KOLEJ VOKASIONAL KLUANG

NOTA :
ETN1023
INSTRUMENT AND TEST EQUIPMENT SET UP & HANDLING

NAMA : …………………………………………
NO. I/C : ………………………………………
NO. PENDAFTARAN : ………………………….

(DISEDIAKAN OLEH : NADZIRAH SANI - GP)

KOMPONEN PASIF
1. PERINTANG
2. PEMUAT
3. PEARUH
4. PENGUBAH
KOMPONEN PASIF 3. Kod Warna Perintang
1. PERINTANG RESISTOR
2. PEMUAT CAPASITOR
3. PEARUH INDUCTOR
4. PENGUBAH TRANSFORMER

PERINTANG

WARNA JALUR 1 JALUR 2 JALUR 3 JALUR 4

1. FUNGSI : Mengawal atau menghadkan pengaliran arus di dalam litar .
2. JENIS : Hitam 0 0 X1 @ 100 ±1%
Coklat 1 1 X10 @ 101 ±2%
Jenis Perintang Tetap Perintang Boleh Ubah
Merah 2 2 X100 @ 102
Simbol Oren 3 3 X1000 @ 103
Kuning 4 4 X10000 @ 104
Hijau 5 5 X100000 @ 105
Biru 6 6 X1000000 @ 106
Ciri-ciri i. Nilai rintangan yang i. Terdapat beberapa jenis
Ungu 7 7 X10000000 @ 107
tetap perintang boleh ubah
ii. Mempunyai jalur seperti reostat, meter Kelabu 8 8 X100000000 @ 108
warna yang upaya dan praset Putih 9 9 X1000000000 @ 109
menentukan nilai ii. Nilai rintangan boleh Emas - - X0.1 ±5%
rintangannya diubah-ubah /
Perak - - X0.01 ±10%
iii. faktor seperti dilaraskan
perubahan suhu, iii. mengubah nilainya Tiada - - - ±20%
bahan perintang atau mengikut keperluan.
arus mungkin akan iv. Termistor dan varistor
mengubah nilai pula akan berubah nilai
rintangan perintang rintangannya mengikut
tetap perubahan suhu dan
iv. mempunyai binaan voltan.
komposisi karbon atau
belitan dawai terdiri
daripada pelbagai
jenis, saiz dan nilai.
Contoh : 4. Hukum Ohm
Dapatkan nilai perintang di bawah beserta dengan had terimanya.

Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3 Jalur 4

Kuning Biru Merah Perak
Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3 Jalur 4 Pengaliran arus di dalam sesuatu litar elektrik adalah berkadar terus dengan
(nilai) (nilai) (pendarab) (had terima) voltan tetapi berkadar songsang dengan rintangan.
Kuning Biru Merah Perak
4 6 100 10%
Kuantiti Elektrik Unit Simbol
Penyelesaian 2.4: Arus Ampiar A
Voltan Volt V
46 X 100 = 4600 Ω
4600 ± 10% Rintangan Ohm 

4600 X 10 = 460
100 Contoh :
i. Kirakan voltan yang diperlukan untuk mengalirkan arus sebanyak 8A
Had terima minumum : melalui rintangan 4 Ω.
(4600 - 460) Ω = 4140 Ω
Penyelesaian 1-1:
Had terima maksimum :
(4600 + 460) Ω = 5060 Ω V = IR
= 8X4
= 32 V
ii. Kirakan rintangan yang diperlukan untuk mengalirkan arus 20mA dari 5. Kuasa elektrik
bekalan voltan 100V.
i. Kuasa elektrik ditakrifkan sebagai kadar tenaga yang ditukarkan
atau digunakan di dalam litar elektrik.
Penyelesaian 1-2:
ii. Unit untuk kuasa elektrik adalah Watt (W) dan ia diukur
R = V/I
menggunakan jangkawatt atau wattmeter.
= 100/(20 x 10-3)
iii. Formula :
= 5000 ohm
= 5 kΩ

iii. Kirakan arus yang mengalir sekiranya diberi rintangan adalah 4 Ω dan
voltan bateri adalah 12 V.

Penyelesaian 1-3:
Contoh :
I = V/R
= 12/4 i. Sebuah pembakar roti menggunakan bekalan 100 V dan mengalirkan
= 3A arus sebanyak 10A. Kuasa elektrik yang digunakan adalah
________________ W.

Penyelesaian

P =I V
= (10A) X (100V)
= 1000 W

ii. Sebuah penyedut hampagas dengan kuasa 50 W mengalirkan arus 5

A. Bekalan voltan yang diperlukan oleh radio ini adalah _______________
V.

Penyelesaian 1-5 :

V= P
I
= 50W
5A
= 10V
6. Jenis litar bagi perintang 8. Litar sesiri :
a) Sesiri / series
b) Selari / parallel
c) Siri-selari / series parallel

7. Formula litar siri dan selari :

Contoh :

Litar Siri Litar Selari i. Kirakan nilai Rj bagi litar di bawah.

Rj = R1 + R2 + ....... Rj = 1
_______________ 10 Ω 5Ω 2Ω
1/R1 + 1/R2 + ....…

Ij = I1 = I2 = ....... Vj = V1 = V2 = .......
Penyelesaian 1.7:
Vj = V1 + V2 + ....... Ij = I1 + I2 + .......
Rj = R1 + R2 + R3
Di mana Di mana
= 10 Ω + 5 Ω + 2 Ω
I1 = Vj
= 17 Ω
V1 = Ij R1 R1
Contoh
V2 = Ij R2 I 2= Vj
R2 Kirakan
V3 = Ij R3 i. arus yang mengalir dalam litar di bawah.
I 3= Vj ii. voltan yang wujud pada perintang R1, R2 dan R3.
R3

Penyelesaian 1.8:

i. Rj = R1 + R2 + R3
= 5 Ω + 10 Ω + 15 Ω
= 30 Ω
 ii. Sekiranya arus yang mengalir dalam litar di bawah adalah 15A,
I = V/R berapakah nilai voltan bekalannya?
= 60/30
= 2A

ii. V1 = Ij R 1
= 2x5
= 10 V

V2 = Ij R 2
= 2 x 10
= 20 V

V3 = Ij R 3
= 2 x 15 Penyelesaian
= 30 V

9. Litar selari Langkah pertama: cari nilai Rj

Rj = 1
________________
1/R1 + 1/R2 + 1/R3

Contoh :
= 1
i. Kirakan nilai Rj bagi litar di bawah. __________________
1/5 + 1/10 + 1/15
Penyelesaian
= 1
1
10 Ω Rj  __________________
1/R1  1/R2
0.2 + 0.1 + 0.07
1
1/10  1/5
= 1
1
__________________
0.1  0.2
0.37
1
0.3
5Ω = 2.702 Ω
3.33 
 Langkah kedua: cari nilai V 10. Litar siri-selari
V = IRj
= (15) x (2.702)

= 40.53 V

iii. Berapakah arus bagi perintang R1 dan R2 dalam litar di bawah?

Kirakan jumlah rintangan bagi litar di atas :

Rj = 2Ω + 1
1/3Ω + 1/10Ω + 1/35Ω
= 2Ω + 1
0.33 Ω + 0.1 Ω + 0.029Ω
= 2Ω + 1
Penyelesaian 0.459Ω
Langkah pertama: cari nilai I1 dan I2
= 2Ω + 2.178Ω
I1 = Vj = 4.178 Ω
R1

= 100
5

= 20 A

I2 = Vj
R2

= 100v
20Ω
= 5A
PEMUAT 3. SIMBOL PEMUAT :
1. FUNGSI : menyimpan cas dan menyahcas elektrik Jenis Pemuat Tetap Perintang Boleh Ubah
2. BINAAN PEMUAT : Capacitor terdiri daripada dua plat pengalir yang Simbol
berhadapan antara satu sama lain serta dipisahkan oleh bahan penebat
yang dinamakan “dielektrik”. Dielektrik yang biasa digunakan ialah udara,
kertas, mika dan sebagainya Ciri-ciri  Capacitor yang  mempunyai plat tetap
bernilai tetap telah dan plat boleh bergerak.
disediakan  Plat capacitor ini
pembuatannya, dipasang berselang-seli.
nilainya mungkin Setiap pasang plat
dituliskan terus pada dipisahkan oleh bahan
badan capacitor dielektrik udara atau
atau menggunakan mika.
kod warna.  Dengan menggerakkan
satu plat bererti
i. Plat pemukaan plat (tetap)
ii. Dielektrik yang bertentangan telah
berkurangan dan
seterusnya
JENIS PEMUAT mengurangkan nilai
capacitance.
 Capacitor jenis ini
biasanya berkadar
rendah (beberapa
pikofarad).
 Contoh penggunaan
capacitor ini ialah dalam
litar penalaan radio bagi
mendapatkan frekuensi
radio yang dikehendaki.
Pemuat tetap pemuat berkutub
 CAPACITANCE (KEMUATAN) 6. SISTEM KOD PEMUAT

i. Kemampuan capacitor menyimpan cas dikenali sebagai

capacitance (C).
ii. Unit capacitance ialah Farad (F).

4. FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PEMUAT :

i. Jarak antara plat

ii. Keluasan plat/ lebar plat
iii. Jenis bahan dielektrik

5. JENIS BAHAN DIELEKTRIK

i. udara,
ii. seramik, Contoh 1 :
iii. mika,
152 K = 15 x 100
iv. kertas
= 1500 pF atau 0.0015 µF, ± 10 %
v. Elektrolitik
Contoh 2 :

759 J = 75 x 0.1
= 7.5 pF, ± 5 %
7. JENIS LITAR PEMUAT 9. PENGIRAAN JUMLAH PEMUAT
a) Sesiri a) Litar siri
b) Selari
c) Siri - selari

8. FORMULA PEMUAT
Penyambungan Formula
SESIRI/ SIRI Jumlah Capacitance (farad), CT Penyelesaian :
1 : 1 + 1 + 1
CT C2 C2 C3
1 : 1 + 1 + 1
Jumlah Cas (coulomb), QT
CT 5µF 2µF 3µF
QT = CT x V T atau QT = Q1 = Q2 = Q3 = ……
= QN 1 : 200 000 + 500 000 + 333 333.33

Jumlah Tenaga (joule), WT CT

WT = W1 + W2 + W3 +…… + WN atau CT : 1
WT = ½ QV, WT = ½ CV2, WT = Q2 / 2C 1033 333.33
SELARI CT : 967.74 nF
Jumlah Capacitance (farad), CT
CT = C1 + C2 + C3 + ……. CN b) Litar selari
Voltan adalah sama pada pada setiap capacitor
selari dengan punca voltan.
Jumlah Cas (coulomb), QT
QT = CT x V T atau
QT = Q1 + Q2 + Q3 + …… + QN
Jumlah Tenaga (joule), WT
W T = W1 + W2 + W3 …… WN atau
WT = ½ QV, WT = ½ CV , 2

WT = Q2 / 2C
c) Litar siri selari PEARUH
1. FUNGSI : Menyimpan tenaga dalam medan magnet
2. Pengenalan :
a) Inductor ialah komponen yang dibuat daripada gegelung dawai
jenis bertebat. Lilitan dawainya pada satu bekas berbentuk silinder
kosong atau berteraskan logam.

b) Simbol kearuhan ialah L.

Jumlah kemuatan dalam sambungan selari ialah :- c) Kearuhan diukur dalam unit Henry (H)
Ca = C2 + C3
= 10 pF + 20 pF 3. Simbol :
= 30 pF

Jumlah kemuatan ialah

4. Faktor yang mempengaruhi nilai kearuhan :

 a. Bilangan lilitan - N Litar Selari
Semakin banyak bilangan lilitan, kearuhan bertambah kerana lebih
Jika kesan kearuhan saling tidak berlaku, kearuhan sambungan selari
banyak voltan teraruh. Di mana L berkadar terus dengan N2.
iaitu :-
b. Luas gelung lilitan - A
Lebih luas gelung lilitan lebih tinggi nilai kearuhan (inductance) di
mana L berkadar terus dengan A.
c. Panjang gelung - l
Kearuhan (inductance) berkurangan bila panjang bertambah.
d. Permeability(ketelapan)
Kearuhan (inductance) bertambah dengan permeability pada satu
teras.

5. Jenis litar pearuh

Terdapat 2 jenis sambungan inductor iaitu :-

a. Inductor disambung secara siri

b. Litar selari dengan aruhan saling Contoh litar dan pengiraan :

Litar Siri

Jika inductor disambung secara siri dan tidak ada kesan kearuhan saling,
jumlah kearuhannya sama seperti rintangan sesiri iaitu hasil tambah
kesemuanya maka:

Lj = 100 mH + 4 mH
La = 1 + 1
Lj = 104 mH
20mH + 5mH

= 50 + 200

= 250

= 1 = 4mH
250
PENGUBAH
a. Transformer Kuasa
TRANSFORMER (PENGUBAH) Direka untuk menangani masalah pengeluaran kuasa. Ia
digunakan di dalam sistem penjanakuasaan dan
Transformer ialah satu komponen yang bertugas untuk menyalurkan
pengagihan kuasa sama ada untuk meninggi atau merendahkan
voltan dan arus secara elektromagnetik dari satu litar ke satu litar yang
voltan.
lain. Ia digunakan untuk menaikkan atau merendahkan voltan bekalan
AC mengikut berkurangan atau bertambahnya arus.
b. Transformer Audio
Transformer audio digunakan di dalam penguat audio sama ada di
radio atau di dalam peralatan-peralatan lain yang menggunakan
SIMBOL TRANSFOMER
sistem suara.

c. Transformer RF
Digunakan di dalam bahagian penghantaran dan penerimaan
frekuensi radio.

d. Transformer Kuasa
Terbahagi kepada 4 iaitu :-

a. Teras Udara b. Teras Besi c. Variable Transformer i. Transformer peninggi / penaik (Step-Up Transformer)
Mempunyai voltan keluaran yang lebih tinggi daripada voltan
Simbol Transformer masukan. Voltan secondary lebih tinggi dari voltan primary.

BINAAN TRANSFORMER ii. Transformer perendah / penurun (Step-Down Transformer)

i. Transformer terdiri daripada cantuman kepingan besi dan Mengurangkan kemasukan voltan ke nilai yang lebih rendah.
mengandungi dua bahagian iaitu gelung primary dan gelung Voltan secondary lebih rendah dari voltan primary.
secondary dan dipisahkan oleh teras yang diperbuat dari logam, udara
atau sebagainya. iii. Transformer pengasingan (Isolation transformer)
ii. Kedua-dua gelung ini mempunyai aruhan saling yang tinggi, dan jika Nilai voltan masukan di gelung primary adalah sama dengan
gelung utama (primary coil) disambungkan kepada bekalan AC, arus voltan keluaran di gelung secondary.
akan mengalir mewujudkan fluks ulangalik di dalam teras (core).
iii. Kebanyakan fluks ini akan merangkal (berpindah) ke gelung kedua iv. Autotransformer
(secondary coil). Mempunyai ciri-ciri yang berbeza dari transformer lain, di mana
gelung primary dan gelung secondary tidak diasingkan
JENIS-JENIS TRANSFORMER sebaliknya menggunakan gelung yang sama.
Pada dasarnya transformer dibahagikan kepada 3 jenis iaitu transformer
kuasa, transformer audio dan transformer RF. Ketiga–tiga transformer
tersebut mempunyai kegunaan masing–masing. Di antara
kegunaannya ialah :-
KOMPONEN AKTIF
1. DIOD
2. TRANSISTOR
KOMPONEN AKTIF DIOD

1. DIOD 1. FUNGSI : Membenarkan arus mengalir pada satu arah sahaja

2. TRANSISTOR 2. KEGUNAAN DIOD DI DALAM BEKALAN KUASA AT Sebagai :

BAHAN SEPARUH PENGALIR : a) Penerus

Pengalir Separuh Pengalir Penebat b) Pengatur

3. BINAAN DIOD :

 Diode ialah peranti separuh pengalir yang mempunyai dua tamatan.

Definisi Bahan yang me Unsur atau sebatia Bahan yang tidak  Tamatan yang menyentuh bahan separuh pengalir jenis P dinamakan
mbenarkan arus n yang mempunya membenarkan arus anod manakala tamatan yang menyentuh bahan separuh pengalir
elektrik mengali i rintangan antara elektrik mengalir m jenis N dinamakan katod.
r melaluinya den penebat dan pen elaluinya
gan mudah galir
Contoh LogamCecair el Diod Transistor Pembalut dawaiPe
ektrolit megang pada alat
an pengguna

i. Bahan yang mempunyai sifat antara pengalir dan penebat

ii. Unsur semula jadi yang mempunyai empat elektron valensi (empat 4. SIMBOL
elektron pada orbit paling luar

iii. Contoh: Diod dan Transistor

iv. Diod dan transistor bersaiz kecil dan dapat berkendali dengan voltan
yang rendah

v. Bahan asas yang digunakan untuk membuat komponen seperti diod dan
transistor :

a) Silikon

b) Germanium
5. JENIS PINCANG 7. JENIS DIOD

Diod Pincang Hadapan Diod Pincang Songsang

Litar

penera  lapisan susutan hilang  lapisan susutan bertambah

ngan  rintangan antara tebal
simpang PN rendah  rintangan simpang tinggi
 arus mengalir di dalam  arus tidak boleh mengalir di
diod dalam diod
 memerlukan voltan  jika voltan sangat tinggi
bernilai (0.7V untuk diod dikenakan, arus mengalir
silikon dan 0.3V untuk dalam keadaan pincang
diod germanium) untuk songsang
mula mengalirkan arus

6. APLIKASI DIOD

a) Gelombang keluaran bekalan kuasa AT

TRANSISTOR

1. Komponen separuh pengalir yang mempunyai tiga tamatan iaitu :

a) Pemancar (Emiter-E)

b) Tapak (Base-B)

c) Pemungut (Collector-C)

2. Fungsi : Sebagai penguat dan berfungsi sebagai litar pensuisan dan

komponen pemecah fasa

a) Berfungsi apabila di pincang yang betul

3. JENIS TRANSISTOR :

PNP NPN

Transistor PNP mempunyai arah transistor NPN mempunyai arah

anak panah ke dalam anak panah ke luar
ALATAN TANGAN

1. PLAYAR
2. PEMATERI (SOLDERING IRON)
3. PEMUTAR SKRU (SCREWDRIVER)
4. PENYEDUT TIMAH (SUCKER)
5. TWEEZER
ALATAN TANGAN dawai, mengapit bahan/nat/logam

1. Merupakan alat-alat tangan yang digunakan untuk melakukan kerja yang tebal.
amali, membuat litar, penyambungan litar dan yang berkaitan

2. peralatan yang digunakan untuk membuat litar, menyelenggara dan d) Playar pengapit ragum (Vise – pliers)
membaikpulih : Kegunaan : Memegang bendakerja secara
a) Playar mengapit, mengimpal, mencanai atau
b) Pemateri (Soldering iron) menggerudi.

c) Pemutar skru (Screwdriver)

e) Playar gabung
d) Penyedut timah (Sucker)
Kegunaan : Digunakan dalam kerja-kerja
e) Tweezer
pendawaian elektrik iaitu bagi memegang,
3. Playar
memotong kabel atau dawai elektrik.
Terdapat beberapa jenis playar iaitu playar pepenjuru, playar gabung, playar
muncung tirus, playar penyambung gelinciran, playar pengapit ragum dan
f) Playar pemotong sisi (Side cutter)
pemotong sisi.
Kegunaan : Digunakan untuk memotong
Jenis-jenis playar dan kegunaan Gambar peralatan
dawai kecil, penebat dawai dan lebihan
kaki komponen pada papan litar.
a) Playar pepenjuru (Diagonal pliers)
Kegunaan : Memotong dawai dan
i) Pemateri timah (Soldering Iron)
kepingan logam yang nipis

Digunakan untuk memanaskan/memateri timah supaya dapat

b) Playar muncung tirus (Long-nose pliers)
mencabut, mencantum atau menyambungkan kaki komponen pada
Kegunaan : Memotong dawai, mengapit
papan PCB. Sambungan mestilah kukuh dan kuat bagi membolehkan arus
nat atau skru pada tempat yang sempit.
mengalir dalam litar tanpa sebarang gangguan.

c) Playar penyambungan gelinciran

Kegunaan : Membengkok/melengkungkan
 Soldering stand digunakan untuk keselamatan pemateri dan c) Instrument screwdriver
memegang pemateri semasa proses memateri. Kegunaan : Memutar skru-skru halus.
Contohnya skru-skru yang terdapat
pada jam-jam dan alatan saintifik.
d) Right-angled screwdriver.
Kegunaan : Memutar skru yang
tidak tercapai oleh pemutar skru biasa.

iii) Penyedut Timah (Soldering sucker)

Rajah 2 : Soldering Stand

Penyedut timah digunakan untuk menyedut timah yang tidak

ii) Pemutar skru (Screw driver)
digunakan lagi dan membersihkan permukaan litar bercetak (PCB) kembali
Screwdriver digunakan untuk mengetatkan atau melonggarkan skru.
kepada keadaan asal.
Terdapat pelbagai jenis screwdriver iaitu philips screwdriver, flat-blade
screwdriver ,instrument screwdriver dan right-angled screwdriver .

Jenis-jenis skru driver dan kegunaan Gambar peralatan

Rajah 3 : Penyedut Timah

a) Philips Screwdriver
Timah adalah bahan yang digunakan untuk
Kegunaan : Digunakan untuk
memateri/mencantumkan komponen elektronik. Logam ini terdiri daripada
memutarkan skru philips.
campuran timah dan plumbum. Tahap kepanasan untuk mencairkan timah
biasanya pada 180°C-188°C.
b) Flat-blade screwdriver
Kegunaan : Memutar skru berkepala
‘bolt’ atau nat yang lurus.
iv) Tweezer 1. Kegunaan Bahan

Digunakan untuk mengambil atau memegang komponen halus dan i) Kabel

komponen yang sensitif seperti IC (Intergreted Circuit )
Kabel ialah media pemindahan arus dari satu tempat ke tempat yang
lain. Bagi suatu pemasangan rekabentuk dari segi pemilihan, penyokongan
dan pendawaian sesuatu jenis kabel perlu diketahui dengan jelas. Setiap
kabel mempunyai fungsi tersendiri dan tidak boleh disalahgunakan.

Rajah 5 : Tweezer Pelbagai Jenis

BAHAN

JENIS BAHAN
Jenis bahan yang digunakan dalam peralatan elektronik adalah seperti : Kabel

i) Kabel ii) Eyelet

ii) Eyelet Eyelet digunakan untuk membuat penyambungan arus dengan

iii) Penyambung (connector) mengunci terminal dengan menggunakan skru. Eyelet dibuat daripada

iv) Penebat (insulator) bahan pengalir/konduktor dan tidak mudah terhakis.

iii) Penyambung (connector)
Penyambung digunakan untuk menghubungkan satu rangkaian
elektronik ke rangkaian elektronik yang lain.

iv) Penebat (insulator)

Penebat adalah bahan yang tidak mengalirkan arus elektrik seperti
getah, kertas, plastik dan kayu. Kegunaan penebat kabel pula adalah untuk
mengelak daripada terkena renjatan dan berlaku litar pintas apabila
tersentuh.
 ALAT UKUR & UJI

1. ALAT UKUR – MULTIMETER, OSILOSKOP, TACHOMETER, LCR METER DLL

2. ALAT UJI – PENJANA FUNGSI, PENJANA AUDIO, BEKALAN KUASA, LOGIC
PROBE DLL
ALAT UKUR DAN UJI iii. Perbezaan meter

a) Alat ukur – Multimeter, Osiloskop, Tachometer, LCR Meter dll Multimeter Analog Mutimeter Digital
b) Alat uji – Penjana Fungsi, Penjana Audio, Bekalan kuasa, Logic Probe Menggunakan Jarum
dll
Penunjuk Bergerak Menggunakan paparan untuk
ALAT PENGUKURAN
dan Skala untuk memaparkan nombor bacaan nilai
1. JENIS ALAT UKUR :
membaca nilai bacaan yang disukat
a) Multimeter / meter pelbagai
yang disukat
b) Osiloskop
Hanya bahagian
c) Tachometer
Ohmmeter sahaja yang Semua bahagian menggunakan bateri
d) LCR meter
menggunakan bateri dari dalam multimeter
Multimeter dari dalam multimeter
i. Multimeter adalah suatu alat uji yang amat berguna untuk :
a) kerja-kerja pemasangan, membaiki kerosakan dan menguji iv. Kelebihan dan kekurangan meter
keterusan litar dalam bidang elektrik dan juga elektronik.
Multimeter Analog Multimeter Digital
b) Di dalam multimeter terdapat gabungan antara Voltmeter, Ammeter
 Harganya murah  Senang untuk
dan Ohmmeter yang berfungsi untuk menyukat voltan, arus dan  Senang dibaiki dapatkan bacaan dan
rintangan pada satu-satu litar elektronik. apabila rosak hanya membaca nilai

Kelebihan
 Mudah didapati yang tertera pada skrin
c) Multimeter terdiri daripada : sahaja
i. Voltmeter (V) - Untuk menyukat voltan bekalan dalam satu litar.  Bacaan lebih tepat
 Tidak perlu lakukan
ii. Ammeter (A) - Untuk mengukur arus yang mengalir. zero ohm adjustment
iii. Ohmmeter (Ω) - Untuk menyukat kerintangan pada perintang
ii. Jenis multimeter
a) Meter analog
b) Meter digital
  Mudah rosak  Harganya mahal 2. Bahagian Multimeter Digital
 Susah untuk  Susah dibaiki apabila
dapatkan bacaan rosak
dan memerlukan  Susah didapati Bahagian Keterangan
Kekurangan

kemahiran
membaca skala Suis Pemilih
Boleh dipusing untuk memilih julat
 Bacaan kurang Julat
tepat
 Mesti lakukan zero Julat (range) Terdiri dari julat DCV, ACV, DCmA dan Ohm.
ohm adjustment
sebelum membuat Terminal V  mA disambungkan dengan probe merah dan
ukuran kerintangan Terminal Probe
terminal COM dengan probe hitam

Skrin Paparan Memaparkan nilai ukuran yang diperolehi

Multimeter Digital

i) Meter digital adalah meter elektronik, tidak terdapat gelung atau OFF Untuk mematikan bekalan kuasa multimeter
magnet.

ii) Reka bentuknya ringan, tahan gegaran dan mudah untuk digunakan.
iii) Meter ini memaparkan nombor pada skrin LCD
iv) Meter ini mempunyai julat voltan AC & DC, julat arus DC dan julat
rintangan ().

1. Penggunaan Multimeter Digital

i) Jika memasang probe pada kekutuban yang salah, tanda negatif akan
dipaparkan di skrin.
ii) Untuk melambatkan bateri lemah, padamkan (OFF) meter apabila tidak
digunakan.
Rajah 2 : Bahagian Multimeter Digital
3. Multimeter Analog 5. Bahagian Multimeter Analog
 Multimeter analog menggunakan pergerakan jarum meter Multimeter
Digital
 Meter digital adalah meter elektronik, tidak terdapat gelung atau
magnet.
 Reka bentuknya ringan, tahan gegaran dan mudah untuk digunakan.
 Meter ini memaparkan nombor pada skrin LCD
 Meter ini mempunyai julat voltan AC & DC, julat arus DC dan julat
rintangan ().

4. Penggunaan Multimeter Digital

a) Jika memasang probe pada kekutuban yang salah, tanda
negatif akan dipaparkan di skrin.
b) Untuk melambatkan bateri lemah, padamkan (OFF) meter
apabila tidak digunakan.
Bahagian Keterangan

Skala Skala untuk bacaan Ohm (Ω), DCV, ACV.A yang diukur

Skru Pelaras Sifar

Melaraskan jarum penunjuk meter kepada sifar
Jarum Penunjuk
Melaraskan zero ohm setiap kali menukar julat pekali
Pelaras Zero Ohm
Ohm
Jarum yang bergerak untuk menunjukkan bacaan yang
Jarum Penunjuk
disukat

Suis Pemilih Julat Untuk memilih julat mengikut unit sukatan yang diukur

Julat (Range) Julat terdiri daripada DCV, ACV, DcmA dan Pekali Ohm.

Terminal +ve dan Terminal +ve disambungkan dengan probe merah dan
–ve terminal –ve dengan probe hitam
7. Cara Membaca Skala Meter 50 μA B = 50 X1
2.5 mA B = 250 X 0.01
DC ARUS
25 mA B = 250 X 0.1
0.25 mA B = 250 X 0.001
×1 A X1
10 A X 10
RINTANGAN
1k A X 1000
10 k A X 10000

7. Langkah-Langkah Menjaga Keselamatan Multimeter

i) Gunakan multimeter dengan berhati-hati.
ii) Ketika pengujian, letakkan probe multimeter pada kekutuban yang
Jadual 1 : Julat Bacaan Pada Meter betul iaitu probe merah pada +ve, probe hitam pada –ve.
SKALA iii) Pilih julat mutimeter dengan betul mengikut unit yang ingin disukat
UJIAN JULAT PENDARAB
(UNTUK DIBACA) sama ada arus, voltan atau rintangan.
DC 0.1 V B = 10 X 0.01 iv) Pilih nilai julat yang sesuai mengikut nilai yang ingin disukat.
0.5 V B = 50 X 0.01 v) Jika keliru dalam pemilihan nilai julat, letakkan julat pada nilai yang
2.5 V B = 250 X 0.01 paling besar. Kemudian turunkan nilai julat sedikit demi sedikit
DC VOLT 10 V B = 10 X1 sehingga jarum penunjuk bergerak.
50 V B = 50 X1 vi) Pegang probe multimeter pada bahagian yang berpenebat ,
250 V B = 250 X1 bukan paa pengalir.
1000 V B = 10 X 100
10 V C = 10 X1
50 V B = 50 X1
AC VOLT
250 V B = 250 X1
1000 V C = 10 X 100
 8. Pengukuran Voltan Menggunakan Multimeter
a) Pengukuran voltan adalah untuk mengukur nilai voltan atau
bezaupaya.
b) Voltan yang boleh diukur adalah voltan AU dan voltan AT
c) Unit voltan ialah Volt (V).

9. Prosedur Mengukur Voltan

a) Jika mengukur voltan AT, julatnya ialah DCV, jika voltan AU julatnya
ialah ACV.
b) Pilih julat yang sesuai (lebih tinggi daripada voltan yang hendak
disukat). Jika nilai voltan yang hendak disukat tidak diketahui,
Probe Multimeter gunakan julat yang paling tinggi dahulu.
vii) Tanggalkan kedua-dua probe jika tidak digunakan. c) Letakkan probe mengikut kekutuban yang betul.
viii) Untuk menguji bateri multimeter, pintaskan probe merah dan hitam. d) Sambungkan probe selari dengan beban yang hendak disukat
Jika jarum menunjukkan ke angka 0Ω, ini menunjukkan bateri dalam voltannya.
keadaan baik. Jika tidak mencapai ke angka 0Ω walaupun telah e) Baca skala mengikut julat / range yang digunakan.
dilaraskan, ini menunjukkan bateri lemah.
ix) Jangan menghempas multimeter.

Kedudukan Probe Selari Dengan Beban

10. Pengukuran Arus 11. Pengukuran Rintangan
a. Pengukuran arus adalah untuk mengukur kuantiti arus yang mengalir a. Pengukuran rintangan adalah untuk mengukur kerintangan pada
pada suatu litar. sesuatu perintang dan juga untuk menguji komponen elektronik
b. Ia berkeupayaan menyukat arus dalam unit uA hingga Ampere. sepert diod, transistor dan sebagainya.
c. Unit bagi arus ialah Ampere (A). b. Unitnya adalah Ohm (Ω).
d. Untuk mengukur arus, sambungakan probe sesiri dengan litar. Litar c. Untuk mengukur ohm, sambungkan probe selari dengan beban.
perlu dibuka atau diputuskan. d. Sebelum mengukur ohm, pastikan bekalan kuasa telah dimatikan.
Kemudian, lakukan pelarasan ‘sifar’ setiap kali membuat
pertukaran pekali.

Kedudukan Probe Selari Dengan Litar / Beban

Kedudukan Probe Selari Dengan Beban

Kedudukan Probe Selari Dengan Litar / Beban

OSILOSKOP (OSCILLOSCOPE) 1. Bahagian Osiloskop
Osiloskop digunakan untuk memaparkan bentuk gelombang, mengukur
frekuensi, tempoh, arus dan voltan. Osiloskop juga membantu mengesan
kerosakan alat-alat elektrik dan elektronik.

Rajah 10 : Osiloskop Rajah 11 : Bahagian Osiloskop

NO Bahagian Fungsi Suis untuk pilih mode operasi
Calibration  CH 1 - jika menggunakan input CH 1
1 Untuk menentukan nilai ukuran sentiasa tepat
Point  CH 2 - jika menggunakan input CH 2

Untuk mengawal kecerahan gelombang supaya tidak 11 Vert. Mode  DUAL - jika menggunakan kedua-dua input CH 1
2 Intensity
kabur dan CH 2

3 Focus Untuk mendapatkan garisan gelombang yang tajam  ADD - jika hendak mencampurkan jumlah CH 1

Trace dan CH 2
4 Untuk melaraskan garisan mengufuk (horizontal)
Rotation Suis untuk pemilihan mode sambungan
AC-GND-DC  AC : AC Coupling
5 Power Untuk ON/ OFF osiloskop 12
(CH2)  GND : input terminal terputus sambungan
Volt / Div Untuk meninggikan atau merendahkan amplitud
6  DC : DC Coupling
(CH1) gelombang pada CH1
CH2 (Y)
CH1 (X) 13 Untuk terminal input channel 2.
7 Untuk terminal input channel 1 Input
Input
Knob
Untuk Volt/Div pada CH1/CH2 mesti dimaksimakan. Bila Knob calibration untuk Volt/Div pada CH1/CH2
8 Calibration Knob Calibration
knob ini ditarik keluar, nilainya = x 5 14 mesti dimaksimakan. Bila knob ini ditarik keluar,
(CH1) (CH2)
nilainya = x 5.
Suis untuk pemilihan mode sambungan
AC-GND-DC  AC : AC Coupling Untuk meninggikan atau merendahkan
9 15 VOLT / DIV (CH 2)
(CH1)  GND : input terminal terputus sambungan amplitude gelombang pada CH2.
 DC : DC Coupling
Suis untuk pilih input signal mana yang hendak
Untuk melaraskan kedudukan gelombang ke atas atau 16 Source
10 digunakan.
Position ke bawah

17 Trigger Mode Suis untuk pilih mode trigger yang dikehendaki

18 Triggering Level Untuk menghentikan gelombang yang bergerak

19 TIME / DIV Untuk mengecil atau membesarkan jarak 1 kitar 3. Cara Melakukan Calibration Pada Osiloskop
i) Sambungkan probe osiloskop pada soket CHANNEL 1 atau CHANNEL 2.
20 SWP. VAR Knob calibration untuk Time/Div (maksimakan)
Set suis probe pada X1.
Position Untuk melaraskan kedudukan gelombang ke kiri
21
atau kanan

22 Skrin Untuk memaparkan bentuk gelombang

2. Prosedur Menggunakan Osiloskop Probe Osiloskop

i) On kan osiloskop. ii) Sambungkan hujung probe pada CALIBRATION POINT.
ii) Tunggu sehingga TRACE LINE terpapar. iii) Pastikan suis MODE berada pada CHANNEL yang dipilih.
iii) Pastikan switch VERT. MODE dan SOURCE dipilih mengikut channel yang iv) Set suis AC-GND-DC pada AC.
digunakan. v) Set semua tombol POSITION ( ↔ ↨ ), INTENSITY, FOCUS dan LEVEL pada
iv) Pasang probe osiloskop pada terminal input CH1 atau CH2 setengah pusingan.
v) Lakukan CALIBRATION. vi) Set tombol VOLT/DIV pada 1V dan TIME/DIV pada 1ms.

Calibration perlu dilakukan untuk memastikan osiloskop dalam

keadaan baik dan boleh memaparkan gelombang dengan nilai VPP
dan FREQUENCY dengan tepat.

Tombol Volt/Div Dan Time/Div

vii) Maksimakan semua knob calibration untuk Volt/Div dan Sweep Time.
viii) Bentuk gelombang 4 segi akan tertera pada skrin.
 Vpp = Volt / Div x Amplitude
= 1V x 2 cm
= 2 Vpp
ii. Nilai TIME (Masa)

Contoh pengiraan :-
Paparan Gelombang Di Skrin
ix) Buat pengiraan nilai VPP dan Frequency Calibration untuk memastikan Time = Time/Div x Jarak 1 Kitar
calibration telah dilakukan = 1 ms x 1 cm
= 1 ms
4. Cara Mengira Nilai Vpp Dan Frekuensi
i. Nilai Vpp (Voltan Puncak ke Puncak) iii. Nilai Frekuensi

Contoh pengiraan :- Contoh pengiraan:-

Katakan, Nilai Vpp Calibration = 2 Vpp
F = 1
T
= 1
1 ms
= 1
1 x 10 –3
= 1000 Hz = 1 K Hz.
5. Jenis Gelombang Dan Kedudukan Amplitud/Jarak 1 Kitar 6. Cara Baca/Kira Nilai Vpp, Time Dan Frekuensi Gelombang.

1. Sinus (Sine Wave) 2. Segiempat (Square Contoh :-

Wave)

3. Segitiga (Triangle) 4. Gerigi (Saw Tooth)

i. VOLTAN PUNCAK KE PUNCAK ( VPP ):-
Vpp = V / Div x Amplitude
= 100 mV x 4 cm
= 400 mV @ 0.4 V

ii. TIME :-
Time = T / Div x Jarak 1 kitar
5. Denyut (Pulse Wave) = 500 µs x 4 cm
= 2000 µs @ 2 ms
 iii. Frekuensi :-
a) Channel 1
Freq = 1 Vpp = V / Div x Amp
Time = 0.1 V x 2.2 cm
= 1 = 0.22 Vpp / 220 mVpp
2 ms
= 1 b) Channel 2
2 x 10 –3
Vpp = V / Div x Amp
= 500 Hz = 2V x 4.2 cm
= 8.4 Vpp
7. Penggunaan Satu/Dua Input Channel
8. Cara Mengukur Voltan AT (DC)
a) Osiloskop boleh memaparkan gelombang melalui input Channel 1 / a) Apabila mengukur voltan DC, tiada bentuk gelombang. Hanya
Channel 2/kedua-dua input Channel secara serentak. garisan lurus sahaja dipaparkan.
b) Cara baca/kira nilai Vpp, masa dan frekuensi jika menggunakan satu b) Letakkan suis AC-GND-DC pada GND. Laraskan tombol position
input channel atau kedua-dua input channel adalah sama. sehingga garisan berada pada kedudukan A.
c) Contoh pengiraan, jika julat yang digunakan pada CH1 = 0.1V dan
julat yang digunakan pada CH2 = 2V

Garisan Lurus untuk Voltan DC

Penggunaan Dua-kedua Channel

a) Alihkan suis AC-GND-DC pada DC.
 b) Ketika mengukur voltan DC, sekiranya garisan bergerak dari A ke
kedudukan B, voltan tersebut adalah voltan DC positif dan sekiranya
garisan bergerak ke kedudukan C, voltan tersebut adalah voltan DC
negatif.

c) Jika julat pada Volt/Div adalah 2 V dan garisan bergerak ke kedudukan

B , nilainya ialah :-

Voltan DC positif Voltan DC negatif

V = V/D x Amplitude V = V/D x Amplitude

= 2V x 2.5 cm = 2V x (- 2.5 cm)
= +5V = -5V
9. Formula Pengiraan Gelombang Jawapan :

Contoh 2 :

Voltan puncak , Vp adalah voltan maksimum gelombang

Voltan puncak ke puncak, Vp-p = 2Vp
Voltan punca min kuasa dua, Vpmkd = 0.707  Vp
Tempoh, T adalah 1 kitaran lengkap bagi gelombang
Frekuensi, f = 1
T
Hitungkan :
a) Voltan puncak ke puncak , Vpp

Contoh 1 : b) Tempoh, T

Rajah di sebelah menunjukkan gambarajah c) Frekuensi, f

gelombang AU, hitungkan :

a) Voltan puncak, VP Jawapan :

b) Voltan punca min kuasa dua, Vpmkd

c) Tempoh, T
d) Voltan puncak ke puncak, VP-P
10. Pemasangan Osiloskop Ketika Mengukur Voltan DC TACHOMETER

Tachometer ialah sejenis alat yang digunakan untuk mengukur

kelajuan sesuatu benda kerja seperti motor elektrik, enjin dan tayar
kenderaan. Terdapat 2 jenis tachometer iaitu :
i) Tachometer analog
ii) Tachometer digital

1. Cara Penggunaan Tachometer

Terdapat 2 cara untuk menggunakan tachometer iaitu :
i) Melalui sentuhan
Pemasangan Osiloskop Ketika Mengukur Voltan DC ii) Melalui sensor

a) Letakkan probe –ve osiloskop pada terminal COM bekalan kuasa.

b) Letakkan probe +ve osiloskop pada terminal +ve bekalan kuasa. Garisan
lurus dari kedudukan tengah akan ternaik ke atas mengikut nilai voltan
yang dilaraskan pada bekalan kuasa (seperti rajah 16)
c) Jika hendak ukur voltan –ve, terbalikkan sambungan probe. Garisan lurus
dari kedudukan tengah akan terturun ke bawah mengikut nilai voltan
yang dilaraskan pada bekalan kuasa. a) Melalui sentuhan b) melalui sensor
Jenis Tachometer
2. Penggunaan Tachometer Melalui Sentuhan LCR METER
a. Jalankan motor LCR meter digunakan untuk mengukur nilai induktor (L), kapasitor (C)
b. Sentuhkan tachometer pada bahagian shaft yang berputar
dan rintangan (R)
c. Pastikan penyentuh tachometer berputar sama dengan shaft motor
d. Dapatkan bacaan selepas 10 - 20 saat dalam unit yang dikehendaki
e. Tekan ‘hold’ pada panel bagi mendapatkan bacaan yang tepat

3. Penggunaan Tachometer Melalui Sensor

a. Tandakan bahagian shaft yang berputar dengan reflective tape
b. Jalankan motor
c. Halakan sensor pada reflective tape yang berputar
d. Dapatkan bacaan selepas 10 - 20 saat dalam unit yang dikehendaki
e. Tekan ‘hold’ pada panel bagi mendapatkan bacaan yang tepat
LCR Meter

1. Penggunaan LCR Meter Untuk Mengukur Kapasitor

i) Pilih julat LCR meter pada bahagian C dan pilih nilai farad yang
menghampiri dengan nilai kapasitor yang diukur.
ii) Sekiranya nilai kapasitor tidak diketahui, pilih nilai farad yang paling
tinggi.
iii) Sambungkan probe –ve pada negatif kapasitor dan probe +ve pada
positif kapasitor.
iv) Ataupun masukkan kaki kapasitor pada terminal kapasitor mengikut
kekutuban yang betul.
v) Nilai bacaan akan terpapar pada skrin LCR meter.
vi) Jika bacaan menunjukkan nilai yang sangat kecil, turunkan nilai julat
sehingga mendapat bacaan yang dikehendaki.
ALAT PENGUJIAN iii) Penjana fungsi berkemampuan menjanakan isyarat sehingga 1Mhz.

1. Penjana fungsi iv) Penjana fungsi mempunyai TTL output dimana isyarat segiempat Vpp
nya tetap tetapi frekuensi boleh diubah.
2. Penjana audio

3. Logic probe

PENJANA FUNGSI (FUNCTION GENERATOR)

Penjana Isyarat

i) Penjana fungsi adalah untuk menghasilkan isyarat sinus, segiempat,

Jenis gelombang keluaran penjana fungsi
gerigi, segitiga dan denyut.
ii) Penjana fungsi boleh menambah voltan +ve atau –ve kepada output
penjana fungsi.
2. Bahagian Penjana Fungsi Frekuensi)

a) Digunakan untuk mendapatkan bentuk

gelombang gerigi, denyut atau sinus
Duty Control condong dengan cara melaraskan time
6
(Tombol Duti Kawalan) symmetry.
b) Jika memerlukan gelombang sinus,
tombol mesti diletak pada posisi “CAL”.

3. Prosedur Penyambungan Osiloskop Ke Penjana Fungsi

a. Pasang probe osiloskop dan lakukan calibration pada osiloskop
Bahagian Penjana Fungsi tersebut
b. Pasang probe penjana fungsi pada terminal output 50Ω dan
lakukan calibration pada penjana fungsi tersebut
c. Sambungkan probe +ve osiloskop pada probe +ve penjana fungsi
No Bahagian Fungsi
dan probe -ve osiloskop pada probe -ve penjana fungsi.
d. Lakukan proses penjanaan isyarat.
1 Power Switch Untuk menghidupkan penjana fungsi

Power On Indicator LED digunakan sebagai petunjuk penjana

2
(Petunjuk Power On) isyarat telah hidup.
Range Switch
3 Untuk memilih julat frekuensi.
(Suis Julat)
Digunakan untuk mendapatkan bentuk
Function Switch (Suis
4 gelombang sama ada bentuk gelombang
Fungsi)
segiempat, segitiga atau sinus sahaja.
Multiplier Di g u n a k a n untuk melaraskan frekuensi
5
(Tombol Pekali tanpa mengubah suis julat.
4. Pemasangan Osiloskop Dan Penjana Fungsi Ke Litar Hidup

Pemasangan Osiloskop Dan Penjana Fungsi Ke Litar Hidup

i. Bekalan kuasa digunakan untuk memberikan bekalan voltan DC kepada

litar.
a) Laraskan bekalan kuasa mengikut nilai voltan yang diperlukan oleh
litar.
b) Pasangkan terminal +ve bekalan kuasa ke terminal VCC litar dan
terminal –ve bekalan kuasa ke GND litar.

ii. Penjana fungsi digunakan untuk menjana isyarat yang dikehendaki

a) Janakan penjana fungsi dengan nilai Vpp dan frekuensi yang
dikehendaki.
b) Pasangkan probe merah pada terminal input litar dan probe hitam
pada terminal GND litar.

iii. Osiloskop digunakan untuk memaparkan gelombang keluaran daripada

litar.
a) Lakukan calibration pada osiloskop
b) Sambungkan probe +ve osiloskop ke terminal output litar dan probe
–ve ke GND litar.
PENJANA AUDIO No Bahagian Fungsi

1 Power Switch Untuk menghidupkan penjana audio

Penjana audio digunakan untuk menguatkan isyarat audio dari peranti
masukan audio. Penjana isyarat audio disuntik di antara peranti masukan dan Range Switch
2 Untuk memilih julat frekuensi.
penguat frekuensi audio. Ia menghadkan nisbah hingar isyarat. Penjana (Suis Julat)

Audio boleh menghasilkan bentuk gelombang sinus, segitiga dan persegi. Multiplier
Untuk melaraskan frekuensi tanpa
3 (Tombol Pekali
mengubah suis julat.
1. Bahagian Penjana Audio Frekuensi)
Function Switch (Suis
4 Untuk menurunkan level isyarat pada output
Fungsi)

2. Penggunaan Penjana Audio

i) Pastikan suis bekalan pada alatan dalam keadaan "OFF“

3
2 ii) Pilih nilai isyarat yang dikehendaki
iii) Laraskan tombol ‘pekali frekuensi’ untuk mendapatkan nilai frekuensi
yang dikehendaki
iv) Laraskan suis ‘attenuator’ pada 0 dB
4
v) Laraskan tombol ‘fine’ pada kedudukan tengah
1
vi) Sambungkan punca keluaran (output) kepada litar yang diuji
vii) Hidupkan suis penjana audio
viii) Uji litar atau alatan sehingga selesai
LOGIC PROBE

a. Logic probe digunakan untuk menguji paras logik pada litar digital
(High, Low atau Pulse) yang dikeluarkan oleh rangkaian digital.
b. Logic probe mempunyai 2 lampu iaitu merah (High – 1) dan hijau
(LOW – 0).
c. Apabila lampu merah (high – 1) hidup, titik pengujian itu mempunyai
voltan.
d. Jika lampu merah dan hijau (high dan low) hidup, LED pulse akan
hidup. Ini menunjukkan titik pengujian tersebut terdapat denyutan.

Cara Penggunaan Logic Probe

a. Klip merah disambungkan kepada positif bekalan kuasa dan klip hitam
disambungkan kepada bumi.
b. Jarum logic probe diletakkan pada titik pengujian
c. Lampu high/low/pulse akan bernyala