PERENCANAAN PENAMBANGAN MARMER

PT. MARMER SUMATERA UTARA

LAPORAN PERENCANAAN TAMBANG

OLEH :
KELOMPOK A

PROGRAM STUDI S1 TEKNIK PERTAMBANGAN

JURUSAN TEKNIK PERTAMBANGAN
FAKULTAS TEKNIK PERTAMBANGAN DAN PERMINYAKAN
UNIVERSITAS PAPUA
2016

PERENCANAAN PENAMBANGAN MARMER

PT. MARMER SUMATERA UTARA

LAPORAN PERENCANAAN TAMBANG

Disusun Sebagai Salah Satu Syarat Kelulusan Pada Mata Kuliah Perencanaan Tambang
Pada Program Studi S1 Teknik Pertambangan Jurusan Teknik Pertambangan
Fakultas Teknik Pertambangan Dan Perminyakan Universitas Papua
Tahun Akademik 2016/2017

Oleh:
KELOMPOK A
1. RINALDI R.WINCONO

201263004

2. VALENTINA SAA

201363097

PROGRAM STUDI S1 TEKNIK PERTAMBANGAN

JURUSAN TEKNIK PERTAMBANGAN
FAKULTAS TEKNIK PERTAMBANGAN DAN PERMINYAKAN
UNIVERSITAS PAPUA
2016

ii

KATA PENGANTAR
Dengan segala kerendahan hati, puji dan syukur kami panjatkan kehadirat
Tuhan yang maha Esa atas berkat dan pertolongan-Nya sehingga kami dapat
menyelesaikan Laporan Perencanaan Tambang. Laporan ini di susun sebagai
salah satu syarat Kelulusan pada Matakuliah Perencanaan Tambang pada program
Studi S1 Teknik Pertambangan Fakultas Teknik Pertambangan Dan Perminyakan
Universitasi Papua Manokwari.
Pada kesempatan ini, kami mengucapkan terima kasih yang sebesarbesarnya kepada:
1.

Ibu Juanita R. Horman, ST.,M.T selaku Koordinator Tim Dosen Pengampu

Mata Kuliah Perencanaan Tambang Tahun 2016 yang dengan sabar telah
membimbing kami dalam proses penyusunan laporan.

2.

Seluruh Tim Dosen Mata Kuliah Perencanaan Tambang Tahun 2016 yang
telah membimbing dan memberi masukkan kepada kami dalam penyusunan
laporan.

3.

Tim asisten pada Perencanaan Tambang Tahun 2016 yang dengan setian
mambinbing dan mengarahkan kami dalam proses penyusunan laporan.

4.

Teman-teman seperjuangan, teman-teman satu kelompok Perencanaan

Tambang tahun 2016 yang telah bekerjasama, memberikan semangat, dan
kekompakan bersama, serta keluarga yang selalu mendukun dalam doa
memberkan motivasi dan dorongan guna dalam proses penyusunan laporan
ini
Kami menyadari bahwa dalam Proses penyusunan laporan ini masih jauh

dari kesempurnaan, untuk itu semua saran dan kritik yang bersifat membangun
sangat kami harapkan dan semoga laporan ini dapat bermanfaat bagi semua pihak
yang membutuhkan.
Manokwari, 25 November 2016

Kelompok A
iv

DAFTAR ISI
Halaman
HALAMAN JUDUL...........................................................................................i
HALAMAN TUJUAN .......................................................................................ii
HALAMAN PENGESAHAN.............................................................................iii
KATA PENGANTAR ........................................................................................iv
DAFTAR ISI.......................................................................................................v
DAFTAR GAMBAR ..........................................................................................xiii
DAFTAR TABEL...............................................................................................xvi
DAFTAR SINGKATAN DAN SIMBOL ..........................................................xvii
DAFTAR LAMPIRAN.......................................................................................xxi
BAB I PENDAHULUAN
1.1 Latar Belakang .........................................................................................1
1.2 Maksud dan Tujuan ..................................................................................2
1.3 Ruang Lingkup dan Metode Studi............................................................2
1.3.1 Geologi Tambang ..........................................................................2
1.3.2 Kajian Geoteknik...........................................................................3
1.3.3 Kajian Kualitas, Pengolahan dan Pemanfaatan Marmer ................3
1.3.4 Kajian Hidrologi dan Hidrogeologi................................................4
1.3.5 Perencanaan Tambang Terbuka .....................................................4
1.3.6 Transportasi ....................................................................................4
1.3.7 Kajian Organisasi dan Tenaga Kerja..............................................5
1.3.8 Kelayakan Ekonomi .......................................................................5
1.4 Pelaksanaan Studi.....................................................................................5
1.4.1 Pemrakarsa Kegiatan......................................................................5
1.4.2 Penyusunan Laporan ......................................................................6
1.5 Waktu Studi..............................................................................................6
BAB II PROSEDUR PERIJINAN
2.1 Izin Usaha Pertambangan (IUP)...............................................................8
2.2 Tata Cara Perizinan Perdagangan.............................................................9
2.3 Tata Cara Perizinan Tempat Usaha ..........................................................10

2.4 Tata Cara Perizinan Pemakaian Lahan.....................................................11

2.5 Tata Cara Perizinan Pengangkutan dan Pemakaian Jalan Raya...............12
2.6 Surat-Surat Wajib Pajak ...........................................................................12
2.7 Permohonan Izin Mendirikan Bangunan..................................................13
2.8 Suran Pernyataan Ketertiban Lingkungan dan Izin Tetangga..................13
2.9 Surat Keterangan Persetujuan Tetangga...................................................14
2.10 Tata Cara Perizinan Perusahaan .............................................................14
2.11 Izin Tenaga Kerja ...................................................................................15
2.12 Surat Izin Mendirikan Perusahaan .........................................................16
BAB III KEADAAN UMUM
3.1 Lokasi dan Luas Daerah ...........................................................................17
3.1.1 Lokasi Daerah ................................................................................17
3.1.2 Luas Daerah....................................................................................17
3.2 Kesampaian Daerah dan Sarana Perhubungan Setempat .........................18
3.2.1 Kesampaian Daerah........................................................................18
3.2.2 Sarana Perhubungan Setempat .......................................................19
3.3 Keadaan Lingkungan Daerah ...................................................................19
3.3.1 Kependudukan................................................................................19
3.3.2 Sosial Ekonomi ..............................................................................19
3.3.3 Tata Guna Lahan ............................................................................20
3.3.3.1 Flora ...................................................................................20
3.3.3.2 Fauna..................................................................................20
3.3.4 Iklim dan Cuaca .............................................................................20
3.4 Geologi Daerah.........................................................................................22
3.4.1 Fisiografi ........................................................................................22
3.4.2 Stratigrafi........................................................................................23
3.4.2.1 Litologi...............................................................................23
3.4.2.2 Formasi ..............................................................................24
3.4.3 Struktur Geologi .............................................................................24
3.5 Keadaan Endapan .....................................................................................25
3.5.1 Bentuk dan Penyebaran Endapan ...................................................25
3.5.2 Sifat dan Kualitas Endapan ............................................................25

vi

3.5.3 Sumberdaya dan Cadangan ............................................................26

BAB IV GEOTEKNIK
4.1 Kajian Geoteknik......................................................................................32
4.1.1 Definisi Geoteknik Secara Umum..................................................32
4.2 Peranan Geoteknik Dalam Tahapan Penambangan..................................33
4.2.1 Pendahuluan ...................................................................................33
4.2.2 Pra Studi Kelayakan .......................................................................33
4.2.3 Kelayakan.......................................................................................34
4.2.4 Operasional.....................................................................................34
4.3 Perancanaan Geoteknik Penambangan Marmer.......................................35
4.3.1 Data Yang Dibutuhkan...................................................................35
4.4 Hasil Pengujian Ynag Dilakukan .............................................................36
4.4.1 Uji Lapangan ..................................................................................36
4.4.2 Uji Laboratorium............................................................................37
4.5 Klasifikasi Masa Batuan...........................................................................38
4.5.1 Metode RMR (Rock Mass Rating) .................................................39
4.5.2 Metode SMR (Slop Mass Rating) ..................................................41
4.4 Analisa Kemantapan Lerang ....................................................................43
4.4.1 Faktor Yang Mempengaruhi Kestabilan Lereng ............................43
4.4.2 Tipe Kelongsoran ...........................................................................45
4.4.2.1 Longsoran Bidang..............................................................45
4.4.2.2 Longsoran Baji...................................................................46
4.4.2.3 Longsoran Guling ..............................................................46
4.4.3 Metode Analisis..............................................................................46
4.4.4 Fk Lereng Maksimum ....................................................................47
4.4.5 Geometri Jenjang............................................................................48
4.4.5.1 Menurut Head Quarter Of US Army (Pits Quarry
Technical Bulletin) No (5-352)..........................................49
4.4.5.2 Lewis (Elements Mining)...................................................49
4.4.5.3 L. Syeyyyakov (Mining Of Mineral Deposit)....................49
4.4.5.4 Melinkov dan Chevnokoy (Safety In Open Cast
Mining)...............................................................................50

vii

4.4.5.5 Menurut Popov (The Working Of Mineral Deposit)..........51

4.4.5.6 Young (Elments Of Mining) ..............................................52
4.4.5.7 E.P. Pfeider (Surface Mining)............................................52
4.5 Review Dasing Geometri Jenjang Yang Direncanakan ...........................52
BAB V PERANCANGAN TAMBANG
5.1 Desain Tambang Terbuka ........................................................................55
5.1.1 Bentuk dan Karakteristik Endapan Marmer Serta Lapisan
Penutup ..........................................................................................55
5.1.2 Penentuan Metode Penambangan...................................................56
5.1.3 Parameter Perancangan Tambang ..................................................56
5.1.3.1 Geometri Lerang ...............................................................56
5.1.3.2 Jalan Tambang ..................................................................57
5.1.3.2.1 Geometri Jalan ..................................................57
5.1.3.2.2 Drainase dan Culvert ........................................57
5.1.3.2.3 Perkerasan Jalan................................................57
5.1.3.2.4 Rambu-Rambu Jalan Tambang.........................58
5.3 Cadangan Tertambang..............................................................................61
5.4 Tahapan Kegiatan Penambangan .............................................................62
5.4.1 Tahapan Operasi Penambangan .....................................................78
5.5 Rencana Produksi dan Umur Tambang....................................................79
5.5.1 Waktu Kerja .................................................................................79
5.5.2 Waktu Tersedia Per Bulan ...........................................................80
5.5.3 Rencana Produksi.........................................................................81
5.5.4 Umur Tambang ............................................................................81
5.6 Penanganan Overburden...........................................................................81
5.7 Rencana Penanganan Bahan Galian Yang Belum Terpasarkan ...............82
5.8 Tata Letak Tambang dan Fasilitas Penunjang..........................................82
BAB VI HIDROLOGI
6.1 Kajian Hidrologi.......................................................................................88
6.1.1 Siklus Hidrologi dan Neraca Air ....................................................88
6.1.2 Kondisi Hidrologi Daerah Sekitar..................................................89
6.1.3 Curah Hujan ...................................................................................89

viii

6.1.4 Analisis Data Curah Hujan.............................................................93

6.1.5 Air Limpasan (Run Off)..................................................................93
6.1.6 Debit Air.........................................................................................93
6.2 Morfologi..................................................................................................94
6.2.1 Morfologi Daerah ...........................................................................94
6.2.2 Daerah Tangkapan Hujan (Catchment Area) .................................95
6.3 Kajian Hidrogeologi .................................................................................95
6.3.1 Geologi Daerah Penyelidikan.........................................................95
6.3.2 Kajian Kondisi Air Tanah ..............................................................96
6.4 Pengendalian Air Tambang ......................................................................96
6.4.1 Perhitungan Air Langsung Masuk Ke Bukaan Tambang...............97
6.4.2 Penentuan Saluran Terbuka............................................................100
6.5 Penentuan Jumlah Pompa.........................................................................100
6.6 Kolam Pengendapan.................................................................................100
6.6.1 Ukuran Partikel ..............................................................................101
6.6.2 Bentuk Kolam Pengendapan ..........................................................102
6.6.3 Perhitungan Ukuran Kolam Pengendapan .....................................103
BAB VII PERALATAN PENAMBANGAN
7.1 Jenis Material Yang Mempengaruhi Kinerja di Lapangan ......................109
7.2 Penggunaan Alat.......................................................................................109
7.2.1 Pemilihan Jenis dan Spesifikasi Peralatan .....................................109
7.2.1.1 Peralatan Utama .................................................................110
7.2.1.2 Peralatan Penunjang...........................................................111
7.2.2 Produktifitas Peralatan ...................................................................112
7.2.2.1 Diamond Wire (Alat Pemotong Batuan) ...........................112
7.2.2.2 Forklif Loader ....................................................................113
7.2.2.3 Flat Bad Truck ...................................................................114
7.2.2.4 Wheel Loader (WA470-6) .................................................116
7.2.2.5 Bulldozer............................................................................116
7.2.2.6 Crawler Driil ......................................................................117
7.3 Penentuan Jumlah dan Kapasitas Alat......................................................118
7.3.1 Peralatan Utama .............................................................................118

ix

7.3.2 Peralatan Penunjang .......................................................................119

7.4 Dispact System .........................................................................................119
BABVII RENCANA PENGOLAHAN
8.1 Latar Belakang .........................................................................................200
8.2 Jam Kerja dan Target Produksi ................................................................200
8.3 Bagan Alir Pengolahan.............................................................................201
8.4 Tata Cara Pengolahan...............................................................................201
8.5 Peralatan Pengolahan ...............................................................................203
8.5.1 Peralatan Utama .............................................................................203
8.5.2 Peraalatan Penunjang .....................................................................203
8.6 Hasil Pengolahan ......................................................................................204
8.7 Kapasitas Produksi Peralatan Pengolahan................................................204
8.7.1 Block Cutter Mechine.....................................................................204
8.7.2 Head Calibrating Mechine.............................................................205
8.7.3 Slab Polishing Machine LLBV/2000 M ........................................206
8.7.4 Automatic Triming Line .................................................................206
BAB IX LINGKUNGAN, KESEHATAN DAN KESELAMATAN KERJA
9.1 Lingkungan...............................................................................................208
9.1.1 Pelaksanaan Pengelolaan Lingkungan ...........................................209
9.1.1.1 Penggunaan Lahan.............................................................210
9.1.1.2 Teknik dan Metode Pengalolaan Lingkungan ...................211
9.1.1.2.1 Pengelolaan Air Limpasan................................212
9.1.1.2.2 Pengendalian Kualitas Udara............................212
9.1.1.3 Perlindungan Flora dan Fauna ...........................................212
9.1.1.4 Pengelolaan Limbah ..........................................................213
9.1.1.5 Coorporate Social Responsibility (CSR)...........................213
9.1.2 Pelaksanaan Pemantauan Lingkungan ...........................................215
9.1.2.1 Pemantauan Debu ..............................................................216
9.1.2.2 Pemantauan Kebisingan.....................................................216
9.1.2.3 Pemantauan Flora dan Fauna .............................................216
9.1.2.4 Pemantauan Limbah ..........................................................216
9.1.3 Rehabilitas Lahan ...........................................................................216

9.2 Kesehatan dan Keselamatan Kerja ...........................................................217

9.2.1 Program Kesehatan dan Keselamatan Kerja ..................................217
9.2.2 Peralatan .........................................................................................218
9.2.3 Langkah-Langkah Pelaksanaan Kesehatan dan Keselamatan
Kerja...............................................................................................220
BAB X ORGANISASI DAN TENAGA KERJA
10.1 Bagan Organisasi....................................................................................225
10.2 Jumlah dan Kriteria Tenaga Kerja Tetap dan Tidak Tetap ....................229
10.2.1 Perkiraan Tenaga Kerja..............................................................229
10.2.2 Perencanaan Tenaga Kerja.........................................................230
10.2.3 Penerimaan Karyawan dan Program Pelatihan..........................232
10.3 Tingkat Gaji dan Upah ...........................................................................233
10.4 Sistem Kerja ...........................................................................................234
BAB XI PEMASARAN
11.1 Kebijaksanaan Pemerintah .....................................................................236
11.2 Prospek Pemasaran.................................................................................237
11.2.1 Packing.........................................................................................238
11.2.2 Pemasaran Dalan Negeri ..............................................................238
11.2.3 Pemasaran Luar Negeri ................................................................238
11.3 Jenis, Jumlah dan Penentuan Harga .......................................................239
11.4 Kontrak Kerja Pemasaran Marmer.........................................................241
11.5 Pembayaran Pemasaran Marmer ............................................................241
11.6 Quality Control.......................................................................................241
BAB XII REKLAMASI DAN PENUTUPAN TAMBANG
12.1 Pendahuluan ...........................................................................................243
12.2 Reklamasi ...............................................................................................244
12.2.1 Aspek Legalitas Reklamasi Lahan Pasca Tambang .....................244
12.2.2 Teknik Reklamasi Lahan Bekas Tambang...................................244
12.2.3 Aspek Teknik Rehabilitas Tambang ............................................245
12.2.4 Perencanaan Reklamasi Lahan Pasca Tambang...........................245
12.2.5 Rencana Biaya Reklamasi ............................................................247
12.3 Penutupan Tambang ...............................................................................247

xi

12.3.1 Perencanaan Penutupan Tambang................................................247

12.3.2 Perencanaan Penutupan Tambang Dari Aspek Teknik Fisik .......248
12.3.3 Jaminan Penutupan Tambang.......................................................249
12.3.4 Gambaran Rona Akhir Tambang .................................................249
12.3.5 Hasil Kunsultasi Dengan Pemangku Kepentingan.......................249
12.3.6 Pengelolaan Aset dan Lokasi .......................................................249
12.3.7 Manajemen Penutupan Tambang .................................................250
12.3.8 Ruang Lingkup dan Landasan Logika Analisis Dampak
Sosial ...........................................................................................251
12.3.9 Variabel dan Indikator Dampak Sosial ........................................251
12.3.10 Model-Model Analisis Dampak Sosial ......................................251
DAFTAR PUSTAKA
DAFTAR LAMPIRAN-LAMPIRAN

xii

DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar 3.1 Peta Kesampaian Daerah PT. Marmer Sumatera
Utara......................................................................................... 18
Gambar 3.2 Peta Geologi Disekitar Penambangan dan Area
Penambangan............................................................................ 24
Gambar 3.3 Klasifikasi Sumber Daya Mineral dan Cadangan ........................ 27
Gambar 3.4 Penampang Sayatan A-A ............................................................ 29
Gambar 4.1 Drill Core Marble ......................................................................... 38
Gambar 4.2 Geometri Jenjang.......................................................................... 55
Gambar 5.1 Rambu Larangan Serta Rambu Perintah ...................................... 60
Gambar 5.2 Perintah dan Kewajiban Memakai Pelindung Diri....................... 60
Gambar 5.3 Peringatan Atau Waspada Agar Tetap Berhati-Hati .................... 61
Gambar 5.4 Peringatan Atau Waspada Agar Tetap Berhati-Hati .................... 61
Gambar 5.5 Pushback Tahun Ke-1 .................................................................. 62
Gambar 5.6 Pushback Section View Tahun Ke-1............................................ 62
Gambar 5.7 Pushback Tahun Ke-2 .................................................................. 63
Gambar 5.8 Pushback Section View Tahun Ke-2............................................ 64
Gambar 5.9 Pushback Tahun Ke-3 .................................................................. 65
Gambar 5.10 Pushback Section View Tahun Ke-3.......................................... 66
Gambar 5.11 Pushback Tahun Ke-4 ................................................................ 67
Gambar 5.12 Pushback Section View Tahun Ke-4.......................................... 67
Gambar 5.13 Pushback Tahun Ke-5 ................................................................ 68
Gambar 5.14 Pushback Section View Tahun Ke-5.......................................... 69
Gambar 5.15 Pushback Tahun Ke-6 ................................................................ 70
Gambar 5.16 Pushback Section View Tahun Ke-6.......................................... 70
Gambar 5.17 Pushback Tahun Ke-7 ................................................................ 71
Gambar 5.18 Pushback Section View Tahun Ke-7.......................................... 72
Gambar 5.19 Pushback Tahun Ke-8 ................................................................ 73
Gambar 5.20 Pushback Section View Tahun Ke-8.......................................... 73
Gambar 5.21 Pushback Tahun Ke-9 ................................................................ 74

xiii

Gambar 5.22 Pushback Section View Tahun Ke-9.......................................... 75

Gambar 5.23 Pushback Tahun Ke-10 .............................................................. 76
Gambar 5.24 Rancangan Akhir Penambangan ................................................ 78
Gambar 5.25 Peta Layout................................................................................. 85
Gambar 5.26 Peta Layout Section View .......................................................... 86
Gambar 6.1 Siklus Hidrologi ........................................................................... 89
Gambar 6.2 Macam-Macam Bentuk Saluran dan Fungsunya ......................... 99
Gambar 6.3 Dimensi Saluran Terbuka Yang DIrencanakan............................ 100
Gambar 6.4 Bentuk Kolam Pengendapan ........................................................ 102
Gambar 6.5 Penampang Section View Kolam Pengendapan .......................... 107
Gambar 6.6 Penampang Plan View Kolam Pengendapan ............................... 108
Gambar 8.1 Bagan Alir Pengolahan Pada PT. Marmer Sumatera Utara ......... 201
Gambar 9.1 Struktur Program CSR Pada PT. Marmer Sumatera Utara .......... 214
Gambar 10.1 Struktur Organisasi PT. Marmer Sumatera Utara ...................... 227
Gambar 11.1 Bagan Alir Pemasaran PT. Marmer Sumatera Utara ................. 237
Gambar 11.2 Bentuk Packing Slab PT. Marmer Sumatera Utara.................... 238
Gambar 11.3 Marmer Onyx ............................................................................. 240

xiv

DAFTAR TABEL
Halaman
Tabel 1.1 Tim Penyusun Atau Pelaksana Kegiatan ........................................ 6
Tabel 1.2 Jadwal Pelaksanaan Pekerjaan ........................................................ 6
Tabel 3.1 Luas Wilayah Menurut Kabupaten Atau Kota................................ 17
Tabel 3.2 Jumlah Penduduk Sumatera Utara Tahun 2014.............................. 19
Tabel 3.3 Jumlah Penduduk Kecamatan Kutabuluh ....................................... 19
Tabel 3.4 Curah Hujan Harian Selama Lima Tahun....................................... 21
Tabel 3.5 Curah Hujan Bulanan Selama Lima Tahun .................................... 21
Tabel 3.6 Kecepatan Angin Bulanan .............................................................. 21
Tabel 3.7 Kelembaban Udara Bulanan ........................................................... 22
Tabel 3.8 Suhu Udara Bulanan ....................................................................... 22
Tabel 3.8 Persyaratan Fisik Sesuai SNI 13-0089-1987 .................................. 25
Tabel 3.9 Hasil Pengujian Kualitas Marmer Untuk Pemanfaatan .................. 26
Tabel 3.10 Jumlah Sumber Daya Endapan Marmer PT. Marmer Sumatera
Utara ................................................................................................ 30
Tabel 3.11 Cadangan Tidak Tertambang ......................................................... 32
Tabel 4.1 Hasil Uji Lapangan Pada Sampel M2 .............................................. 32
Tabel 4.2 Hasil Pengujian Sifat Fisik dan Mekanik......................................... 38
Tabel 4.3 Klasifikasi Massa Batuan Yang Sering digunakan .......................... 40
Tabel 4.4 Klasifikasi dan Pembobotan Dalam Sistem Rock Mass Rating
(After Bieniawski, 1973) ................................................................... 41
Tabel 4.5 Pembobotan RMR Sample M2 ....................................................... 42
Tabel 4.6 Bobot Penyesuaian Metode Penggalian, F4 (ROMANA, 1985) .... 43
Tabel 4.7 Bobot Penyesuaian Kekar Untuk F1, F2, F3 (ROMANA, 1985) ... 44
Tabel 4.8 Bobot Penyusunan Metode Penggalian F4 (ROMANA, 1985)...... 44
Tabel 4.9 Klasifikasi Slop Mass Rating (ROMANA, 1985) .......................... 44
Tabel 4.10 Perbandingan Single Slop Terhadap Cadangan ............................. 55
Tabel 5.1 Waktu Kerja PT. Marmer Sumatera Utara....................................... 80
Tabel 5.2 Waktu Tersedia Per Bulan ............................................................... 80
Tabel 5.3 Rencana Prosuksi PT. Marmer Sumatera Utara............................... 81

xv

Tabel 5.4 Luas Areal Fasilitas Penunjang........................................................ 83

Tabel 6.1 Periode Ulang Hujan Untuk Saran Penyaliran................................. 91
Tabel 6.2 Klasifikasi Intensitas Curah Hujan .................................................. 92
Tabel 6.3 Harga Koefisien Limpasan............................................................... 94
Tabel 6.4 Koefisien Kekerasan Saluran Menurut Mining................................ 98
Tabel 7.1 Peralatan Utama Yang Digunakan PT. Marmer Sumatera Utara .... 110
Tabel 7.2 Peralatan Penunjang Operasi Tambang ........................................... 111
Tabel 7.3 Spesifikasi Diamond Wire Sawing KJD-100D................................ 112
Tabel 7.4 Spesifikasi Forklif Loader XJ968-25D ............................................ 113
Tabel 7.5 Spesifikasi Chassis Hino Dutro FG 235 JP...................................... 114
Tabel 7.6 Spesifikasi Karoseri Flat Bad........................................................... 115
Tabel 7.7 Rimpull dan Kecepatan Tiap Gear................................................... 116
Tabel 7.8 Spesifikasi PCR 200 ........................................................................ 117
Tabel 7.9 Spesifikasi Driller ........................................................................... 117
Tabel 7.10 Jumlah Peralatan Utama Yang Dimiliki PT. Marmer Sumatera
Utara .............................................................................................. 118
Tabel 7.10 Jumlah Peralatan Penunjang Yang Dimiliki PT. Marmer Sumatera
Utara .............................................................................................. 119
Tabel 8.1 Target Produksi Pada Pengolahan PT. Marmer Sumatera Utara ..... 200
Tabel 8.2 Jenis Peralatan Utama Pengolahan Marmer..................................... 203
Tabel 8.3 Jenis Peralatan Penunjang................................................................ 203
Tabel 8.4 Spesifikasi Block Cutter Pedrini M 582 .......................................... 205
Tabel 8.5 Spesifikasi Bisso Calibrating Machine ............................................ 205
Tabel 8.6 Spesifikasi Slab Polishing Machine LLBV/2000M.......................... 206
Tabel 8.7 Spesifikasi Autimatic Trimming Line............................................... 206
Tabel 9.1 PrograM CSR Pada PT. Marmer Sumatera Utara............................ 214
Tabel 9.2 Penggunaan Warna Pada Areal Penambangan ................................ 220
Tabel 10.1 Klasifikasi dan Jumlah Tenaga Kerja ............................................ 230
Tabel 10.2 Gaji Karyawa ................................................................................. 233

xvi

DAFTAR SINGKATAN DAN SIMBOL

Pemakain
Singkatan

Nama

Satuan

Pertama kali
pada halaman

PAD

Pendapatan Asli Daerah

PT

Perseroan Terbatas

IUP

Izin Usaha Pertambangan

UU

Undang-Undang

No

Nomor

PP

Peraturan Pemerintah

WIUP

Wilayah Izin Usaha Pertambangan

Ha

Hektar

AGUST

Agustus

SEP

September

KEL

Kelompok

SUIP

Surat Izin Usaha Pertambangan

RI

Republik Indonesia

MMP
KEP
KNDEP
TDUP

Tanda Daftar Usaha Pertambangan

SP-SIUP

Surat Permintaan Surat Izin Usaha Pertambangan

xvii

KANWIL
KTP

Kartu Tanda Penduduk

NPWN

Nomor Pokok Wajib Pajak

SITU

Surat Izin Tempat Usaha

HO
Stbld
SKPD

Satuan Kerja Perangkat Daerah

IMB

Izin Mendirikan Bangunan

PBB

Pajak Bumi dan Bangunan

RT

Rukun Tetangga

RW

Rukun Warga

WPR
WIUPK
IUPK
IPR
SSPD

Surat Setoran Pajak Daerah

NPWPD

Nomor Pokok Wajib Pajak Daerah

TDP

Tanda Daftar Perusahaan

PKWT

Perjanjian Kerja Waktu Tertentu

MEN

Menteri

UUPT

U ndang-Undang Perseroan Terbatas

xviii

LS

Lintang Selatan

BT

Bujur Timut

Km

Kilometer

North

UMR

Upah Minimum Regional

Celsius

Hh

Hari Hujan

Mm

Millimeter

Rp

Rupiah

m/sec

Meter/second

Ppal
Ppbl
Tlbu
Puk
kg

Kilo gram

SNI

Standar Nasional Indonesia

RMR

Rock Mass Rating

SMR

Slope Mass Rating

RQD

Rock Quality Designation

East

Dry

xix

RSR

Rock Structure Rating

USA

Unisted Of American

Fk

Faktor Keamanan Lereng

ft

Fit

SF

Swell Factor

xx

DAFTAR LAMPIRAN
Halaman
LAMPIRAN I PROSEDUR PERIJINAN ....................................................... 253
1.1 Permohonan Izin Usaha Pertambangan Operasi Produksi......................... 253
1.2 Permohonan Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi.................................... 255
1.3 Permohonan Izin Mendirikan Bangunan Gedung...................................... 257
1.4 Permohonan Surat Izin Pertambangan Daerah Eksplorasi......................... 262
1.5 Penggunaan Jalan Raya.............................................................................. 264
1.6 Permohonan Izin Ketertiban Lingkungan .................................................. 266
1.7 Permohonan Surat Izin Usaha Pertambangan ............................................ 269
1.8 Surat Pernyataan Ketertiban Lingkungan dan Izin Tetangga .................... 270
1.9 Surat Pernyataan Pembebasan Lahan......................................................... 271
1.10 Surat Keterangan Domosili ...................................................................... 273
1.11 Permohonan Izin Akta Pendirian Perusahaan PT .................................... 274
1.12 Persetujuan Peningkatan Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi Menjadi
Izin Usaha Pertambangan Produksi ........................................................ 275
1.13 Persetujuan Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi Kepada PT. Marmer
Sumatera Utara ....................................................................................... 281
1.14 Surat Izin Mendirikan Bangunan ............................................................. 285
1.15 Surat Izin Tempat Usaha.......................................................................... 286
1.16 Surat Izin Usaha Perdagangan (SIUP) Besar ........................................... 287
1.17 Dinas Tenaga Kerja dan Transmigrasi ..................................................... 288
LAMPIRAN II PERHITUNGAN SUMBERDAYA DAN CADANGAN ..... 292
2.1 Perhitungan Estimasi Sumberdaya............................................................. 292
2.2 Perhitungan Estimasi Cadangan Tidak Tertambang .................................. 294
2.3 Perhitungan Estimasi Cadangan Tertambang ............................................ 296
LAMPIRAN III PERHITUNGAN GEOMETRI JALAN TAMBANG .......... 298
LAMPIRAN IV SISTEM PENYALIRAN TAMBANG TERBUKA............. 301
4.1 Waktu Kosentrasi ....................................................................................... 301
4.2 Curah Hujan Rencana Maksimum ............................................................. 301
4.3 Debit Air Limpasan.................................................................................... 301

xxi

4.4 Jumlah Debit Air Yang Masuk Ke Tambang............................................. 302

LAMPIRAN V PERHITUNGAN DIMENSI SALURAN TERBUKA .......... 303
5.1 Perhitungan Dimensi Saluran Terbuka ...................................................... 303
LAMPIRAN VI PERHITUNGAN KOLAM PENGENDAPAN .................... 305
LAMPIRAN VII PERHITUNGAN PRODUKTIFITAS ALAT ..................... 307
7.1 Perhitungan Diamond Wire Saw................................................................ 307
7.2 Perhitungan Forklif Loader (Marmer) ....................................................... 308
7.3 Perhitungan Wheel Loader (Top Soil) ....................................................... 310
7.4 Perhitungan Bulldozer (Top Soil) .............................................................. 311
7.5 Perhitungan Flat Bad.................................................................................. 312
7.6 Produktifitas Driller ................................................................................... 323
LAMPIRAN VIII PERHITUNGAN GRADIEN JALAN ANGKUT ............. 328
LAMPIRAN IX GAMBAR DAN SPESIFIKASI ALAT ............................... 329

xxii