak, deukeut goong.
Bawaning ku ram-ramna wayang, Si Dirun nepi ka poho kana dahar, teu
ngarasaeun lapar, mangkilang biasa dahar pukul satu og.
Barang geus reup magrib kakara wayang th eureun, tapi lalakonna tacan tamat,
baris dituluykeun engk ti peuting.
Kacaritakeun waktu Si Dirun indit ka panglalajoan ta, indungna pohara
reuwaseunana, sieuneun anakna kumaha onam, da sasarina pukul satu leuwih saparapat
geus datang, ari ieu pukul dua, pukul tilu... tacan datang knh ba.
Indung-bapana jeung baraya-barayana rabeng narangan, nu ngalr, nu ngidul,
ngulon, ngtan ditatanyakeun ka babaturanana, tapi taya nu nyahoeun ka mana losna.
Pukul tujuh, waktu kolot-kolotna keur silih tanya ka mana nya pinyungsieun, jebul
Si Dirun datang bari balaham-blhm, semu raeun jeung sieuneun digelendeng ku kolotkolotna.
Mantog ka mana sia th kamalinaan teuing? ceuk bapana.
Tas lalajo wayang ti Babatan, jawab Si Dirun.
Jadi sia th tadi teu sakola? omong bapana.
Puguh ba ka sakola mah, jawab Si Dirun. Kuring mah lalajo soth pdah ta
ba dalangna Sukatma.
Heueuh naha matak naon sia mun bbja heula, rk lalajo wayang kituh! omong
bapana, ulah sok nyusahkeun kolot.
Enya, Pa, engk mah ka hareup rk ka mana-mana og tangtu pupulih heula ka
Bapa, ngomongna kitu th manhanana bari indit ka dapur, nyokot boboko sangu jeung
mukakeun ttnong, terus dahar.
***
Pa, kuring mah kakara teuing lalajo wayang sakitu ramna, omong Si Dirun,
mani teu inget kana dahar, bawaning ku pogot.
Bapana teu nmbalan, sabab ambekeun knh, urut tadi.
Hanjakal lalakonna teu ditamatkeun tadi, omong Si Dirun.
Jadi ku lantaran lalakonna teu ditamatkeun, sia rk indit deui kituh? omong
bapana.
Enya, Pa, tapi moal lila, asal nepi kana perang Gatotgaca jeung raja buta ba,
tangtu kuring balik, omong Si Dirun bari indit.
Pk sia, lamun isuk kabeurangan! omong bapana.
Caturkeun Si Dirun geus datang ka panglalajoan, sarta geus nyampak pirangpirang jalma nu maksudna cara manhna, hayang lalajo nepi ka tamat lalakonna.
Pukul dalapan panayagan geus prung tatalu, nu lalajo geus merenahkeun manh,
aya nu diuk deukeut goong, nu nyarand kana kotak, nu nangtung deukeut tihang, dina
panyawran balandongan jeung sajabana ti dinya. Pukul salapan, dalang geus ngamimitian
ngabarkeun gugunungan sarta kakawnna lagu Gedongduwur.
Urut sakitu ngaguruhna nu ngararomong, ayeuna jep rarph, panonna, ceulina,
jeung pikiranana kabh ditamplokkeun kana wayang. Nya kitu deui Si Dirun sanajan
manhna biasana pukul salapan geus hs, tapi ari dipak lalajo mah panonna pukul
salapan, pukul sapuluh, pukul sabelas th masih knh buringhas ba.
Beuki peuting wayangna beuli tambah ram ba perangna, nepi ka matak pogot.
Kacaturkeun wayang th nepi kaisuk, pukul genep kakara enggeusan. Buriak nu
lalajo th baralik.
Demi Si Dirun teu balik ka imahna, sabab ck dina pikirna, Lamun aing balik
heula ka imah, geus tangtu kabeurangan jeung tangtu digelendeng ku kolot, bisa jadi
dirangktan. Ah, mending terus ka sakola ba, bari terus leumpang ka sakola.
Kacaritakeun barang leumpangna geus satengahing jalan, manhna ngarasa
tunduh, jeung beuteungna nyalingit, ku sabab biasana mmh indit ka sakola sok sasarap
heula, katurug-turug harita mah katiisan.
Tina teu kuateun ku tunduh jeung salatri, tuluy eureun di sisi jalan, diuk dina batu
handapeun tangkal juar bari nyarand ngadon nundutan.
Kacaritakeun waktu Si Dirun keur nundutan, pareng aya hiji emb badot ka dinya,
maksudna rk nyatuan, mapay turut-turut sisi jalan. Barang ta emb nnjo peta Si Dirun,
nya ta sirahna unggeu-unggeukan, panyangkana, Si Dirun th nangtang diadu. Atuh tuluy
40
3. Pedaran
Bacaan di luhur th sempalan tina hiji carita anu panjang, nya ta novl barudak
anu judulna Carita Si Dirun karangan Samsoedi. Ieu novel teh nyaritakeun kahirupan hiji
budak nu dina sapopoena teu leupas tina sifat-sifat budak nu hirup dina jaman harita.
Dina ta sempalan dicaritakeun Si Dirun anu kamalinaan lalajo wayang, teu inget
kana nanaon sarta teu ngstokeun kana papatah kolotna. Antukna manhna gering sarta
teu bisa sakola, nya tangtu ba katinggaleun pengajaran. Tapi tuluy Si Dirun sadar kana
kasalahanana, manhna satkah polah ngarobah kalakuanana. Kana diajar pohara
suhudna nepi ka ahirna Si Dirun anu tadina pada mikangwa jadi padamikaresep.
Sabenerna Si Dirun th budak anu bageur tur pinter deui, ngan boga adat sok rasa manh
jeung sok poho kana papatah kolotna, ari geus cilaka kakara sadar.
41
Sangkan hidep leuwih paham kana eusi ta sempalan novel, pk cobaan walon
ieu patalkan!
1. Naon tma tina sempalan novel anu judulna Kamalinaan th?
2. Sempalan tina novl naon sarta saha pangarangna?
3. Saha ba sarta kumaha karater palaku dina ta sempalan novl th?
4. Naon amanat nu hayang ditepikeun ku pangarang ka nu maca atawa nu
ngadngkeun dina ta carita?
5. Kumaha setting nu kagambar dina ta carita?
6. Alur atawa galur nu dipak dina ta carita nya ta galur ......
B. Perkara Novel
Pikeun nambahan pangaweruh hidep ngeunan novel pk lenyepan ieu pedaran!
Novl Sunda medal dina awal abad ka-20. Dina taun 1914 medal novl
munggaran nu judulna Baruang ka nu Ngarora karangan D.K. Ardiwinata. Dibandingkeun
jeung novl mungaran dina sastra Indonsia Azab dan Sengsara karangan Mrari Sirgar
anu kaluar dina taun 1920, novl Sunda genep taun leuwih ti heula.
Nepi ka kiwari, geus loba novl-novl sunda nu medal hasil para pangarang nu
ged katineungna kana kahirupan novl basa Sunda. Di antara novl nu medal, aya nu
kungsi meunang hadiah rancag, nya ta :
1. Nu kaul Lagu Kalon beunangna RAF.
2. Demung Janggala beunangna Tatang Sumarsono.
3. Tanjeurna Juritan Jaya di Buana beunang Yosep Iskandar.
4. Galuring Gending beunang Tatang Sumarsono.
5. Pangantn beunang Ddh Abdulajis.
1. Papasingan novel
Novel Sunda th bisa dipasing-pasing jadi sababraha golongan, nya ta:
a. Novel barudak; nya ta novel anu diajangkeun pikeun bacaeun barudak. Masalah
anu dicaritakeun , masalah-masalah anu raket patalina jeung kahirupan barudak,
sarta dina nyinghareupan masalahna og luyu jeung jalan pikiran katut jiwa barudak.
Biasana palaku utamana og barudak deuih.
Conto novel barudak di antarana nya ta:
1) Budak Teuneung, Budak Minggat, beunangna Samsudi.
2) Miang jeung Kaludeung, Si Paser, beunangna Tatang Sumarsono.
3) Guha Karang Legok Pari, Bima Rengkung, beunangna Hidayat Susanto.
4) Nu Sengit Dipulang Asing, beunangna Ahmad Bakri.
5) Tanah angar di sebambam, Kedok tangkork, Andar-andar Pangandaran, Paul di
Pananjung Paul di Batukaras, beunangna Aan Merdka Permana.
6) Budak Calakan, Nangan Bapa, Dang Umar ti Situraja, beunangna Adang S.
Jst.
b. Novel remaja; nya ta novel anu eusina nyaritakeun masalah-masalah rumaja. Kitu
deui palaku utamana og para rumaja. Sok sanajan teu loba, nu bisa dijadikeun conto
novel rumaja nya eta di anatana: Cinta Pabaliut beunangna Eddy D. Iskandar, Rini
beunangna Yosph Iskandar, jeung Lalangs beunangna Aam Amalia.
c. Novel Dwasa; nya ta novel anu diajangkeun pikeun bacaeun anu geus dwasa.
Eusina og nyaritakeun masala-masalah jalma nau geus dwasa, palakuna utamana
og jalma anu geus dwasa. Conto novel golongan ieu di anatarana: Rasiah nu
Gorng Patut beunangna Yuhana, Lain ta beunangna Moh Ambri, Asamara Murka
jeung Bedog si Rajapati beunangna Ahmad Bakri, jeung sajabana ti ta.
Dumasar kana tma jeung masalah nu dicaritakeunana, novel Sunda th bisa
dipasing-pasing jadi:
1) Novel Silihasih; nya ta novel anu eusina itakeun cinta asmara palaku utamana.
Contona nonel Lain ta karangan Moh Ambri, Cinta Pabaliut karangan Eddy D.
Iskandar, Lalangs karangan Aam Amalia, Mikung karangan Abdulah Mustafa, jeung
Manhna karangan Syarif Amin.
2) Novel Kulawarga; nya ta novel anu nyaritakeun masalah kulawarga palku utamana.
Contona: Novel Pipisahan karangan RAF jeung Puputon karangan Aam Amalia.
3) Novel Sosial; nya ta novel anu eusina nyoko kana masalah-masalah sosial, saperti
kateuadilan, kateureugeujeugan, atawa gejolak sosial dina hiji mangsa.
Contona: novel Lembur Singkur beunangna Abdullah Mustappa.
4) Novel Mistri; nya ta novel anu eusina nyaritakeuny hal-hal nu ngandung rusiah,
anu biasana kabuka dina bagian ahir ta novel.
Contona: novel Laleur Bodas beunangna Samsu (sandi asma tina Sambas jeung
Susanka), Si Bedok Panjang beunangna Ki Umbara, Mayit dina Dahan Jngkol, Rajapati
di Pananjung, jeung Bedod Si rajapati beunangna Ahmad bakri, Rusiah geulang Rantay
42
3.
Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi .
4.
Prasyarat pengetahuan
b. Kegiatan Inti
Eksplorasi
Dina kegiatan eksplorasi, peserta didik:
1. Milih hiji novel tina sababaraha novel nu disodorkeun ku guru
2. Nitnan Sempalan hiji novel tina novel nu dilihna.
3. Maluruh informasi ngeunaan novel-novel Sunda
4. Nganalisis hiji novel pikeun nangan eusi tina novel nu dibacana
5. Nepikeun pamanggihna ngeunaan novel nu dibacana
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa novel Sunda.
2. Nganalisis kaunggulan jeung kahngkran tina novel nu dititnanna.
4. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana novel nu dititnanna
5. Nyaritakeun deui eusi novel nu dibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
1.
2.
3.
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
Novel nu dijadikeun bahan ajar.
2.
Guru babarengan jeung siswa ngayakeun tanya jawab ngeunaan novel nu
dititnanna
3.
Guru jeung peserta didik nyindekkeun bahan pangajaran ngeunaan novel.
Pertemuan Kedua
Kegiatan awal
Motivasi dan apresepsi
a.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Eksplorasi
RPP Basa Sunda Kelas 9
43
Elaborasi
Dina kegiatan elaborasi, peserta didik:
1. Ngadiskusikeun bahan nu mangrupa novel Sunda.
2. Nganalisis kaunggulan jeung kahngkran tina novel nu dititnanna.
3. Nyieun catetan kecil ngenaan hasil analisis kana novel nu dititnanna
4. Nyaritakeun deui eusi novel nu dibacana.
Konfirmasi
Dina kegiatan konfirmasi:
Peserta didik mr tanggapan/komntar kana hasil analisis novel beunang baturna
kalawan ngagunakeun basa sorangan sacara jelas tur lengkep
2. Guru babarengan jeung peserta didik ngayakeun taya jawab ngeunaan
bahan pangajaran nu diajarkeun.
3.
Guru babarengan jeung peserta didik
nyindekkeun bahan pangajaran
c. Kegiatan Akhir
1.
Guru babarengan jeung peserta didik nyieun rangkuman/catetan ngeunaan
Novel nu dijadikeun bahan ajar.
2.
Guru babarengan jeung siswa ngayakeun tanya jawab ngeunaan novel nu
dititnanna
3.
Guru jeung peserta didik nyindekkeun bahan pangajaran ngeunaan novel.
5.
6.
Sumber Belajar
1. Conto novel.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
44
45
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyangkem
eusi carita pondok nu diregepkeunna.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
46
47
48
Eum, sok teu lumrah Adun mah....! Moal enya nyeuceuhan nu gering ku cith!
ck Abah Dira kerung.
Ku cikopi wa sakalian, Jang Adun, ck nu bh tukang.
Ku susu geura, ambh trh cageur, ck nu sjn.
Susu naon? ck baturna bari nyikikik leutik.
Susu naon w ngeunaheunana....
Ssssstttt...........ssssssttttt.............nanaonan ta th? ck saurang bari neuteup
kereng. Tapi teu burung kaciri manhna nahan piseurieun.
Na kunaon atuh Pa Abas th?
Awahing ku tibelat ka itu meureun, ka nu teu damang.....
Meujeuhna da sakitu dalitna....
Geus kawas jeung sadrk pet ku hinis tuda, ck nu sjn.
Salah Bapa....., rumasa, ck Bapa Kepala, hoyongeun jajap, hoyongen ngiring
nguruskeun, wuri-wuri diwagel......Aya kapentingan kantor tuda.
Leres......leres, ck Abah Dira, awahing ku tibelat sareng handeueul manawi.
Nya kitu panginten....Yi.....Yi Abas....sing mut, Yi, tong jadi manah.
Dungakeun anggur, nu teu damang sing nggal wilujeng deui.
Mana keur ceuceuh th...? ck Abah Dira teu sabar, Piraku ku cith....Nyokot
citiis!
Song saurang nyodorkeun rantang. Geuwat nu gering th diceuceuhan, bray
beunta. Jol bojona beunang nyusulan. Kocak wah awahing ku reuwas nyeueung salaki
pada ngarubung-rubung.
Sabar, Ayi, sabar, ulah gareuwah teuing, hawatos ka tuang raka, ck Bapa
Kepala.
Ku naon Bapa th? Ck bojona bari deku.
Basri teu nmbal, semet ngaharegung.
Cik ka dieu, ck saurang ngaharwos bari metot baturna ka bh tukang,
sugan aya bjana Kang Basri boga panyakit jantung.
Can kadng, ck baturna, tapi bisa jadi, da nu kitu mah teu kaop manggih
kareuwas.
Bisi enya kudu buru-buru nang dokter kituh.....ka Bapa Kepala.
Jig wa atuh bjakeun......
Bapa...Bapa...ku naon atuh Bapa th? ck bojona bari ceurik.
Aduh, Gustiiii......aduh ulah nyabak ta.....nyeriiiii.
Naon nu nyeri th...?
Tu.......uuuuuuur..............
Baruk nyeri tuur? ck Bapa Kepala.
Mu.............huuuun..........
Sakur nu ngarubung silih rrt, silih teuteup jeung pada baturna.
Kakara manggih Akang mah, ck saurang.
Naon ta...........?
Aya kasedih nyedek kana tuur....
Ku naon tuur th, Yi Abas?
Kabaldog batuuuu...........Waktos mobil ngawitan maju, aya batu mecleng,
nenggel pisan kana tuur.....
49
3. Pedaran
Carita pondok anu sok disingget carpon th nya ta carita rkaan dina wangun
lancaran anu mr kesan lir nu enya-enya kajadianana, galur caritana rlatip basajan
lantaran jumlah kajadianana teu ra, museur kana hiji kajadian utama. Eusi caritana
biasana dirka tina kajadian atawa kahirupan sapopo.
Carita pondok Tibelat meunang Ahmad Basri th eusina nyaritakeun
sosobatanana Basri jeung Hasan, duanana geus jiga dulur pet ku hinis ba. Hiji mangsa
Hasan katarajang panyakit usus buntu, kawilang geus parna nepi ka kudu dibawa ka rumah
sakit. Basri ngarasa honcwang ningali kaayaan Hasan, hayang jajap ka rumah sakit teu
meunang ku kepala kantorna, sabab isukna kudu rapat koperasi. Barang nu gering indit,
Basri ngadadak kapiuhan sarra nyangka Basri kapiuhan th awahing ku tibelat ka nu
gering, ari pk kapiuhanana Basri th alatan tuurna ka bentur batu anu mecleng basa
mobil mimiti maju. Ahir carita anu jauh pisan tina panyangka, ngalantarankeun urang
kapiasem kayungyun ku kaparigelan pangarang dina ngarka caritana.
Tma tina carita pondok Tibelat th nya ta hubungan sosobatan antara dua
jalma. Tma modl kieu sabenerna mangrupa tma anu lumrah pisan, kurang-kurangna
tapis pangarang dina ngarka carita, ieu carpon moal matak ngirut panitn anu maca
atawa anu ngaregepkeun, tapi ku kaparigelan pangarang kahot saperti Ahmad Bakri, ieu
carpon jadi mibanda daya tarik anu mandiri sarta bisa dikategorikeun kana carpon anu
pinunjul lebah ajnna.
Palaku anu kacatur dina ta carpon th di antarana Basri, Pamajikan Basri, Hasan,
Pamajikan Hasan, Bapa jeung Ibu Kapala, Ojak, Amir, Sub, Acng, Bah Dira, katut
tatangga-tatanggana. Dina ieu carpon sakabh palaku mibanda karakter anu protagonis
Setting atawa latar tempat sarta waktu lumangsungna kajadian dina ieu carita th
henteu kplisit. Tapi bisa dikira-kira aya di wewengkon Ciamis, sabab aya bagian carita anu
nyabit lembur Pamarican, sedengkeun Pamarican mah ayana di Ciamis. Ari waktuna mah
geus pasti wanci janari, saperti anu kaunggel dina bagian awal carita:
Jam tilu janari basri ngetrokan imahna. Balik nyaba ti Jakarta. Bray panto dibuka
ku bojona bari lulungu.
Galur anu dipak nya ta galur mrl, lantaran runtuyan kajadianana
diprlkeun ti bagian awal nepi ka ahir, taya bagian anu dibalikan deui atawa anu
mangrupa panineungan.
Sedengkeun amanat anu bisa kacangkem tina ta carpon, diantarana: Urang kudu
dak sapapait samamanis jeung babaturan, hal ieu digambarkeun ku dalitna sosobatan
antara Basri jeung Hasan, dina suka babarengan, dina tunggara silihblaan. Saperti waktu
dibjaan Hasan gering, Basri anu kakara jol pisan ti panyabaan, jaba geus wanci janari, teu
burung indit milu nguruskeun anu gering. Sedengkeun amanat anu sjnna nya ta urang
ulah waka nyindekeun hiji perkara sammh meunang katerangan anu pasti. Saperti anu
digambarkeun ku kajajadian kapiuhanana Basri. Sarra geus nyokot kacindekan yn nu
ngalantarankeun Basri kapiuhan th nya ta awahing ku tibelat sarta kamemelangan ka nu
gering, ari pk anggang tina sangkaan, Basri kapiuhan alatan tuurna kabentur batu anu
mecleng kaglng mobil basa mobilna kakara maju.
Sabenerna ieu carpon th basajan pisan, boh dina tma boh dina eusina. Carita
anu dipidangkeun stuning kajadian anu ilahar pisan dina kahirupan sapopo urang, ngan
ku lataran digarap kalawan enya-enya sarta dibarengan ku kamampuh anu had ti
pangarangna dina ngarka carita, ieu carpon ngajangglk jadi carita anu matak
pikaresepeun. Ahir carita anu jauh tina panyangka urang, mangrupa daya tarik anu mandiri
anu ngalantarankeun ieu carpon geus lain carpon anu biasa deui.
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi mengulang) melalui metode diskusi,
tanya jawab, demonstrasi dan ceramah singkat.
50
5.
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
2. Guru memberikan latihan soal-soal tentang isi carita pondok.
Sumber Belajar
Buku kumpulan carita pondok
2. Buku pegangan
3. Majalah
4. Surat kabar
1.
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Mendengarkan; Mencari unsur carpon
:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
51
4 JP (2X Pertemuan)
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa ngalakukeun
sawala kelompok di kelas.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Sawala
Sawala th nya ta panglawungan kalawan maksud pikeun medar hiji perkara
kalayan dijejeran ku ahli dina widang anu rk dipedarna. Sawala mah panglawungan anu
mibanda sifat perdaran nya eta dina medar kateranganana th sok dibarengan ku bukti
katut data salaku alesanana, hartina teu ngasongkeun katerangan nu mangrupa
panglamunan atawa pangira-ngira wungkul.
Sawala th mangrupa wangun riungan anu puguh sarta miboga tujuan anu
tangtu, sarta mibanda sababaraha mangpaat, di antarana nya ta:
52
...
Kacindekan tina pedaran simkuring anu nemb: Urang Sunda kudu boga
raga katineung sarta tanggung jawab moral kana basa indungna,
sangkan dak mak ta basa dina kahirupan sapopo.
Panumbu Catur: Hatur nuhun, pedaranana stu munel pisan. Tina ta pedaran simkuring
tiasa nyangkem poin-poin pentingna, diantawisna:
1. Basa Sunda th mangrupa basa indung pikeun urang Sunda. Ku
lantaran kitu ta basa kudu tetep dipiara sarta dimekarkeun.
2. Miara jeung ngamekarkeun basa Sunda anu pangfktifna nya ta ku
jalan dipak dina kahirupan sapopo panyaturna.
3. Peranan indung dina miara jeung ngamekarkeun basa Sunda pohara
pisan pentingna. Sabab, indung mangrupa salahsahiji transformator
kabudayaan anu baris nyambungkeun hiji generasi ka generasi anu
saterusna.
Sok sanaos pedaran ti Pangjejer parantos sakitu jntrna, namung
simkuring yakin hadirin sadayana gaduh kapanasan, boh nu mangrupi
patarosan boh nu mangrupi pamadegan. Jalaran kitu, simkuring
ngahaturanan ka anu bad ngedalkeun unek-unekna!
Pamilon:
Assalamualaikum,
Hatur nuhun, sadrk panumbu catur parantos maparin kasempetan ka
simkuring.
Simkuring Puspita, mahasiswi ilmu komunikasi Universitas Wastu
Kancana.
Bawi raos simkuring, urang teu kedah maksakeun teuing diri pikeun
ngagunakeun basa Sunda dina kahirupan sapopo. Lantaran, dina
kanyataanana, urang Sunda ayeuna utamana nu hirup di kota-kota,
komunikasina tos teu kawatesanan jeung papada urang Sunda deui.
Janten ck simkuring mah urang Sunda langkung sa mimiti
ngabiasakeun ngagunakeun basa nasional jeung internasional sangkan
teu tinggaleun jaman.
Sakitu ti simkuring, hatur nuhun.
Panumbu Catur: Hatur nuhun, numutkeun sadrk Puspita mah basa Sunda th teu kudu
dipaksakeun dina kahirupan sapopo. Bapa Pangjejer dihaturanan
kanggo mairan pamendakna!
Panjejer:
Panumbu Catur: Tah kitu waleran ti Pangjejer, kumaha sadrk Puspita cekap? Nuhun atuh
upami tos cekap mah.
Jalaran waktos anu samport, simkuring mung tiasa ngahaturanan
saurang deui kanggo ngedalkeun pamendakna, namung sans kirang
upami, mugia ta pamendak tiasa didugikeun kalayan singget.
Pamilon:
Asslamualaikum,
Simkuring Jatnika, karyawan salahsawios pausahaan suasta.
53
Panumbu Catur: Rngs sawala urang dina dinten ieu, anu ngabantun jejer Matahkeun
Makna Basa Sunda dina Kahirupan Sapopo Urang Sunda, kalayan
kacindekan: Urang Sunda mibanda kawajiban jeung tanggung jawab
moral pikeun ngahirup-huripkeun basa Sunda ku jalan dipak dina
kahirupan sapopo.
Hatur nuhun ka Bapa Prof. Santana anu parantos nyayogikeun waktos
kanggo janten pangjejer dina ieu sawala. Pon kitu deui ka sadaya
pamilon anu parantos ngiring aub dina ieu sawala. Sakumna panata
calagara neda sihapunten tina sagala rupi kakirangan. Mugia ba ieu
acara th aya mangpaatna pikeun sumbangsih urang kana kamekaran
budaya hususna basa Sunda.
Teu hilap og hatur swu nuhun ka sadaya pihak anu pantos rumojong
kana ieu acara. Mugia sagala rupi kasaan kenging ganjaran ti Alloh Swt.
Amin.
Cag urang teundeun di handeuleum sieum, tunda di hanjuang siang,
paranti nyokot ninggalkeun, mangsa datang urang sampeur deui.
Billahi taufik walhidayah,
Wassalamualaikum warohmatullohi wabarokatuh.
2. Pedaran
Sabada nitnan kumaha ragotna sawala anu dicontokeun di luhur, urang tangtu
geus meunang gambaran ngeunaan kumaha prungna hiji sawala, sok sanajan conto anu
dipidangkeun pohara basajanna.
Dina pangajaran sammhna urang kungsi diajar mingpin sawala, jadi tangtuna
og hidep geus paham kumaha fungsi jeung peran pamingpin sawala (moderator) dina hiji
sawala. Ayeuna urang pedar fungsi jeung peran komponn sjnna dina sawala.
Nu kahiji peran jeung fugnsi pangjejer. Pangjejer nya ta narasumber anu
dianggap mibanda kamampuh atawa kaahlian dina widangna, anu dipercaya pikeun medar
pasualan anu rk dipidangkeun dina hiji sawala. Pangjejer kudu mibanda krdibilitas anu
bisa dipertanggungjawabkeun, boh tina kasang tukang palmuanana katut pendidikanana,
boh tina prstasi dina widang anu jadi kaahlianana. Saperti dina sawala di luhur,
pangjejerna th dosn jurusan basa jeung sastra, jadi kasang tukang palmuan atawa
pendidikanana moal matak cangcaya, atuh prstasina dina widang nulis og pohara pisan
54
nyongcolangna, jadi cukup krdibel pikeun jadi saurang pangjejer dina hiji sawala basa.
Saperti anu kaunggel dina katerangan moderator waktu macakeun riwayat hirup
(curiculum vitae) pangjejer:
Anu janten pangjejer dina ieu sawala nya eta pangersana Bapa Prof. Dr.
Santana Jayadilaga, M.Hum., salahsawios dosn ti Universitas Ciung
Wanara. Prof. Santana dilahirkeun di Tasikmalaya, ping 2 Mei 1960.
Nyuprih lmu ti SD dugi ka SMA di Tasikmalaya. Neraskeun ka paguron
luhur, Jurusan Sastra Sunda Universitas Ciung Wanara. Lulus S1 dina
taun 1984, lulus S2 ti universitas anu sami taun 1989, S3-na
dirngskeun di Universitas Leiden nagri Walanda dina taun 2000
kalayan yudisium cum laude. Salian ti janten dosn, anjeunna seueur
nyerat buku dina basa Sunda, Indonesia, sareng Inggris. Artikel-artikelna
sumebar dina media massa lokal sareng nasional.
Nu kadua, pamilon atawa audience. Pamilon mangrupa subjk anu jadi puseur
dina hiji sawala. Ku lantaran kitu, pamilon atawa audience dina sawala kudu aktif sarta
rsponsif dina nanyakeun atawa mairan hiji pasualan. Jadi salaku pamilon og kudu
mibanda kamampuh nyarita kalawan fktif sarta sistematis. fktif hartina singket tapi
padet langsung kana puseur pasualan, teu ngayayay bari jeung teu puguh jejerna.
Sistematis hartina dina nyarita th puguh ntp seureuhna, teu pabaliut matak lieur nu
ngabandungan. Geura urang titnan deui kumaha pok-pokan pamilon sawala dina conto di
luhur, boh waktu ngasongkeun patalkan, boh dina waktu mairan atawa ngasongkeun
pamadegan.
Patalkan:
Asslamualaikum,
Simkuring Jatnika, karyawan salahsawios pausahaan suasta.
Simkuring salaku masarakat awam anu kirang pisan pangaweruhna kana
perkawis budaya hususna basa Sunda. Dina kahirupan sadidinten, sans
teu hoyong nganggo basa Sunda atanapi ngajak kulawarga simkuring
nyarita ku basa Sunda. Tapi, simkuring th sieun lepat da geuning basa
Sunda mah seueur itu ieuna. Ari barudak upami nganggo basa Sunda th
sok basa Sunda anu kasar. Ti batan kitu, antukna simkuring ngarasa
langkung sa nganggo basa Indonesia ba. Kumaha numutkeun
Pangjejer? Hatur nuhun.
55
2. Wangun-Wangun Sawala
Wangun-wangun sawala th aya nu kawatesanan jeung aya anu umum. Anu
kawatesanan ngawengku; konfrnsi, komisi, wawancara, jeung brainstorming.
Sedengkeun anu umum ngawengku; debat, forum,seminar, panl, simposium, ceramah,
mimbar, jeung sajabana.
3. Tujuan Sawala
Tujuan diskusi th di antarana pikeun; nambahan pangaweruh, meunangkeun
informasi, ngalegaan luang pangalaman, sarta ngalatih pikiran sangkan bisa mikir kalawan
gancang sarta tepat pikeun ngarngskeun hiji masalah.
4. Pancn Moderator jeung Pamilon Sawala
Pancn moderator atawa nu mingpin sawala nya ta; ngajntrkeun maksud
jeung tujuan sawala, ngatur jalanna diskusi kalawan adil tur wijaksana, mr motivasi
sangkan pamilon sawala th bener-bener aktif dina ta sawala, nyieun kacindekan tina
hasil sawala, sarta nyusun laporan lumangsungna ta sawala.
Sedengkeun pancn pamilon, di antarana; nmbongkeun solidaritas jeung
partisifasi,ngajaga suasana sangkan tetep hgar pikeun lumangsungna
sawala, ngasongkeun sababaraha usul jeung saran, mairan jeung mre informasi,
ngajukeun patalkan, ngasongkeun argumntasi anu merenah lamun aya masalah anu teu
sapagodos, ngusulkeun atawa mnta kacindekan, sarta museurkeun panitn kana sawala.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, diskusi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
2. Guru memberikan tugas rumah berupa persiapan diskusi.
Pertemuan Kedua
a. Kegiatan awal
Motivasi dan apresepsi
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
1. Siswa mengidentifikasi para pembicara
2. Dapat mengemukakan pertanyaan, menanggapi atau berargumen sesuai
dengan isi diskusi
56
5.
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
Sumber Belajar
Khasanah budaya daerah
Surat kabar
Majalah
Buku pegangan
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Praktek diskusi
:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
57
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa macakeun
sajak beunangna sorangan klawan had tur bener.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Maca Sajak
Sajak th mangrupa salah sahiji karangan wangun ugeran (puisi) anu mibanda
kabbasan anu leuwih laluasa batan karya sastra wangun ugeran (puisi) anu liana. Sabab,
sajak mah teu kawatesan ku rupa-rupa pandika saperti guru lagu, guru wilangan, jumlah
padalisan, atawa purwakanti. Tapi, sok sanajan teu kauger ku rupa-rupa konpnsi puisi,
58
tetep ba aya sababarapa padika anu kudu dicumponan umpamana lebah diksi, rakitan
ungkarana sarta wirahmana.
Ayeuna urang lenyepan sajak-sajak ieu di handap
1. Conto Sajak
TANAH SUNDA
Sajak: Ajip Rosidi
Hjo Pagunungan
Paul lautan
Hjo
Paul
Langit na hat kuring
Masing di mana kuring nangtung
Masing ka mana kuring leumpang
Tanah lmbok tempat bumetah
Angin nyot nyiuman tarang
Masing di mana anjeun nunjuk
Masing iraha anjeun cumeluk
Kuring mo mungpang kuring rk datang
Neueulkeun tarang neueulkeun jantung
Kuring tungtung teuteupan
Kuring tungtung
Teuteupan
Tungtung bedil
Ngicer dada
Kuring geus nyaksian getih ngabayabah
Getih maranhanana nu mikacinta anjeun
Kuring geus nyaksian panon carelong tanggah
Jasad nu ruksak ngalungsar na dada anjeun
Hjo
Taya
Hjo
Taya
59
sorangan, boh dina diri anu macakeunana. Maca sajak anu ieu mah kudu dibedaskeun
sarta diksprsikeun luyu jeung eusi sajakna atawa aya og anu nyebut didklamasikeun.
Ti heula keur kelas dalapan urang kungsi diajar maca sajak pikeun tujuan ksprsif,
sedengkeun ayeuna urang coba maca sajak pikeun tujuan rkkratif. Carana teu kudu
dibedaskeun atawa didklamasikeun, cukup urang lenyepan dina hat bari urang surahan
eusina kalawan gamblang.
Lamun dipaluruh kasang tukang sajarahna, sajak Tanah Sunda beunang Ajip Rosidi
th, gumelar balukar kajurung ku kaprihatinan pangarangna kana kaayaan tatar Sunda
harita, anu keur meujeuhna harnghng lantaran diganggu karaman anu katelah
gorombolan DI/TII.
Tanah Sunda th tanah anu pohara ndahna, ieu hal kaunggel dina dua pada
munggaran dina ieu sajak, upamana:
Hjo Pagunungan
Paul lautan
Hjo
Paul
Langit na hat kuring
Masing di mana kuring nangtung
Masing ka mana kuring leumpang
Tanah lmbok tempat bumetah
Angin nyot nyiuman tarang
Ngan hanjakal, kandahan tatar Sunda th keur ngalaman pangrobda ti
duruwiksa, anu kalawan taya ras-rasan geus tga ngabalukarkeun banjir getih di tanah anu
tingtrim, saperti anu kaunggel dina ieu cutatan:
Kuring tungtung teuteupan
Kuring tungtung
Teuteupan
Tungtung bedil
Ngicer dada
Kuring geus nyaksian getih ngabayabah
Getih maranhanana nu mikacinta anjeun
Kuring geus nyaksian panon carelong tanggah
Jasad nu ruksak ngalungsar na dada anjeun
Hjo pagunungan paul lautan
Taya kamarasan ngan katugenahan
Hjo pagunungan paul lautan
Taya katengtreman ngan ancaman
Tapi kumaha ba kaayaan tanah Sunda mangsa harita, pangarang tetep nendeun
kacinta anu luar biasa ka lemah caina, dalah mun kudu ngorbankeun nyawa pikeun bumla
ka lemah kacinta, stu ihlas sarta rla. Saperti anu kaunggel dina ieu cutatan:
Ngan lantaran kuring cinta
Ngan lantaran kuring tresna
Langit hibar lembur musnah
Jalan lecek ngabulungbung ka kota
Kembang beureum buah biru
Kembang wra kembang jayanti
Tanah tempat kuring sideku
Ngurungan mun kuring tepi ka pati
Sajak mibanda unsur intrinsik, unsur-unsur intrinsik sajak th ngawengku :
Tma, nya ta inti pikiran nu ngajiwaan carita atawa jadi dadasar carita, sifatna bisa
nembrak bisa nyamuni
Amanat, nya ta pesen atawa talatah ti pangarang nu ditepikeun ngaliwatan karyana
pikeun nu maca atawa nu ngaregepkeun
Rasa, nya ta gambaran rasa anu tmbong ngaliwatan kagemblengan eusi
Nada, nya ta gaya pangarang enggoning ngungkab pikiran, id jeung rarasaanana
ngaliwatan galindengna kekecapan, boh purwakanti boh pilihan kecapna.
Lamun dilenyepan tmana, sajak Tanah Sunda beunang Ajip Rosidi th mibanda
tma ngeunaan rasa cinta ka lemah cai atawa baligeusan ngajadi. Cinta ka lemah cai
pikeun urang Islam mah mangrupa sabagian tina iman. Lian ti ta, rasa cinta atawa nyaah
ka lemah cai mmang geus jadi hiji kudratna manusa, sadar atawa teu sadar rasa ta
60
bakal nyangkaruk dina jiwa unggal jalma. Sedeng lamun urang geus neudeun kacinta kana
naon ba, kumaha ba kaayaanana, urang baris tetep miakanyaah sarta deudeuh kana ta
perkara. Nya hal ieu pisan anu hayang ditembrakkeun ku pangarang ta sajak.
Amanat anu hayang ditepikeun ku pangarang ngaliwatan sajak Tanah Sunda nya
ta Urang kudu micinta sarta mikanyaah ka lemah cai dina kaayaan kumaha ba. Tong
boroning dina waktu keur ayem tengtrem, gemah ripah, subur makmur, dalah dina keur
kaayaan ancur lebur, urang tetep kudu nyaah ka lemah cai.
Rasa anu nyampak dina ta sajak stuning pagaliwota antara rasa cinta,
hariwang, ngangres, jeung sumanget gumulung jadi hiji hal anu rada hs pikeun
digambarkeunana. Rasa cinta ka lemah cai anu dibarung ku kahariwang ningali lemah cai
urang keur aya anu ngagunasika, ngangres ngabandung bali geusan ngajadi keur aya dina
katunggaraan anu pohara, tapi tina pagaliwotana rupa-rupa rasa nu ta nimbulkeun hiji
sumanget pikeun bumla ka lemah kacinta, sok sanajan kudu ngorbankeun jiwa.
Sedengkeun nada atawa gaya pangarang dina enggoning ngedalkeun pikiranan
dina bagian awal sajak karasa ngagalindeng pinuh ku kawaas kana kandahan lemah
kacinta nepi ka di mana ba ayana pangarang tetep ngarasa tibelat. Diksi anu dipak
bener-bener bisa ngagambarkeun kandahan tatar Sunda kalawan sampurna. Saperti anu
kagambar dina pada kadua:
Masing di mana kuring nangtung
Masing ka mana kuring leumpang
Tanah lmbok tempat bumetah
Angin nyot nyiuman tarang
Tapi di bagian tengah nada sajak jadi ngageri pinuh ku kawas-was jeung
kahariwang, malah dina klimaksna nada dina ieu sajak jadi ngarakacak, saperti anu
kagambar dina ieu pada:
Kuring geus nyaksian getih ngabayabah
Getih maranhanana nu mikacinta anjeun
Kuring geus nyaksian panon carelong tanggah
Jasad nu ruksak ngalungsar na dada anjeun
Dibagian ahir nada sajak rada nak kabawa ku ngagedurna rasa sumanget
pikeun bumla ka lemah kacinta, diksi anu dipilih stuning merenah pisan,jeung situasi
rasa anu rk digambarkeun, saperti kieu:
Kuring geus nyaksian getih ngabayabah
Getih maranhanana nu mikacinta anjeun
Kuring geus nyaksian panon carelong tanggah
Jasad nu ruksak ngalungsar na dada anjeun
Sajak Tanah Sunda mangrupa salah sahiji sajak anu leubeut ku purwakanti
saperti anu kaunggel dina cutatan anu bieu; antara kecap ngabayabah jeung kecap
tanggah, sorana padeukeut. Kitu deui dina pada kadua aya kecap anu dihaja
dideukeutkeun sorana nya ta leumpang jeung tarang. Aya hiji kaistimwaan dina ieu
sajak anu arang pisan kapanggih dina sajak-sajak sjnna, nya ta ayana wangun
sisindiran (paparikan) dina pada pamungkas, anu kieu unina:
Kembang beureum buah biru
Kembang wra kembang jayanti
Tanah tempat kuring sideku
Ngurungan mun kuring tepi ka pati
Cacap kasugemaan th sanggeus maca sajak Tanah Sunda mah, eusina teu
hs pikeun ditapsirkeunana, stuning gamblang, saha ba bakal babari nyangkem eusi
ieu sajak. Tapi ungkara basa atawa diksi anu dipakna bener-bener mampuh
ngageterkeun mamaras anu macana.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
61
c.
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
5.
Sumber Belajar
1. Buku Pegangan
2. Contoh surat resmi
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
Cipanas, Juli 2015
Guru Mata Pelajaran Bahasa Sunda,
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nyieun teks
biantara nu bener.
62
2. Materi Pembelajaran
Nulis Biantara
Biantara atawa dina istilah paelmuan disebut rtorika th nya ta hiji thnik
makna basa atawa seni ngarka basa, boh sacara lisan boh sacara tulisan, nu
didadasaran ku pangaweruh anu had dina milih jeung ngagunakeun kecap-kecap kalawan
fktif tur merenah.
Sangkan hidep meunang gambaran ngeunaan biantara, pk baca ieu conto
naskah biantara!
1. Conto Naskah Biantara
BIANTARA PANGBAGA KANA CUNDUKNA TAUN ANYAR HIJRIAH
Assalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh.
Bismillahirrohmanirrohim,
Alhamdulillahi Robbal Alamin,
Parabapa, paraibu miwah parasadrrk hormateun sim kuring. Kalayan takdir Nu
Maha Suci Allah Swt. urang sadayana diparengkeun deui patepang patepung lawung
patmbong paamprok jonghok, riung mungpulung sempal guyon gogonjakan; ieu th hiji
kanyataan yn urang masih knh dipaparin umur ku Mantenna. Payus pisan, malih kedah
tasyakur urang ka Alloh SWT. Teu hilap, sholawat miwah salam mugia salamina
ngagolontor ka Jungjunan sadaya alam nyatana Kangjeng Nabi Muhammad SAW., ka
parakarabat sareng shohabatna, tug dugi ka urang salaku umat anu tumut kana
tungtunanana.
Parawargi anu sami hadir.
Dinten ieu th urang parantos lebet kana taun anyar, nya taun 1428 Hijriah ta,
hartosna parantos ngantunkeun taun 1427 Hijriah. Naon anu ku urang kedah dipidamel
pikeun tanda tumarima urang ka Nu Ngeresakeun urang tiasa sarupi kieu? Naha urang
kedah curak-curak sapeuting jeput ditambih sapo mokt bari marabok, kawas umat lain
ari mapag taun anyarna?
Tangtos sans kitu.
Urang sing mut yn ray po-ray po, undur minggu datang bulan, tug cunduk ka
tungtung taun, kantenan ari jumlah tanganana mah yuswa th nambihan, upamina ba
tina 13 jadi 14, tina 20 jadi 21 sareng saterasna, nanging ari jatah yuswa anu parantos
dicadangkeun kanggo urang mah tangtos ngirangan, da kacongcay saban dinten, saban
minggu, saban sasih, saban taun ta.
Sebat w Sadrk A th dipaparin jatah yuswa kanggo gumelar di alam dunya ku
Gusti Nu Maha Kawasa 15 taun upamina, ayeuna dina taun ieu yuswana th parantos 14
taun; apan mung kantun sataun deui tiasa kumelendang di alam dunya th. Cing bad
dianggo curak-curak mangpang-meungpeung hirup, da ari parantos maot mah moal
kasorang deui? Bad kitu?
Leuh nyaah temen ka diri upami kitu th. Urang mah umat Islam tur nu iman,
peupeujeuh ulah rk kabawa ku sakaba-kaba. Kalakuan sareng itikad sarupi kitu th nya
sasar ta, ari nu sasar apan brasna th ka naraka. Naudzubillahi mindzalik.
Kanggo naon atuh urang dina sadinten sawengi paling copl 17 kali neneda ka
Alloh Swt., ku ngalisankeun Ihdinas shirothol mustaqim, shirotolladzina anamta alaihim
ghoiril maghdhubi alaihim waladlollin ari kanyataanana kitu mah, stu mubadir.
Urang mah kedah ngilo pasan tunggal sanggem paribasa ta mah, tegesna
ngeunteungan diri pribadi. Naha urang parantos nyumponan sagala kawajiban, parantos
midamel kasaan, parantos nebihan cegahing Pangran, parantos ngalaksanakeun ibadah
saluyu sareng parntah Alloh Swt., boh minangka pribadi boh minangka anggota
masarakat. Cobi wincik deui, cobi titnan deui, meungpeung jatah yuswa aya knh,
meungpeung lawang tobat muka knh.
Hadirin anu dimulyakeun ku Alloh Swt.,
Dina raraga mapag taun anyar hiji Muharam 1428 H. Mangga urang sami-sami
tafakuran deui lngkah urang dina taun-taun anu parantos kalangkung, sangkan tiasa
dioman dina taun anu bad dongkap.
Sakitu ti sim kuring, bobo sapanon, carang sapakan, tutus langkung, kpang
halang, bilih saur teu kaukur, bilih sabda teu kaungang-ungang, neda jembar
pangapuntenna, rumaos dilaipan. Hatur nuhun kana samukawis perhatosanana. Anu
63
leresna stuning kersaning Alloh SWT. Sedengkeun anu lepatna ta mah balukar kabodoan
simkuring.
Billahi taufik walhidayah,
Wassalamualaiku warohmatullohi wabarokatuh.
(Dicutat tina Conto Biantara Basa Sunda; Ahmad
Sobandi; 1992; Bandung; Al-Huda)
2. Kandaga Kecap
a. payus = pantes, sieup
b. curak-curak = sukan-sukan dahar leueut nu ngareunah, senang-senang
c. temen = pisan, enya-enya,lain heureuy
d. pasan = tutunggul kuburan
e. laip = hina, handap martabatna, lemag, teu kuat
3. Pedaran
Biantara di luhur th mangrupa biantara pamapag dina raraga ngabagakeun
taun anyar Islam, eusina medar hikmah sarta tujuan diayakeunana acara mapag taung
anyar Islam 1 Muharam 1428 H.
Lamun dititnan ta biantara th dibagi jadi tilu bagian, nya ta bagian bubuka,
eusi jeung panutup.
Bubuka umumna mangrupa salam panghurmatan, kedaling rasa sukur ka Nu
Maha Agung, sarta sholawat ka Kangjeng Nabi, kieu upamana:
Assalamualaikum warohmatullahi wabarokatuh.
Bismillahirrohmanirrohim,
Alhamdulillahi Robbal Alamin,
Parabapa, paraibu miwah parasadrrk hormateun sim kuring. Kalayan takdir Nu
Maha Suci Allah Swt. urang sadayana diparengkeun deui patepang patepung lawung
patmbong paamprok jonghok, riung mungpulung sempal guyon gogonjakan; ieu th hiji
kanyataan yn urang masih knh dipaparin umur ku Mantenna. Payus pisan, malih kedah
tasyakur urang ka Alloh SWT. Teu hilap, sholawat miwah salam mugia salamina
ngagolontor ka Jungjunan sadaya alam nyatana Kangjeng Nabi Muhammad SAW., ka
parakarabat sareng shohabatna, tug dugi ka urang salaku umat anu tumut kana
tungtunanana.
Bagian eusi mangrupa inti pedaran dina hiji biantara. Sagala rupa pamaksudan
atawa matri pedaran didadarkeun kalawan gembleng, bari diwuwuhan ku rupa-rupa
ilustrasi atawa katerangan anu ngarojong kana matri pedaran. Saperti dina ieu cutatan:
Dinten ieu th urang parantos lebet kana taun anyar, nya taun 1428 Hijriah ta,
hartosna parantos ngantunkeun taun 1427 Hijriah. Naon anu ku urang kedah dipidamel
pikeun tanda tumarima urang ka Nu Ngeresakeun urang tiasa sarupi kieu? Naha urang
kedah curak-curak sapeuting jeput ditambih sapo mokt bari marabok, kawas umat lain
ari mapag taun anyarna?
Tangtos sans kitu.
Urang sing mut yn ray po-ray po, undur minggu datang bulan, tug cunduk ka
tungtung taun, kantenan ari jumlah tanganana mah yuswa th nambihan, upamina ba
tina 13 jadi 14, tina 20 jadi 21 sareng saterasna, nanging ari jatah yuswa anu parantos
dicadangkeun kanggo urang mah tangtos ngirangan, da kacongcay saban dinten, saban
minggu, saban sasih, saban taun ta.
Sebat w Sadrk A th dipaparin jatah yuswa kanggo gumelar di alam dunya ku
Gusti Nu Maha Kawasa 15 taun upamina, ayeuna dina taun ieu yuswana th parantos 14
taun; apan mung kantun sataun deui tiasa kumelendang di alam dunya th. Cing bad
dianggo curak-curak mangpang-meungpeung hirup, da ari parantos maot mah moal
kasorang deui? Bad kitu? ...jst.
Sedengkeun bagian panutup biasana mangrupa kedaling rasa tumarima kanu
geus ngabandungan, sarta sanduk-sanduk mnta pangampura tina sagala rupa
kakurangan salila biantara. Saperti kieu:
Sakitu ti sim kuring, bobo sapanon, carang sapakan, tutus langkung, kpang
halang, bilih saur teu kaukur, bilih sabda teu kaungang-ungang, neda jembar
pangapuntenna, rumaos di laipan. Hatur nuhun kana samukawis perhatosanana. Anu
leresna stuning kersaning Alloh SWT. Sedengkeun anu lepatna ta mah balukar kabodoan
simkuring.
64
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy
demonstrasi dan ceramah singkat.
(strategi
mengulang)
melalui
metode
5.
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
2. Guru memberikan latihan membuat pidato.
3. Guru memberikan tugas rumah berupa latihan menulis naskah pidato.
Sumber Belajar
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
65
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
66
Sekolah
Mata Pelajaran
Kelas/Semester
Standar Kompe
tensi
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa merankeun
tokoh-tokoh luyu jeung peranna nu aya dina naskah drama.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Pintonan Drama
Drama th nya ta carita atawa lalakon anu diwujudkeun dina wangun
paguneman, maksudna pikeun dipintonkeun. Anu kaasup garapan sastra dina drama nya
ta naskahna, naskah drama anu jadi dadasar pintonan drama. Memang salian ti naskah
keur pintonkeuneun th, aya og karangan drama pikeun bacaeun anu disebut clost
drama. Tapi clost dina sastra Sunda mah, nepi ka danget ieu, can kacatur.
Karangan drama th boga rupa-rupa ciri. Upama ditilik tina kalimah anu
digunakeunana, drama gegedna ngagunakeun kalimah langsung, nya ta kalimah anu
dikedalkeun ku palaku. Dina drama anu palakuna leuwih ti saurang, gelarna pagunemn th
mangrupa omongan palaku anu silihtmpas. Kiwari aya og anu disebut monolog, nya ta
pagelaran drama anu mangrupa omongan hiji jalma. Palakuna ngan saurang.
Dina kamekaran drama kiwari, anu disebut drama th nya ta drama modrn,
anu umumna ngalalakonkeun kalakuan manusa sacara ralistis tapi aya og drama anu
naskahna mangrupa modifikasi tina wangan karya sastra lianna saperti novel, carpon,
dongng, atawa sajak, anu biasa disebut dramatisasi karya sastra. Drama modrn th sok
disebut og tater. Ari sandiwara mah kaasup drama lisan, hartina drama anu teu mak
naskah, atawa sok remen disebut drama tradisional.
Di tatar Sunda aya og drama anu pagunemanana ditembangkeun atawa
dikawihkeun, nya ta anu disebut gending karesmn kaayeunakeun aya deui drama
wangun anyar anu disebut setra karesmn, sabnerna ampir sarua jeung gending karesmn
tapi pintonanana leuwih basajan.
Sangkan hidep leuwih wanoh, pk titnana naskah drama ieu di handap!
PERANG BUBAT
Narator:
...
Satuluyna dicaritakeun
dina tanggal tilu welas
bagan caang bulan badra taun 1279 Saka
Sang Prabu Maharaja Sunda
perlaya di Bubat di nagri Majapahit
Harita Sang Prabu Maharaja
jengkar rk nikahkeun putrina
67
Ilustrasi Musik
Narator:
Putri Citraresmi diuk timpuh andalemi. Dilukis teu jadi-jadi. Mulas mindeng tisoldat, kitu
lain kieu lain. Warna hs nyunyurupna. Kulitna munggah ngagenyay, bodas lain konng
lain, carulang g teu nandingan.
Juru lukis mindeng tungkul, ngucur ksang sabubulu, kasima ku kageulisan. Sakapeung nya
geugeumeueun, teu kuat meperan rasa.
Sabulan kakara anggeus. Nyepls teu dipiceun sasieur, lenjang mncrang sajinisna
(3)
Musik Ilustrasi
Linggabuana:
Kumaha ceuk pamanggih dia, Rayi Mangkubumi?
Mangkubumi:
Pareng aya di Hyang Sda Niskala, Raka Prabu!
Urang mah darma ngalalakon. Hanas kitu pamnta ti Br Majapahit, taya salahna mun
dicumponan. Ngan tangtu ba kudu lantip tarapti. Ulah waka kalinglap ku kingkilaban!
68
Linggabuana:
Majapahit th keur nanjung, Rayi!
Loba ratu-ratu nu taluk di Nusantara. Unggal taun sarba ka dayeuh Trowulan.
Mangkubumi:
Tapi Nagri Sunda mah teu kaasup itungan, Raka Prabu!
Linggabuana:
Bener kitu pisan, Rayi! Ngan mun anaking Dyah Pitaloka kaselir jadi prameswari, Nagri
Sunda baris nanjung komaraan!
(4)
Musik Ilustrasi
Narator:
Trowulan, puseur dayeuh Nagri Majapahit, taun 1279 Saka.Di pendopo kadaton geus
dipajang dijjrkeun, gambar putri nu gareulis, permata ti saban nagri di Nusantara.
Mantri mancanagara wuwuh captang pertntang. Ntlakeun ieu saha itu saha, di nagri
mana Nyi Putri linggih.
Prabu Hayam Wuruk ayem jejem nalingaan. Lantip pikir nya tarapti, teuteupna reujeung
jeujeuhan. Birahi teu ngancik-ngancik, rasana eunteup di saha.
Nya guligah Gajah Mada nu marengan. Ulatna keuyang bayeungyang, teu sabar ngantinganti sabda ratu.
Hayam Wuruk:
Sanggeus kaula ngimeutan sakabh gambar, diteuteup ku panon lahir, diimpleng ku panon
batin, Putri Citraresmi ti Nagri Sunda nu kapilih ku kaula!
Tangtukeun wanci nu mustari, pikeun kaula jatukrami!
(5)
Musik Ilustrasi
Juru Pantun:
(6)
Musik Ilustrasi
Rampak:
Wong Sunda wis teko...! Wong Sunda wis teko...!!!
Wong Sunda wis tekoooo...!!!
Gajah Mada:
Sinuhun Prabu, urang Sunda geus cunduk!
Hayam Wuruk:
Geus cunduk, Paman? Geus cunduk? Bagja temenan diri kula. Putri nu dianti-anti geus
nampeu na biwir mata. Geuwat! Kula kudu buru-buru nepungan!
Gajah Mada:
Ulah, Sinuhun Prabu!
69
Hayam Wuruk:
Naha?
Gajah Mada:
Sinuhun Prabu kudu sadar kana tangtungan.
Hayam Wuruk:
Maksud panjenengan?
Gajah Mada:
Teu pantes Maharaja nu ngawasa Nusantara kudu nyampeurkeun smah. Komo smah ti
Nagri Sunda, nu baris jadi patalukan Majapahit nu pamungkas.
Hayam Wuruk:
Tapi apan Putri Sunda th piprameswarieun kaula, Paman!
Gajah Mada:
Sinuhun Prabu ulah gagabah! Paman moal ngajujut pancakaki Ratu Majapahit jeung Ratu
Sunda. Tapi Sinuhun kudu inget. Pikeun nancebkeun panji-panji kajayaan Majapahit di
Nusantara, lain pagawan ntng-ntng.
Hayam Wuruk:
Kula nyaho! Kula nyaho! Nanjeurna Majpahit th lantaran jasa Paman. Tapi Paman poma
ulah mawa ta perkara dina mangsa kula rk panggih jeung kabungah. Mun kitu mah,
Paman th rk megatkeun kabagjaan diri kula!
Gajah Mada:
Teu pisan-pisan, Sinuhun Prabu!
Keur diri Paman, nya ieu bangbaluh nu moal pialuseun mun disidem ku sorangan. Paman
kungsi ngadalkeun sumpah kapan, yn paman rk reureuh sabada nalukkeun Gurun,
Seram, Tanjungpura, Haru, Pahang, Dompo, Bali, Palmbang, Tumasik jeung Sunda!
Hayam Wuruk:
Tapi apan Nagri Sunda mah dulur urang!
Gajah Mada:
Demi Majapahit Raya! Demi Sinuhun Prabu Sri Rajasanagara nu agung! Paman moal incah
tina sumpah Amukti Palapa! Sunda, jadi itungan pamungkas nu kudu taluk ka Majapahit
Raya!
Hayam Wuruk:
Paman, Panjenengan teu ngajnan kadaton!
Gajah Mada:
Mun teu ngajnan, keur naon paman tuluy-tuluyan ngawula ka Majapahit. Keur naon nepi
ka ngajungjung tilu ratu. Mun Sinuhun geus teu bisa ngaragap angen paman, batan
kasupata ku sumpah sorangan, Paman mending milih undur ti Majapahit.
Hayam Wuruk:
Paman!!!
Gajah Mada:
Tada teuing Majapahit nyirorotna dina pangajn ratu-ratu Nusantara, mun Sinuhun Prabu
sumujud ka ratu ti nagri Sunda.
Hayam Wuruk:
Tapi apan arinyana og arapaleun mun Prabu Maharaja Linggabuana th pimitohaeun kula!
Gajah Mada:
Lebah dieu gagabahna Sinuhun Prabu th! Naon sababna bet milih Putri Sunda?
Hayam Wuruk:
Jadi kahayang Paman kumaha?
Gajah Mada:
Demi Majapahit! Sinuhun Prabu teu kudu mapag smah ti Nagri Sunda ka alun-alun Bubat!
Hayam Wuruk:
70
Naha?
Gajah Mada:
Nitih wanci nu mustari. Nya ayeuna mangsan urang nalukkeun Nagri Sunda! Putri
Citraresmi kudu jadi upeti!
Hayam Wuruk:
Paman!!!
Gajah Mada:
Euweuh deui wanci nu mustari. Nagri Sunda kudu taluk ayeuna!
....
(Dicutat tina Panggelar Sastra; Drs. Ahmad Hadi; 2004;
Tanggerang; Pamulang)
2. Kandaga Kecap
a. perlaya = maot, pupus, gugur, tilar dunya
b. jengkar = indit, miang
c. jujutan = mimitina, asal-muasalna
d. diistrnan = diangkat, dilantik
e. ngarundaykeun = boga turunan
f. seuweu = anak
g. kalakay = daun garing nu marurag
h. pohaci = sesebutab pikeun para dwi di kahyangan
i. geugeumeueun = kasima, gegebegan, henteu tengtrem hat lantaran sieun
j. kingkilaban = kilat ti peuting nu kacida jauhna, teu kadng guludugna-guludugna
acan
k. kaselir = kapilih
l. kadaton = karaton, gedong pangcalikan ratu/raja
m. ulatna = paromanna, semuna
n. jatukrami = kawin, nikah
o. piprameswarieun = pigarwaeun raja, pipamajikaneun raja
p. bangbaluh = kabeungbeurat, kasusah
3. Pedaran
Sempalan naskah drama di luhur th mangrupa dramatisasi tina novel Perang
Bubat karya Yoseph Iskandar, eusina ngalalakonkeun hiji prahara anu kaalaman ku nagri
Sunda. Maksud rk ngadahupkeun Putri Citra Resmi ka Raja Hayam Wuruk ti karajaan
Majapait, kalah dipapag balai, dibokong ku Patih Gajah Mada di Palagan Bubat. Putri anu
tadina dijangjian seja didamel padmi kari-kari kudu disanggakeun salaku upeti.
Sempalan drama anu dicontokeun kasup bagian anu kaitung lengkep. Aya bagian
prolog anu kieu unggelna:
Narator:
Satuluyna dicaritakeun
dina tanggal tilu welas
bagan caang bulan badra taun 1279 Saka
Sang Prabu Maharaja Sunda
perlaya di Bubat di nagri Majapahit
Harita Sang Prabu Maharaja
jengkar rk nikahkeun putrina
nya ta Sang Rtna Citraresmi
atawa Dyiah Pitaloka
jeung Br Prabu Majapahit
nu ngaran Sri Rajasanagara
kitu asal mula jujutan caritana...!
Narator:
Panceg tanggal 14 bagan caang bulan Palguna, taun 1272 Saka, Linggabuana diistrnan
jeneng ratu Nagri Sunda ka-31 di dayeuh Kawali, kalawan abiska Prabu Maharaja
Linggabuana. Ti Prameswari Dwi Laralinsing, Prabu Maharaja Linggabuana
ngarundaykeun seuweu dua. Cikalna aww, gelar ka dunya taun 1262 Saka. Citraresmi
ngaran ti aki, Dyah Pitaloka ngaran ti rama. Nu bungsu lalaki, gelar ka dunya taun 1270
Saka, dingaranan Niskala Wastu Kancana.
Aya bagian narasi sakumaha anu digalindengkeun ku juru pantun, saperti kieu:
71
Juru Pantun:
Sarta tangtuna og aya bagian dialog, anu mangrupa bagian inti tina pintonan drama,
upmana kieu:
Linggabuana:
Kumaha ceuk pamanggih dia, Rayi Mangkubumi?
Mangkubumi:
Pareng aya di Hyang Sda Niskala, Raka Prabu!
Urang mah darma ngalalakon. Hanas kitu pamnta ti Br Majapahit, taya salahna mun
dicumponan. Ngan tangtu ba kudu lantip tarapti. Ulah waka kalinglap ku kingkilaban!
Linggabuana:
Majapahit th keur nanjung, Rayi!
Loba ratu-ratu nu taluk di Nusantara. Unggal taun sarba ka dayeuh Trowulan.
Mangkubumi:
Tapi Nagri Sunda mah teu kaasup itungan, Raka Prabu!
Linggabuana:
Bener kitu pisan, Rayi! Ngan mun anaking Dyah Pitaloka kaselir jadi prameswari, Nagri
Sunda baris nanjung komaraan!
Aya sababaraha hal anu kudu diperhatikeun lamun seug urang mintonkeun
drama, di antarana:
(1) Vokal atawa sora kudu bedas sangkan dialog atawa monolog urang th bisa
kadng ku nu lalajo.
(2) Artikulasi atawa lapal kudu jntr sangkan nu lalajo henteu salah harti kana
dialog atawa monolog anu ku urang diucapkeun.
(3) Intonasi atawa lentong nyarita kudu luyu jeung karakter tokoh anu
dimankeun.
(4) ksprsi atawa kedaling rasa, palebah dieu hsna drama th. Urang kudu
bener-bener bisa ngaksprsikeun eusi naskah nepi ka nu lalajo bisa
napsirkeun hiji carita lain wungkul tina paguneman para palakuna, tapi og
ngaliwatan paroman sarta paripolah anu manna.
(5) Karakter atawa pasipatan tokoh. Unggal palaku dina drama wajib neuleuman
karakter tokoh anu diperankeunana kalawan daria. Lngkah-lngkah
neuleuman karakter nya ta; mikawanoh karakter tokoh ngaliwatan bacaan
atawa ngabandungan katerangan sutradara dina waktu ngabedah naskah,
obserpasi karakter ngaliwatan panitn langsung ka tokoh anu rk
diperankeun atawa ngaliwatan pross wawancara, saterusna ngalatih
konsntrasi jeung penghayatan sangkan bisa merankeun ta karakter
kalawan sampurna.
(6) Nyiptakeun pintonan anu ngirut panitn sarta pikaresepeun nu lalajo, di
antarana ba bisa ku jalan milih naskah anu pikaresepeun, luyu jeung situasi
katut kondisi anu lalajo. Lamun anu lalajona htrogn (ti rupa-rupa
kalangan jeung tanpa watesan umur), urang kudu milih naskah anu umum
bisa ditarima ku sakabh lapisan. Sedengkeun lamun anu lalajona homogn,
72
di sakola upamana, urang bakal leuwih gampang milih naskah sabab sipatna
leuwih husus tinggal nyaluyukeun ba jeung tingkatan sakolana.
Aya sababaraha komponn anu ngarojong kana hiji pintonan drama, di antarana:
Sutradara nya ta jalma anu ngatur sarta tanggung jawab kana widang artistik jeung
teknis dina hiji pintonan drama. Skenario nya ta naskah drama. Palaku nya ta anu
merankeun rupa-rupa karakter tokoh dina pintonan drama. Panata gending, jalma anu
nyitakeun gending pirigan dina hiji pintonan. Panata artistik, jalma anu nyiptakeun sarta
ngatur stting dina hiji pintonan, panata sora, panata cahaya, Kostum nya ta papakan
katut tatarias anu luyu jeung karakter tokoh nu diperankeun, sarta komponn-komponn
sjnna anu kalibet dina hiji pintonan.
Salian ti ta, drama th mibanda unsur-unsur, saperti:
1) Tma, tma dina drama aya tilu nya ta; tma komdi (humor), drama tragdi
(carita anu pinuh ku katiunggaraan), jeung mlodrama (drama anu museurkeun
caritana kana konflik batin palakuna).
2) Palaku jeung karakterna.
3) Latar, tempat jeung waktu lumangsungna kajadian.
4) Galur, dina drama galur carita th sok diatur jadi babagian carita anu disebut
babak, babak diwangun ku sababaraha adegan.
5) Amanat, nya ta pesen anu hayang ditepikeun ku pangarang ka nu maca atawa
nu lalajo.
6) Prolog, nya ta biantara bubuka atawa pangjajap dina pintonan drama.
7) Dialog, nya ta paguneman antara saurang tokoh jeung tokoh lianna.
8) Monolog, nya ta paguneman saurang palaku jeung dirina sorangan.
9) Epilog, nya ta bagian pamungkas dina pintonan drama nu eusina biasana mr
sawangan atawa kacindekan kana lalakon anu dipintonkeun.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi .
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
2. Guru memberikan tugas rumah berupa latihan memperbaiki kekurangan
pemeranan drama.
Pertemuan Kedua
a. Kegiatan awal
Motivasi dan apresepsi
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
1. Memilih naskah drama yang sudah ada atau membuat naskah sendiri untuk
2.
c.
Kegiatan Akhir
73
5.
Sumber Belajar
Teks drama
Buku pegangan
Surat kabar
Majalah
6.
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non tes
: Peragaan drama
:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
74
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1.
Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa maca
paguneman kalawan bener tur merenah.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Maca Naskah Drama
Drama th nya ta carita atawa lalakon anu diwujudkeun dina wangun
paguneman, maksudna pikeun dipintonkeun. Anu kaasup garapan sastra dina drama nya
ta naskahna, naskah drama anu jadi dadasar pintonan drama. Memang salian ti naskah
keur pintonkeuneun th, aya og karangan drama pikeun bacaeun anu disebut clost
drama. Tapi clost dina sastra Sunda mah, nepi ka danget ieu, can kacatur.
Karangan drama th boga rupa-rupa ciri. Upama ditilik tina kalimah anu
digunakeunana, drama gegedna ngagunakeun kalimah langsung, nya ta kalimah anu
dikedalkeun ku palaku. Dina drama anu palakuna leuwih ti saurang, gelarna pagunemn th
mangrupa omongan palaku anu silihtmpas. Kiwari aya og anu disebut monolog, nya ta
pagelaran drama anu mangrupa omongan hiji jalma. Palakuna ngan saurang.
Dina kamekaran drama kiwari, anu disebut drama th nya ta drama modrn,
anu umumna ngalalakonkeun kalakuan manusa sacara ralistis. Drama modrn th sok
disebut og tater. Ari sandiwara kaasup drama lisan, hartina drama anu teu mak naskah,
atawa sok remen disebut drama tradisional.
Di tatar Sunda aya og drama anu pagunemanana ditembangkeun atawa
dikawihkeun, nya ta anu disebut gending karesmn. Malah kaayeunakeun aya wangun
drama anu disebut stra karesmn, wangunna sarua jeung gending karesmn tapi leuwih
basajan. Geura yu urang baca babarengan conto salah sahiji naskah stra karesmn!
1. Conto Naskah Drama
STRA KARESMN GUPAY TRESNA PILEULEUYAN
.....
(Di hiji padpokan, para hndang jeung para catrik diluluguan ku kokolotna daratangdipirig kacapi suling)
1. Rampak Sekar (lagu Kahiyangan)
Cunduk waktu nu rahayu,
para catrik jaler istri,
75
ngariung di padpokan,
ngulik lmu lahir batin,
pangaweruh nu mangpaat,
geusan hirup nu walagri.
Sauyunan guyub junun,
nyungsi harti beurang peuting,
diajar taya pegatna,
kiwari geus nitih wanci,
gupay tresna pileuleuyan,
bakal paturay patebih,
(Sarra dariuk brs, diroris ku kokolotna)
2. Kokolot Catrik (lagu Cingcangkeling):
Hy Ki Silah regepkeun ieu wawaran,
3. Paracatrik:
Sumangga jisim kuring ngabandungan,
4. Kokolot Hndang:
Yeuh, Si Nyai, th ark cacarita,
5. Parahendang:
Sumangga kuring moal caliweura.
6. Kokolot Catrik (lagu Rancag):
Hah-hah-hah-hah-hah,
Si Kaka ngarasa bungah,
pk geura penca,
lalaki mah kudu bisa.
(Breng paracatrik rampak ibing penca nmbongkeun kasantikaanana)
7. Rampak Sekar (Lagu Kembang Beureum):
Kembang beureum nu bareureum,
kembang bodas nu barodas,
ulah eureun diajar mah ulah eureun,
kudu kuat sarta bedas.
Ulah eureun diajar mah ulah eureun.
Kembang beureum kembang eros,
kembang bodas buah bunder,
ulah eureun ulah eureun nya tataros,
sangkan bedas sangkan pinter,
ulah eureun-ulah eureun nya tataros,
sangkan bedas sangkan pinter.
Kembang beureum nu bareureum,
embang bodas nu barodas,
ulah eureun diajar mah ulah eureun,
kudu kuat sarta bedas,
ulah eureun diajar mah ulah eureun,
kudu kuat sarta bedas.
Kembang beureum kembang eros,
kembang bodas buah bunder,
ulah eureun-ulah eureun nya tataros,
sangkan bedas sangkan pinter,
ulah eureun-ulah eureun nya tataros,
sangkan bedas sangkan pinter.
(Paracatrik rngs rampak ibing penca. Kokolot paromanana marahmay tandaning
sugema. Kokolot Hndang jung nangtung, nyanghareup ka para-Hndang)
8. Kokolot Hndang (pupuh Kinanti, lagu Payo):
Ayeuna sor geura maju,
parahendang najan istri,
76
77
78
3. Pedaran
Stra Karesmn anu kaunggel dina conto di luhur th nyaritakeun kumaha
suasana sarta pasang peta para catrik jeung hndang (murid) di hiji padpokan, anu keur
ngayakeun acara paturay tineung, rhna geus ngarngskeun mangsa diajarna salila tilu
taun di ta padpokan.
Saperti gending karesmn, sagala rupa paguneman/dialog dina stra karesmn
og ngagunakeun lagu (kawih atawa tembang), sarta dina prungna geus tangtu dipirig ku
gending.
Sakumaha dina wangun drama anu sjnna, unsur-unsur dina stra karesmn og
henteu bda. Aya prolog, dialog, monolog, epilog, babak jeung adegan.
Prolog dina ta naskah nya ta:
(Di hiji padpokan, para hndang jeung para catrik diluluguan ku kokolotna daratangdipirig kacapi suling)
1. Rampak Sekar (lagu Kahiyangan)
Cunduk waktu nu rahayu,
para catrik jaler istri,
ngariung di padpokan,
ngulik lmu lahir batin,
pangaweruh nu mangpaat,
geusan hirup nu walagri.
Sauyunan guyub junun,
nyungsi harti beurang peuting,
diajar taya pegatna,
kiwari geus nitih wanci,
gupay tresna pileuleuyan,
bakal paturay patebih,
Sedengkeun dialogna, di antarana:
2. Kokolot Catrik (lagu Cingcangkeling):
Hy Ki Silah regepkeun ieu wawaran,
3. Paracatrik:
Sumangga jisim kuring ngabandungan,
4. Kokolot Hndang:
Yeuh, Si Nyai, th ark cacarita,
5. Parahendang:
Sumangga kuring moal caliweura.
6. Kokolot Catrik (lagu Rancag):
Hah-hah-hah-hah-hah,
Si Kaka ngarasa bungah,
pk geura penca,
lalaki mah kudu bisa.
Dina ta naskah teu aya bagian anu mangrupa monolog, tapi aya mibanda bagian
pilog, nya ta:
19. Rampak Sekar (Lagu Cacandran/ Sunda Jaya):
Cacandran jalma utama,
ciri bukti anu luhung budi,
ciri anu luhung budi,
luhur lmuna jembar panalar,
had budi jeung basana,
sopan santung tatakrama,
rngkak polah henteu tinggal ti wiwaha,
hirup ged mangpaatna,
pikeun bangsa nagarana.
(Paracatrik jeung hndang dibarengan ku kokolotna lalaunan kalaluar ti padpokan dipirig
ku gending).
79
Stra karesmn mmang leuwih basajan batan gending karesmn, boh dina
wangunna boh dina runtuyan caritana. Stra karesmn leuwih condong kana dskriptif
(ngagambarkeun hiji perkara) batan kana naratif (nyaritakeun hiji lalakon). Tapi sanajan
kitu, stra karesmn geus bisa dikatagorikeun kana drama, lantaran geus mibanda unsurunsur anu diperlukeun dina hiji pintonan drama, saperti anu geus dipedar di luhur.
3. Metode Pembelajaran
Melalui presentasi, ceramah singkat, demonstrasi, dan diskusi.
Kegiatan Inti
Siswa membaca wacana cerita drama dengan baik
Siswa menampilkan pembacaan drama dengan baik
Siswa menghayati isi drama supaya dapat berimprovisasi dalam pembacaannya
Dapat menangapi, bai unsur atau kelebihan dan kekurangan drama yang
dibacanya
Dapat menyempurnakan kekurangan pembacaan drama
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
b.
Guru memberikan latihan soal-soal tentang isi cerita drama.
c.
Guru memberikan tugas rumah berupa latihan menampilkan pembacaan
drama.
5. Sumber Belajar
1. Contoh naskah drama
6. Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Membacakan drama yang sudah dipelajarinya
:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
80
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
4 JP (2X Pertemuan)
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nuliskeun
hasil wawancara jeung saurang tokoh nu aya di sabudeureunana.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Nulis Hasil Wawancara
Wawancara th mangrupa salasahiji tehnik, anu biasa dipake pikeun ngorek
informasi ngeunaan hiji perkara, ti sumberna anu tangtuna ba bisa
dipertanggungjawabkeun ajn bebeneranana.
Sangkan leuwih jntr, hayu urang titnan conto wawawancara ieu di handap!
1. Conto Wacana Hasil Wawancara
Ieu di handap aya conto hasil wawancara, prak titnan ku hidep!
Galih Pinasti: Assalamualaikum, sim kuring ti majalah Sunda Mekar, aya sababaraha hal
anu seja ditaroskeun, manawi Bapa kagungan waktos.
Camat:
Oh mangga, kaleresan nuju rada sals. Perkawis naon nya? Sok asa
rareuwas ari kasumpingan wartawan th.
Galih Pinasti: Upami teu lepat, minggon pengker Kacamatan Mandalawangi th tos dillr
piagem pangajn ti pamarntah, dina widang miara sareng ngamekarkeun
kasenian tradisional. Kumaha jujutanana dugi ka ieu kacamatan tiasa
kngng pangajn dina widang anu langka sapertos kitu?
Camat:
tiasa
81
keun hasil inventarisir mah teu kirang ti 60 widang kasenian tradisional anu
masih knh hirup tur dipiara di ieu kacamatan. Ti ngawitan anu buhun
pisan sapertos carita pantun dugi ka anu tos rada kabhdieunakeun saprtos
jaipongan.
Malih mah aya tater rayat sagala, longsr ta geuning anu masih knh
mayeng magelaran boh dina acara-acara resmi boh mangrupi pintonan anu
sipatna ngamn. Ningal potnsi anu sakitu ageungna sareng sumanget
masarakat dina ngokolakeunana, nya bapa th salaku papayung di ieu
kacamatan gaduh kahayang pikeun nyieun wadah anu bisa dipak ku para
seniman ta ngamekarkeun krativitasna cohagna mah hoyong gaduh
padpokan sanaos aalitan og. Saparantos ngariung sareng muspika katut
para inohong, tokoh masarakat, ta kereteg th bet pada ngarojong. Atuh
prung ba dibaladah. Kaleresan aya knh tanah carik anu rada lega sarta
teu acan kamangpaatkeun. ta th kinten-kinten tilu taun kapengker, teu
kantos sataun ta padpokan th tos ngajenglng stuning hasil suadaya
masarakat kacamatan Mandalawangi. Saparantos aya padpokan, angot
beuki sumanget wa para seniman th dina ngagarap rupi-rupi krasi seni.
Kalayan teu disangka-sangka bet rabul deui anu ngadongdon, malih mah teu
kirang-kirang anu dongkapna ti luar negri, boh nu ukur amengan boh anu
ngahaja dongkap kumargi hoyong diajar atanapi ngayakeun panalungtikan.
Tah ta rupina mah anu ngalantarankeun ieu kacamatan kngng pangajn
salaku Konsrvator Kesenian Tradisional ti pamarntah.
Galih Pinasti: Paingan atuh upami kitu mah. Saterasna naon ba anu digarap ku para
seniman di ta padpokan th?
Camat:
Garapan para seniman th aya dua nya ta: Nu kahiji, ngayakeun pintonan
rutin sacara bagilir ti unggal widang seni. Unggal dinten minggon og tara
towong tina pintonan. Nu kadua, pross regenerasi, nya ta ku jalan
nyayogikeun lahan pikeun para nonomah anu dialajar.
Galih Pinasti: Geuning mani sakitu euyeubna garapanana th, ti mana waragad kanggo
kaperyogian ta th?
Camat:
og
profsional
mah
padpokan
Sataun munggaran mah estuning satka-tka para seniman ba, atuh bapa
boh sacara pribadi boh nyngsarkeun tina anggaran kacamatan sok ngiring
ngabanjel-banjel. Tapi ngawitan taun kamari mah tos digarap sacara
kaleresan ku seueurna turis lokal sareng asing nu dongkap ka dieu. Malih
tos seueur pausahaan travel anu ngaagndakeun kunjungan ka ieu
dina brosur promosina. Mudah-mudahan ba ka payun nu darongkapna langkung seueur supados salian ti tiasa teras ngahirupkeun ta padpokan, og
tiasa ngaronjatkeun konomi masarakat di sabudeureunana.
Galih Pinasti: Kinten-kinten naon anu janten motivasi sareng udagan Bapa ku ayana ieu
padpokan?
Camat:
bapa
Kaduana
disepotnsi
urang.
Ari nu janten motivasi atanapi pangjurung keur bapa mah kahiji lantaran
resep kana seni, utamana seni tembang atanapi Mamaos Cianjuran.
nya ta lebar ku potnsi seni nu aya di ieu tempat sakumaha anu parantos
batkeun ti payun, sok inggis lamun henteu sagancangna dipulasara ta
seni th bakal nungtut laleungitan. Dosa sarra lamun ta warisan karuhun
anu sakitu luhungna th henteu kawariskeun ka generasi sapandeurieun
Perkawis naon nu jadi udagan, nya ta pikeun ngamumul kasenian
tradisional ta sangkan anak incu urang henteu leungiteun jati diri jeung
akar
Galih Pinasti: Salian ti piagem pangajn naon deui anu dianugrahkeun ku pamarntah ka
82
aya
langkung
payun
ta
Galih Pinasti: Rupina mah tos cekap informasi anu diperyogikeun ku sim kuring, insya
Alloh pedaran ngeunaan prstasi Kacamatan Mandalawangi th bad janten
warta utama majalah Sunda Mekar disi minggu payun. Hatur nuhun kana
waktos sapanampian Bapa, mugia ba Kacamatan Mandalawangi langkung
nanjung sans ba dina widang seni tapi og widang anu sansna. Rupina
sim
kuring seja permios ba sakali deui hatur nuhun.
Camat:
Sami-sami Yi, bapa og ngahaturkeun nuhun, atuh mudah-mudahan naon
rupi
anu tos digarap ku bapa di dieu sing janten tuladan kanggo wewengkon
sansna lain umangkeuh bapa th, ngan ku saha deui sarakan urang th
majuna lamun lain ku urang sorangan. Hapunten nya bilih panampian bapa
teu nyugemakan.
2. Pedaran
Wacana anu dicontokeun di luhur th mangrupa laporan hasil wawancara antara
saurang wartawati ti hiji majalah Sunda Mekar jeung Camat Mandalawangi, eusina medar
prstasi Kacamatan Mandalawangi anu geus meunang pangajn ti pamarntah salaku
kacamatan anu geus bisa miara sarta ngamekarkeun kasenian tradisional.
Wawancara diwangun ku tilu bagian, nya ta:
1) Bubuka, upamana:
Galih Pinasti: Assalamualaikum, sim kuring ti majalah Sunda Mekar, aya sababaraha
hal anu seja ditaroskeun, manawi Bapa kagungan waktos.
Camat:
Oh mangga, kaleresan nuju rada sals. Perkawis naon nya? Sok asa
rareuwas ari kasumpingan wartawan th.
83
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy
demonstrasi dan ceramah singkat.
(strategi
mengulang)
melalui
metode
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
1. Siswa menentukan narasumber yang akan diwawancarai
2. Siswa menyusun daftar pertanyaan sesuai dengan topik dan narasumber yang
akan diwawancara
3. Siswa menghimpun dan menyusun hasil wawancara dari narasumber secara
sistematis
4. Siswa menyusun pembuakaan dan penutup laporan wawancara dengan kalimat
yang benar
5. Siswa menyusun laporan hasil wawancara sesuai dengan topik dan narasumber
yang dipilih
84
c. Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
2. Guru memberikan latihan membuat laporan asil wawancara.
5.
6.
Sumber Belajar
1. Contoh laporan hasil wawancara
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Tugas
: Tugas
:
Prak hidep wawancara narasumber nu geus dipilih luyu jeung topikna, tuluy jieun
laporan hasil wawancarana!
Penghitungan nilai akhir dalam skala 0-100 adalah sebagai berikut:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
Alokasi Waktu
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa ngarobah hiji
sajak jadi hiji lagu atawa musikalisasikeun sajak.
85
86
Wacana di luhur th tadina mah sajak anu diciptakeun ku Wahyu Wibisana. Tapi
terus dijadikeun rumpaka lagu (dirobah jadi lagu) anu judulna Kembang Tanjung
Panineungan ku Mang Koko.
Eusina nyaritakeun hiji indung anu keur mulungan kembang tanjung jeung
anakna, bari mulangkeun deui panineungan ka mangsa opat taun anu kaliwat, basa
salakina (bapa budak) tilar dunya alatan milu gerakan pager bitis (ningker gorombolan anu
aya di leuweung).
Lamun dititnan eusina, ta sajak th diciptakeun dina mangsa tatar Sunda keur
meujeuhna harnghng alatan diganggu ku gorombolan DI/TII dina dkade 60-an. Harita
rahayat Jawa Barat babarengan jeung TNI (Tentara Nasional Indonsia) ngayakeun hiji
gerakan ningker leuweung anu jadi panonoban para gorombolan, anu katelah istilahna
pager bitis. Loba rahayat anu jadi korban, salah sahijina saperti anu digambarkeun dina
rumpaka lagu di luhur. Tah ta lagu th mangrupa salah sahiji conto tina musikalisasi puisi.
Sakumaha anu kaunggel dina panganteur di luhur yn anu disebut musikalisasi
puisi th lain mirig puisi ku musik tapi ngarobah puisi jadi lagu anu tangtu mikabutuh
aransemn musik.
Sabenerna musikalisasi puisi dina sastra Sunda lain hal anu anyar, lantaran ti
baheula knh urang Sunda geus biasa ngadangding (nyieun guguritan), guguritan th
apan salahsahiji wangun puisi anu terus ditembangkeun dumasar kana patokan pupuh anu
dipakna. Tapi, musikalisasi anu dipedar ayeuna mah rk dipuseurkeun kana puisi anu
disebut sajak. Jadi cindekna mah nyieun lagu tina sajak.
Nyieun lagu tina sajak sabenerna lain barang anyar. Jaman Mang Koko (mastro
karawitan Sunda) jumeneng knh, loba pisan lagu-lagu sanggian anjeunna anu asalna
tina sajak, di antarana kawih anu di luhur. Kembang Tanjung Panineungani ta th sajak
ciptaan Wahyu Wibisana anu terus dijadikeun lagu ku Mang Koko dina judul anu sarua.
Lagu sanggian Mang Koko anu asalna tina sajak th lain saeutik malah mah bisa
disebutkeun lolobana mmang mangrupa musikalisasi tina sajak. Kabhdieunakeun anu
loba nyieun lagu tina sajak th salahsaurangna Ubun R. Sah ti DASENTRA, sawatara lagu
anu diciptakeun ku anjeunna di antarana Citraresmi asalna tina sajak ciptaan Eddy D.
Iskandar, Jumerit Ati tina sajak Aam Amilia, Langit Endah tina sajak Etty R.S., Tanceb kayon
tina sajakna Ganjar Kurnia, jeung Parahiangan tina sajak Zahir Zachri.
Musikalisasi puisi (sajak) th mangrupa salahsahiji tarkah pikeun leuwih
ngawanohkeu ta karya sastra. Sabab, karya sastra dina wangun lagu bakal leuwih
gancang ditarimana ku masarakat hususna para siswa dibandingkeun lamun ta karya
sastra th angger dina wangun bacaan. Ngapalkeun hiji sajak anu dibaca digalantangkeun
karasa leuwih hs batan ngapalkeun sajak anu geus dirobah jadi lagu.
3. Metode Pembelajaran
Menggunakan model learning strategy (strategi mengulang) melalui metode diskusi,
tanya
jawab, demonstrasi dan ceramah singkat.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
1. Siswa secara berkelompok memilih atau membuat puisi yang bisa dijadikan
syair lagu
5.
sederhana
Siswa memberi tanggapan baik atau kurangnya puisi yang dilagukan tersebut
Siswa memperbaiki kekuranagannya
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
Sumber Belajar
1. Naskah puisi
2. Buku kumpulan puisi
87
3. Alat musik
6. Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimun X Skor Ideal
:
:
:
:
Kompetensi Dasar :
Indikator
:
88
Alokasi Waktu
4 JP (2X Pertemuan)
1. Tujuan Pembelajaran
Sabada bahan pangajaran rngs ditepikeun, Peserta didik dipiharep bisa nulis hiji
bahasan ngeunaan hii perkara kalawan bener tur had.
*) Karakter nu dipiharep nya ta ngadidik siswa sangkan: taliti/cermat, daek gawe
bareng, haus elmu, ngahargaan pamanggih jalma sejen, wani ngaluarkeun
pamanggih sorangan, salawasna hayang maju/nyaho, wani mintonkeun diri,
percaya diri, ngahargaan karya nu sejen.
2. Materi Pembelajaran
Conto Wacana Pedaran
Baca jeung tengetan conto bahasan di handap!
SERANGGA
3. Metode Pembelajaran
RPP Basa Sunda Kelas 9
89
4.
Prasyarat pengetahuan
b.
Kegiatan Inti
Siswa mengamati hasil bahasan
Siswa memilih salahsatu topik bahasan
Siswa mengumpulkan bahan karangan perdaran
Siswa membuat pembukaan dan penutup karangan yang merupakan bahasan
sesuai dengan topik yang dipilih
5. Siswa membuat karangan bahasan yang baik dan benar
6. Siswa menyempurnakan bahasan yang telah dibuat
1.
2.
3.
4.
c.
5.
Kegiatan Akhir
1. Guru bersama peserta didik berdiskusi untuk membuat rangkuman.
Sumber Belajar
Penilaian
a. Teknik/Tagihan
b. Bentuk Instrumen
c. Soal /Instrumen
: Non Tes
: Laporan
:
PerolehanSkor
Nilai Akhir = SkorMaksimum X Skor Ideal
90
91