E1063 - Teknologi Elektrik 1

MODUL
POLITEKNIK
KEMENTERIAN PENGAJIAN
TINGGI MALAYSIA
Ω XL XC
f
3Φ
E1063
TEKNOLOGI ELEKTRIK I
ROSPI BIN MAT HUSIN (POLISAS)

ABDULL NASIR ABDULLAH (POLISAS)
AZLI BIN OMAR (POLISAS)
download@
http://modul2poli.blogspot.com
E 1063 - TEKNOLOGI ELEKTRIK 1
BIODATA PENULIS MODUL

E1063 TEKNOLOGI ELEKTRIK
Nama : Rospi Bin Mat Husin

Alamat : Jabatan Kejuruteraan Mekanikal
Politeknik Sultan Haji Ahmad Shah
25350 Semambu Kuantan Pahang.
Email : sopie3142@yahoo.com
Kelulusan : Ijazah Kej. Elektrik & Elektronik(USM, 2001).

Diploma Pendidikan (MPTKL).
Jawatan : Pensyarah
Nama : Abdull Nasir Bin Abdullah

Alamat : Jabatan Kejuruteraan Elektrik
Email : nasir98@pd.jaring.my
Kelulusan : B.Sc. (Electrical Engineering) (USA, 1988).
Jawatan : Pensyarah
Nama : Azli Bin Omar

Alamat : Jabatan Kejuruteraan Mekanikal
Email : llio98@yahoo.com
Kelulusan : Ijazah Kej. Elektrik & Elektronik(USM, 2001).

Diploma Pendidikan (MPTKL).
Jawatan : Pensyarah
download@
i
GRID KURIKULUM MODUL
Grid kurikulum modul ini adalah berdasarkan kepada kurikulum yang sedang digunakan di
Politeknik Kementerian Pendidikan Malaysia.
TOPIK UNIT
PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK 1 2
SISTEM BEKALAN DAN PEMASANGAN 3 4
PEARUH (INDUCTOR), PEMUAT
(CAPASITOR), DAN LITAR ARUS ULANG 5 6 7
ALIK
SISTEM TIGA FASA 8 9
UNIT 1 : PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK ( 4 JAM)

1.0 Pengenalan Kepada Elektrik
1.1 Kuantiti Asas Elektrik
1.2 Rintangan
1.3 Jenis-jenis Litar Elektrik
1.4 Hukum Ohm
1.5 Kuasa Elektrik
1.6 Penggunaan Meter Watt
1.7 Tenaga Elektrik
UNIT 2 : ANALISIS LITAR ELEKTRIK (4 JAM)

2.0 Litar siri
2.1 Litar selari
2.2 Litar Gabungan
2.3 Hukum Kirchoff
UNIT 3 : SISTEM BEKALAN ELEKTRIK ( 4 JAM)

3.0 Pengenalan Kepada Sistem Bekalan dan Pemasangan
3.1 Sistem Penjanaan
3.2 Sistem Penghantaran
3.3 Sistem Pengagihan
UNIT 4 : SISTEM PEMASANGAN ELEKTRIK ( 4 JAM)

4.0 Litar Pengguna
4.1 Aksesori Pemasangan dan Peralatan Perlindungan
4.2 Kabel
UNIT 5 : PRINSIP ASAS PEARUH (INDUCTOR) ( 3 JAM)

5.0 Pearuh
5.1 Unit Kearuhan
5.2 Penyusunan Pearuh Dalam Litar Siri Dan Selari
download@
ii
UNIT 6: PRINSIP ASAS PEMUAT (CAPACITOR) ( 2 JAM)

6.0 Pemuat
6.1 Kemuatan
6.2 Tenaga Elektrik Di Dalam Pemuat
6.3 Jenis-jenis Pemuat
6.4 Kegunaan Pemuat Dalam Litar Elektrik
6.5 Faktor-faktor Yang Mempengaruhi Nilai Kemuatan
6.6 Regangan Berkemuatan
6.7 Penyusunan Pemuat Dalam Litar Sesiri dan Selari
UNIT 7 : LITAR ARUS ULANG ALIK ( 3 JAM)

7.0 Arus Ulang alik (AU)
7.1 Istilah-istilah Voltan AU
7.2 Gambarajah Fasa
7.3 Rintangan (R) , Kearuhan (L) dan Kemuatan (C)
7.4 Litar R L, R C dan R L C Sesiri
7.5 Kuasa Dalam Litar AU
UNIT 8 : SISTEM TIGA FASA (3 Φ ) ( 3 JAM)

8.0 Sistem Tiga Fasa ( 3Φ )
8.1 Penjanaan Voltan Tiga Fasa ( 3Φ )
8.2 Kegunaan Sistem 3Φ
8.3 Perbandingan Sistem 3Φ Dengan 1Φ
UNIT 9 : KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3 Φ ( 3 JAM)

9.0 Sambungan Bintang
9.1 Sambungan Delta ( Δ )
9.2 Kuasa Dalam Sistem (3Φ )
download@
iii
PANDUAN MENGGUNAKAN MODUL
1. Modul ini dibahagikan kepada 9 unit. Setiap unit disediakan dalam jilid yang sama.
2. Muka surat dinomborkan berdasar kepada kod subjek, unit dan halaman.
E1063 / UNIT 1 / 5
Subjek
Unit 1
Halaman 5
3. Pada permulaan unit, objektif am dan khusus dinyatakan.
4. Setiap unit mengandungi urutan aktiviti dan diberikan simbol berikut :
OBJEKTIF
Bahagian ini mengandungi objektif am dan khusus setiap

pembelajaran.
INPUT
Input mengandungi maklumat yang akan anda pelajari.
AKTIVITI
Bahagian ini mengandungi proses pembelajaran secara aktif
untuk menguji kefahaman anda. Anda perlu ikuti dengan teliti
dan melaksanakan arahan yang diberikan.
download@
E 1063 - TEKNOLOGI ELEKTRIK 1 iv
MAKLUMBALAS KEPADA AKTIVITI
Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang

dikemukakan dalam aktiviti.
PENILAIAN KENDIRI
Penilaian kendiri menguji kefahaman anda dalam setiap unit.
MAKLUMBALAS KEPADA PENILAIAN KENDIRI
Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang

dikemukakan dalam penilaian kendiri.
5. Anda perlu mengikuti unit demi unit yang disediakan.

6. Anda boleh meneruskan unit selanjutnya setelah berjaya melalui unit sebelumnya
dan yakin dengan pencapaian anda.
download@
E 1063 - TEKNOLOGI ELEKTRIK 1 v
PERNYATAAN TUJUAN
Modul ini disediakan untuk kegunaan pelajar-pelajar Semester 1 yang mengikuti kursus Sijil
dan Diploma di Jabatan Kejuruteraan Mekanikal, Politeknik Kementerian Pendidikan
Malaysia. Ianya bertujuan untuk memberi pendedahan kepada pelajar tentang konsep sesuatu
unit kearah pembelajaran kendiri atau dengan bimbingan daripada pensyarah.
PRA-SYARAT KEMAHIRAN & PENGETAHUAN

Pra-syarat untuk mengikuti modul ini adalah pelajar yang sedang mengikuti kursus
mekanikal.
OBJEKTIF AM MODUL
Di akhir modul ini, pelajar-pelajar akan dapat:-
• Memahami konsep asas litar elektrik.

• Memahami sistem bekalan elektrik dan pemasangan elektrik.
• Memahami pearuh, pemuat dan litar arus ulang alik.
• Memahami sistem bekalan tiga fasa..
PERALATAN & SUMBER YANG DIPERLUKAN BERSAMA MODUL
1. Kalkulator
2. Alat tulis
RUJUKAN
1. Edward Hughes, Electrical Technology, Longman, 1975

2. B. L Theraja, Electrical Technology, S. Chand & Co., 1974
3. J. P. Whitheld, Electrical Craft Principles, Ciy & Guild, 1987
4. Abd Samad Hanif, Kerja Pemasangan Elektrik, DBP, 1994
5. T.G. Francis, Electrical Installation Work, Longman,1974
6. Jaafar Abd Rahman, Nota Teknologi Elektrik (Sistem 3 Fasa), 1998
7. Adilah Binti Monel, Nota Teknologi Elektrik (Arus Ulang Alik), 1997
download@
PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK E1063/UNIT1/1
PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK
OBJEKTIF AM
Memahami konsep-konsep asas litar elektrik, arus,

voltan, rintangan, kuasa dan tenaga elektrik.
Unit OBJEKTIF KHUSUS
Di akhir unit ini anda dapat :
9 Mentakrifkan kuantiti-kuantiti asas elektrik.
9 Menentukan jenis-jenis litar elektrik.
9 Menyatakan hubungan di antara arus, voltan

dan rintangan .
9 Mentakrifkan maksud kuasa elektrik
9 Menerangkan maksud tenaga elektrik
download@
INPUT
1.0 PENGENALAN KEPADA ELEKTRIK

Elektrik adalah merupakan satu tenaga yang tidak dapat dilihat tetapi boleh dirasai dan
digunakan oleh manusia pada hari ini dan akan datang. Tenaga elektrik dapat dihasilkan
kesan daripada tindakan:-
a) Geseran
b) Haba
c) Aruhan elektromagnet
Tindakan daripada tenaga elektrik boleh ditukarkan kepada beberapa punca tenaga yang
lain yang boleh digunakan seperti:
a) Tenaga cahaya - seperti lampu
b) Tenaga haba - seperti seterika
c) Tenaga bunyi - seperti radio
d) Tenaga gerakan - seperti motor
Elektrik terdiri daripada dua (2) jenis iaitu elektrik statik dan elektrik dinamik.
a) Elektrik Statik – Keadaan di mana tiada pergerakan elektron dalam arah tertentu.
b) Elektrik Dinamik – Keadaan di mana terdapat pergerakan elektron dalam arah
tertentu.
1.1 KUANTITI ASAS ELEKTRIK
1.1.1 Daya Gerak Elektrik (d.g.e)

Daya atau tekanan elektrik yang menyebabkan cas elektrik mengalir. Contoh
sumber yang menghasilkan tenaga elektrik adalah bateri dan janakuasa.
Simbol : E
Unit : Volt(V)
1.1.2 Cas Elektrik

Terdiri daripada cas positif dan cas negatif. Kuantiti cas ini dinamakan Coulomb.
Simbol : Q
Unit : Coulomb(C)
download@
1.1.3 Arus
Pergerakan cas elektrik yang disebabkan oleh pergerakan elektron bebas. Ia mengalir
dari terminal positif ke terminal negatif.
Simbol : I
Unit : Ampiar (A)
1.1.4 Bezaupaya (voltan)

Perbezaan keupayaan di antara dua titik dalam litar elektrik.
Simbol : V
Unit : Volt(V)
1.1.5 Rintangan
Merupakan penentangan terhadap pengaliran arus.
Simbol : R
Unit : Ohm (Ω)
1.1.6 Pengalir
Bahan yang membenarkan arus elektrik melaluinya kerana ia mempunyai bilangan
elektron bebas yang banyak. Contohnya besi dan kuprum.
1.1.7 Penebat
Bahan yang tidak membenarkan arus elektrik mengalir melaluinya. Ia mempunyai
banyak elektron valensi tetapi sukar dibebaskan. Contohnya getah, kaca, minyak dan
oksigen.
1.1.8 Separa Pengalir (semikonduktor)

Bahan yang mempunyai ciri-ciri elektrikal di antara penebat dan pengalir. Ia mempunyai
empat(4) elektron valensi dan digunakan untuk membuat komponen elektronik.
Contohnya silikon ,germanium dan karbon.
1.1.9 Kerintangan
Merupakan sifat bahan pengalir di mana ianya melawan atau mengurangkan aliran arus
elektrik untuk melaluinya,
Simbol : ρ (Rho) dan unitnya : Ohm meter ( (Ωm)
download@
1.2 RINTANGAN
Merupakan satu keadaaan yang menghalang pergerakan arus melaluinya. Terdapat
empat (4) faktor yang mempengaruhi nilai rintangan iaitu ;
1.2.1 Panjang pengalir, A

Nilai rintangan dawai akan bertambah tinggi jika dawai tersebut bertambah
panjang. Ia berkadar terus dengan panjang dawai tersebut,
R∝A
1.2.2 Luas Permukaan , A
Rintangan berkadar songsang dengan luas muka keratan rentas dawai.
1
R∝
A
1.2.3 Kerintangan
Kerintangan adalah berkadar langsung dengan nilai rintangan.
R∝ ρ
1.2.4 Suhu Pengalir, T
Suhu pengalir juga mempengaruhi nilai rintangan. Semakin tinggi suhu pengalir
semakin tinggi nilai rintangan.
R∝T
Tahukah Anda ?
¾ Setiap bahan yang mempunyai cas elektrik terdiri
daripada cas +ve dan cas-ve.
¾ Bahan yang bercas +ve bermaksud ia mempunyai
cas +ve yang lebih daripada cas-ve dan sebaliknya.
¾ Bahan yang mempunyai cas +ve dan cas –ve yang
sama banyak dikenali sebagai bahan neutral.
¾ Cas yang sama akan menolak tetapi cas yang
berlainan akan menarik.
download@
Faktor –faktor di sebelah boleh digambarkan dalam bentuk persamaan matematik (1.1);
ρA
R = (1.1)
A
di mana, A = Luas permukaan ( m2)

ρ = Kerintangan ( Ωm )
A = Panjang (m)
R = Rintangan ( Ω )
Contoh 1.1
Kirakan rintangan bagi dawai aluminium yang mempunyai panjang 1.5 km. Diberi garis pusat
dawai adalah 10 mm dan kerintangannya ialah 0.025 μΩ.m.
Penyelesaian :
Diberi, d = 10 x10−3 m , A = 1.5 x103 m , ρ = 0.025 x10−6 Ωm

ρA
diketahui, R = ,
A
d 2 10 x10 −3 2
di mana A = π ( ) = π ( ) = 78.54 x10 − 6 m 2
2 2
(0.025 x10−6 )(1.5 x103 )
∴R = = 0.477Ω
78.54 x10− 6
download@
1.3 JENIS-JENIS LITAR ELEKTRIK

Litar elektrik merupakan suatu susunan pengalir atau kabel untuk membawa arus dari
punca bekalan voltan ke komponen-komponen elektrik (beban). Ianya terbahagi kepada
dua iaitu:
1.3.1 Litar Lengkap

Ia juga dikenali sebagai litar asas atau litar mudah (Rajah 1.1). Ia merupakan suatu
penyambungan tertutup yang membolehkan arus mengalir dengan sempurna iaitu arus
mengalir dari bekalan dan balik semula ke bekalan tersebut. Litar-litar tersebut mestilah
terdiri daripada voltan bekalan (V), arus elektrik (I) dan rintangan (R).
V R
Rajah 1.1 : Litar Mudah/Asas
1.3.2 Litar Tidak Lengkap

Litar tidak lengkap ialah litar yang mengalami kekurangan salah satu daripada tiga
perkara tersebut iaitu samada voltan bekalan atau rintangan beban. Pengaliran arus
tidak akan berlaku dengan sempurna pada litar tidak lengkap. Litar tidak lengkap
terbahagi kepada dua ;
1.3.2.1 Litar buka - litar dimana punca beban dalam litar tersebut dibuka. Oleh itu tiada
pengaliran arus berlaku. Nilai rintangan dalam litar adalah terlalu tinggi. Rajah 1.2
menunjukkan satu contoh litar buka.
V beban (R)
di tanggalkan
Rajah 1.2 : Litar Buka
1.3.2.2 Litar pintas - sambungan pada punca bebannya dipintaskan dengan

menggunakan satu pengalir yang tiada nilai rintangan. Ia ditunjukkan seperti
Rajah 1.3 Arus yang mengalir adalah terlalu besar. Biasanya jika berlaku litar
pintas, fius akan terbakar. I
V R
pintaskan dengan
seutas kabel
Rajah 1.3 : Litar Pintas
download@
1.4 HUKUM OHM

Hukum Ohm menyatakan bahawa arus di dalam litar yang lengkap adalah berkadar terus
dengan tekanan atau voltan dan berkadar songsang dengan rintangan bagi litar tersebut.
Jika nilai rintangan pada satu litar dikekalkan dan nilai voltan digandakan, maka nilai
arus turut berganda. Hukum ohm boleh ditulis dalam bentuk persamaan matematik (1.2).
V = IR (1.2)
di mana:
I = Arus (A)
V = Voltan (V)
R = Rintangan ( Ω )
1.4.1 Rintangan Linear Dan Rintangan Tidak Linear

Dari ujikaji yang dijalankan, hubungan di antara arus dan voltan boleh digambarkan
dalam bentuk graf seperti Rajah 1.4 di bawah ketika rintangan dan suhu tetap.
V (volt)
R (pemalar)
I (Ampere)
Rajah 1.4 : Graf V melawan I pada rintangan tetap

Jika ujikaji menggunakan rintangan tidak tetap (tidak linear), graf yang diperolehi adalah seperti
Rajah 1.5.
Rajah 1.5 : Graf V melawan I pada rintangan tidak tetap
download@
Contoh 1.2
Kirakan nilai arus yang mengalir di dalam litar jika rintangannya ialah 10Ω dan voltan bekalan
ialah 15V. Seterusnya, kirakan pula nilai arus jika nilai rintangan di tukarkan kepada 10 kΩ.
Penyelesaian :
Diberi , V= 15V
i). Untuk R = 10,

Daripada Hukum ohm, V= IR
V 15
∴I = = = 1.5 A
R 10
ii). Untuk R = 10k Ω ,
V 15
∴I = = 3
= 1.5 x10 −3 = 1.5mA
R 10 x10
Uji kefahaman anda dengan membuat aktiviti berikut.

Sekiranya masih kabur, sila buat ulang kaji.
download@
AKTIVITI 1A
1.1 Nyatakan unit dan simbol kuantiti-kuantiti elektrik yang berikut:

a) Daya gerak elektrik
b) Cas
c) Arus
d) Voltan
e) Kerintangan
1.2 Berikan faktor-faktor yang mempengaruhi rintangan sesuatu beban.
1.3 Takrifkan litar-litar berikut:

a) Litar buka
b) Litar pintas
c) Litar lengkap
1.4 Kirakan bezaupaya bagi litar Rajah A1.1 di bawah.
I= 5 A
R= 10 Ω
V
Rajah A1.1
1.5 Kirakan arus mengalir melalui dawai aluminium yang mempunyai panjang 2 km dan
bergaris pusat 20 mm sekiranya voltan 5V dibekalkan. Kerintangan bagi dawai tersebut
adalah 0.28 μΩ.m
download@
MAKLUM BALAS 1A
1.1 a. Daya gerak elektrik (D.g.e)

Simbol :E
Unit : Volt(V)
b. Cas elektrik
Simbol :Q
Unit : Coulomb(C)
c Arus
Unit : Ampiar (A)
Simbol :I
d) Voltan
Simbol :V
Unit : Volt(V)
e) kerintangan
Simbol : ρ (rho)
Unit : ohm-meter (Ω.m)
1.2 Faktor-faktor yang mempengaruhi rintangan adalah seperti berikut:

i) Panjang pengalir
ii) Luas muka keratan rentas dawai
iii) Kerintangan
iv) Suhu pengalir
1.3 a) Litar buka - litar dimana punca beban dalam litar tersebut dibuka. Oleh itu tiada
pengaliran arus berlaku. Nilai rintangan dalam litar adalah terlalu tinggi
b) Litar pintas - litar dimana sambungan pada punca bebannya dipintaskan dengan
menggunakan satu pengalir yang tiada nilai rintangan. Arus yang mengalir adalah
terlalu besar. Biasanya jika berlaku litar pintas, fius akan terbakar
c) Ia juga dikenali sebagai litar asas atau litar mudah. Ia merupakan suatu
penyambungan tertutup yang membolehkan arus mengalir dengan sempurna iaitu
arus dapat mengalir dari bekalan dan balik semula ke bekalan tersebut.
download@
1.4 V = IR = (5)(10) = 50 A
d 2 20 x10−3 2
1.5 A = π( ) = π( ) = 3.14 x10− 4
2 2
ρA (0.28 x10 )(2000)
−6
R= = = 0.445Ω
A 3.14 x10− 4
V 5
∴I = = = 11.24 A
R 0.445
Tahniah sekiranya anda

dapat menjawab
semuanya dengan betul..
download@
INPUT
1.5 KUASA ELEKTRIK
Kuasa elektrik merupakan kerja yang dapat dilakukan dalam satu unit masa. Persamaan
(1.3) menunjukkan perhubungan antara kuasa dengan arus dan voltan. Ia juga boleh
dihubungkan dengan rintangan melalui Hukum Ohm seperti persamaan (1.4).
Simbol : P
Unit : Watt (W)
P = IV (1.3)
V
Daripada Hukum Ohm, V = IR dan I = ,
R
P = I 2R
dan (1.4)
V 2 di mana P = Kuasa (W),

P = I = Arus (A)
R R = Rintangan (Ω) dan
V = Voltan (V)
download@
1.6 PENGGUNAAN METER WATT

Meter watt digunakan untuk menyukat nilai kuasa yang telah digunakan. Terdapat dua
gelung di dalamnya iaitu gelung voltan yang disambungkan secara selari dengan litar
dan gelung arus yang disambungkan secara sesiri dengan litar. Simbol meter watt
ditunjukkan seperti Rajah 1.6 manakala cara sambungan pula ditunjukkan seperti Rajah
1.7.
Rajah 1.6 : Simbol Meter Watt
Gelung arus
Gelung voltan
Beban (R)
VS
Rajah 1.7 Sambungan Bagi Meter Watt
Tahukah Anda ?
Kuasa elektrik boleh ditukarkan kepada
kuasa kuda (horse power).
1 kuasa kuda = 746 watt
download@
1.7 TENAGA ELEKTRIK
Tenaga elektrik adalah hasil darab kuasa, daya dan masa. Persamaan (1.5) menunjukkan
perhubungan antara tenaga elektrik dengan kuantiti-kuantiti elektrik yang lain.
Simbol : T atau E
Unit : Kilowatt jam (kWj) atau Joule
T = Pt
T = VIt
(1.5)
T = I 2 Rt
V 2
T = t
R di mana, T- tenaga elektrik (kWj)
P- kuasa (W)
t - masa (s)
V- voltan (V)
I- arus (A)
R- rintangan ( Ω )
1.7.1 Penggunaan Meter Kilowatt-Jam

Meter kilowatt-jam digunakan untuk mengukur jumlah tenaga yang digunakan oleh
pengguna. Simbol meter ini ditunjukkan oleh Rajah 1.8.
kWj
Rajah 1.8 : Simbol Meter Kilowatt Jam.
Kenapa naik lagi

bil letrik kita ni?
Meter rosak kot.
download@
1.7.2 Hubungan Antara Tenaga Elektrik Dengan Tenaga Haba

Apabila berlaku pengaliran arus, elektron di dalam pengalir akan berlanggar antara satu
sama lain dan ini akan menghasilkan haba dan seterusnya menyebabkan kabel yang di
gunakan menjadi panas.
1.7.3 Unit Elektrik Untuk Kerja, Kuasa Dan Tenaga.

Unit bagi kerja yang dilakukan dan tenaga yang digunakan ialah Joule. Ini bersamaan
dengan tenaga yang dikeluarkan untuk menggerakkan 1 Coulomb cas melalui rintangan
1 ohm. Jumlah tenaga yang digunakan untuk mengalirkan 1 A arus untuk 1 saat melalui
rintangan 1 ohm dikira sebagai 1 Joule. Ianya juga boleh dinyatakan sebagai 1 watt saat,
iaitu 1 watt kuasa digunakan untuk 1 saat. Dalam bentuk matematik ia boleh
ditunjukkan seperti persamaan (1.6).
1 Joule = 1 Watt saat

kerja (J) = kuasa (W) x masa (s) (1.6)
Kerja adalah tenaga yang diserap dengan membekalkan beban sebanyak 1 Kw untuk
jangka masa 1 jam. Watt ialah kuasa yang digunakan bila terdapat arus sebanyak 1 A
yang mengalir di antara dua titik yang mempunyai keupayaan 1 volt.
Contoh 1.3
Sebuah pembakar roti yang mengambil arus 5A dari bekalan 240 V selama 15 minit. Kirakan ,
i. Kuasa yang digunakan.
ii. Tenaga yang diserap dalam kJ
Penyelesaian;
Diberi: I = 5 A , V = 240V dan t = 15 x 60 = 900s
i. P = IV = (5)(240) = 1200W . Berapalah agaknya tenaga

yang digunakan untuk
ii. T = Pt = (1200)(900) = 1080000 W sampai ke tempat kerja ni?
= 1080kWj = 1080 kJ
download@
AKTIVITI 1B
1.6 Takrifkan berikut:

i. Kuasa
ii. Tenaga
iii. Kerja
1.7 Kirakan kuasa elektrik bagi litar Rajah A1.2.
I= 5 A
R= 10 Ω
V
Rajah A1.2
1.8 Kirakan tenaga elektrik yang digunakan bagi soalan 1.7 di atas sekiranya litar tersebut
dibuka (ON) selama 2 jam.
1.9 Sebuah periuk elektrik mempunyai kadaran 3.45 kW, 230 V. Kirakan:
i. Arus kadaran
ii. Rintangan alat pemanas
iii. Tenaga yang digunakan sekiranya ia mangambil masa setengah jam untuk memasak
nasi.
download@
MAKLUM BALAS 1B
1.6 i. Kuasa merupakan kerja yang dapat dilakukan dalam satu unit masa.
ii. Tenaga elektrik adalah hasil darab kuasa, daya dan masa
iii.. Kerja adalah tenaga yang diserap dengan membekalkan beban sebanyak 1 kW
untuk jangka masa 1 jam
1.7 P = I2 R = 52 (10)= 250 watt
1.8 T=P t = 250 (2) = 500 watt jam
P 3450
1.9 i. I= = = 15 A
V 230
V 2 230 2
ii. R = = = 15.33Ω
P 3450
iii. T = Pt = 3450(0.5 j ) = 1.725kWj
Tahniah sekiranya anda

dapat menjawab semuanya
dengan betul.. Jika gagal sila
buat ulang kaji atau rujuk
pensyarah anda.
download@
Penilaian Kendiri
1. Takrifkan yang berikut:
i. Daya gerak elektrik
ii. Tenaga elektrik
iii. Litar lengkap
2. I= 5 A
V =10V Rajah 1
R
Diberi seperti Rajah 1, kirakan ;

i. Nilai rintangan R
ii. Kuasa yang di serap oleh perintang R
iii. Tenaga yang digunakan dalam unit Joule dalam masa 30 minit .
3. Lukiskan yang berikut:
i. Rajah litar buka
ii. Rajah litar pintas
iii. Graf voltan melawan arus pada rintangan tetap
4. Lukiskan litar cara sambungan bagi meter watt

5. Takrifkan hukum ohm
6. Kirakan kerintangan bagi dawai aluminium yang mempunyai panjang 3 km. Diberi garis
pusat dawai ialah 20 mm dan nilai rintangannya ialah 1 ohm.
download@
MAKLUM BALAS KENDIRI
1 i. Daya gerak elektrik - daya atau tekanan elektrik yang menyebabkan cas elektrik
mengalir. Contoh sumber yang menghasilkan tenaga elektrik adalah bateri dan
janakuasa.
ii. Tenaga elektrik adalah hasil darab kuasa, daya dan masa
iii. L itar lengkap - Ia juga dikenali sebagai litar asas atau litar mudah. Ia merupakan suatu
penyambungan tertutup yang membolehkan arus mengalir dengan sempurna iaitu arus
dapat mengalir dari bekalan dan balik semula ke bekalan tersebut
V 10
2 i. R = = = 2Ω
I 2
ii. P = I R = 5 ( 2) = 50W
2 2
iii. T = Pt = (50)(30)(60) = 90kJ

3. i).
V beban (R)
di tanggalkan
Litar buka
ii)
I
V R
pintaskan dengan
seutas kabel
Litar pintas
download@
iii). Dari ujikaji yang dijalankan, , hubungan di antara arus dan voltan boleh
digambarkan dalam bentuk graf seperti Rajah A3 di bawah ketika rintangan dan suhu
tetap.
V (volt)
R (pemalar)
I (Ampere)
Graf V melawan I pada rintangan tetap
4. Rajah A4 menunjukkan litar sambungan meter watt,
Gelung arus
Gelung voltan
Beban (R)
VS
Sambungan bagi meter watt
5. Hukum ohm menyatakan bahawa arus di dalam litar yang lengkap adalah berkadar
terus dengan tekanan atau voltan dan berkadar songsang dengan rintangan bagi litar
tersebut.
d 2 20 x10−3
6. A = π( ) = π( ) = 3.14 x10− 4 Yahoo!!
2 2
AR (1)(3.14x10−4)
ρ= = =1.047x10−7Ωm
A 3000
download@
ANALISIS LITAR ELEKTRIK E1063/UNIT2/1
ANALISIS LITAR ELEKTRIK
OBJEKTIF AM
Unit Memahami konsep-konsep asas Litar Sesiri , Litar Selari,

Litar Gabungan dan Hukum Kirchoff.
OBJEKTIF KHUSUS
9 Menerangkan rumus dalam litar siri.
9 Menerangkan rumus dalam litar selari.
9 Memahami hukum pembahagian voltan .
9 Menerangkan hukum pembahagian arus.
9 Menjelaskan penggunaan Hukum Kirchoff .
9 Menyelesaikan masalah yang melibatkan Hukum

Kirchoff.
download@
INPUT
2.0 LITAR SESIRI

Ia dinamakan litar siri kerana cara sambungan perintang di dalam litar tersebut.
Sambungan sesiri adalah sambungan terhadap perintang yang disambungkan sederet
dari hujung ke hujung seperti yang di tunjukkan dalam Rajah 2.1.
R1 R2 R3
Ij
+ V1 - + V2 - + V3 -
Vj +
Vn Rn
-
Rajah 2.1 Sambungan Litar Sesiri
Kita boleh menerbitkan beberapa formula- formula matematik daripada Rajah 2.1
yang melibatkan rintangan jumlah, arus litar dan voltan jumlah.
2.0.1 Rintangan Jumlah, R j

Jumlah rintangan adalah hasil tambah semua rintangan yang ada di dalam litar seperti
persamaan (2.1).
R J = R1 + R 2 + R 3 + ..... + R n (2.1)
2.0.2 Arus Jumlah, I j

Arus yang melalui setiap perintang adalah sama dengan arus jumlah atau arus litar
dan ditunjukkan dalam persamaan (2.2).
I j = I 1 = I 2 = I 2 = ...... = I n (2.2)
download@
2.0.3 Voltan Jumlah, V j

Voltan jumlah adalah hasil tambah semua kejatuhan voltan (voltan susut) pada setiap
rintangan seperti persamaan (2.3) di bawah.
V j = V1 + V 2 + V 3 + ...... + V n (2.
3)
Manakala, kejatuhan voltan pada setiap rintangan dikira menggunakan Hukum Ohm
seperti yang telah dibincangkan di dalam Unit 1 sebelum ini. Persamaan (2.4) di
bawah menunjukkan kaedah untuk mengira kejatuhan voltan pada setiap rintangan.
V1 = I j R1
V2 = I j R2
(2.4)
V3 = I j R3
Vn = I j Rn
2.0.4 Hukum Pembahagi Voltan

Kita juga boleh menggunakan Hukum Pembahagi Voltan bagi menentukan nilai
voltan yang melintangi setiap rintangan di dalam litar sesiri seperti yang ditunjukkan
oleh persamaan (2.5) dan (2.6).
i). Bagi litar yang mempunyai 3 perintang :

R1
V1 = ( )V j
R1 + R2 + R3
R2
V2 = ( )V j (2.5)
R1 + R2 + R3
R3
V3 = ( )V j
R1 + R2 + R3
ii). Bagi litar yang mempunyai 2 perintang :

R1
V1 = ( )V j
R1 + R2 (2.6)
R2
V2 = ( )V j
R1 + R2
download@
Contoh 2 .1 :
Berdasarkan gambar rajah Rajah C2.1 di sebelah tentukan ; R1 = 15
i). Rintangan jumlah, Rj

ii). Arus litar, Ij V = 120 V
R2 =10Ω
iii). Voltan susut bagi setiap perintang.
Penyelesaian :
Rajah C2.1
i). Rintangan jumlah, Rj
Rj = R1 + R2 = (15 + 10) = 25 Ω
ii). Arus litar, Ij

V 120
Ij = = = 4.8 A
Rj 25
iii). Voltan susut bagi setiap perintang

VR1 = IjR1 = (4.8)(15) = 72 V
VR2 = IjR2 = (4.8)(10) = 48 V ,
download@
2.1 LITAR SELARI
Sambungan selari adalah sambungan terhadap perintang yang disambung

bertentangan di antara satu sama lain seperti Rajah 2.2 di bawah.
Ij I1 I2 I3
+ + +
Vj R1 V1 R2 V2 R3 V3
- - -
Rajah 2.2 : Litar Selari

Formula- formula matematik yang boleh diterbitkan daripada litar di atas adalah
seperti persamaan –persamaan di bawah ;
2.1.1 Voltan Jumlah, Vj

Voltan yang melintangi setiap cabang adalah sama dengan voltan bekalan yang
diberikan seperti persamaan (2.7);
V j = V1 = V 2 = V 2 = ...... = V n (2.7)
2.1.2 Arus Jumlah, Ij

Jumlah arus setiap cabang adalah sama dengan arus bekalan litar seperti
persamaan (2.8);
I J = I 1 + I 2 + I 3 + ..... + I n (2.8)
2.1.3 Rintangan jumlah, Rj

Rintangan jumlah di dalam litar selari boleh dikira dengan menggunakan kaedah
berikut seperti persamaan (2.9);
a) Bagi litar yang mempunyai 3 perintang

1 1 1 1
= + + atau
R j R1 R 2 R3
(2.9)
R1 R2 R3
Rj =
R1 R2 + R2 R3 + R1 R3
download@
2.1.4 Hukum Pembahagi Arus

Kita juga boleh menggunakan Hukum Pembahagi Arus bagi menentukan nilai arus
bagi setiap cabang seperti persamaan (2.10).
i). Bagi litar yang mempunyai 2 perintang seperti Rajah 2.3.
Ij I1 I2
+ +
Vj R1 V1 R2 V2
- -
Rajah 2.3
R2
I1 = ( )I j
R1 + R2
dan (2.10)
R1
I2 = ( )I j
R1 + R2
download@
Contoh 2.2:
Ij I1 I2
R1 = 2Ω R2 = 4Ω
V = 240V
Rajah C2.2
Berdasarkan gambar rajah litar C2.2 di atas kirakan;

i). Jumlah rintangan, Rj
ii). Jumlah arus, Ij
iii). Arus I1 dan I2
Penyelesaian :
i). Jumlah rintangan, Rj

R1 R2 (2)(4)
Rj = = = 1.333 Ω
R1 + R2 2+4
ii). Jumlah arus, Ij

V 240
Ij = = = 180 A
Rj 1.333
iii). Arus I1 dan I2 ,

V 240
I1 = = = 120 A
R1 2
V 240
I2 = = = 60 A
R2 4
download@
2.2 LITAR GABUNGAN

Kebanyakan litar elektrik yang dibina terdiri daripada litar gabungan siri selari.
Kedua-dua formula bagi litar sesiri dan selari akan digunakan untuk tujuan
pengiraan bagi menentukan nilai arus, voltan dan rintangan jumlah litar. Rajah 2.4 di
bawah menunjukkan contoh sambungan litar gabungan.
R2 I2
R1 R3 I3
V
Rajah 2.4 : Litar Gabungan
Contoh 2.3 :
Berdasarkan Rajah 3 di atas, jika R1 = 10Ω, R2 = 20Ω , R3 = 15Ω dan bekalan kuasa yang
dibekalkan ialah V = 120 V. Kirakan,
a). Rintangan Jumlah, Rj
b). Arus jumlah, I
c). Arus I2 dan I3
Penyelesaian :
a). Rintangan jumlah, Rj
R2 R3 (20)(15)
R23 = = = 8.57Ω
R2 + R3 20 + 15
Rj = R23 + R1 = 8.57 + 10 = 18.57Ω
b). Arus Jumlah , I

V 120
I= = = 6.46 A
Rj 18.57
R3 15
c). Arus , I2 = ( )I = ( ) 6 . 46 = 2.79 A
R2 + R3 20 + 15
∴ I3 = I – I2 = (6.46 – 2.79) = 3.67 A
download@
2.3 HUKUM KIRCHOFF

Untuk menyelesaikan masalah litar elektrik yang lebih rumit. Contohnya, bagi litar
yang mempunyai bekalan kuasa lebih dari satu. Terdiri daripada dua (2) hukum, iaitu;
a) Hukum Kirchoff Arus

b) Hukum Kirchoff Voltan
2.3.1 Hukum Kirchoff Arus

Hukum Kirchoff Arus juga dikenali sebagai Hukum Kirchoff Pertama. Ia menyatakan
bahawa jumlah arus yang menuju pada satu titik adalah sama dengan jumlah arus
yang meninggalkan titik tersebut, atau pada sebarang titik persimpangan di dalam
litar, jumlah algebra arus yang memasuki titik tersebut adalah sama dengan jumlah
arus yang keluar.
Ia boleh dihubungkan dalam persamaan matematik seperti persamaan (2.11) ,
I1 = I 2 + I 3 (2.11)
i1 i2
i3
Rajah 2.5
2.3.2 Hukum Kirchoff Voltan

Ia juga dikenali sebagai Hukum Kirchoff Kedua. Hukum Kirchoff Voltan
menyatakann bahawa di dalam satu litar tertutup, hasil tambah nilai kenaikan voltan
dan kejatuhan voltan adalah sifar atau dalam sebarang litar elektrik yang lengkap,
jumlah algebra bagi kenaikan voltan mestilah sama dengan jumlah kejatuhan voltan.
Secara matematik ia boleh diungkapakan dalam bentuk persamaan (2.12),
V j = V1 + V2 + V3 (2.12)
+ V1 -
+
Vj V2
-
+ V3 -
Rajah 2.6
download@
Contoh 2.4: A
R1 = 1Ω R2 = 6Ω R3 = 2Ω
5V 10V
Rajah C2.4
Kirakan nilai arus yang mengalir pada setiap cabang menggunakan Hukum Kirchoff bagi
Rajah C2.4 di atas..
Penyelesaian :
Hukum Kirchoff Arus :

1. Dapatkan persamaan yang menghubungkan semua arus dalam litar pada titik (nod) A
I2 = - (I3 + I1 ) ……………………(1)
Hukum Kirchoff Voltan :

1. Binakan gegelung anggapan pada setiap gelung ,
I1 A I2
I3
R1 = 1Ω R2 = 6Ω R3 = 2Ω
I II
5V 10V
2. Dapatkan satu persamaan daripada setiap gelung .

Gelung I :
− 5 + (1) I 1 − 6 ( I 3 ) + 10 = 0
(2)
I1 − 6 I 3 = −5
Gelung II :
− 10 + ( 6 ) I 3 − 2 ( I 2 ) = 0 (3)
download@
masukkan (1) ke dalam (3) :

−10 + 6(I 3 ) − 2(−I 3 − I 1 ) = 0
(4)
2I 1 + 8I 3 = 10
3. Selesaikan dengan menggunakan Petua Cramer bagi persamaan (2) dan (4).
i) Bentukkan persamaan matriks bagi persamaan (2) dan (4)

⎡1 − 6⎤ ⎡ I1 ⎤ ⎡− 5⎤
=
⎢2
⎣ 8 ⎥⎦ ⎢⎣ I 3 ⎥⎦ ⎢⎣ 10 ⎥⎦
⎡1 − 6⎤
ii) Dapatkan nilai penentu, katakan D = ⎢ ⎥
⎣2 8 ⎦
1 −6
∴D = = (1)(8) − (−6)(2) = 20
2 8
iii). Dapatkan nilai penentu bagi setiap arus,

−5 −6
I1 = = ( − 5)( 8) − ( − 6 )(10 ) = 20
10 8
I1 20
∴ I1 = = = 1A
D 20
1 −5
I3 = = 20 + 10 = 30
2 10
I3 30
∴ I3 = = = 1.5 A
D 20
daripada persamaan (1);

I 2 = −( I 3 + I1 ) = −(1.5 + 1) = −3.5 A
Nilai negative (-ve) pada

arus I 2 menunjukkan
arah arus yang
sebenarnya ialah
menuju ke perintang R2 .
download@
Para pelajar boleh menggunakan kaedah lain untuk menyelesaikan persamaan (2)
dan (4) di dalam contoh di atas, tetapi kaedah petua cramer adalah lebih sesuai
digunakan jika ia melibatkan banyak persamaan. Kaedah menggunakan petua
Cramer ;
a). Tuliskan persamaan dalam bentuk am ;

ax + by = c
dx + ey = f
b) Tuliskan persamaan tersebut dalam bentuk matriks;
⎡ a b⎤ ⎡ x ⎤ ⎡ c ⎤ ⎡ a b⎤
⎢d e ⎥ ⎢ y ⎥ = ⎢ f ⎥ ⇒ katakan, D = ⎢d e ⎥
⎣ ⎦⎣ ⎦ ⎣ ⎦ ⎣ ⎦
c) Dapatkan nilai penentu bagi ,
a b
D = = (ae − bd )
d e
d) Dapatkan penentu bagi,
c b x
x = = ce − bf ⇒x=
f e D
e) Dapatkan penentu bagi,
a c y
y = = af − cd ⇒ y =
d f D
download@
AKTIVITI 2A
2.1. I = 1.5A R1 = 8 Ω R2 = 6 Ω
Vj R3 = 4 Ω
Rajah A2.1
Berdasarkan gambar rajah litarA2.1 di atas, kirakan ;

i. Rintangan jumlah.
ii. Nilai Vj
iii. Kejatuhan voltan pada rintangan R3 , menggunakan Hukum Pembahagi
voltan.
2.2 Tiga (3) buah perintang yang disambung secara selari masing-masing bernilai
R1 = 6Ω , R2 = 5Ω dan R3 = 20Ω dan dibekalkan dengan sumber bekalan 100V.
Kirakan
i. Jumlah rintangan
ii. Jumlah arus
iii. Voltan melintangi setiap perintang
iv. Arus melalui setiap perintang
2.3 Berikan takrifan bagi Hukum Kirchoff Pertama dan Hukum Kirchoff Kedua.
download@
MAKLUM BALAS 2A
2.1 i). Rintangan jumlah, Rj = R1 + R2 +R3 = 8 + 6 + 4 = 18 Ω

ii). Nilai , Vj = IRj = (1.5) (18) = 27 V
R 4
iii). Kejatuhan voltan pada R3, VR3 = ( 3
)V = ( ) 27 = 6 V
R j
j
18
2.2 i) Rintangan jumlah, R j
1 1 1 1 1 1 1
= + + = + + = 0.417
R j R1 R2 R3 6 5 20
1
Rj = = 2.4Ω
0.417
ii). Jumlah arus, I j
V 100
Ij = = = 41.7 A
R j 2.4
iii). Voltan melintangi setiap perintang

V1 = V2 = V3 = V = 100V (kerana litar selari)
iv). Arus setisp perintang

V 100 V 100 V 100
I1 = = = 16.7 A , I2 = = = 20 A dan I 3 = = = 5A
R1 6 R2 5 R3 20
2.3 Hukum Kirchoff Pertama menyatakan bahawa jumlah arus yang menuju pada satu
titik adalah sama dengan jumlah arus yang meninggalkan titik tersebut, atau pada
sebarang titik persimpangan di dalam litar, jumlah algebra arus yang memasuki titik
tersebut adalah sama dengan jumlah arus yang keluar.
Hukum Kirchoff Kedua pula menyatakann bahawa di dalam satu litar tertutup, hasil
tambah nilai kenaikan voltan dan kejatuhan voltan adalah sifar atau dalam sebarang
litar elektrik yang lengkap, jumlah algebra bagi kenaikan voltan mestilah sama
dengan jumlah kejatuhan voltan.
download@
Penilaian Kendiri
1. Berpandukan gambar rajah litar K2.1 di bawah, dapatkan ;

i). Rintangan jumlah.
ii). Voltan pada R2 .
ii). Arus pada R2 .dan R3 .
iii). Kuasa yang dilesapkan pada rintangan R1 dan kuasa keseluruhan litar.
R3 = 8Ω
Vs = 240V
R1 = 2Ω R2 = 4Ω
Rajah K2.1
2. Berdasarkan Rajah K2.2 di bawah, voltan yang melintangi R1 = 72 V. Tentukan nilai-

nilai berikut :
i). Arus yang melalui setiap perintang R1, R2, R3 dan R4
ii). Voltan yang merintangi setiap perintang R2, , R3 dan R4
iii). Voltan punca, Vs
R1 = 8Ω
Ij
VS
R2 = 6Ω R3 = 3Ω
R4 = 4Ω
Rajah K2.2
download@
3. Berpandukan Rajah K2.3, kirakan nilai arus pada setiap cabang dan kejatuhan voltan
pada setiap perintang dengan menggunakan Hukum Kirchoff.
R2 = 4Ω R3 = 5Ω
12V 4V 6V
R1 = 1Ω
Rajah K2.3
download@
1. i). Rintangan jumlah, Rj

R 2 R3 (4)(8)
R23 = = = 2.667 Ω
R + R3 (4 + 8)
R1R23 (2)(2.667)
∴ Rj = = = 1.143 Ω
R1 + R23 4.667
ii). Voltan pada R2 ,
V2 = Vs = 240V (kerana litar selari)
iii). Arus pada R2 .dan R3,

VS 240
I2 = ( )=( ) = 60 A
R2 4
VS 240
I3 = ( )=( ) = 30 A
R3 8
iv). Kuasa yang dilesapkan pada rintangan R1 dan kuasa keseluruhan litar.
(V ) 2 (240) 2
P1 = S = = 28.8kW
R1 2
(V S ) 2 ( 240 ) 2
Pj = = 50.4kW
R j 1 . 143
download@
2) i). Arus setiap perintang,

Ij = IR1 (kerana sesiri)
V1 72
di mana, I R1 = =
R1 8 = 9A
IR4 = IR1 = 9 A (kerana sesiri)
R3 3
IR2 = ( ) I j = ( )9 =3A
R2 + R3 9
∴ IR3 = (Ij – IR2) = (9 – 3) = 6 A
ii). Voltan setiap perintang,

VR2 = VR3 = I2 R2 = (3)(6) = 18 V (selari)
VR4 = IR4 R4 = (9)(4) = 36 V
iii). Voltan jumlah, Vs

Vs = VR1 + VR2 + VR4
= 72 + 18 + 36
= 126 V
3. I1 A I3
I2
R2 = 4Ω R3 = 5Ω
12V I 4V II 6V
R1 = 1Ω
Pada nod A : I1 = I 2 + I 3 (1)
Gelung I :
− 12 + 4 I 2 + 4 + (1) I 1 = 0 (2)
Gelung II :
− 4 − 3I 2 + 5 I 3 + 6 = 0
(3)
− 3I 2 + 5 I 3 = −2
download@
Masukkan (1) ke dalam (2)

4I 2 + (I 3 + I 2 ) = 8
(4)
5I 2 + I 3 = 8
selesaikan persamaan (3) dan (4) menggunakan petua Cramer atau kaedah lain yang sesuai;
⎡− 3 5⎤ ⎡I2 ⎤ ⎡− 2⎤ ⎡− 3 5⎤
⎢ 5 ⎥ ⎢ ⎥ = ⎢ ⎥ ⇒ katakan , D = ⎢ ⎥
⎣ 1⎦ ⎣ I3 ⎦ ⎣ 8 ⎦ ⎣ 5 1⎦
−3 5
∴ nilai penentu bagi, D = = (−3)(1) − (5)(5) = −28
5 1
−2 5
I2 = = (−2)(1) − (5)(8) = −42
8 1
I2 − 42
∴ I2 = = = 1.5 A
D − 28
−3 −2
I3 = = (−3)(8) − (−2)(5) = −14
5 8
I3 − 14
I3 = = = 0.5 A
D − 28
dari persamaan (1) : I1 = I 2 + I 3 = 1.5 + 0.5 = 2 A
Kejatuhan voltan pada setiap perintang ;

VR1 = I1 R1 = ( 2)(1) = 2V
VR 2 = I 2 R2 = (1.5)( 4) = 6V
VR 3 = I 3 R3 = (0.5)(5) = 2.5V
download@
SISTEM BEKALAN ELEKTRIK E1063/UNIT3/1
SISTEM BEKALAN ELEKTRIK
OBJEKTIF AM
Unit Memahami konsep-konsep asas penjanaan, penghantaran

dan pengagihan
OBJEKTIF KHUSUS
9 Mentakrifkan sistem penjanaan, sistem penghantaran

dan sistem pengagihan
9 Menjelaskan unit kawalan pengguna sistem satu fasa

dan tiga fasa
9 Menyatakan secara ringkas fungsi setiap komponen

dalam unit kawalan pengguna
9 Menerangkan maksud litar kecil akhir ( kuasa dan

lampu)
download@
INPUT
3.0 PENGENALAN KEPADA SISTEM BEKALAN DAN PEMASANGAN

Merupakan proses bagi memenuhi keperluan pengguna secara berperingkat-peringkat dan
ia mengandungi tiga(3) peringkat utama iaitu;
a) Sistem Penjanaan
b) Sistem Penghantaran
c) Sistem Pengagihan
3.1 SISTEM PENJANAAN
Suatu pengeluaran tenaga elektrik dengan kadar yang banyak dan diperolehi daripada
stesen janakuasa elektrik hasil daripada pergerakan oleh air, gas, stim dan sebagainya.
Rajah 3.1, adalah contoh proses-proses pertukaran tenaga yang berlaku di dalam
sesebuah stesen janakuasaelektrik ;
Tenaga Air
Tenaga Stim Tenaga Mekanikal Tenaga
Tenaga Gas Elektrik
Rajah 3.1 : Gambar Rajah Blok Proses Penghasilan Dge.
download@
3.1.1 Teori Asas Penghasilan Tenaga Elektrik

Di dalam penjana (janaelektrik) terdapat pengalir dan kutub magnet seperti Rajah 3.2 di
bawah. Apabila pengalir (abcd) berpusing maka pemotongan uratdaya magnet (flux
magnet) akan berlaku. Hasil pemotongan uratdaya tersebut oleh pengalir, maka
terhasillah daya gerak elektrik (dge).
Kutub
a
U
b
a c arah 180o 360o

pusingan 90o b 270o d
d
S
Kutub c
Rajah 3.2 : Graf Penghasilan Dge.
3.1.2 Jenis-jenis Stesen Janakuasa Elektrik

a) Stesen Janakuasa Elektrik Hidro
b) Stesen Janakuasa Elektrik Stim
c) Stesen Janakuasa Elektrik Gas
d) Stesen Janakuasa Elektrik Disel
e) Stesen Janakuasa Elektrik Nuklear
f) Stesen Janakuasa Elektrik Solar
Di Malaysia tenaga elektrik dijanakan oleh ;

a) Stesen Janakuasa Elektrik Hidro (*14.5%)
b) Stesen Janakuasa Elektrik Stim (*24%)
c) Stesen Janakuasa Elektrik Gas (*14.2%)
d) Stesen Janakuasa Elektrik Disel (*0.1%) * sumber
e) Lain-lain (*47.2%) TNB tahun
2002.
download@
3.1.3 Faktor-faktor pemilihan pembinaan sebuah stesen janakuasa ;

a). Kurang penjagaan
b). Ringkas
c). Keluaran tenaga maksimum
d). Murah
e). Saiz kecil
f). Tiada pencemaran
g). Voltan tinggi
Biasanya (Rajah 3.3) , loji stesen kuasa mengandungi ;
Relau Dandang Stim Turbin Suis

Gear
Pembantu Kelengkapan Transformer
Rajah 3.3 : Carta Alir Proses Di Dalam Loji Janakuasa
Tahukah anda? TNB

adalah badan yang
bertangungjawab
menguruskan bekalan
tenaga elektrik di negara
kita.
download@
3.1.4 STESEN JANAKUASA HIDRO
Janaelektrik
Pintu empangan
Kawasan air
Aci
Saluran masuk
Empangan
Injap pintu air Kipas turbin Saluran

keluar
Rajah 3.4 : Gambar Rajah Stesen Janakuasa Hidro
Prinsip kendalian :
a) Air ditakung pada suatu paras yang tinggi dan luas supaya dapat menghasilkan suatu
tenaga yang kuat bagi menggerakkan kipas turbin.
b) Air disalurkan menerusi saluran masuk ke turbin dengan suatu tekanan yang kuat dan
deras. Injap air berfungsi untuk mengawal kelajuan air.
c) Tekanan air yang kuat deras ini akan menggerakkan kipas turbin.
d) Apabila kipas turbin berputar maka pengalir rotor dalam penjana akan bergerak dan urat
daya akan dipotong, seterusnya daya gerak elektrik (dge) akan terhasil.
e) Air yang keluar dari turbin akan disalurkan ke sungai
download@
3.1.5 STESEN JANAKUASA STIM
Stim tekanan tinggi

Lawas
Kipas turbin Aci
Bahan api
Air penyejuk
Pam
Kondenser
Air
Rajah 3.5 : Gambar Rajah Stesen Janakuasa Stim
Prinsip kendalian :
a) Bahan api seperti arang batu dibakar supaya dapat memanaskan air yang telah
disalurkan ke dandang.
b) Hasil daripada pemanasan air, ia akan mengeluarkan stim yang bertekanan tinggi.
c) Stim tersebut disalurkan ke turbin dan seterusnya memutarkan kipas turbin.
d) Pemotongan uratdaya akan berlaku dan menghasilkan dge. Tekanan stim yang keluar
daripada turbin akan menjadi rendah dan disalurkan ke kondenser supaya ditukar
kepada air. Air tersebut disalurkan ke kawasan takungan air dan akhirnya pam akan
mengepam semula air ke dandang.
e) Proses berulang.
download@
3.1.6 SISTEM JANAKUASA GAS
Gas tekanan tinggi

Bahan
api
Ruang pembakaran
Turbin Janaelektrik
Pemampat
Aci Aci
Udara masuk Lawas
Rajah 3.6 : Gambar Rajah Stesen Janakuasa Gas
Prinsip kendalian :
a) Udara disedut dan dimampatkan oleh pemampat dari luar dan disalurkan ke ruang
pembakaran.
b) Bahan api dimasukkan ke dalam ruang pembakaran dan dibakar bersama aliran udara.
c) Hasil daripada pembakaran , gas bertekanan tinggi dihasilkan.
d) Gas tersebut disalurkan ke turbin. Sebahagian gas tersebut akan berfungsi untuk
menggerakkan kipas turbin dan sebahagian lagi menggerakkan pemampat.
e) Oleh kerana kipas turbin berputar, maka pengalir rotor juga berputar dan seterusnya
menghasilkan dge.
f) Gas yang keluar dari turbin disalurkan keluar melalui saluran gas lawas.
download@
AKTIVITI 3A
Uji kefahaman dan ingatan anda dengan membuat

aktiviti berikut. Sekiranya masih kabur, sila buat
ulang kaji.
3.1 Berikan takrifan bagi sistem penjanaan di dalam sistem bekalan .

3.2 Senaraikan lima (5) jenis stesen janakuasa elektrik yang anda ketahui.
3.3 Berikan lima (5) faktor yang diambil kira sebelum sesebuah stesen janakuasa dibina.
3.4 Terangkan secara ringkas teori penghasilan tenaga elektrik.
download@
MAKLUM BALAS 3A
3.1 Sistem penjanaan ialah Suatu pengeluaran tenaga elektrik dengan kadar yang
banyak dan diperolehi daripada stesen janakuasa elektrik hasil daripada
pergerakan oleh air, gas, stim dan sebagainya.
3.2 Jenis-jenis Stesen Janakuasa Elektrik :

a. Stesen Janakuasa Elektrik Hidro
b. Stesen Janakuasa Elektrik Stim
c. Stesen Janakuasa Elektrik Gas
d. Stesen Janakuasa Elektrik Disel
e. Stesen Janakuasa Elektrik Nuklear
3.3 Faktor-faktor pemilihan pembinaan sebuah stesen janakuasa :

a. Kurang penjagaan
b. Ringkas
c. Keluaran tenaga maksimum
d. Murah
e. Saiz kecil
3.4 Teori Asas Penghasilan Tenaga Elektrik

Di dalam penjana (janaelektrik) terdapat pengalir dan kutub magnet. Apabila
pengalir (pemutar) berpusing maka pemotongan uratdaya magnet (flux magnet)
akan berlaku. Hasil pemotongan uratdaya tersebut oleh pengalir, maka
terhasillah daya gerak elektrik (dge).
download@
INPUT
3.2 SISTEM PENGHANTARAN

Merupakan proses penyebaran tenaga elektrik yang bermula dari janakuasa elektrik
hinggalah ke punca pencawang voltan tinggi.Sesebuah stesen janakuasa elektrik akan
menghasilkan voltan janaan 11kV. Kemudian voltan janaan ini ditingkatkan dengan
menggunakan penggubah peninggi ke nilai 66kV, 132kV, 275kV dan 400kV. Tujuan
meninggikan voltan janaan adalah ;
a) Untuk mendapatkan nilai voltan bekalan yang stabil kepada pengguna, walaupun
telah berlaku susut voltan yang banyak .
b) Untuk mengurangkan kos perbelanjaan (saiz pengalir yang kecil).
3.3 Kaedah sambungan dalam sistem penghantaran

3.3.1 Sistem Jejari
Dengan menyambungkan pengubah (Transformer) peninggi secara jejari seperti Rajah
3.7. Lazimnya digunakan pada suatu kawasan yang memerlukan bekalan tenaga
elektrik yang rendah.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
JANAKUASA Pengubah Peninggi

ELEKTRIK
S - Lilitan sekunder
P - Lilitan Primer
Rajah 3.7 : Gambar Rajah Blok Sistem Jejari
download@
3.3.2 Sistem Gelang

Dengan menyambungkan semua pengubah peninggi dalam bentuk gelang, seperti Rajah
3.8. Sambungan gelang hanya dibuat pada bahagian lilitan primer pengubah, manakala
lilitan sekunder disambungkan ke pengubah penurun.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
Pengubah Peninggi
JANAKUASA
ELEKTRIK
Pengubah Peninggi
P P P
S S S
Ke Pengubah Penurun
Rajah 3.8 : Gambar Rajah Blok Sistem Gelang
3.3.3 Sistem Bus Ties

Dengan menyambungkan lilitan primer dan sekunder secara gelang Rajah 3.9.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
Pengubah Peninggi
JANAKUASA
ELEKTRIK
Pengubah Peninggi
P P P
S S S
Ke Pengubah Penurun
Rajah 3.9 : Gambar rajah Blok Sistem Bus Ties

download@
3.3.4 Sistem Rangkaian

Dengan menyambungkan lilitan primer secara jejari dan lilitan sekunder secara gelang,
Rajah 3.10. Kedua-dua lilitan adalah dari pengubah peninggi.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
Pengubah Peninggi
JANAKUASA
ELEKTRIK
Pengubah Peninggi
P P P
S S S
Ke Pengubah Penurun
Rajah 3.10 : Gambar Rajah Blok Sistem Rangkaian
Unit ini perlu Banyaknya

kepada banyak yang kena
bacaan dan hafalan, ingat, macam
gunakan kaedah yang mana nak
sesuai untuk hafal ni?
download@
3.3.5 Sistem Grid Nasional

Digunakan untuk menyambungkan janakuasa-janakuasa elektrik yang besar seperti yang
ditunjukkan oleh Rajah 3.11.
JANAKUASA JANAKUASA
ELEKTRIK (A) ELEKTRIK (C)
P P
S S
SS S
PP S
PP
JANAKUASA JANAKUASA
ELEKTRIK (B) ELEKTRIK (D)
Rajah 3.11 : Gambar Rajah Blok Sistem Grid Nasional
3.5.1 Kebaikan dan Keburukan Sistem Grid

a). Kebaikan
i. Bekalan sentiasa mencukupi walaupun salah satu janakuasa elektrik yang lain
menghadapi masalah.
ii. Perubahan frekuensi sentiasa stabil.
iii. Stesen janakuasa elekrik yang kecil dapat dikurangkan.
b). Keburukan
i. Memerlukan kos perbelanjaan yang banyak.
ii. Memerlukan penjagaan yang rapi.
iii. Mengambil masa yang lama untuk menyiapkannya.
Tenaga elektrik dibawa secara pukal melalui kabel-kabel bawah tanah atau melalui talian-
talian atas di sepanjang jarak yang jauh. Talian penghantaran ini mempunyai ciri-ciri
mekanikal :
i. Kekuatan penyokong
ii. Lendutan
iii. Tegangan
Keupayaan penghantaran pada masa kini adalah 66kV, 132kV dan 275kV. Stesen-stesen
yang menggunakan sistem grid kebangsaan adalah ;
i. Stesen diesel
ii. Stesen Tempatan
iii. Luar bandar
iv. Stesen Hidro.
download@
3.4 SISTEM PENGAGIHAN
Adalah merupakah proses pengagihan tenaga elektrik yang bermula dari pencawang
voltan tinggi hingga ke punca pemasangan pengguna dan ia merupakan peringkat terakhir
di dalam sistem bekalan.
Stesen Janakuasa
11kV
11kV / 66kV
132kV / 275kV
Sistem Penghantaran
132kV / 11kV
Sistem Pengagihan
Rumah Industri kecil / sekolah Industri berat

(240V) (415V) (11kV)
Rajah 3.12 : Gambar Rajah Blok Proses Penghantaran dan Pengagihan
Berdasarkan Rajah 3.12 di atas, voltan dari pencawang tinggi diagihkan kepada pengguna
mengikut keperluan. Bagi industri berat voltan maksimum ialah 11kV. Industri kecil,
sekolah dan pejabat memerlukan voltan bekalan 415V dan bagi rumah kediaman pula,
kebiasaannya menggunakan voltan bekalan 240V.
download@
AKTIVITI 3B
Uji kefahaman dan ingatan anda

dengan membuat aktiviti berikut.
Sekiranya masih kabur, sila buat
ulang kaji. Semak jawapan anda
pada maklum balas di sebelah.
Semoga berjaya.
3.5 Berikan takrifan bagi sistem penghantaran dan sistem pengagihan.

3.6 Nyatakan kaedah sambungan yang terdapat di dalam sistem penghantaran bekalan
elektrik.
3.7 Dengan bantuan gambar rajah, berikan definisi bagi kaedah sambungan jejari di dalam
sistem penghantaran.
download@
MAKLUM BALAS 3B
3.5(a). Sistem penghantaran merupakan proses penyebaran tenaga elektrik yang bermula dari
janakuasa elektrik hinggalah ke punca pencawang voltan tinggi.
3.5(b). Sistem pengagihan Adalah merupakah proses pengagihan tenaga elektrik yang bermula
dari pencawang voltan tinggi hingga ke punca pemasangan pengguna dan ia
merupakan peringkat terakhir di dalam sistem bekalan.
3.6 i. Sambungan jejari

ii. Sambungan gelang
iii. Sambungan bus-ties
iv. Sambungan rangkaian
v. Sambungan grid nasional
3.7 Sistem Jejari ialah dengan menyambungkan pengubah (Transformer) peninggi secara
jejari. Lazimnya digunakan pada suatu kawasan yang memerlukan bekalan tenaga
elektrik yang rendah.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
JANAKUASA Pengubah Peninggi

ELEKTRIK
Gambar rajah Blok Sistem Jejari
S – Lilitan sekunder
P- Lilitan Primer
download@
Penilaian Kendiri
Untuk menilai prestasi

anda, sila jawab semua
soalan di bawah dan
hantar kepada pensyarah
anda untuk dinilai...
Jangan cepat give up !!
Semoga Berjaya !!!
1. Berikan tiga(3) peringkat utama yang terdapat di dalam sistem bekalan dan pemasangan
elektrik.
2. Di dalam sistem penghantaran, sistem gelang adalah salah satu daripada kaedah sambungan
untuk menghantar tenaga elektrik kepada pencawang voltan tinggi. Berikan definisi bagi
sistem gelang dengan bantuan gambar rajah.
3. Dengan bantuan gambar rajah, terangkan prinsip kendalian Stesen Janakuasa Stim.
4. Dengan bantuan gambar rajah, terangkan proses penghantaran dan pengagihan bekalan tenaga
elektrik kepada pengguna.
Kenapalah pensyarah
buat soalan yang very
hard.. Ini lah yang
menyebabkan aku
give up ni.
download@
1. Tiga(3) peringkat utama yang terdapat di dalam sistem bekalan dan pemasangan elektrik
ialah ;
i. Sistem penjanaan
ii. Sistem penghantaran
iii. Sistem pengagihan
2. Sistem Gelang
Dengan menyambungkan semua pengubah peninggi dalam bentuk gelang, seperti Rajah di
bawah sambungan gelang hanya dibuat pada bahagian lilitan primer pengubah, manakala
lilitan sekunder disambungkan ke pengubah penurun.
Ke Pengubah Penurun
S S S
P P P
Pengubah Peninggi
JANAKUASA
ELEKTRIK
Pengubah Peninggi
P P P
S S S
Ke Pengubah Penurun
Gambar rajah Blok Sistem Gelang
download@
2. Rajah di bawah, adalah gambar rajah blok bagi stesen janakuasa stim ;
Stim tekanan tinggi

Lawas
Kipas turbin Aci
Bahan api
Air penyejuk
Pam
Kondenser
Air
Gambar rajah Stesen Janakuasa Stim
Prinsip kendalian :
i. Bahan api seperti arang batu dibakar supaya dapat memanaskan air yang telah
disalurkan ke dandang.
ii. Hasil daripada pemanasan air, ia akan mengeluarkan stim yang bertekanan tinggi.
iii. Stim tersebut disalurkan ke turbin dan seterusnya memutarkan kipas turbin.
iv. Pemotongan uratdaya akan berlaku dan menghasilkan dge. Tekanan stim yang keluar
daripada turbin akan menjadi rendah dan disalurkan ke kondenser supaya ditukar
kepada air. Air tersebut disalurkan ke kawasan takungan air dan akhirnya pam akan
mengepam semula air ke dandang.
v. Proses berulang.
download@
4. Rajah di bawah menunjukkan proses penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik kepada
pengguna.
Stesen Janakuasa
11kV
11kV / 66kV
132kV / 275kV
Sistem Penghantaran
132kV / 11kV
Sistem Pengagihan
Rumah Industri kecil / sekolah Industri berat

(240V) (415V) (11kV)
Gambar rajah Blok Proses Penghantaran dan Pengagihan
Berdasarkan Rajah di atas, voltan dari pencawang tinggi diagihkan kepada pengguna
mengikut keperluan. Bagi industri berat voltan maksimum ialah 11kV. Industri kecil,
sekolah dan pejabat memerlukan voltan bekalan 415V dan bagi rumah kediaman pula,
kebiasaannya menggunakan voltan bekalan 240V.
Alhamdulilah, aku
berjaya menjawab
semua soalan dengan
betul. Yahoo...!!!.
download@
SISTEM PEMASANGAN ELEKTRIK E1063/UNIT4/1
SISTEM PEMASANGAN ELEKTRIK
OBJEKTIF AM
Unit
Memahami konsep sistem litar pengguna, sistem perlindungan,
kabel dan aksesori dalam pemasangan elektrik.
OBJEKTIF KHUSUS
9 Menerangkan unit kawalan pengguna 1 fasa dan 3 fasa.
9 Mentakrifkan maksud litar kecil akhir (kuasa dan lampu).
9 Menyatakan jenis–jenis aksesori dalam pemasangan
9 Menerangkan jenis-jenis kabel dalam pemasangan
9 Menjelaskan sistem penebatan dan perlindungan

di dalam kabel
download@
INPUT
4.0 LITAR PENGGUNA

Ianya berada di antara talian pengagihan dengan beban pengguna. Litar utama
pemasangan pengguna mengandungi unit kawalan dan perlindungan yang berfungsi
melindungi dari arus lebihan seperti litar pintas dan beban lampau dan kebocoran arus
ke bumi bagi mengelakkan dari terkena kejutan elektrik.
4.0.1 Litar Kawalan Turutan Pengguna

Ia berfungsi sebagai alat pengawalan dan perlindungan yang terdapat pada litar utama
pemasangan pengguna. Ia terdiri dari alat-alat pengasingan dan pensuisan, alat
perlindungan arus lebihan dan perlindungan arus bocor ke bumi. Komponen-komponen
tersebut adalah seperti yang ditunjukan oleh Rajah 4.1 di bawah:
kWj
1 2 3 4 5
Rajah 4.1: Pemasangan Litar Kawalan Turutan
1. Fius pemutus dan perangkai neutral

- sebagai pelindung arus lebihan dan menghadkan arus pengguna.
2. Meter kWj
- mengukur jumlah tenaga yang telah digunakan untuk menetapkan kadar bayaran tarif.
3. Suis utama
- sebagai pengasing litar dan perlindungan arus lebihan
4. Pemutus litar bocor ke bumi kendalian arus

- alat pelindung kepada kebocoran arus ke bumi dan sebagai pengasing litar.
5. Papan agihan
- pengagih litar kecil akhir dan pelindung arus lebihan.
download@
4.0.2 Litar Akhir

Litar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk membekalkan tenaga elektrik
terus kepada peralatan elektrik.Tujuan pembahagian litar utama ke litar akhir ialah ;
a) Untuk mengelakkan bahaya apabila berlaku kerosakan, iaitu dengan memastikan

bahawa arus kerosakan yang akan mengendalikan sistem perlindungan itu tidak
melebihi daripada sepatutnya.
b) Untuk memastikan bahawa bahagian-bahagian dalam pemasangan boleh diputuskan
bekalan bagi tujuan pemeriksaan, pengujian atau kerja-kerja membaiki tanpa
mengganggu litar lain.
c) Untuk mengelakkan kerosakan yang berlaku pada sesuatu litar itu merebak ke litar yang
lain.
4.0.3 Permintaan maksima

Permintaan maksima ialah arus terbesar yang perlu dialirkan ke dalam litar, suis dan alat
perlindungan pada sesuatu masa. Ianya boleh di tentukan daripada permintaan arus
keseluruhan bagi semua punca perkakas elektrik dalam litar.
4.0.4 Litar akhir bagi soket alur keluar

Ia boleh di bahagikan kepada beberapa jenis iaitu:
a) Litar jejari
litar yang di sambungkan kepada soket alur keluar dan berakhir pada soket alur keluar
yang di hujung sekali.
b) Litar gelang
litar yang di sambungkan kepada beberapa soket alur keluar dan berakhir pada punca
masukannya di papan fius agihan.
c) Sulur
merupakan satu cabang kabel yang di sambungkan pada litar jejari dan litar gelang.
4.0.5 Litar akhir lampu

Biasanya diagihkan untuk bekalan ke punca lampu filamen atau lampu discas. Beban
lain juga disambungkan dari litar lampu seperti kipas siling dengan syarat arus beban
penuh kurang daripada yang ditetapkan. Pengalir kabel litar akhir lampu yang diagihkan
dari papan fius agihan akan berakhir di terminal siling ros atau pemegang lampu.
4.0.6 Litar akhir alat pegun

Litar akhir alat pegun(tetap) yang berkadar lebih daripada 3 kW tidak boleh
disambungkan ke soket alur keluar. Ini bermakna litar akhir yang berasingan perlu
dipasang untuk beban tersebut.
download@
4.1 AKSESORI PEMASANGAN DAN PERALATAN PERLINDUNGAN

Terdapat beberapa alat tambah (aksesori) dalam pemasangan elektrik. Antara yang
paling banyak digunakan adalah palam 3 pin, soket alur keluar dan suis. Ada juga
aksesori digunakan untuk tujuan perlindungan daripada kerosakan yang disebabkan litas
pintas atau arus bocor.
4.1.1 Suis
Suis adalah suatu alat mekanikal yang digunakan untuk memutus dan
menyambung bekalan kepada peralatan elektrik. Terdapat banyak jenis suis
diantaranya ialah suis togol, suis satu hala, suis satu kutub dua hala, suis siling
dan lain-lain.
Rajah 4.2 : Suis
4.1.2 Soket alur keluar dan palam .

Alat ini diperlukan untuk menyambungkan bekalan kepada peralatan elektrik
mudah alih. Soket alur keluar mempuyai dua atau tiga alur terminal manakala
palam pula merupakan bahagian yang boleh digerakkan yang mempunyai dua
atau tiga pin untuk dimasukkan ke dalam soket alur keluar. Saiz piawai bagi
peralatan tersebut adalah 2A, 5A, 15A dan 30A.
Rajah 4.3 : Contoh Soket Alur Keluar Dan Palam
download@
4.1.3 Perlindungan Arus Lebihan.

Arus lebihan ialah nilai arus tinggi mengalir dalam sesuatu litar dan lebih daripada kadar
maksima yang dibenarkan. Ianya mungkin disebabkan oleh satu daripada perkara
berikut ;
a) Lebihan arus beban – yang disebabkan oleh beban lampau(penambahan beban

lebih daripada yang dibenarkan) atau permulaan beban (arus beban naik secara
mengejut pada peringkat permulaan penghidupan)
b) Litar pintas - berlaku apabila pengalir fasa dan pengalir neutral bersentuhan. Ini
menyebabkan pengalir kabel menjadi panas dan sekiranya alat perlindungan
mengambil masa yang lama untuk memutuskan litar, kebakaran akan berlaku.
4.14 Faktor pemilihan jenis-jenis perlindungan arus lebihan

a) Jenis beban Awas!! Beban
b) Keupayaan unit perlindungan lebihan
c) Suhu sekeliling menyebabkan
d) Alat khas arus litar
e) Harga meningkat.
4.1.5 Jenis-jenis alat perlindungan

a) Fius
b) Pemutus litar
4.1.6 Jenis-jenis fius

a) Fius boleh dawai semula
b) Fius katrij
c) Fius kapasiti pemutus tinggi (hrc)
Jadual 4.1 : Perbezaan antara Talian Atas dan Kabel Bawah Tanah
Talian Atas Kabel Bawah Tanah
1. Didirikan di kawasan luar bandar Kawasan bandar dan rumah pangsa
2. Menggunakan tiang kayu, besi dan konkrit Menggunakan kabel berpenebat yang
ditanam dan tahan kerosakan mekanikal
3. Pengalir talian adalah tidak berpenebat Pengalir yang digunakan berpenebat
4. Penyelenggaraannya adalah mudah Penyelenggaraannya adalah rumit
5. Kos pembinaannya murah Kos pembinaannya tinggi
download@
4.1.7 Fius Boleh Dawai Semula

Ia digunakan pada pemasangan pengguna domestik atau untuk arus beban yang rendah
di perindustrian ciri-ciri :
a) terdiri dari dawai elemen yang disambungkan dalam satu penghubung fius yang
boleh dikeluarkan dari tapak fius.
b) Dawai elemen fius diperbuat dari aloi iaitu campuran timah dan plumbum atau dari
kuprum tulin.
c) Ia boleh ditukar ganti sekiranya elemen itu putus.
d) Arus nominal bergantung kepada saiz dawai elemen fius.
e) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.2.
Jadual 4.2 : Kebaikan dan keburukan fius boleh dawai semula.
Kebaikan Keburukan
1. Dawai elemen fius murah Menghasilkan arka dan mengeluarkan bunyi yang kuat
2. Senang ditukar ganti Kemungkinan silap mengganti saiz elemen fius
4.1.8 Fius Katrij

Fius Katrij digunakan dalam palam 3 pin bagi perkakasan elektrik. Ia boleh dianggap
sebagai fius tambahan kepada fius dalam papan agihan. Ciri-ciri ;
a) Terdiri dari satu tiub yang diperbuat dari kaca atau seramik atau tembikar.
b) Arus nominal fius adalah 0.15A, 0.25A, 0.5A, 0.75A,1A, 2A, 3 A, 5A dan 13A.
c) Faktor fiusan diantara 1.5 hingga 1.75 kali.
d) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.3
Jadual 4.3 : Kebaikan dan keburukan fius katrij
Kebaikan Keburukan
1. Kadar arus nominal diketahui dengan tepat 1. Jika elemen fius putus, keseluruhan
2. Kapasiti pemutus tidak merosot fius tidak boleh digunakan.
3. Mempunyai kod warna untuk kadaran saiz yang
tertentu. 2. Pemegang fius hanya sesuai dengan
4. Dapat mengelakkan terjadinya arka dan bunyi yang saiz kartrij yang tertentu.
kuat.
download@
4.1.9 Fius Kapasiti Pemutus Tinggi

Fius ini digunakan pada tempat atau beban yang memerlukan kadar kapasiti pemutusan
yang tinggi. Ia mempunyai arus nominal yang besar dan mampu menanggung arus
beban yang tinggi. Ciri-ciri ;
a) Terdiri dari satu tuib seramik dengan penutup hujungnya yang diperbuat dari logam.
b) Dawai elemen fius diperbuat dari jenis jalur perak dan disokong oleh silikon serta
diselaputi oleh serbuk mineral.
c) Mempunyai elemen penunjuk dan serbuk penanda.
d) Faktor fiusan diantara 1.0 hingga 1.25 kali.
e) Kebaikan dan keburukan fius jenis ini adalah seperti jadual 4.4.
Jadual 4.4 : Kebaikan dan keburukan fius pemutus tinggi
Kebaikan Keburukan
1. Dapat mengelakkan terjadinya arka - Paling mahal.

dan bunyi yang kuat.
- Mengambil masa untuk menggantikan fius yang
2. Dapat mengawal arus yang tinggi. baru.
3. Kapasiti pemutusan yang tinggi. - Hanya sesuai dengan penghubung fius dan tapak
fius
4. Mempunyai tanda pemutusan. yang tertentu.
- Sukar didapati.
4.1.10 Istilah-istilah yang berkaitan dengan fius ;
a) Elemen fius- adalah pengalir dengan pelbagai saiz yang akan cair apabila arus yang
berlebihan mengalir melaluinya
b) Arus nominal - arus maksima yang boleh melalui kabel atau fius pada jangka masa
yang tidak terhad dengan tidak memanaskan pengalir kabel atau
mencairkan elemen fius.
c) Arus fiusan - arus minima yang boleh mencairkan elemen fius.
d) Faktor fiusan - nisbah arus fiusan dengan kadaran arus.
4.1.11 Pemutus Litar

Ia merupakan peralatan mekanikal yang digunakan untuk membuka dan menutup litar
dalam keadaan biasa (untuk tujuan penyelenggaraan) dan juga dalam keadaan litar
pintas. Bila berlaku litar pintas ia akan terpelantik secara automatik.
download@
AKTIVITI 4A
1.1 Takrifkan:-
a) litar pengguna
b) litar kawalan turutan
c) litar akhir
1.2 Lukiskan gambar rajah berlabel satu litar kawalan utama
1.3 Nyatakan fungsi peralatan pemasangan yang berikut

a) fius pemutus
b) meter kWj
c) papan agihan
1.4 Senaraikan 2(DUA) kebaikan dan 2(DUA) keburukan fius boleh dawai semula.
4.5 Apakah yang dimaksudkan dengan litar pintas?
Semoga
Berjaya !!
download@
MAKLUM BALAS 4A
4.1
a. Litar pengguna adalah litar yang berada di antara talian pengagihan dengan
beban pengguna
b. litar kawalan turutan adalah berfungsi sebagai alat pengawalan dan

perlindungan yang terdapat pada litar utama pemasangan pengguna. Ia terdiri
dari alat-alat pengasingan dan penyuisan, alat perlindungan arus lebihan dan
perlindungan arus bocor ke bumi
c. Llitar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk membekalkan
tenaga elektrik terus kepada peralatan elektrik.
4.2 Rajah litar kawalan turutan
kWj
4.3
a. Fius pemutus- sebagai pelindung arus lebihan dan menghadkan arus pengguna
b. Meter kWj- mengukur jumlah tenaga yang telah digunakan untuk menetapkan
kadar
c. bayaran tarif.
d. Papan agihan- pengagih litar kecil akhir dan pelindung arus lebihan
4.4 Kebaikan dan keburukan fius boleh dawai semula
Kebaikan Keburukan
Dawai elemen fius murah Menghasilkan arka dan mengeluarkan bunyi yang kuat
Senang ditukar ganti Kemungkinan silap mengganti saiz elemen fius
4.5 Litar pintas - berlaku apabila pengalir fasa dan pengalir neutral bersentuhan. Ini
download@
INPUT
4.2 KABEL
Pengalir yang berpenebat dikenali sebagai kabel. Ia adalah suatu bahan yang
membentuk suatu litar pada beban dalam sistem pemasangan elektrik. Kabel berupaya :
a) mengalirkan arus elektrik dari bekalan kuasa ke dalam peralatan-peralatan elektrik
atau
mesin elektrik dengan selamat.
b) menghalang berlakunya denyutan daya gerak elektrik apabila tersentuh padanya.
4.2.1 Binaan
Pada amnya ia mengandungi beberapa bahagian/lapisan seperti Rajah 4.4 di bawah.
4.2.1.1 Pengalir/Teras
a) Semua kabel mempunyai satu atau lebih teras yang diperbuat dari
aluminium atau kuprum yang mempunyai nilai pengaliran yang tinggi.
b) Pemilihan kuprum sebagai pengalir kerana ia mempunyai nilai rintangan
yang rendah, mudah di bentuk dan mudah untuk proses pemetrian.
c) Ia berbentuk lembaran dawai supaya mudah dilenturkan.
Contoh ukuran kabel,
7/1.04 mm 7= 7 lembar
1.04 mm= garispusat setiap lembar pengalir
6.0 mm2 luas keratan rentas keseluruhan pengalir
4.2.1.2 Penebat.
Penebat mestilah mempunyai rintangan yang tinggi bagi menghalang arus
keluar. Jenis-jenis penebat yang digunakan ialah kertas isian minyak,
varnish cambric, vulcanised bitumen, PVC dan getah.
download@
4.2.1.3 Pelindung mekanikal.

Bahan yang digunakan disekeliling penebat untuk mengelakkan kerosakan
mekanikal pada kabel semasa pemasangan atau sepanjang penggunaannya. Di antara bahan
yang digunakan ialah, salutan PVC, salutan getah, pita keluli (steel tape) atau
galvanizes steel wire, salutan plumbum/kuprum dan konduit atau sesalur.
3
2
1
Rajah 4.4 : Gambar rajah binaan kabel .
4.2.2 Teras Kabel

Jenis-jenis teras kabel yang biasa digunakan dalam pemasangan ditunjukkan dalam
Rajah 4.5.
1. Teras tunggal 2. Kabel 2 teras
3. Kabel 3 teras 4. Kabel teras berbilang.
Rajah 4.5 : Jenis-jenis teras kabel
download@
4.2.3 Syarat-Syarat Pemilihan Kabel

Untuk menghantar tenaga elektrik dengan selamat, ekonomikal, beberapa
syarat/peraturan perlu diambil kira:
a) Mempunyai saiz pengalir yang berpatutan supaya tidak berlaku kepanasan dan
susutan voltan dalam had yang ditetapkan.
b) Mempunyai penebat yang sempurna dan selamat.
c) Kabel mestilah mempunyai kestabilan dari segi fizikal pada keseluruhannya.
d) Mempunyai perlindungan mekanikal untuk mengelakkan daripada kerosakan yang
teruk
e) Penggunaan kabel mestilah mengikut had/kelas tertentu sesuai dengan nilai voltan
yang digunakan.
4.2.4 Faktor Pemilihan Jenis Kabel

a) Tempat hendak digunakan/keadaan sekeliling
b) Jenis pendawaian/jenis beban yang digunakan
c) Jangka masa ketahanan yang dikehendaki
d) Kemungkinan kerosakan yang akan dihadapi
e) Perbelanjaan yang dianggarkan
f) Rupabentuk
g) Mampu yang membawa arus maksima tanpa pemanasan yang keterlaluan.
4.2.5 Kord Dan Kabel Boleh Lentur

Ia merupakan suatu jenis kabel yang mempunyai lembaran pengalir yang banyak dan
halus.
Ia lebih mudah dilenturkan berbanding dengan kabel biasa. Jadual 4.5 adalah
perbandingan di antara kord dan kabel boleh lentur.
Jadual 4.5 : Perbandingan kord dan kabel boleh lentur
Kord boleh lentur Kabel boleh lentur
1. Luas keratan rentas keseluruhan pengalir Luas keratan rentas keseluruhan pengalir bagi
bagi kord ialah 4.0 mm2 atau kurang kabel ialah lebih 4.0 mm2
2. Disambung di antara siling ros dan Disambungkan untuk kadaran beban yang lebih
pemegang lampu anting-anting besar
3. Disambungkan antara plug atau palam dan Disambungkan di antara palam dan alat-alat tetap
alat-alat mudah alih
download@
Nama kabel adalah bergantung kepada;

a) Perlindungan mekanikalnya
b) Penebatan yang digunakan
c) Teras pengalir kabel tersebut
4.2.6 Jenis-Jenis Kord Dan Kabel Boleh Lentur
1. Penebat PVC kembar selari
penebat pengalir
2. Penebat PVC kembar berpintal
3. Penebat PVC beranyam
iii iv
i ii
i. pengalir
ii. salut PVC
iii. anyaman benang
iv. salut PVC
Rajah 4.6 Jenis-Jenis Kord dan Kabel Boleh Lentur.
download@
4.2.7 Fungsi Kabel dan Pengenalan Warna
Jadual 4.6 : Pengenalan warna kabel
FUNGSI KABEL PENGENALAN WARNA

Pengalir perlindungan Hijau dan kuning
Pengalir litar satu fasa Merah atau kuning atau biru
Fasa R bagi litar 3 fasa Merah
Fasa Y bagi litar 3 fasa Kuning
Fasa B bagi litar 3 fasa Biru
Positif bagi litar 2, 3 dawai arus terus (a.t) Merah
Negatif bagi litar 2 dawai arus terus (a.t) Hitam
Negatif bagi litar 3 dawai arus terus (a.t) Biru
Dawai tengah bagi litar 3 dawai (a.t) Hitam
Jadual 4.7 : Kabel Yang Digunakan Oleh TNB
JENIS VOLTAN
PVC INSULATED
-Single core LV
-Twin core LV
-Multicore LV
PAPER INSULATED
-Single core 6.6kV, 11kV, 22kV,33kV
-Belted LV, 6.6kV, 11kV
-Screened 22kV, 33kV
OIL FILLED
-3 Core self contained 22kV, 33kV, 132kV
-Single core self contained 132kV
XLPE 11kV, 33kV{SAXKA)

-Aerial cable 11kV, 22kV,33kV,132kV
-Single core 11kV
-XLPE 3 core
download@
AKTIVITI 4B
4.6 Berikan takrifan istilah yang berikut :-

i. Kabel ii. Pengalir kabel
iii. penebat kabel iv. Pelindung mekanikal
4.7 Lakarkan dan labelkan rajah binaan kabel penebatan PVC.
4.8 Nyatakan DUA faktor utama yang perlu difikirkan sebelum membuat pemilihan saiz
kabel.
4.9 Berikan TIGA sebab mengapa pengalir kabel biasanya diperbuat dari kuprum.
4.10 Tukarkan saiz kabel 7/2.14mm dalam bentuk luas keratan rentas. Tunjukkan pengiraan
anda.
Semak jawapan anda pada maklum

balas di sebelah.
download@
MAKLUM BALAS 4B
4.6 i. Ia adalah suatu bahan yang membentuk suatu litar pada beban dalam sistem
pemasangan elektrik
ii. Berfugsi membawa bekalan elektrik
iii. Penebat adalah bahan yang mempunyai rintangan yang tinggi bagi menghalang arus
mengalir keluar
iv. Bahan yang digunakan disekeliling penebat untuk mengelakkan kerosakan

mekanikal pada kabel semasa pemasangan atau sepanjang penggunaannya
4
4.7 2 3
1
1. pengalir
2. salut PVC
3. anyaman benang
4. salut PVC
4.8 Faktor pemilihan saiz kabel

i. suhu/kepanasan
ii. tahap voltan
4.9 Pemilihan kuprum sebagai pengalir kerana ia mempunyai nilai rintangan yang rendah,
mudah di bentuk dan mudah untuk proses pematerian(soldering)
4.10 d= 7 x 2.14mm
A= π d2 = π(7 x 2.14)2 = 176.24 mm2
4 4
download@
Penilaian Kendiri
Untuk mengukur prestasi, anda mestilah menjawab semua soalan

penilaian kendiri ini untuk dinilai oleh pensyarah anda
1. Takrifkan:-
i. litar pengguna
ii. litar akhir
iii. kabel
2. Lukiskan gambar rajah satu litar kawalan turutan serta nyatakan fungsi bagi setiap
komponen
dalam litar tersebut.
1. Berikan sebab-sebab berlakunya arus lebihan
2. Senaraikan kebaikan dan keburukan fius kapasiti pemutus tinggi
3. Lukiskan binaan utama kabel serta nyatakan fungsi bagi setiap binaan tersebut.
4. Nyatakan 2(DUA) kegunaan kord boleh lentur.
5. Nyatakan 4 (EMPAT) faktor pemilihan jenis kabel.
SELAMAT MENCUBA
download@
1 ( i). Litar pengguna adalah litar yang berada di antara talian pengagihan dengan beban
pengguna
ii. litar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk membekalkan tenaga elektrik
terus kepada peralatan elektrik.
iii. Pengalir yang berpenebat dikenali sebagai kabel. Ia adalah suatu bahan yang
membentuk suatu litar pada beban dalam sistem pemasangan elektrik
2.
kWj
1 2 3 4 5
1. fius pemutus dan perangkai neutral- sebagai pelindung arus lebihan dan
menghadkan
arus pengguna
2. meter kWj- mengukur jumlah tenaga yang telah digunakan untuk menetapkan kadar
bayaran tarif.
3 suis utama- sebagai pengasing litar dan perlindungan arus lebihan
4. pemutus litar bocor ke bumi kendalian arus- alat pelindung kepada kebocoran arus
ke
bumi dan sebagai pengasing litar.
5. papan agihan- pengagih litar kecil akhir dan pelindung arus lebihan.
3. Sebab-sebab arus lebihan berlaku ialah ;

i. lebihan arus beban – yang disebabkan oleh beban lampau(penambahan beban
lebih daripada yang dibenarkan) atau permulaan beban (arus beban naik secara
mengejut pada peringkat permulaan penghidupan)
ii. litar pintas- berlaku apabila pengalir fasa dan pengalir neutral bersentuhan. Ini
download@
4. Kebaikan dan keburukan fius kapasiti pemutus tinggi;
Kebaikan Keburukan
1. Dapat mengelakkan terjadinya
arka dan bunyi yang kuat Paling mahal
2. Dapat mengawal arus yang tinggi Mengambil masa untuk menggantikan fius yang
baru
3. Kapasiti pemutusan yang tinggi Hanya sesuai dengan penghubung fius dan tapak
fius yang tertentu
4. Mempunyai tanda pemutusan Sukar didapati
5. Komponen utama binaan sebuah kabel adalah seperti rajah
3
2
1
1. Pengalir/Teras
Semua kabel mempunyai satu atau lebih teras yang diperbuat dari aluminium atau kuprum
yang mempunyai nilai pengaliran yang tinggi.
Pemilihan kuprum sebagai pengalir kerana ia mempunyai nilai rintangan yang rendah,
mudah di bentuk dan mudah untuk proses pematerian.
Ia berbentuk lembaran dawai supaya mudah dilenturkan.
2. Penebat.
Penebat mestilah mempunyai rintangan yang tinggi bagi menghalang arus mengalir keluar.
Jenis-jenis penebat yang digunakan ialah kertas isian minyak, varnish cambric,
vulcanised bitumen, PVC dan getah.
3. Pelindung mekanikal.
Bahan yang digunakan disekeliling penebat untuk mengelakkan kerosakan mekanikal
pada kabel semasa pemasangan atau sepanjang penggunaannya. Di antara bahan yang
digunakan ialah, salutan PVC, salutan getah, pita keluli (steel tape) atau galvanizes steel
wire, salutan plumbum/kuprum dan konduit atau sesalur.
download@
6. Dua kegunaan kod boleh lentur ;

i. Disambung di antara siling ros dan pemegang lampu anting-anting.
ii. Disambungkan antara plugatau palam dan alat-alat mudah alih
7. Faktor pemilihan jenis kabel

i. tempat hendak digunakan/keadaan sekeliling
ii. jenis pendawaian/jenis beban yang digunakan
iii. jangka masa ketahanan yang dikehendaki
iv. kemungkinan kerosakan yang akan dihadapi
v. perbelanjaan yang dianggarkan
vi. rupabentuk
vii. lampu yang membawa arus maksima tanpa pemanasan yang keterlaluan.
BOLEH
TERUSKAN KE
UNIT 5
download@
PRINSIP ASAS PEARUH E1063/UNIT5/1
PRINSIP ASAS PEARUH

(INDUCTOR)
OBJEKTIF AM
Memahami prinsip-prinsip asas pearuh dalam litar

elektrik.
Unit
OBJEKTIF KHUSUS
9 Mentakrifkan pearuh beserta dengan unitnya.
9 Menerangkan daya gerak elektrik teraruh hasil

daripada pemotongan fluk.
9 Menjelaskan penyusunan pearuh dalam litar

siri dan selari.
9 Memberikan contoh-contoh kesan pearuh

dalam litar dan alat elektrik.
download@
INPUT
5.0 PEARUH
Penambahan arus di dalam pengalir akan mewujudkan medan magnet berubah-ubah
yang akan menghasilkan voltan di dalam pengalir. Voltan yang terhasil ini akan
menentang voltan bekalan dan juga arusnya. Litar elekitrik yang mempunyai sifat-
sifat menentang perubahan arus dipanggil kearuhan. Komponen elektronik yang
mempunyai ciri-ciri ini dipanggil pearuh. Kadang-kala pearuh juga dipanggil
gegelung atau pencekik. Pearuh dibuat dengan melilitkan gelung pengalir dalam
bentuk gegelung. Terdapat dua jenis pearuh yang selalu digunakan dalam litar
elektronik iaitu pearuh jenis tetap dan pearuh jenis bolehubah.
5.1 UNIT KEARUHAN

Unit bagi kearuhan adalah Henry. 1 Henry menunjukkan jumlah kearuhan yang
dipunyai oleh belitan jika arusnya berubah pada kadar 1 ampere saat dan
menghasilkan voltan teraruh sebanyak 1 volt.
1 Henry (H) = 1000000 atau 106 mikroHenry (μH)

1 miliHenry (mH) = 1000 atau 103 mikroHenry (μH)
1
1 miliHenry (mH) = atau 10-3 Henry (H)
1000
1
1 mikroHenry ( μ H) = atau 10-6 Henry (H)
1000000
1
1 mikroHenry ( μ H) = atau 10-3 miliHenry (mH)
1000
5.1.1 Aruhan
Satu keadaan yang menentang sebarang perubahan arus yang melaluinya.
Terdapat dua jenis aruhan iaitu:
a) Aruhan diri (L)
b) Aruhan saling (M)
download@
5.1.2 Aruhan Diri (L)

d.g.e
Rajah 5.1: Gambar Rajah Aruhan Diri
Apabila arus mengalir dialirkan di dalam satu gegelung (Rajah 5.1) dan mengalami
perubahan maka urat daya yang dihasilkan di dalam gegelung tersebut turut berubah.
Perubahan ini akan menghasilkan d.g.e. dalam geglung tersebut. D.g.e. ini
mempunyai arah yang berlawanan dengan arah voltan bekalan. Sifat gelung seperti ini
dinamakan sebagai aruhan diri dan gelung ini dikenali sebagai pearuh.
L
Unitnya : Henry (H) Simbolnya :
5.1.3 Aruhan Saling (M)
fluks, φ
I
A N1 N2 B d.g.e ke
beban
Rajah 5.2: Gambar Rajah Aruhan Saling
Arus ulang-alik dialirkan dalam satu gelung (gelung A) dan urat daya yang dihasilkan
bertaut dengan gelung yang lain (gelung B) yang diletakkan berhampiran dengannya
hingga menghasilkan daya gerak elektrik dalam gelung yang kedua tersebut, maka
sifat-sifat ini dikenali sebagai aruhan saling. Contoh aruhan saling ialah pengubah. 1
Henry aruhan saling adalah merupakan perubahan arus 1 ampere sesaat di dalam satu
gegelung dan mengaruhkan voltan sebanyak 1 volt di dalam gegelung yang lain.
Unitnya : Henry (H)

M M
Simbolnya :
download@
Aruhan Saling juga boleh ditakrifkan sebagai kebolehan sesuatu gelung (atau litar)
untuk menghasilkan satu d.g.e. di dalam sebuah gelung (litar) berhampiran melalui
aruhan apabila arus dalam gelung pertama berubah.
5.1.4 Pembuktian Formula Aruhan Diri, L

Arah d.g.e. sentiasa berlawanan dengan arah arus elektrik maka:
D.G.E. terjana disebabkan oleh perubahan urat daya,

dφ
e1 = − N (5.1)
dt
D.G.E. terjana disebabkan oleh perubahan arus,

di
e2 = − L (5.2)
dt
Menggunakan Hukum Faraday;

e1 = e 2 (5.3)
dφ di
−N = −L
dt dt
dφ dt
L=N •
dt di
dφ
Aruhan diri, L=N
di
di mana : L = aruhan diri

N = bilangan lilitan gegelung
dφ
= perubahan fluks berangkai
dt
di
= kadar perubahan arus
dt
5.1.5 Tenaga Di Dalam Pearuh

Untuk mencari tenaga yang disimpan di dalam pearuh:
1
E = LI 2 (5.4)
2
Unit bagi tenaga : Joule (J)
download@
AKTIVITI 5A
5.1 Berikan definisi bagi pearuh, kearuhan dan aruhan.

5.2 Dengan bantuan gambar rajah, terangkan prinsip aruhan diri.
5.3 Nyatakan perbezaan di antara aruhan diri dan aruhan saling.
5.4 Nyatakan jenis-jenis aruhan yang berlaku di dalam litar kearuhan.
download@
MAKLUM BALAS 5A
5.1 Pearuh – Komponen elektronik yang mempunyai sifat menentang perubahan arus.
Kearuhan – Litar elektrik yang mempunyai sifat menentang perubahan arus.
Aruhan – Sifat yang menentang perubahan arus.
5.2 Aruhan Diri (L)

d.g.e
Gambar rajah aruhan diri
Apabila arus mengalir dialirkan di dalam satu gegelung (Rajah 5.1) dan mengalami
perubahan maka urat daya yang dihasilkan di dalam gegelung tersebut turut
berubah. Perubahan ini akan menghasilkan d.g.e. dalam geglung tersebut. D.g.e. ini
mempunyai arah yang berlawanan dengan arah voltan bekalan. Sifat gelung seperti
ini dinamakan sebagai aruhan diri dan gelung ini dikenali sebagai pearuh.
5.3 Perbezaan yang ketara antara aruhan diri dan aruhan saling ialah aruhan diri
melibatkan satu gelung dan aruhan saling pula adalah melibatkan dua gelung.
5.4 Terdapat dua jenis aruhan yang berlaku dalam litar pearuh iaitu aruhan diri dan
aruhan saling.
download@
INPUT
5.2 PENYUSUNAN PEARUH DALAM LITAR SESIRI DAN SELARI
5.2.1 Litar Sesiri
L1 L2 L3 L4
A B
Rajah 5.1 : Susunan Pearuh Dalam Litar Sesiri
Kearuhan jumlah bagi litar sesiri (Rajah 5.1) adalah hasil tambah kepada semua nilai
kearuhan dalam litar tersebut seperti yang ditunjukkan dalam persamaan (5.5) di
bawah.
LJ = L1 + L2 + L3 + L4 (5.5)
5.2.2 Litar Selari

Kearuhan jumlah bagi litar selari (Rajah 5.2) boleh dikira menggunakan
persamaan (5.6) di bawah.
L1 L2 L3
B
Rajah 5.2
1 1 1 1
= + + (5.6)
LJ L1 L2 L3
download@
Contoh 5.1
Berapakah jumlah kearuhan bagi tiga (3) buah gegelung masing-masing dengan nilai 0.02H,
44mH, 400μH jika ia disambung secara :
a) Sesiri
b) Selari
Penyelesaian :
L1 = 0.02H
L2 = 44mH = 44 x 10-3 = 0.044H
L3 = 400μH = 400 x 10-6 = 0.0004H
a) kearuhan jumlah, LJ = L1 + L2 + L3 (kerana sesiri)

LJ = 0.02 + 0.044 + 0.0004 = 0.0644H
1 1 1 1
b) kearuhan jumlah, = + + (kerana selari)
LJ L1 L2 L3
1 1 1
= + +
0.02 0.044 0.0004
= 2572.73
1
∴ LJ = = 389 X 10-6 = 389μH
2572.73
Perhatian!!!
Pastikan semua nilai
kearuhan ditukar kepada
unit yang sama terlebih
dahulu sebelum
pengiraan dilakukan.
download@
5.2.3 Kesan Pearuh Dalam Litar Dan Alat Elektrik

Pearuh yang dipasangkan di dalam litar elektrik mempunyai beberapa kegunaan
antaranya;
a) Untuk melicinkan riak-riak gelombang dalam litar arus terus.
b) Untuk memperbaiki ciri-ciri pemancaran gelombang dalam talian telefon.
5.2.4 Regangan Berkearuhan, X L
Dalam litar arus ulang-alik arus sentiasa berubah-ubah secara berterusan yang
seterusnya mengaruhkan d.g.e. balikan secara berterusan. D.g.e. ini akan menentang
arus secara berterusan juga. Penentangan terhadap aliran arus oleh kearuhan
inilah yang dipanggil regangan berkearuhan. Ia disimbolkan sebagai XL dan
unitnya Ohm (Ω). Nilai regangan berkearuhan dalam sesuatu litar bergantung kepada
kearuhan litar itu dalam kadar perubahan arus litar itu. Kadar perubahan arus
bergantung kepada frekuensi voltan bekalan. Secara matematik, regangan
berkearuhan boleh dikira daripada formula persamaan (5.7).
X L = 2πfL (5.7)
dimana : XL = Regangan Berkearuhan (Ω)

f = Frekuensi (Hz)
L = Pearuh / kearuhan (Henry)
Contoh 5.2
Satu gegelung mempunyai kearuhan 0.2H dan disambungkan dalam litar AU 200V, 50Hz.
Kirakan regangan berkearuhan dalam litar tersebut.
Penyelesaian :
X L = 2πfL
= 2π (50)(0.2)
= 62.8 Ω.
download@
AKTIVITI 5B
5.5 Kirakan jumlah kearuhan bagi tiga (3) buah gegelung masing-masing dengan nilai
0.05H, 30mH, 755μH jika ia disambung secara :
a) sesiri
b) selari
5.6 Berikan definisi regangan berkearuhan. Seterusnya nyatakan unit dan simbolnya.
5.7 Berikan dua kegunaan pearuh dalam litar elektrik.
Tahukah Anda ?
Analisis litar pearuh
sama dengan
analisis litar
perintang.
download@
MAKLUM BALAS 5B
5.5 Diberi , L1 = 0.05H

L2 = 30mH = 30 x 10-3 = 0.030H
L3 = 755μH = 755 x 10-6 = 0.000755H
a) kearuhan jumlah, LJ = L1 + L2 + L3 (kerana sesiri)

LJ = 0.05 + 0.030 + 0.000755 = 0.080755H = 80.755mH
1 1 1 1
b) kearuhan jumlah, = + + (kerana selari)
LJ L1 L2 L3
1 1 1
= + +
0.05 0.030 0.000755
= 1377.84
1
∴ LJ = = 7.25 X 10-4 = 725μH
1377.84
5.6 Penentangan terhadap aliran arus oleh kearuhan inilah yang dipanggil regangan
berkearuhan. Ia disimbolkan XL Unit Ohm (Ω).
5.7 i. Untuk melicinkan riak-riak gelombang dalam litar arus terus.

ii. Untuk memperbaiki ciri-ciri pemancaran gelombang dalam talian telefon.
download@
Penilaian Kendiri
1. Dengan bantuan gambar rajah terangkan mengenai aruhan saling.

dφ
2. Dengan menggunakan Hukum Faraday, tunjukkan bahawa, L=N .
di
3. Dapatkan kearuhan jumlah (LAB) bagi litar-litar Rajah K5.1 di bawah.
i).
L1 =7mH
A
L2 = 2H L3 =0.4H L4 = 250 μ H
ii). 3mH 6μH

A B
6H
7μH
Rajah K5.1
download@
1. Prinsip Aruhan Saling (M)
fluks, φ
I
A N1 N2 B d.g.e ke
beban
Gambar rajah aruhan saling
Arus ulang-alik dialirkan dalam satu gelung (gelung A) dan urat daya yang
dihasilkan bertaut dengan gelung yang lain (gelung B) yang diletakkan berhampiran
dengannya hingga menghasilkan daya gerak elektrik dalam gelung yang kedua
tersebut, maka sifat-sifat ini dikenali sebagai aruhan saling. Contoh aruhan saling
ialah pengubah. 1 Henry aruhan saling adalah merupakan perubahan arus 1 ampere
sesaat di dalam satu gegelung dan mengaruhkan voltan sebanyak 1 volt di dalam
gegelung yang lain.
dφ
2. D.g.e. terjana disebabkan oleh perubahan urat daya, e1 = − N
dt
di
dg.e terjana disebabkan oleh perubahan arus, e2 = − L
dt
menggunakan Hukum Faraday;
e1 = e 2
dφ di
−N = −L
dt dt
dφ dt dφ
L=N • =N (terbukti)
dt di di
download@
L3 L4 (0.4)(250 x10 −6 )
3(i). L34 = = −6
= 2.5 x10− 4 H (selari)
L3 + L4 (0.4 + 250 x10 )
LA = L341 = L34 + L1 = (2.5 x10−4 ) + 7 x10−3 = 7.25 x10−3 H (sesiri)
LA L2 (7.25 x10−3 )(2)

∴ LAB = = −3
= 7.22 x10− 3 = 7.22mH
LA + L2 (7.25 x10 + 2)
(6)(7 x10−6 )
3(ii). LA = −6
= 6.98 x10− 6 (selari)
(6 + 7 x10 )
LB = 3x10−3 + 6 x10 −6 = 3006 x10 −6 (sesiri)
LA LB (6.98 x10−6 )(3006 x10−6 )

∴ LAB = = −6 −6
= 6.98 x10− 6 = 6.98μH
LA + LB (6.98 x10 + 3006 x10 )
Tahniah!! Jika anda dapat

menyelesaikan semua
soalan di atas. Jika tidak
perbanyakkan latihan yang
melibatkan analisis litar
pearuh
download@
PRINSIP ASAS PEMUAT E1063/UNIT6/1
PRINSIP ASAS PEMUAT

(CAPACITOR)
OBJEKTIF AM
Memahami prinsip-prinsip asas pemuat dalam litar elektrik.
Unit
OBJEKTIF KHUSUS
9 Mentakrifkan pemuat beserta dengan unitnya.
9 Melukis cas-cas di atas plat pemuat.
9 Menjelaskan penyusunan pemuat dalam litar

siri dan selari.
9 Memberikan contoh-contoh kesan pemuat

dalam litar dan alat elektrik.
download@
INPUT
6.0 PEMUAT
Pemuat adalah satu peranti elektrik yang berkemampuan untuk menyimpan tenaga
elektrik. Kuantiti dan lamanya tenaga yang boleh disimpan bergantung kepada nilai
kemuatan pemuat tersebut. Tenaga elektrik yang disimpan di dalam pemuat berbentuk
cas di mana satu plat akan mempunyai cas negatif (-ve) dan plat lain mempunyai cas
berlawanan iaitu cas positif (+ve) seperti dalam Rajah 6.1 di bawah.
Arah pengaliran arus
++++ ++++
____ C
V ____
Rajah 6.1 : Cas Di Atas Plat Pemuat
Pemuat atau juga dinamakan kondenser terbina dengan dua pengalir yang disusun
bertentangan antara satu sama lain dan dipisahkan oleh bahan penebat . Pengalir bagi
penebat itu dipanggil plat dan penebat pemisah itu dipanggil dielektrik seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 6.2(a), manakala Rajah 6.2(b) pula menunjukkan simbol bagi
pemuat.
Penebat
Pengalir Simbol : C Unit : Farad (F)
(a) (b)
Rajah 6.2 : Binaan Asas Pemuat
download@
6.1 KEMUATAN
Kemuatan ialah sifat sesuatu pemuat untuk menyimpan tenaga elektrik . Ia juga boleh
ditakrifkan sebagai kuantiti atau jumlah cas elektrik yang diperlukan untuk mengadakan
satu perbezaan upaya di antara dua platnya. Unit bagi kemuatan ialah Farad (F),
simbolnya C. Kemuatan 1 Farad bermakna suatu pemuat boleh menyimpan 1 coulomb
cas elektrik apabila voltan dibekalkan pada pemuat itu ialah 1 volt. Hal ini dapat
ditunjukkan secara persamaan (6.1).
Cas (Coulomb)
Kemuatan, (Farad) =
Bezaupaya(Volt )
Q
C= (6.1)
V
Dalam penggunaan harian, unit Farad mungkin terlalu besar untuk digunakan.
Kemuatan pemuat biasanya menggunakan unit-unit gabungan yang lebih kecil misalnya
mikroFarad (μF) atau pikoFarad (pF).
1 mikroFarad = 10-6 Farad

1 pikoFarad = 10-12 Farad
6.2 TENAGA ELEKTRIK DI DALAM PEMUAT

Tenaga elektrik di dalam pemuat boleh dikira dengan menggunakan persamaan (6.2) di
bawah.
1
E = QV
2 (6.2)
Kita juga boleh menerbitkan beberapa formula tenaga eletrik di dalam pemuat dengan
memasukkan persamaan (6.1) ke dalam persamaan (6.2).
1 1 Q2
E= CV 2 dan E = ( ) (6.3)
2 2 C
download@
Contoh 6.1 :
Sebuah pemuat 8pF di sambungkan ke bekalan kuasa 600V. Kirakan cas dan tenaga yang
dapat disimpan oleh pemuat tersebut.
Penyelesaian :
Diketahui cas, Q = CV
− 12
= ( 8 x10 )( 600 ) = 4.8 x 10-7 C
1
tenaga elektrik, E = QV = (4.8 x10 −12 )(600) = 2.88 x 10-9 Joule
2
6.3 JENIS-JENIS PEMUAT

a) Pemuat Jenis Dielektrik Udara Boleh Ubah
b) Pemuat Jenis Kertas
c) Pemuat Jenis Poliester
d) Pemuat Jenis Mika
e) Pemuat Jenis Seramik
f) Pemuat Jenis Elektrolitik
g) Pemuat Jenis Tantalum
6.4 KEGUNAAN PEMUAT DALAM LITAR ELEKTRIK

a) Meninggikan faktor kuasa litar elektrik.
b) Mengurangkan bunga api semasa suis dibuka dalam litar.
c) Mengurangkan gangguan ulangan radio dalam penghidup litar lampu pendaflour.
d) Menguatkan arus elektrik.
e) Menyimpan cas elektrik.
Pelajar semua seharusnya

faham di dalam pertukaran
unit kerana ia
mempengaruhi jawapan di
dalam sebarang pengiraan.
Jika tidak pasti, gunakan
calculator.
download@
AKTIVITI 6A
6.1. Berikan takrifan bagi pemuat dan kemuatan .

6.2. Lukiskan gambar rajah cas di atas plat sebuah pemuat.
6.3. Sebuah pemuat 50μF di sambungkan ke bekalan kuasa 240V. Kirakan cas dan tenaga
yang dapat disimpan oleh pemuat tersebut.
6.4. Nyatakan tiga(3) kegunaan pemuat di dalam bidang elektrik.
download@
MAKLUM BALAS 6A
6.1. Pemuat ialah komponen elektronik yang berkemampuan untuk menyimpan cas eletrik.
Kemuatan ialah sifat sesuatu pemuat yang berkemampuan untuk menyimpan cas dan
tenaga elektrik.
6.2. Gambar rajah cas di atas plat sebuah pemuat adalah seperti rajah di bawah;
++++ ++++
____ C
V ____
Cas di atas plat pemuat
6.3. Diketahui cas, Q = CV

−6
= (50 x10 )( 240 ) = 12 x 10-3 C
1
tenaga elektrik, E = QV = (12 x10 −12 )(240) = 2.88 Joule
2
6.3. Kegunaan pemuat di dalam bidang elektrik adalah :

a). Meninggikan faktor kuasa litar elektrik.
b). Mengurangkan bunga api semasa suis dibuka dalam litar.
c). Mengurangkan gangguan ulangan radio dalam penghidup litar lampu pendaflour.
d). Menguatkan arus elektrik.
e). Menyimpan cas elektrik.
(Pilih tiga sahaja)
download@
INPUT
6.5 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI NILAI KEMUATAN

Terdapat tiga(3) faktor yang mempengaruhi nilai kemuatan sebuah pemuat iaitu,
keluasan plat, jarak di antara plat dan ketelapan.
6.5.1 Keluasan Plat, A

Di mana kemuatan berkadar terus dengan luas keratan rentas bagi plat. Ini
bermakna kemuatan sebuah pemuat berubah mengikut keluasan plat pemuat.
Keluasan plat yang besar dapat menampung banyak elektron dan dapat
menyimpan banyak cas.
C ∝ A.
6.5.2 Jarak Di Antara Kedua-Dua Plat, d
Di mana kemuatan berkadar songsang dengan jarak di antara plat. Ini bermakna
kemuatan bagi satu pemuat berubah apabila jarak di antara platnya berubah.
Kemuatan akan bertambah apabila plat-plat didekatkan bersama dan
berkurangan apabila plat-platnya dijauhkan.
1
C∝
d
6.5.3 Ketelapan, ε
Di mana kemuatan berkadar terus dengan ketelapan pengalir.
C ∝ε .
download@
6.6 REGANGAN BERKEMUATAN, X C
Dalam litar AU arus dan voltan bekalan sentiasa berubah-ubah. Oleh itu proses
mengecas juga berubah. Pada separuh kitar pertama, ia mengecas pada satu arah arus
dan pada separuh kitar kedua ia mengecas pemuat itu pada arah yang bertentangan pula.
Pada masa yang sama wujud satu nilai penentangan arus ketika voltan bekalan mula
menurun yang dipanggil regangan. Dalam litar pemuat regangan ini dipanggil
regangan berkemuatan,. Nilai regangan berkemuatan ini berkadar songsang dengan
nilai frekuensi voltan A.U. Dalam bentuk persamaan matematik ia boleh ditulis seperti
persamaan (6.4).
Simbol : X C , Unit : ohm ( Ω )

1
XC = , di mana ω = 2πf .
ωC
1
XC = (6.4)
2π fC
di mana, C = kemuatan (F)

f = frekuensi(Hz )
ω = halaju sudut (rads-1)
2π = pemalar
Contoh 6.2
Pemuat 8μF disambungkan ke bekalan 240V, 50Hz. Kirakan berapakah nilai regangan
berkemuatan.
Penyelesaian :
1 1
XC = = = 397.9Ω
2πfC 2π (8 x10− 6 )
download@
6.7 PENYUSUNAN PEMUAT DALAM LITAR SESIRI DAN SELARI

Kaedah analisis litar pemuat berbeza sedikit dengan kaedah analisis litar pearuh dan
perintang. Dalam bahagian ini para pelajar akan didedahkan mengenai analisis litar
sesiri, selari dan gabungan kedua-duanya.
6.7.1 Litar Sesiri
C1 C2 C3
Rajah 6.3 : Litar Sesiri
a). Kemuatan jumlah bagi litar sesiri boleh dikira menggunakan persamaan (6.5).
1 1 1 1
= + + (6.5)
C j C1 C 2 C 3
Persamaan (6.5) di atas boleh juga ditulis dalam bentuk persamaan (6.6).
C1C2C3
Cj = (6.6)
C1C2 + C1C3 + C2C3
b). Cas setiap pemuat adalah sama,

Q1 = Q2 = Q3 = Q j , di mana Q j = C jV (6.7)
c). Kejatuhan voltan pada setiap pemuat adalah berbeza bergantung kepada nilai
kemuatan masing-masing dan boleh dikira dengan menggunakan persamaan (6.8).
Q j Q j Q j
VC1 = , VC 2 = dan VC3 = (6.8)
C1 C2 C3
download@
Untuk dua(2) buah pemuat seperti litar Rajah 6.4 di bawah, kemuatan jumlah juga boleh dikira
dengan menggunakan persamaan (6.9).
C1
V C1C 2
Cj = (6.9)
C1 + C 2 (6.9)
C2
Rajah 6.4 : Litar Sesiri 2 Pemuat
Kejatuhan voltan pada setiap pemuat boleh dikira dengan menggunakan formula (6.10) di
bawah.
C2
VC1 = ( )V
C1 + C2
(6.10)
C1
VC 2 =( )V
C1 + C 2
Cas yang melalui setiap pemuat juga sama,

Q1 = Q 2 = Q j di mana Q j = C jV .
Pelajar digalakkan
Begitu juga untuk mengira menggunakan per. (6.8)
kemuatan jumlah. Pelajar untuk mengira kejatuhan
digalakkan menggunakan voltan pada setiap
pers.(6.5) kerana pelajar pemuat. Pers.(6.10)
selalu cuai apabila tidak digalakkan kerana
menggunakan pers.(6.6) ia mengelirukan pelajar.
download@
6.7.2 Litar Selari
a). Kemuatan jumlah, Cj bagi litar pemuat selari adalah hasil tambah semua kemuatan
dalam litar. Formula matematiknya adalah seperti persamaan (6.11) di bawah.
V C1 C2 C3
Rajah 6.5 : Litar Selari
C j = C1 + C 2 + C3
(6.11)
b). Kejatuhan voltan pada setiap pemuat adalah sama ;

VC1 = VC 2 = VC 3 = V j
(6.12)
c). Cas yang melalui setiap pemuat adalah berbeza bergantung kepada nilai kemuatan
pemuat tersebut dan ia boleh dikira dengan menggunakan persamaan (6.13).
Vj Vj Vj
QC 1 = , QC2 = dan Q C 3 =
C1 C2 C3
(6.13)
Contoh 6.3
Berapakah nilai kemuatan bagi tiga(3) buah pemuat, masing-masing dengan kemuatan 120μF
jika ia disambung secara :
a) selari
b) sesiri
Penyelesaian
a) C J = C1 + C2 + C3 = (120+120+120) x 10-6 = 360 x 10-6 = 360 μF (selari)

1 1 1 1 1 1 1 3 1
b) = + + = + + = = (sesiri)
C j C1 C2 C3 120 120 120 120 40
∴ C j = 40 μF .
download@
Contoh 6.4
Dua(2) buah pemuat mempunyai kemuatan masing-masing dengan nilai 6μF dan 10 μF
dihubungkan bersiri dengan satu bekalan kuasa 200V. Dapatkan ;
a) Jumlah kemuatan
b) Cas setiap pemuat
c) Bezaupaya merentasi setiap pemuat.
Penyelesaian :
a) Kemuatan jumlah, C j
C1C 2 (6)(10)
Cj = = = 3.75μF
C1 + C 2 6 +10
b) Cas setiap pemuat adalah sama ,
Q1 = Q2 = Q j = C j V = (3.75x10 −6 )(200) = 750x10 −6 = 750μC
c) Kejatuhan voltan pada setiap pemuat,

Qj 750 x10−6
V1 = = = 125V
C1 6 x10− 6
Qj 750 x10−6
V2 = = = 75V
C2 10 x10− 6
Tahukah Anda ? Jika di dalam

suatu soalan itu mempunyai nilai
yang sama unitnya, semasa
penyelesaian dilakukan unit
tersebut tidak perlu dimasukkan
untuk memudahkan proses
pengiraan. Unit hanya perlu
dimasukkan pada jawapan akhir
sahaja.
download@
AKTIVITI 6B
6.4. Nyatakan faktor-faktor yang mempengaruhi nilai kemuatan sebuah pemuat.

6.5. Apakah yang dimaksudkan dengan regangan berkemuatan.
6.6 Berapakah nilai kemuatan bagi tiga(3) buah pemuat, masing-masing dengan
kemuatan 120μF, 240 μF dan 360 μF jika ia disambung secara :
a). Selari
b). Sesiri
Selesaikan soalan dalam aktiviti ini sebelum anda

menjawab soalan dalam Penilaian Kendiri..
Selamat Mencuba.
download@
MAKLUM BALAS 6B
6.4 Terdapat tiga(3) faktor yang mempengaruhi nilai kemuatan sebuah pemuat ;
i). Keluasan plat
ii). Jarak antara plat
iii). Ketelapan penebat.
6.5 Regangan berkemuatan ialah penentangan pengaliran arus terhadap pemuat apabila
bekalan
voltan mula menurun.
6.6 a) C J = C1 + C2 + C3 = (120+240+360) x 10-6 = 720 x 10-6 = 720 μF (selari)
1 1 1 1 1 1 1
b) = + + = + + = 0.0153 (sesiri)
C j C1 C 2 C 3 120 240 360
1
∴ Cj = = 65.45μF .
0.0153
download@
Penilaian Kendiri
1. Berikan definisi bagi regangan berkemuatan berserta persamaan dalam bentuk matematik.
2. Berikan definisi pemuat, seterusnya lukiskan binaan asas pemuat beserta simbol dan
unitnya.
3. Lukiskan gambar rajah yang menunjukkan cas di atas plat pemuat dan beberapa
kegunaannya.
4. Dapatkan nilai kemuatan jumlah bagi litar-litar dalam Rajah K6.1 di bawah;
i). 120 μF
A 40 μF 60 μF 80 μF B
20 μF
850pF
ii).
350 μF
200 μF
A
400 μF
B
500pF
Rajah K6.1
download@
1. Regangan berkemuatan ialah penentangan arus ketika voltan bekalan mula menurun
yang dipanggil regangan. Dalam bentuk persamaan matematik ia boleh ditunjukkan
dalam persamaan di bawah.
1
XC = ’ di mana, C = kemuatan (F)
2πfC
f = frekuensi( Hz )
ω = halaju sudut (rads-1)
2π = pemalar
2. Pemuat adalah satu peranti elektrik yang berkemampuan untuk menyimpan tenaga
elektrik, manakala rajah dibawah menunjukkan binaan asas dan simbolnya.
Penebat
Pengalir Simbol : C Unit : Farad (F)
(a) Binaan asas pemuat (b) Simbol
3. Gambar rajah cas di atas plat sebuah pemuat adalah seperti rajah di bawah;
++++ ++++
____ C
V ____
download@
Terdapat beberapa kegunaan pemuat di dalam bidang elektrik antaranya ;

a). Meninggikan faktor kuasa litar elektrik.
b). Mengurangkan bunga api semasa suis dibuka dalam litar.
c). Mengurangkan gangguan ulangan radio dalam penghidup litar lampu pendaflour.
d). Menguatkan arus elektrik.
e). Menyimpan cas elektrik
4. i). CP = 120 + 60 + 20 = 200 μF (selari)

1 1 1 1 1 1 1
= + + = + + = 0.0425 (sesiri)
CS 40 CP 80 40 200 80
1
∴ CS = = 23.53 μF
0.0425
∴ C AB = CS + 850 x10−12 = 23.53x10−6 + 850 x10−12 = 2.44 x10−5 = 24.4μF (selari)
ii). C A = 300 + 400 = 750 μF (selari)

1 1 1 1
= + + (sesiri)
C AB 200 μF C A 850 pF
1 1 1
= + + = 1 . 19 x10 9
200 x10− 6 750 x10− 6 850 x10−12

1 −10
∴ C AB = 9
= 8 . 45 x10 F
1.19 x10
download@
LITAR ARUS ULANG ALIK (AU) E1063/UNIT7/1
LITAR ARUS ULANG ALIK (AU)
OBJEKTIF AM
Memahami litar asas arus Ulang alik dan litar sesiri

yang mengandungi R, L dan C.
Unit OBJEKTIF KHUSUS
9 Menjelaskan bahawa dalam litar berintangan tulin,

voltan dan arus adalah sefasa.
9 Menyatakan bahawa dalam litar beraruhan tulin,

arus menyusuli voltan dengan sudut 90o.
9 Menyatakan bahawa dalam litar berkemuatan tulin,

arus mendahului voltan dengan sudut 90o.
9 Melakarkan gambar rajah fasa / vektor dalam litar

sesiri.
9 Menjelaskan perbezaan di antara rintangan dan

regangan serta mentakrifkan galangan.
download@
INPUT
7.0 ARUS ULANG ALIK (AU)

Arus ulang alik merupakan sejenis arus elektrik yang mengalir di dalam dua keadaan
sama ada pada nilai negatif ataupun nilai positif. Ia mengalir bermula dari sifar ke
maksimum positif, ke sifar dan seterusnya mengalir ke maksimum negatif dan kembali
kepada sifar.
7.0.1 Bentuk Gelombang AU

Bentuk gelombang AU adalah sama seperti bentuk gelombang sinus dan ia
ditunjukkan dalam Rajah 7.1.
Dge
Vm
360O ωt
0O 180o
-Vm
Tempoh (T)
Rajah 7.1 : Gambar Rajah Gelombang AU
Voltan ulang-alik boleh dijanakan dengan dua cara, iaitu:

a) Sama ada pengalir bergerak dan fluks magnet di dalam keadaan diam.
b) Fluks bergerak dan pengalir dalam keadaan diam.
download@
Berdasarkan gambar rajah gelombang AU Rajah 7.1 di sebelah, kita dapat menerbitkan
persamaan gelombang (7.1)tersebut, iaitu:
v(t ) = Vm sin ωt (7.1)
di mana v(t ) = Voltan seketika (volt)

Vm = Voltan maksimum/puncak (volt)
ωt = sudut fasa berbanding masa (rad/darjah)
2π
T = (saat).
ω
7.1 ISTILAH – ISTILAH VOLTAN AU

Daripada bentuk gelombang AU, terdapat beberapa istilah yang perlu diketahui dan
difahami iaitu ;
a) VP (Voltan puncak) – merupakan voltan maksimum yang diambil dari rajah

gelombang. Bagi gelombang AU voltan puncaknya adalah Vm .
VP = Vm (7.2)
b) VPP (Voltan puncak ke puncak) – merupakan nilai yang diambil bermula dari
maksimum +ve ke nilai maksimum –ve.
V PP = 2Vm (7.3)
c) Va (Voltan purata) – merupakan nilai purata bagi gelombang sinus di mana nilainya
adalah merupakan nilai purata yang diambil bagi keluasan di bawah garis
gelombang AU. Nilainya adalah merupakan 63.7% daripada nilai
voltan maksimum.
V a = 0 . 637 V m (7.4)
d) V pmkd (Voltan punca min kuasa dua) – merupakan nilai yang terpenting di dalam litar
elektrik. Kebanyakan meter menunjukkan bacaan di dalam nilai pmkd yang sama
dengan 70.7% daripada nilai puncak voltan ulang-alik.
(7.5)
V pmkd = 0.707Vm
download@
7.2 GAMBAR RAJAH GELOMBANG AU
Vm
0.707
0.637 Vpmkd
Va
Vp-p
0o
ωt
-Vm
1 kitar
Rajah 7.2 : Gambar Rajah Gelombang AU Dengan Kedudukan Istilahnya.
Bagi satu kitaran lengkap (tempoh) satu bentuk gelombang bersudut 360o terbentuk
seperti Rajah 7.2 di atas.
360o = 2π radian
7.2.1 Gelombang Sefasa
Vm1 A
Vm2
ωt
o o
0 180
B
Rajah 7.3 : Gambar Rajah Gelombang Sefasa
download@
Bagi gambar rajah gelombang 7.3 di sebelah, gelombang A dan gelombang B adalah sefasa
kerana tidak terdapat perbezaan sudut di antaranya. Tetapi kedua-duanya mempunyai nilai
voltan maksimum yang berbeza . Bagi gelombang A, voltan maksimumnya ialah Vm1 dan
gelombang B, voltan maksimumnya Vm2. Oleh itu rangkap bagi kedua-dua gelombang
boleh dinyatakan dalam bentuk persamaan trigonometri seperti persamaan (7.6).
A : v (t ) = Vm1 sin ωt
(7.6)
B : v(t ) = Vm 2 sin ωt
7.2.2 Gelombang Tidak Sefasa
Vm
A B C
0 ωt
α
Rajah 7.4 : Gambar Rajah Gelombang Yang Mengalami Perbezaan Fasa
Di dalam kes ini nilai d.g.e. teraruh dalam ketiga-tiga gelombang adalah sama (Vm) tetapi
ianya tidak sampai ke nilai maksimum atau nilai sifar secara serentak. Oleh itu kita katakan
di antaranya ada mengalami perbezaan fasa. Jarak perbezaan di antara ketiga-tiganya
adalah bergantung kepada nilai sudut fasa ( α dan β ). Gelombang yang melalui titik sifar
(0o) diambil sebagai rujukan.
Oleh itu daripada rajah perbezaan gelombang di atas, dapat disimpulkan bahawa;
a) Gelombang B sebagai rujukan bagi ketiga-tiganya.

b) Gelombang A mendahului gelombang B dengan α.
c) Gelombang C menyusuli gelombang B dengan β.
download@
Rangkap bagi ketiga-tiga gelombang di atas boleh diungkapkan dalam bentuk persamaan
trigonometri seperti persamaan (7.7).
a) Gelombang B : v(t ) = Vm sin ωt

b) Gelombang A : v(t ) = Vm sin(ωt + α ) (7.7)
c) Gelombang C : v(t ) = Vm sin(ωt − β )
7.3 GAMBAR RAJAH VEKTOR / FASA

Gambar rajah vektor merupakan satu kaedah bergambar di dalam menyampaikan
maklumat-maklumat yang terkandung di dalam sesuatu gelombang sinus. Caranya
adalah dengan melukiskan vektor nilai punca min kuasa dua (pmkd) bagi gelombang
tersebut berdasarkan kepada sudut anjakan fasanya.
V2 = Vm2 sin(ωt + θ1 )
V1 = Vm1 sin ωt
V3 = Vm3 sin(ωt − θ 2 )
0o ωt
θ1
θ2
Rajah 7.5 : Gambar Rajah Gelombang
Gambar rajah vektor bagi gelombang dalam Rajah 7.5 di atas adalah seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 7.6 di sebelah. Daripada Gambar rajah vektor tersebut, kita dapat menyampaikan
maklumat-maklumat yang terkandung dalam Gambar rajah gelombang dalam bentuk yang
lebih ringkas dan mudah difahami. Panjang atau pendek anak panah yang dilukis bergantung
kepada nilai puncak ( Vm ) setiap gelombang. Nilai voltan, V1 diambil sebagai rujukan kerana ia
bermula dari sifar (0o).
download@
90o
V2
θ1 V1
o
180 0o
θ2
V3
270o
Rajah 7.6 : Gambar Rajah Vektor
7.4 RINTANGAN TULIN (R)
R
I
+ VR -
Rajah 7.7 : Gambar rajah Litar Rintangan Tulin
Apabila voltan ulang alik dikenakan kepada satu litar yang terdiri daripada perintang,
arus ulang alik yang mengalir di dalam litar tersebut boleh ditentukan dengan
menggunakan Hukum Ohm, seperti persamaan (7.7).
V
I = (7.7)
R
download@
Di dalam litar berintangan tulin AU, arus dan voltan dalah sefasa kerana tidak terdapat anjakan
sudut. Dengan itu gambar rajah gelombang dan gambar rajah vektor yang mewakili voltan dan
arus bagi litar berintangan tulin ditunjukkan dalam Rajah 7.8.
90o
VR
I
0o 180o 0o
180o VR
270o
(a) (b)
Rajah 7.8 : Gambar Rajah Gelombang (a) dan Rajah Vektor (b) Dalam Rintangan Tulin
7.4.1 Kesan rintangan dalam litar AU

a) Jika rintangan bertambah maka arus akan berkurangan.
b) Jika rintangan berkurangan maka arus akan bertambah.
c) Nilai arus ulang alik yang mengalir pada sebarang titik di dalam litar yang
mengandungi rintangan tulin adalah tidak dipengaruhi oleh nilai frekuensi litar
tersebut.
Vpmkd juga dikenali sebagai

voltan purata ganda dua
(Vppgd)
download@
7.5 ARUHAN TULIN DALAM LITAR AU

a) Aruhan adalah satu hak milik campuran seperti gelung aruhan yang menyimpan
tenaga di dalam medan elektromagnet.
b) Apabila arus elektrik mengalir dalam gelung aruhan, gelung ini akan menjadi
elektromagnet. Elektromagnet ini menghasilkan voltan aruhan yang menentang
pengaliran arus yang mengalir di dalam litar gelung tersebut.
c) Penentangan voltan aruhan terhadap pengaliran arus elektrik di dalam gelung
aruhan ini dinamakan regangan berkearuhan/regangan induktif , X L (Rujuk Unit 5).
L
I
+ VL -
Rajah 7.9 : Gambar rajah Litar Aruhan Tulin
Di dalam litar arus Ulang alik AU yang hanya mengandungi aruhan sahaja, arus akan
menyusuli (mengekori) voltan bekalan dengan beza fasa sebanyak 90o. Oleh itu, Gambar
rajah gelombang dan Gambar rajah vektor bagi litar beraruhan tulin adalah seperti Rajah
7.10.
VL
VL
I
I
0o 180o
90o
270o
(a) (b)
Rajah 7.10 : Gambar Rajah Gelombang (a) dan Rajah Vektor (b) dalam AruhanTulin AU.
download@
7.5.1 Kesan Aruhan Di Dalam Litar A.U.

a) Penentangan bagi pengaliran arus yang digambarkan oleh aruhan dikenali sebagai
regangan induktif. Ia adalah senilai dengan rintangan perintang.
b) Regangan induktif adalah bergantung kepada frekuensi, di mana apabila frekuensi
bertambah, voltan turut bertambah dan seterusnya regangan turut bertambah.
7.6 KEMUATAN TULIN DI DALAM LITAR AU

Di dalam litar arus Ulang alik yang mengandungi pemuat sahaja, arus akan mendahului
voltan bekalan sebanyak 90o.
C
I
+ VC -
Rajah 7.11: Kemuatan Tulin Dalam Litar AU.
900
VC
I
0o 180o
90o
VC
(a) (b)
Rajah 7.12 : Gambar rajah Gelombang (a) dan Rajah Vektor (b) dalam Kemuatan Tulin
download@
7.6.1 Kesan Kemuatan Dalam Litar AU
a) Penentangan bagi pengaliran arus yang digambarkan oleh pemuat dikenali sebagai
regangan kapasitif, X C (Rujuk Unit 6).
b) Regangan kapasitif adalah senilai dengan rintangan bagi perintang.
c) Regangan kapasitif adalah bergantung kepada nilai frekuensi bekalan, di mana
apabila frekuensi bekalan bertambah, maka nilai regangan kapasitif akan turut
bertambah.
Tahukah anda bagaimana cara untuk mengingati beza fasa voltan

dan arus? Gunakan perkataan CIVIL.
CIVIL
C ( KEMUATAN ) – I V (Arus Mendahului Voltan Sebanyak 90o )
L (ARUHAN) – V I (Voltan Mendahului Arus Sebanyak 90o)
download@
AKTIVITI 7A
7.1 Berikan definisi Gambar rajah vektor/fasa.

7.2 Lakar dan labelkan gelombang arus Ulang alik (AU).
7.3 Nyatakan istilah-istilah voltan yang terdapat di dalam gelombang AU.
7.4 Lakar dan labelkan litar rintangan tulin dalam litar AU. Seterusya, lakarkan juga
Gambar rajah vektornya.
download@
MAKLUM BALAS 6A
7.1 Gambar rajah vektor merupakan satu kaedah bergambar di dalam menyampaikan
maklumat-maklumat yang terkandung di dalam sesuatu gelombang sinus.
7.2 Bentuk gelombang AU adalah sama seperti bentuk gelombang sinus
Dge
Vm
360O ωt
0O 180o
-Vm
Tempoh (T)
7.2 Istilah-istilah voltan yang terdapat di dalam AU seperti voltan purata, voltan puncak,
voltan puncak ke puncak dan voltan punca min kuasa.
download@
7.4
R
I
+ VR -
(a)
90o
I
180o 0o
VR
270o
(b)
Gambar rajah Litar (a) dan Vektor (b) bagi Rintangan Tulin
download@
INPUT
7.7 LITAR RINTANGAN DAN ARUHAN ( RL ) SESIRI
Pearuh dipasang secara sesiri dengan perintang. Dalam litar sesiri nilai arus sama pada
setiap beban, maka arus (I) dijadikan faktor rujukan dalam Gambar rajah vektor seperti
yang ditunjukkan oleh Rajah 7.14 di sebelah.
R L
I
+ VR - + VL -
Rajah 7.13 : Gambar Rajah Litar RL Sesiri
a) Dalam litar Rajah 7.13 di atas, arus akan dihadkan nilainya oleh rintangan dan
regangan induktif. Ini menjadikan arus yang melalui rintangan R, berada sefasa
dengan voltan dan apabila arus mengalir melalui regangan induktif X L , ia akan
mengekori voltan sebanyak 90o.
b) Kita akan dapat membina Gambar rajah vektor bagi menggambarkan kedudukan
voltan susut melintangi rintangan ( VR ) dan aruhan ( VL ) . Seterusnya, menentukan
voltan yang dibekalkan ( V ) .
download@
VL
θ I
VR
Rajah 7.14 : Gambar rajah Vektor bagi Litar RL Sesiri
Daripada Gambar rajah vektor 7.14, kita boleh mendapatkan hubungan di antara voltan bekalan
(V ) dengan voltan yang melintangi rintangan (VR ) dan voltan yang melintangi aruhan
(VL ) dengan menggunakan Teorem Pitaghoras seperti persamaan (7.8).
2 2
V = VR + VL (7.8)
di mana ; VR = IRL dan VL = IX L .
7.7.1 Segitiga Galangan RL

Galangan ditakrifkan sebagai jumlah halangan yang wujud di dalam litar AU.
Simbol : Z dan unitnya : Ohm (Ω) .
Daripada Gambar rajah vektor 7.14, kita dapat mengeluarkan satu Gambar rajah
segitiga yang menghubungkan rintangan ( R ), regangan berkearuhan ( X L ) dan galangan
( Z ), yang dikenali sebagai Gambar rajah segitiga galangan.
Z XL
θ
R
Rajah 7.15 : Segitiga Galangan R L
download@
Daripada Rajah 7.15, dengan menggunakan Teorem Pithagoras satu formula galangan untuk
litar RL sesiri dapat diterbitkan seperti persamaan (7.9).
2
Z = R2 + X L
(7.9)
di mana, X L = 2πfL ( Ω )
7.7.2 Arus Dan Voltan Dalam Litar RL Sesiri

Daripada analisi litar RL kita dapat menerbitkan beberapa formula antaranya ;
V
a) Arus litar, I =
Z
b) Voltan susut setiap komponen
VR = IR dan VL = IX L , (7.10)
X
c) Sudut fasa θ = tan −1 ( L )
R
R
d) Faktor kuasa , cosθ = .
Z
Contoh 7.1:
Satu litar RL yang sesiri berintangan 10 Ω dan berkearuhan 0.2H dibekalkan dengan
bekalan AU 250V ,50 Hz . Kirakan ;
i) Galangan litar
ii) Arus litar
iii) Sudut fasa
Penyelesaian :
Diberi R = 10Ω , L = 0.2 H , V = 250V dan f = 50 Hz .

di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(0.2) = 62.83Ω .
2
i) Galangan, Z = R 2 + X L = 102 + 62.832 = 63.62Ω .
V 250
ii) Arus litar, I = = = 3.93 A
Z 63.62
X 63.62
iii) Sudut fasa, θ = tan −1 ( L ) = tan −1 ( ) = tan −1 (6.362) = 81.1o
R 10
download@
7.8 LITAR RINTANGAN DAN KEMUATAN ( RC ) SESIRI

Pemuat dipasang sesiri dengan rintangan. Dalam litar sesiri nilai arus sama pada setiap
beban, maka arus (I) dijadikan faktor rujukan dalam Gambar rajah vektor.
R C
I
+ VR - + VC -
Rajah 7.16 : Gambar rajah Litar RC Sesiri
a) Dalam litar Rajah 7.16 di atas, arus akan dihadkan nilainya oleh rintangan (R) dan
regangan kapasitif ( X C ) . Ini menjadikan arus yang melalui rintangan R, berada
sefasa dengan voltan dan apabila arus mengalir melalui regangan kapasitif, ia akan
mendahului voltan sebanyak 90o.
b) Kita akan dapat membina Gambar rajah vektor bagi menggambarkan kedudukan
voltan susut melintangi rintangan ( VR ) dan kemuatan ( VC ) menentukan nilai voltan
bekalan ( V ) seperti Rajah 7.17.
VR I
VC V
Rajah 7.17 : Gambar rajah Vektor bagi Litar RC Sesiri
download@
7.8.1 Segitiga Galangan RC

Daripada Gambar rajah vektor 7.17, kita dapat mengeluarkan satu Gambar rajah
segitiga galangan RC seperti Rajah 7.18 di bawah.
XL Z
θ
R
Rajah 7.18 : Segitiga Galangan R L
Daripada Rajah 7.18, dengan menggunakan Teorem Pithagoras satu formula galangan
untul litar RC sesiri dapat diterbitkan seperti persamaan (7.10).
2
Z = R2 + X C
(7.11)
Formula –formula lain yang boleh diterbitkan adalah seperti persamaan (7.12) di
bawah.
V
a) Arus litar, I =
Z
b) Voltan susut setiap komponen
VR = IR dan VC = IX C , (7.12)
X
c) Sudut fasa θ = − tan −1 ( C )
R
R
Z
Formula yang terdapat di dalam litar RL

hampir sama dengan formula yang ada di
dalam litar RC. Cuma terdapat sedikit
perbezaan pada sudut fasa dan yang
melibatkan pembolehubah X C sahaja.
download@
Contoh 7.2:
Satu litar RL yang sesiri berintangan 10 Ω dan berkearuhan 200 μF dibekalkan dengan
bekalan AU 75V ,50 Hz . Kirakan ;
i) Galangan litar
ii) Jumlah arus
iii) Faktor kuasa
Penyelesaian :
Diberi R = 10Ω , C = 200μF , V = 75V dan f = 50 Hz .

1 1
di mana, X C = = = 15.92Ω .
2πfC 2π (50)(200 x10− 6 )
2
i) Galangan, Z = R 2 + X C = 102 + 15.922 = 18.8Ω .
V 75
ii) Jumlah arus, I = = = 4.71A
Z 15.92
R 10
iii) Faktor kuasa, cosθ = = = 0.628
Z 15.92
Perhatian !!!!
Kesilapan yang selalu dilakukan oleh

pelajar ialah tidak menukarkan nilai
kemuatan (C) dan aruhan (L) kepada nilai
regangan X L dan X C terlebih dahulu.
Untuk pengetahuan pelajar,

Galangan (Z), boleh juga
diungkapkan dalam bentuk
nombor kompleks iaitu
Z = R − jX C dan Z = R + jX L . Untuk
maklumat lanjut, jumpa pensyarah
anda.
.
download@
7.9 LITAR RLC SESIRI DALAM LITAR AU

Dalam litar RLC sesiri pearuh (L) dan pemuat (C) disambung sesiri dengan perintang
(R) dan dibekalakan dengan voltan AU. Arus (I) dijadikan faktor rujukan dalam
Gambar rajah vektor kerana ia adalah sama pada setiap beban atau komponen.
R L C
I
+ VR - + VL - + VC -
Rajah 7.19 : Gambar Rajah Litar RLC Sesiri
7.9.1 Gambar Rajah Vektor dan Segitiga Galangan

Sebelum gambar rajah vektor dilukis di dalam litar RLC sesiri, terdapat dua (2)
syarat yang mesti diberi perhatian iaitu ;
a) Regangan berkearuhan lebih besar daripada regangan berkemuatan,
XL > XC
b) Regangan berkemuatan lebih besar daripada regangan berkearuhan,
XC > XL
Tahukah Anda ?
Rintangan dan regangan ( X L atau X L ) adalah berbeza walaupun unitnya
sama ( Ω) .
9 Rintangan menentang arah aliran arus di dalam litar AT dan AU.
9 Regangan ( X L atau X L ) menentang arah aliran arus di dalam litar AU
sahaja. Begitu juga dengan galangan (Z), di mana ia hanya
menentang arah aliran arus di dalam AU sahaja.
download@
7.9.1.1 Gambar Rajah Vektor Untuk X L > X C
XL
Z
Z
( X L − XC )
(X L − XC )
θ I θ
R R
XC
(a). (b).
Rajah 7.20 : Gambar Rajah Vektor (a) Dan Segitiga Galangan (b) X L > X C
Oleh itu, formula-formula yang diperolehi daripada Rajah 7.20 di atas, lebih kurang sama
dengan formula-formula di dalam persamaan (7.10) dan (7.12). Perbezaan hanya wujud pada
formula yang melibatkan pembolehubah X L dan X C sahaja.
a) Galangan litar, Z = R 2 + ( X L − X C ) 2
V
b) Arus litar, I =
Z
c) Voltan susut setiap komponen
VR = IR , VC = IX C dan VL = IX L (7.12)
X − XC
c) Sudut fasa θ = tan −1 ( L )
R
R
Z
download@
7.9.2.2 Gambar Rajah Vektor Untuk X C > X L
XL
R
θ
R I Z ( X L − XC )
θ
- (XC − X L) Z
XC
(a). (b).
Rajah 7.20 : Gambar Rajah Vektor (a) Dan Segitiga Galangan (b) Untuk X C > X L
Formula-formula yang terhasil sama dengan persamaan (7.12). Perbezaan hanya terdapat pada
sudut fasa sahaja iaitu yang melibatkan tanda –ve yang menunjukkan arah sudut.
X L − XC
a) Sudut fasa, θ = − tan −1 ( )
R
Untuk pengetahuan pelajar, apabila

nilai X C > X L ia dinamakan litar
berkemuatan
dan nilai X L > X C ia dinamakan litar
berkearuhan.
download@
7.10 FAKTOR KUASA, Cosθ

Faktor kuasa boleh diungkapkan di dalam bentuk peratus (%) atau nombor pecahan. Ia
dikenali sebagai Cosθ dan disebut sebagai mendahulu (lead) atau mengekor (lag), di
mana θ ialah sudut fasa di antara voltan dan arus.
a) Faktor kuasa ialah nisbah di antara kuasa sebenar terhadap kuasa ketara.
P (7.13)
Cosθ =
S
c) Faktor kuasa juga ditakrifkan sebagai nisbah di antara rintangan terhadap
galangan.
R (7.14)
Cosθ =
Z
c) Faktor kuasa mendahulu apabila arus mendahului voltan jika voltan diambil
sebagai faktor rujukan dan nilainya ialah positif (+ve).
d) Faktor kuasa mengekor apabila arus mengekori voltan jika voltan diambil
sebagai faktor rujukan dan nilainya ialah negatif (-ve).
e) Faktor kuasa yang paling baik ialah satu ( Cosθ = 1) dan yang menghampiri
satu.
7.11 KUASA DI DALAM LITAR ARUS ULANG ALIK

Terdapat tiga (3) kuasa yang wujud di dalam litar AU iaitu;
a) Kuasa ketara, S
b) Kuasa Sebenar, P
c) Kuasa reganagan
7.11.1 Kuasa Ketara, S

Kuasa yang berkurang kerana kewujudan regangan yang menyebebkan arus dan
voltan terpisah iaitu tidak sefasa. Pemisahan arus dan voltan ini menyebabkan
kuasa dalam litar akan berkurang.
Simbol : S , Unit : Voltan –Ampere (VA)
Kuasa Ketara = Voltan x Arus
S = VI (7.15)
download@
7.11.2 Kuasa Sebenar, P

Kuasa sebenar juga dikenali sebagai kuasa aktif dan merupakan kuasa yang digunakan
atau diserap oleh komponen perintang dalam litar AU.
Simbol : P , Unit : Watt (W)
Kuasa Sebenar = Voltan x Arus x Faktor kuasa
P = VI cosθ (7.15)
7.11.3 Kuasa Regangan, Q

Kuasa regangan juga dikenali sebagai kuasa reaktif dan merupakan kuasa yang
digunakan atau diserap oleh komponen pemuat atau pearuh di dalam litar AU.
Simbol : Q , Unit : Voltan Ampere Regangan (VAR)
Kuasa Regangan = Voltan x Arus x Sin θ
Q = VI sin θ (7.16)
7.11.4 Segitiga Kuasa

Perhubungan di antara kuasa ketara, kuasa sebenar dan kuasa regangan boleh
digambarkan melalui gambar rajah segitiga yang dikenali sebagai Segitiga Kuasa.
S = VI
Q
θ
P
Rajah 7.21 : Gambar Rajah Segitiga Kuasa
download@
Contoh 7.3 :
Sebuah litar sesiri RLC berintangan 100Ω , berkearuhan 100mH dan berkemuatan 200μF
dibekalkan dengan bekalan kuasa AU 240V, 50Hz. Kirakan;
i) Galangan litar
ii) Arus litar
iii) Faktor kuasa dan sudut fasa
iv) Kuasa kVA, kuasa kW dan kuasa kVAR.
Penyelesaian :
Di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(100 x10−3 ) = 31.42Ω ,

1 1
XC = = = 15.91Ω .
2πfC 2π (50)(200 x10− 6 )
i) Galangan, Z = R 2 + ( X L − X C ) 2 = 100 2 + (31.42 − 15.91) 2 = 101.2Ω
V 240
Z 101.2
R 100
iii) Faktor kuasa, Cosθ = = = 0.988 (mengekor)
Z 101.2
R
∴ Sudut fasa, θ = cos −1 ( ) = cos −1 (0.988) = 8.9o
Z
iv) Kuasa kVA, S = VI = (240)(2.37) = 568.8 = 0.57kVA
Kuasa kW, P = VI cosθ = (568.8)(0.988) = 562 = 0.562kW
Kuasa kVAR, Q = VI sin θ = (568.8)(sin 8.9o ) = 88 = 0.09kVAR
download@
AKTIVITI 7B
7.5 Berikan takrifan bagi galangan

7.6 Nyatakan satu (1) definisi bagi faktor kuasa
7.7 Lukis dan labelkan litar RL sesiri dalam litar AU
7.8 Sebuah pemuat berkemuatan 200μF disambung ke bekalan 75V, 50Hz. Berapakah
nilai regangan berkemuatan dan arus yang mengalir dalam litar tersebut?
7.9 Lukis dan labelkan gambar rajah vektor bagi litar RLC sesiri untuk X C > X L .
download@
MAKLUM BALAS 7B
7.5 Galangan ialah jumlah halangan yang wujud di dalam litar AU .

7.6 Faktor kuasa ialah nisbah di antara rintangan terhadap galangan.
7.7 Gambar rajah litar RL sesiri di dalam litar AU;
R L
I
+ VR - + VL -
1 1
7.8 Regangan berkemuatan, X C = = = 15.91Ω
2πfC 2π (50)(200 x10− 6 )
V 75
Arus litar, I = = = 4.71A
X C 15.91
7.9 Gambar Rajah Vektor Untuk X C > X L
XL
R I
- (XC − X L) Z
XC
download@
Penilaian Kendiri
1. Lukis dan labelkan gambar rajah litar RLC sesiri di dalam litar AU
2. Sebuah pearuh berkearuhan 0.09H disambungkan ke bekalan AU 220V yang
berfrekuensi 80Hz. Tentukan;
i) Arus litar
ii) Sekiranya, frekuensi litar diubah kepada nilai 10Hz, apakah kesannya kepada
arus litar ?
3. Sebuah litar sesiri RLC berintangan 10Ω , berkearuhan 20Ω dan berkemuatan 35.5Ω
dibekalkan dengan bekalan kuasa AU 220V, 60Hz. Kirakan;
i) Galangan litar
ii) Arus litar
iii) Faktor kuasa dan sudut fasa
iv) Kejatuhan voltan pada setiap komponen
4. Lukis dan labelkan gambar rajah segitiga kuasa dan seterusnya terbitkan formula-
formula kuasa daripada segitiga tersebut.
download@
1. Gambar Rajah Litar RLC Sesiri
R L C
I
+ VR - + VL - + VC -
2. f = 80 Hz :
X L = 2πfL = 2π (80)(0.09) = 45.24Ω
V 220
Arus litar, I = = = 4.86 A
X L 45.24
f = 10 Hz :
X L = 2πfL = 2π (10)(0.09) = 5.66Ω
V 220
Arus litar, I = = = 38.9 A
X L 5.66
∴ Apabila nilai frekuensi berkurang, nilai arus litar semakin bertambah.
3. i) Galangan, Z = R 2 + ( X L − X C ) 2 = 102 + (20 − 35.5) 2 = 18.45Ω
V 220
Z 18.45
R 10
iii) Faktor kuasa, Cosθ = = = 0.542 (mendahulu)
Z 18.45
XC − X L 35.5 − 20
∴ Sudut fasa, θ = − tan −1 ( ) = − tan −1 ( ) = − tan −1 (1.55) = −57 o
R 10
download@
iv) Kejatuhan voltan setiap komponen,

VR = IR = (11.93)(10) = 119.3V
VC = IX C = (11.93)(35.5) = 423.5V
VL = IX L = (11.93)(20) = 238.6V
4. Gambar Rajah Segitiga Kuasa
S = VI
Q
θ
P
Formula kuasa yang boleh diperolehi daripada segiriga ini ialah ;
i) Kuasa ketara, S = VI (VA)
ii) Kuasa sebenar, P = VI cosθ (W)
iii) Kuasa regangan, Q = VI sin θ (VAR)
download@
SISTEM TIGA FASA E1063/UNIT8/1
SISTEM TIGA FASA (3 Φ )
OBJEKTIF AM
Unit Memahami konsep-konsep asas sistem tiga fasa (3 Φ )
OBJEKTIF KHUSUS
9 Menjelaskan prinsip asas sistem tiga fasa
9 Membezakan sistem tiga (3 Φ ) dan satu fasa (1 Φ ).
9 Menerangkan proses penjanaan sistem tiga fasa.
9 Menyatakan maksud beban seimbang dalam sistem 3 Φ .
9 Menyatakan bekalan tiga fasa mempunyai tiga dawai

hidup.
download@
INPUT
8.0 SISTEM TIGA FASA ( 3 Φ )

Sistem banyak fasa adalah sistem yang mempunyai dua atau lebih punca voltan dengan
perbezaan sudut fasa yang tetap. Sistem tiga fasa ialah sistem yang mempunyai tiga (3)
sumber voltan yang sama magnitudnya yang dihasilkan oleh tiga gegelung pengalir yang
disusun dengan perbezaan sudut fasa 120o elektrik.
8.1 PENJANAAN VOLTAN TIGA FASA (3 Φ )

Penjana satu fasa (1 Φ ) mengeluarkan daya gerak elektrik (dge) menggunakan satu
gegelung pengalir yang diputarkan memotong fluks dalam medan magnet di antara kutub
utara dan kutub selatan stator. Jika gegelung pengalir ditambah pada rotor (pemutar)
sesebuah penjana, maka dge gelombang sinus akan bertambah dan sistem banyak fasa
akan terbentuk.
Bagi penjana 3 Φ , dge dijanakan menggunakan tiga gegelung pengalir yang disusun
supaya memberi tiga dge yang sama amplitudnya dan mempunyai anjakan fasa 120o
elektrik. Disebabkan ketiga-tiga gegelung pengalir mempunyai lilitan gegelung yang
sama dan berputar pada kelajuan tetap, tiga (3) dge yang mempunyai bentuk, nilai
puncak dan frekuensi yang sama terjana (Rujuk Rajah 8.1).
Sila baca dan faham bahagian (8.1)

dan (8.2) kerana ia adalah
komponen penting dalam unit ini.
Jika perlu jumpa pensyarah anda
!!!
download@
Kutub Utara
Y
120o B”
R” Oo
R
240o
B Y”
Kutub Selatan
Rajah 8.1 : Tiga (3) Gegelung Pengalir Dalam Fluks Magnet
Dge
Em ER EY EB
360O θ
0O 120o 240o
Rajah 8.2 : Gambar Rajah Gelombang Sistem 3 Φ
download@
Pada kedudukan gegelung pada Rajah 8.1 di atas;
Dge terjana dalam gegelung RR” ialah E m sin 0 iaitu sifar.

Dge terjana dalam gegelung YY” ialah Em sin120o iaitu 0.866 Em volt.
Dge terjana dalam gegelung BB” ialah E m sin 240o iaitu –0.866 Em volt.
Dari gambar rajah gelombang pula (Rajah 8.2) ;
Voltan Talian Merah, E R = E m sin θ .

Voltan Talian Kuning, EY = Em sin(θ − 120o ) (8.1)
Voltan Talian Biru, EB = Em sin(θ − 240o )
Persamaan dge di atas boleh diungkapkan dalam bentuk perwakilan fasa seperti berikut ;
Em
ER = ∠0o
2
E
EY = m ∠ − 120 o (8.2)
2
E
E B = m ∠ − 240 o
2
di mana nilai ER , EY dan EB adalah nilai punca min kuasa dua dge, E pmkd .
Tahukah anda ?
Bagaimana pers. (8.1)
boleh diungkapkan
menjadi pers. (8.2) !!!.
Tanya pensyarah anda.
download@
8.2 KEGUNAAN SISTEM 3 Φ
Di antara kegunaan sistem tiga fasa adalah ;

a) Untuk menghidupkan mesin-mesin 3 Φ .
b) Untuk membekalkan kuasa ke kilang-kilang yang besar.
c) Sebagai sistem penghantaran dan penagihan kepada pengguna.
8.3 PERBANDINGAN SISTEM 3 Φ DENGAN 1 Φ

Pada hari ini, sistem tiga fasa lebih banyak digunakan di dalam industri ynag
memerlukan kuasa yang tingi berbanding dengan sistem satu fasa. Di antara kelebihan
sistem tiga fasa berbanding satu fasa adalah ;
a) Lebih ekonomi kerana kurang kos pembinaan dan penyelengaraan. Bagi

membekalkan sejumlah kuasa ketara yang sama dengan sistem satu fasa, pengalir
yang digunakan lebih kecil dan seterusnya keperluan kuprum dapat dikurangkan.
b) Mudah dipasang kerana talian atau kabel lebih kecil dan ringan. Ini menyebabkan
struktur penyokong yang kecil boleh didirikan pada jarak yang agak jauh di antara
penyokong.
c) Peralatan 3 Φ seperti motor aruhan 3 Φ mempunyai ciriciri permulaan yang dan
kendalian yang lebih baik kerana kuasa seketikanya lebih stabil dan tetap.
d) Tenaga elektrik yang dibekalkan oleh sistem 3 Φ lebih tinggi berbanding 1 Φ .
e) Kebanyakan motor yang besar menggunakan motor aruhan 3 Φ kerana boleh hidup
sendiri tanpa memerlukan peralatan tambahan seperti pemuat, suis empar atau litar
tambahan yang lain
f) Produksi (keluaran) dan kualiti kerja peralatan 3 Φ lebih baik berbanding 1 Φ kerana
mempunyai kecekapan dan faktor kuasa yang lebih tinggi.
Kebiasaannya bekalan tiga fasa mempunyai tiga (3) dawai hidup atau pengalir fasa iaitu ;
a) Fasa Merah, R
b) Fasa Kuning, Y
c) Fasa Biru, B
Biasanya beban yang digunakan di setiap fasa adalah seimbang. Iaitu nilai beban (galangan)
pada setiap fasa adalah sama.
Ehhh !!! Rumah aku

guna sistem satu fasa
atau tiga fasa? Hee..
heee
download@
Jadual 8.1 : Perbezaan Antara Sistem Satu Fasa Dan Tiga Fasa
SISTEM 1 Φ SISTEM 3 Φ
Definisi : Definisi :
Sistem yang mempunyai dua(2) kabel/dawai Sistem yang mempunyai tiga(3) kabel dari
penyambung dari bekalan ke beban iaitu, bekalan ke beban iaitu fasa merah (R), fasa
kabel hidup (L) dan kabel neutral (N). kuning (Y) dan Fasa biru (B).
Sambungan Talian : Sambungan Talian :
Kabel hidup R
Y
240V beban 240V 415V
B
Kabel neutral N
Bentuk gelombang : Bentuk gelombang :

Voltan Voltan
R Y B
240V 415V
360o 360
0
0 180 θ 120o 2400 θ
download@
AKTIVITI 8

aktiviti berikut. Sekiranya masih kabur, sila buat
ulangkaji.
8.1 Berikan definisi bagi sistem tiga fasa (3 Φ ).

8.2 Nyatakan tiga (3) kegunaan sistem 3 Φ yang anda ketahui.
8.3 Apakah yang di maksudkan dengan beban seimbang dalam sistem 3 Φ .
8.4 Senaraikan tiga pengalir fasa yang ada dalam sistem 3 Φ .
download@
MAKLUM BALAS 8
8.1 Sistem tiga fasa ialah sistem yang mempunyai tiga (3) sumber voltan yang sama
magnitudnya yang dihasilkan oleh tiga gegelung pengalir yang disusun dengan perbezaan
sudut fasa 120o elektrik.
8.2 Di antara kegunaan sistem tiga fasa adalah ;

i. Untuk menghidupkan mesin-mesin 3 Φ .
ii. Untuk membekalkan kuasa ke kilang-kilang yang besar.
iii. Sebagai sistem penghantaran dan penagihan kepada pengguna.
8.3 Beban seimbang ialah nilai beban (galangan) pada setiap fasa adalah sama.
8.4 Kebiasaannya bekalan tiga fasa mempunyai tiga (3) dawai hidup atau pengalir fasa iaitu
i. Fasa Merah, R
ii.Fasa Kuning, Y
iii. Fasa Biru, B
Untuk perhatian pelajar. Unit 8,

keseluruhannya melibatkan teori dan
ianya memerlukan banyak kepada
bacaan dan hafalan ..!!!
Tahniah jika anda berjaya menjawab
semua soalan di atas.
download@
Penilaian Kendiri
Untuk menilai prestasi

anda, sila jawab semua
soalan di bawah dan
hantar kepada pensyarah
anda untuk dinilai...
Semoga Berjaya !!!
1. Dengan bantuan gambar rajah, terangkan proses penjanaan voltan tiga fasa (3Φ ) .
2. Salah satu perbezaan antara sistem satu fasa (1Φ ) dengan sistem tiga fasa
(3Φ ) adalah bentuk gelombang sinus. Lukis dan labelkan gambar rajah gelombang
sistem (3Φ ) .
3. Jelaskan tiga (3) kelebihan sistem (3Φ ) berbanding dengan sistem satu fasa (1Φ ) .
download@
1. Proses penjanaan voltan tiga fasa :
Kutub Utara
Y
120o B”
R” Oo
R
B 240o
Y”
Kutub Selatan
Tiga (3) gegelung pengalir dalam fluks magnet
Penjana satu fasa (1 Φ ) mengeluarkan daya gerak elektrik (dge) menggunakan satu gegelung
pengalir yang diputarkan memotong fluks dalam medan magnet di antara kutub utara dan kutub
selatan stator. Jika gegelung pengalir ditambah pada rotor (pemutar) sesebuah penjana, maka
dge gelombang sinus akan bertambah dan sistem banyak fasa akan terbentuk.Bagi penjana 3 Φ ,
dge dijanakan menggunakan tiga gegelung pengalir yang disusun supaya memberi tiga dge yang
sama amplitudnya dan mempunyai anjakan fasa 120o elektrik. Disebabkan ketiga-tiga gegelung
pengalir mempunyai lilitan gegelung yang sama dan berputar pada kelajuan tetap, tiga (3) dge
yang mempunyai bentuk, nilai puncak dan frekuensi yang sama terjana
download@
2. Rajah A2, adalah gambar rajah gelombang bagi sistem tiga fasa ;
Dge
Em ER EY EB
360O θ
0O 120o 240o
Gambar rajah gelombang sistem 3 Φ
3. Tiga (3) kelebihan sistem tiga fasa berbanding dengan satu fasa ;
i. Lebih ekonomi kerana kurang kos pembinaan dan penyelengaraan. Bagi
membekalkan sejumlah kuasa ketara yang sama dengan sistem satu fasa,
pengalir yang digunakan lebih kecil dan seterusnya keperluan kuprum dapat
dikurangkan.
ii. Mudah dipasang kerana talian atau kabel lebih kecil dan ringan. Ini
menyebabkan struktur penyokong yang kecil boleh didirikan pada jarak yang
agak jauh di antara penyokong.
iii. Peralatan 3 Φ seperti motor aruhan 3 Φ mempunyai ciriciri permulaan yang
dan kendalian yang lebih baik kerana kuasa seketikanya lebih stabil dan
tetap.
iv. Tenaga elektrik yang dibekalkan oleh sistem 3 Φ lebih tinggi berbanding 1 Φ .
v. Kebanyakan motor yang besar menggunakan motor aruhan 3 Φ kerana boleh
hidup sendiri tanpa memerlukan peralatan tambahan seperti pemuat, suis
empar atau litar tambahan yang lain
vi. Produksi (keluaran) dan kualiti kerja peralatan 3 Φ lebih baik berbanding
1 Φ kerana mempunyai kecekapan dan faktor kuasa yang lebih tinggi.
(Pilih tiga (3) sahaja)
download@
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/1
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3 Φ
OBJEKTIF AM
Unit
Memahami konsep-konsep asas sistem sambungan bintang dan
sambungan delta
OBJEKTIF KHUSUS
9 Menerangkan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara

Bintang yang mempunyai empat (4) pengalir.
9 Menyatakan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara

Delta yang mempunyai tiga (3) dawai hidup.
9 Membuktikan bahawa dalam sambungan Bintang ;

Arus talian = Arus fasa
Voltan talian = 3 Voltan fasa
9 Membuktikan bahawa dalam sambungan Delta;

Arus talian = 3 Arus fasa
Voltan talian = Voltan fasa
9 Mengirakan nilai kuasa di dalam sistem 3 Φ
9 Menyelesaikan masalah pengiraan yang melibatkan sambungan

Bintang dan Delta.
download@
INPUT
9.0 SAMBUNGAN BINTANG

Sambungan Bintang juga dikenali sebagai sambungan Wai (Y) atau STAR. Beban
pada setiap fasa kebiasaannya adalah seimbang . Sambungan jenis ini mempunyai
empat dawai pengalir iaitu tiga (3) dawai hidup dan satu (1) talian neutral;
a) Talian Merah, R
b) Talian Kuning, Y
c) Talian Biru, B
d) Talian Neutral, N
R (Talian Merah)
Beban
N (Talian Neutral)
Beban Beban
Y (Talian Kuning)
B (Talian Biru)
Rajah 9.1 : Sambungan Bintang
download@
9.0.1 Voltan Talian, VL

Voltan talian ( VL ) ialah nilai voltan yang diukur di antara dua talian hidup.
Manakala, voltan fasa ( VP ) ialah nilai voltan yang diukur di antara talian hidup
dengan talian neutral (Rajah 9.2).
R A
VP = ERN
VL
N
E
VL VP = EYN
VP = EBN
Y
B C
VL
Rajah 9.2 : Voltan Dalam Sambungan Bintang
Nilai dge dianggap positif apabila bertindak keluar dari titik neutral. ERN , EYN dan
EBN dinamakan Voltan fasa ( VP ). Beza fasa di antara voltan-voltan fasa adalah
sama iaitu 120o. Bagi sambungan bintang, hubungan matematik di antara voltan talian
dengan voltan fasa adalah seperti persamaan (9.1) di bawah ;
Vol tan Talian = 3 Vol tan Fasa
VL = 3 VP ( 9.1 )
Ingat !!!
download@
9.0.2 Arus Talian , I L

Arus talian ialah arus yang mengalir di dalam talian, manakala arus fasa pula
ditakrifkan sebagai arus yang mengalir di dalam fasa.
R I R = I L (Arus talian merah)
I PR = I P (Arus fasa merah)
I N = I L (Arus talian neutral)

N
I PB = I P (Arus fasa biru)
IY = I L (Arus talian kuning)

Y I PY = I P (Arus fasa kuning)
I B = I L (Arus talian biru)

B
Rajah 9.3 : Arus Dalam Sambungan Bintang
Merujuk kepada Rajah 9.3 di atas, bagi sambungan bintang, arus fasa ( I P ) iaitu I PR , I PY
dan I PB adalah sama nilainya dengan arus talian ( I L ) iaitu I R , IY dan I B . Dalam bentuk
persamaan matematik, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis seperti
persamaan (9.2).
Arus Talian = Arus Fasa

IL = IP
(9.2)
Ini pun
kena
ingat!!!
download@
Contoh 9.1 :
Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan 10Ω dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga –tiga galangan tersebut disambung secara bintang.
Penyelesaian :
Voltan talian , VL = 415 V (Voltan bekalan 3Φ = Voltan talian)

V 415
Voltan fasa , VP = L = = 239.6 V (kerana sambungan bintang)
3 3
Dapatkan nilai galangan , Z P = R 2 + X L ............................... pers. 1
2
di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(0.019) = 5.97 Ω .
∴ Z P = 102 + 5.97 2 = 11.65Ω
VP 239.6
Arus fasa, I P = = = 20.57 A
Z p 11.65
Arus talian, I L = I P = 20.57 A (kerana sambungan bintang)
Jika voltan bekalan yang

diberikan di dalam soalan
tidak dinyatakan voltan
talian atau voltan fasa,
maka itu adalah
Voltan talian , VL
download@
9.1 SAMBUNGAN DELTA ( Δ)

Di dalam sambungan delta hanya ada tiga(3) dawai pengalir sahaja iaitu talian merah
(R), talian kuning (Y) dan talian biru (B). Titik AB, BC dan AC adalah titik –titik
yang berada dalam bahagian fasa. Beban–beban yang terdapat di setiap fasa
selalunya seimbang iaitu sama magnitudnya.
Talian merah A
R
Beban Beban
Talian kuning Beban

Y
B C
Talian biru
B
Rajah 9.4 : Sambungan Delta
Sambungan delta
juga dikenali sebagai
sambungan Jaring
download@
9.1.1 Arus dan Voltan Dalam Sambungan Delta
IR = IL
R
I1 = I P I2 = I P
VL = VP
IY = I L
Y I3 = I P
IB = IL VL = VP
B
Rajah 9.5 : Arus Dan Voltan Dalam Sambungan Delta
Daripada Rajah 9.5 di atas, arus I1 , I 2 dan I 3 adalah arus setiap fasa dan dikenali sebagai
arus fasa ( I P ). Arus I R , IY dan I B adalah arus setiap talian dan dikenali sebagai arus talian
( I L ). Oleh kerana beban dalam keadaan seimbang, maka arus setiap fasa dan arus setiap
talian adalah sama (persamaan 9.3) dan berbeza fasa sebanyak 120o antara satu sama lain.
I1 = I 2 = I 3 = I P
I R = IY = I B = I L (9.3)
download@
Dalam sambungan delta, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis dalam
bentuk ungkapan matematik seperti persamaan (9.4).
Arus Talian = 3 Arus Fasa

IL = 3IP (9.4)
Di dalam sambungan delta, nilai voltan talian dan voltan fasa adalah sama kerana kedua-
duanya diukur di antara dua(2) dawai hidup. Dan ia boleh diungkapkan dalam persamaan
(9.5) di bawah.
Vol tan Talian = Vol tan Fasa

(9.5)
VL = V P
Untuk perhatian pelajar.

Takrifan bagi arus talian,
arus fasa dan voltan talian
bagi sambungan bintang
dan delta adalah sama.
download@
Contoh 9.2 :
Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan 10Ω dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga –tiga galangan tersebut disambung secara delta.
Penyelesaian :
Voltan talian , VL = 415 V (Voltan bekalan 3Φ = Voltan talian)

Voltan fasa , VP = 415V (kerana sambungan delta)
Dapatkan nilai galangan , Z P = R 2 + X L
2
di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(0.019) = 5.97 Ω .
∴ Z P = 102 + 5.97 2 = 11.65Ω
VP 415
Arus fasa, I P = = = 35.9 A
Z p 11.65
Arus talian, I L = 3 I P = 3 (35.9) = 62.18 A (kerana sambungan delta)
Bandingkan
jawapan anda
dengan contoh 9.1
download@
9.2 KUASA DALAM SISTEM 3 Φ

Kuasa dalam sistem tiga fasa adalah sama dengan kuasa yang ada di dalam sistem
satu fasa iaitu kuasa ketara, kuasa aktif (kuasa sebenar) dan kuasa regangan (reaktif).
9.2.1 Kuasa Ketara (VA)

Dalam sistem 3 fasa yang mempunyai beban seimbang, jika ;
IP = Arus fasa, I L = Arus talian

Vp = Voltan fasa, VL = Voltan talian
Kuasa ketara setiap fasa :

S P = VP I P (9.6)
Jumlah kuasa ketara dalam sistem 3 Φ :

S3Φ = 3xSP
= 3VP I P
= 3VL I L (9.7)
9.2.2 Kuasa Aktif (W)

Kuasa aktif juga dipanggil kuasa purata atau kuasa sebenar.
Kuasa aktif setiap fasa :
PP = VP I P cosθ (9.8)
Jumlah kuasa aktif dalam sistem tiga fasa :

P3Φ = 3 xPP
= 3VP I P cosθ
bagi sambungan DELTA :
I
VL = VP dan I P = L
3
IL
dari pers. (9.8) : P3Φ = 3VP I P = 3V L x x cos θ
3
= 3VL I L cosθ (9.9)
download@
P3Φ = 3VL I L cos θ

formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.
9.2.3 KUASA REAKTIF (VAR)

Kuasa reaktif juga di panggil kuasa regangan atau kuasa khayal.
Kuasa reaktif setiap fasa :

QP = VP I P sin θ
Jumlah kuasa reaktif dalam sistem tiga fasa :

Q3Φ = 3 xQP
= 3VP I P sin θ (9.10)
bagi sambungan DELTA :

IL
VL = VP dan IP =
3
dari pers. (9.8) : Q3Φ = 3VP I P sin θ = 3V L x

IL
x cos θ
3
= 3VL I L sin θ (9.11)
Q3Φ = 3VL I L sin θ

formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.
Formula-formula
kuasa sistem 3 Φ bagi
sambungan bintang dan
delta adalah sama.
download@
9.2.4 Gambar rajah Segitiga Kuasa

Ketiga –tiga kuasa dalam sistem tiga fasa yang diterangkan di atas boleh digambarkan
dengan menggunakan gambar rajah segitiga dalam Rajah 9.6. Segitiga ini dipanggil
segitiga kuasa (Rujuk 7.11.4) .
S = VI
Q
θ
P
Rajah 9.6 : Gambar Rajah Segitiga Kuasa
Contoh 9.3
Daripada soalan Contoh 9.2, kirakan jumlah kuasa ketara, kuasa aktif dan kuasa regangan.
i). Jumlah kuasa ketara, S3Φ = 3VL I L = 3 (415)(62.18) = 44.7 kVA

R
ii). Jumlah kuasa aktif, P3Φ = 3VL I L cosθ = 3 (415)(62.18)( )
Z
10
= 44695.1( ) = 38.4 kW
11.65
iii). Jumlah kuasa regangan , Q3Φ = 3V L I L sin θ = 3 (415)(62.18) sin 30.9o

= 22.9 kVAR
Nota :
R 10
Cosθ = = = 0.8584
Z 11.65
θ = cos −1 (0.8584) = 30.9 o
download@
AKTIVITI 9

aktiviti berikut. Sekiranya masih kabur, sila jumpa
pensyarah
9.1 Berikan definisi bagi arus talian, arus fasa dan voltan talian di dalam sistem tiga fasa.
9.2 Buktikan formula jumlah kuasa ketara, S3Φ = 3VL I L di dalam sistem tiga fasa.
9.3 Senaraikan kuasa-kuasa yang ada di dalam sistem satu fasa dan tiga fasa.
9.4 Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan delta diberikan bekalan kuasa 400V.
Arus talian 20A dan kuasa diambil oleh motor ialah 10kW. Kirakan ;
i. Voltan fasa
ii. Arus fasa
iii. Galangan
iv. Faktor kuasa
download@
MAKLUM BALAS 9
9.1 Arus talian – arus yang mengalir di dalam talian

Arus fasa – arus yang mengalir di dalam fasa
Voltan talian – Voltan yang diukur di antara dua wayar hidup.
9.2 Diketahui kuasa ketara setiap fasa, S P = VP I P

Jumlah kuasa ketara dalam sistem 3 Φ :
S3Φ = 3xS P
= 3 VP I P (1)
I
bagi sambungan delta, VL = VP dan I P = L (2)
3
IL
masukkan (2) ke dalam (1) : S3Φ = 3 xVL x = 3VL I L (terbukti).
3
(Nota : Jawapan akan sama jika anda menggunakan sambungan bintang)
9.3 Kuasa-kuasa yang wujud di dalam sistem satu fasa sama dengan kuasa yang ada di
dalam sistem tiga fasa iaitu ;
i. Kuasa ketara, S
ii. Kuasa aktif / sebenar, P
iii. Kuasa reaktif, Q.
download@
Penilaian Kendiri
1. Lukiskan dan labelkan bahagian-bahagian penting bagi sistem 3 fasa sambungan

delta.
2. Dalam sistem penjanaan, penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik terdapat dua
sistem yang biasa digunakan iaitu sistem satu fasa dan sistem tiga. Terangkan
perbezaan kedua-dua sistem dari segi definisi, sambungan talian dan bentuk
gelombang.
3. Tiga(3) gegelung seimbang mempunyai pemuat 9.8 μF , pearuh 0.8H dan perintang
20 Ω bagi setiap fasa. Jika voltan bekalan 415V, 50Hz disambung secara delta,
kirakan ;
i. Arus fasa dan arus talian
ii. Faktor kuasa
iii. Kuasa sebenar
4. Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan Bintang diberikan bekalan kuasa
400V. Arus talian yang mengalir ialah 20A, kirakan kuasa yang dilesapkan jika faktor
kuasa litar ialah 0.78.
Selamat Mencuba !
Jumpa pensyarah
untuk mengetahui
jawapannya.
download@
1. Bahagian-bahagian utama sambungan Delta
Talian merah Arus talian, I L A

R
VL = VP Beban Beban
Talian kuning Beban

Y
B C
Talian biru
B
Dalam sambungan delta, hubungan di antara arus talian dan arus fasa, voltan talian dan
voltan fasa boleh ditulis dalam bentuk ungkapan matematik seperti persamaan di bawah ;
Arus Talian = 3 Arus Fasa

IL = 3IP
Vol tan Talian = Vol tan Fasa
VL = VP
download@
2. Perbezaan antara sistem tiga fasa dan sistem satu fasa adalah :
SISTEM 1 Φ SISTEM 3 Φ
Definisi : Definisi :
Sistem yang mempunyai dua(2) kabel/dawai Sistem yang mempunyai tiga(3) kabel dari
penyambung dari bekalan ke beban iaitu, bekalan ke beban iaitu fasa merah (R), fasa
kabel hidup (L) dan kabel neutral (N). kuning (Y) dan Fasa biru (B).
Sambungan Talian : Sambungan Talian :
Kabel hidup R
Y
240V beban 240V 415V
B
Kabel neutral N
Bentuk gelombang : Bentuk gelombang :

Voltan Voltan
R Y B
240V 415V
360
0 π 2π θ 0
120 240 θ
download@
3. Diberi, C = 9.8 μ F, L = 0.8H, R = 20 Ω , VL = 415V dab f = 50Hz.

1 1
XC = = = 324.81 Ω
2πfC 2π (50)(9.8 x10− 6 )
X L = 2πfL = 2π (50)(0.8) = 251.33 Ω
Z P = R 2 + ( X C − X L ) 2 = 20 2 + (324.81 − 251.33) 2 = 76.15 Ω
VP = VL = 415V (kerana sambungan delta)

VP 415
i. Arus fasa , I P = = = 5.45 A
Z P 76.15
Arus talian , I L = 3I P = 3 (5.45) = 9.44 A (sambungan delta)
R 20
ii. Faktor kuasa, cos θ = = = 0.263
Z 76.15
iii. Kuasa sebenar, P3Φ = 3 (415)(9.44) = 6785.5 W
4. Diberi, VL = 400V dan I L = 20 A

Kuasa yang dilesapkan = kuasa sebenar
P3Φ = 3VL I L cosθ = 3 (400)(20)(0.78) = 10.81kW
Yahoo!!!
Aku berjaya
menjawab
semua soalan
dengan betul.
download@

E1063 - Teknologi Elektrik 1

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

E1063 - Teknologi Elektrik 1

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

MODUL

ROSPI BIN MAT HUSIN (POLISAS)

BIODATA PENULIS MODUL

Nama : Rospi Bin Mat Husin

Kelulusan : Ijazah Kej. Elektrik & Elektronik(USM, 2001).

Nama : Abdull Nasir Bin Abdullah

Kelulusan : B.Sc. (Electrical Engineering) (USA, 1988).

Nama : Azli Bin Omar

Kelulusan : Ijazah Kej. Elektrik & Elektronik(USM, 2001).

GRID KURIKULUM MODUL

UNIT 1 : PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK ( 4 JAM)

UNIT 2 : ANALISIS LITAR ELEKTRIK (4 JAM)

UNIT 3 : SISTEM BEKALAN ELEKTRIK ( 4 JAM)

UNIT 4 : SISTEM PEMASANGAN ELEKTRIK ( 4 JAM)

UNIT 5 : PRINSIP ASAS PEARUH (INDUCTOR) ( 3 JAM)

UNIT 6: PRINSIP ASAS PEMUAT (CAPACITOR) ( 2 JAM)

UNIT 7 : LITAR ARUS ULANG ALIK ( 3 JAM)

UNIT 8 : SISTEM TIGA FASA (3 Φ ) ( 3 JAM)

UNIT 9 : KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3 Φ ( 3 JAM)

PANDUAN MENGGUNAKAN MODUL

3. Pada permulaan unit, objektif am dan khusus dinyatakan.

4. Setiap unit mengandungi urutan aktiviti dan diberikan simbol berikut :

Bahagian ini mengandungi objektif am dan khusus setiap

MAKLUMBALAS KEPADA AKTIVITI

Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang

Penilaian kendiri menguji kefahaman anda dalam setiap unit.

MAKLUMBALAS KEPADA PENILAIAN KENDIRI

Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang

5. Anda perlu mengikuti unit demi unit yang disediakan.

PRA-SYARAT KEMAHIRAN & PENGETAHUAN

• Memahami konsep asas litar elektrik.

PERALATAN & SUMBER YANG DIPERLUKAN BERSAMA MODUL

1. Edward Hughes, Electrical Technology, Longman, 1975

PENGENALAN KEPADA LITAR ELEKTRIK

Memahami konsep-konsep asas litar elektrik, arus,

Unit OBJEKTIF KHUSUS

Di akhir unit ini anda dapat :

9 Mentakrifkan kuantiti-kuantiti asas elektrik.

9 Menentukan jenis-jenis litar elektrik.

9 Menyatakan hubungan di antara arus, voltan

9 Mentakrifkan maksud kuasa elektrik

9 Menerangkan maksud tenaga elektrik

1.0 PENGENALAN KEPADA ELEKTRIK

1.1 KUANTITI ASAS ELEKTRIK

1.1.1 Daya Gerak Elektrik (d.g.e)

1.1.2 Cas Elektrik

1.1.4 Bezaupaya (voltan)

1.1.8 Separa Pengalir (semikonduktor)

1.2.1 Panjang pengalir, A

di mana, A = Luas permukaan ( m2)

Diberi, d = 10 x10−3 m , A = 1.5 x103 m , ρ = 0.025 x10−6 Ωm

1.3 JENIS-JENIS LITAR ELEKTRIK

1.3.1 Litar Lengkap

Rajah 1.1 : Litar Mudah/Asas

1.3.2 Litar Tidak Lengkap

Rajah 1.2 : Litar Buka

1.3.2.2 Litar pintas - sambungan pada punca bebannya dipintaskan dengan

Rajah 1.3 : Litar Pintas

1.4 HUKUM OHM

1.4.1 Rintangan Linear Dan Rintangan Tidak Linear

Rajah 1.4 : Graf V melawan I pada rintangan tetap

Rajah 1.5 : Graf V melawan I pada rintangan tidak tetap

i). Untuk R = 10,