Anda di halaman 1dari 34

Hari Pneumonia se-Dunia ke X

12 November 2018

Epidemiologi Pneumonia
Pneumonia Pembunuh Balita di Dunia
• WHO menyebut pneumonia: “The
Forgotten Killer” pada balita

• Jumlah kematian karena pneumonia


pada tahun 2015 adalah 944.000
dari 5,9 juta kematian balita

• 99% kematian pneumonia anak di


negara berkembang

• Tujuan global 2025:


1. Angka kematian akibat pneumonia
kurang dari 3 per 1000 KH
2. Mengurangi insidensi pneumonia
berat sebesar 75% dibanding tahun
2010
Penyebab Pneumonia

Others
(Fungi, Virus)
30%
S.Pneumonia
(Pneumococcus)
50%
Severe Pneumonia cases
H.Influenza tipe
B 20%

Streptococcus pneumoniae: penyebab paling


sering pneumonia bakterial pada anak
1. UNICEF; WHO. Pneumonia: The Forgotten Killer of Children. 2006.
2. Pneumonia. Fact Sheet No. 331. Updated November 2014. WHO.
Beban Masalah Pneumonia
• Penyebab kematian
tunggal pada anak
terbesar di seluruh dunia
• Setiap tahun, pneumonia
membunuh sekitar 1,8
juta anak di bawah 5
tahun
– 20% dari seluruh kematian
balita) di seluruh dunia
– Lebih tinggi dari kematian
akibat AIDS, malaria dan
campak digabungkan
• Terdapat sekitar 155 juta
kasus pneumonia di
seluruh dunia setiap
tahunnya
Beban Masalah Pneumonia

Millenium Development Goals


• Goal 4: Reduce child mortality
– Menurunkan angka kematian anak sebesar 2/3 dari
1990 hingga 2015

A World Fit for Children –Plan of Action: Goals,


Strategies and Actions
• Menurunkan angka kematian anak akibat infeksi
pernapasan akut sebesar 1/3 sejak 2000 hingga
2010
Beban Masalah Pneumonia

• Pneumonia merupakan penyebab dari 16%


kematian balita, yaitu diperkirakan sebanyak
920.136 balita di tahun 2015
• Pneumonia menyerang semua umur di semua
wilayah, namun terbanyak adalah di Asia Selatan
dan Afrika sub-Sahara
• Populasi yang rentan terserang pneumonia
adalah anak-anak usia kurang dari 2 tahun, usia
lanjut lebih dari 65 tahun dan orang yang
memiliki masalah kesehatan (malnutrisi,
gangguan imunologi)

www.who.int, fact sheet, pneumonia, updated September 2016


MDG 4: INFANTS AND UNDER FIVE MORTALITY

120
AKB
91 AKBA
Kematian per 1.000 kelahiran hidup

90 81 Kem. Neonatal
AKB RPJMN
68
AKBA MDG
57 58 AKB MDG
60
46 46 44

32 35 34
30 32
26
30 20 19 26
23

0
1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 2012 2015

7
Beban Masalah Pneumonia

• Prevalens terbesar
pneumonia: Asia Selatan
dan Afrika
• Setiap menit 1 anak balita
meninggal akibat
pneumonia di wilayah Asia
Tenggara
• Insidens pneumonia di
negara : 10-20 kasus/100
anak/tahun (10-20% anak).
• Hanya 25 % anak dengan
pneumonia di Asia Tenggara
yang mendapatkan terapi
antibiotik yang memadai
Beban Masalah Pneumonia

• Indonesia: tingkat kejadian


pneumonia tertinggi ke-6 di seluruh
dunia.
• Survey Kesehatan Rumah Tangga
(SKRT) 1992, 1995 dan 2001
– Pneumonia sebagai urutan terbesar
penyebab kematian pada balita.
• Riset Kesehatan Dasar (Riskesdas)
2007
– Pneumonia merupakan salah satu
penyebab kematian balita terbanyak.
Permasalahan Pneumonia
di Indonesia
FaktorRisiko
Faktor risiko
BBLR

Tidak ASI Malnutrisi

Immunisasi tdk Defisiensi vit A


lengkap

PNEUMONIA
Bayi, balita Cuaca dingin

Prevalens karier
‘Kumis pa joko’ patogen tinggi

Pajanan polusi
dalam & luar ruang
ETS, biomass fuel, vehicle &
industry pollution
KELOMPOK RISIKO TINGGI
Risk group Condition
Chronic heart disease (Particularly cyanotic congenital heart disease and cardiac
failure)
Chronic lung disease†(Including asthma if treated with high-dose oral
Immunocompetent corticosteroid )
children
Diabetes mellitus
Cerebrospinal fluid leaks
Cochlear implant
Children with functional or Sickle cell disease and other hemoglobinopathies
anatomic asplenia Congenital or acquired asplenia, or splenic dysfunction
HIV infection
Chronic renal failure and nephrotic syndrome

Children with Diseases associated with treatment with immunosuppressive drugs or radiation
immunocompromising therapy, including malignant neoplasms, leukemias, lymphomas and Hodgkin
conditions disease; or solid organ transplantation
Congenital immunodeficiency Includes B- (humoral) or T-lymphocyte deficiency;
complement deficiencies, particularly C1, C2, C3, and C4 deficiency; and
phagocytic disorders (excluding chronic granulomatous disease).

Advisory Committee on Immunization Practices, 2010.


Streptococcus pneumoniae
• Bakteri Gram Positif1
• Kapsul Polisakarida1,2
– Faktor Virulensi
– Serotype
– Target Vaksin
• Ada lebih dari 90 serotype1,2
– Belasan serotype berperan
Streptococcus sp. Chains of nearly-spherical bacteria. From The Rockefeller University.

dalam 70% - 93% kasus IPD


secara global3
– Patogen yang biasanya
teradapat di nasofaring1

1. CDC. Epidemiology and prevention of vaccine-preventable diseases. 11th ed. 2009;217-230.


2. WHO. Acute respiratory infections (update September 2009). http://www.who.int/vaccine_research/diseases/ari/en/print.html. Accessed March 16, 2010.
3. Hausdorff WP et al. Clin Infect Dis. 2000;30(1):100-121.
4. Centers for Disease Control and Prevention. Epidemiology and Prevention of Vaccine Preventable Diseases. The Pink Book. 11th Edition. May 2009.
Karier Nasofaring di Padang, Bandung, Lombok
Universitas Padjajaran, Universitas Andalas, Universitas Mataram, Murdoch Children’s Research
Institute, The University of Melbourne, London School of Hygiene and Tropical Medicine, PATH

Study cross sectional pada 302 anak sehat usia 12-24 bulan

Overall NP carriage:
• S.pneumoniae: 49.5%
• H.influenzae: 27.5%
• M.Catarrhalis 42.7%
• S.aureus: 7.3%

Sudigdoadi S, Dunne E, Murad C, et al. Interactions etween S.pneumoniae, M. catarrhalis, H. influenzae, and S.aureus in the Nasopharynx. Poster in
ISPPD 11th. April 2018, Melbourne
Karier Nasofaring di Padang, Bandung,
Lombok
Universitas Padjajaran, Universitas Andalas, Universitas Mataram, Murdoch Children’s Research
Institute, The University of Melbourne, London School of Hygiene and Tropical Medicine, PATH

Anak usia 12-24 bulan: 20 serotype paling sering per daerah

Dunne EM, Murad C, Sudigdoadi S, et al. OneCarriage of Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, and Staphylococcus
aureus in Indonesian children: A cross-sectional study. Plos One 2018;13(4): e0195098.
21

Karier Nasofaring Pneumokokus di Indonesia


Ringkasan

Provinsi Tahun Subyek N paling%sering


Serotype positif
Lombok 1 1997 Anak, 0-25 bulan 6, 23,484
15, 33, 12, 1948
Bandung 2 2002-3 Anak, 2 – 59 bulan 6B, 19F,
101223F, 14 60
Bandung 3 2004 Anak, 0-8 minggu 19F, 123
14, 6B, 6C 11.4
Semarang4 2010 Anak, 6-60 bulan 6A/B, 15 B/C, 11A, 23F,19F
243 43
Lombok5 2012 Anak, 2-60 bulan 1200
6A/B, 46
19F, 23F, 15 B/C,19A
Jakarta6 2012 Anak (HIV) 4-144 90 6A/B, 23F,46
19F, 19A, 11A
bulan 6A/6B, 19F, 3, 14, 23F
Gunung 2017 Anak, <5 tahun 1008 31.2
Kidul7 6A/6B, 19F, 23F, 19A, 14
Sumba7 2017 Anak, <5 years 814 84.5

Karier nasofaring pada balita, pada umumnya sekitar 46% (31.2%-84.5%)


1. Soewignjo S, Gessner BD, Sutanto A, et al. Streptococcus pneumoniae Nasopharyngeal Carriage Prevalence, Serotype Distribution, and Resistance Patterns among Children on Lombok Island, Indonesia. CID.
2001;32:1039-43 2. Murad C, Agustian D, de Gouveia L, et al. Serotype Distribution and Antimicrobial Resistance of Nasopharyngeal Pneumococci Among Children < 5 years with Non-Severe Pneumonia in Bandung,
Indonesia, 2002-2003. Abstract WSPID 2009 3.Kartasasmita CB, Murad C, de Gouveia L, et al. Nasopharyngeal Carriage of Streptococcus pneumoniae in Indonesia: Neonatal Acquisition and Intrafamilial Transmission
Bandung, Indonesia, 2006 4. Farida H, Severin JA, Gasem MH, et al. Nasopharyngeal Carriage of Streptococcus pneumonia in Pneumonia-Prone Age Groups in Semarang, Java Island, Indonesia. Plos One. 2014: 9(1):1-3 5.
Hadinegoro SR, Prayitno A, Khoeri MM, et al. Nasopharyngeal carriage of Streptococcus pneumoniae in healthy children under five years old in Central Lombok Regency, Indonesia. Southeast Asian J Trop Med Public
Health 2016;47(3):485-493 6.Safari D, Kurniati N, Waslia L, et al. Serotype Distribution and Antibiotic Susceptibility of Streptococcus pneumoniae Strains Carried by Children Infected with Human Immunodeficiency Virus.
Plos One. 2014;9(10):1-7 7.Safari D, Daningrat WOD, Khoeri M, et al. Risk Factors of Pneumococcal Carriage in Children Under 5 Years of Age in Indonesia. Poster No.198 ISPPD 11th. April 2018, Melbourne
Important Serotypes of PCV

IPD 19A Gloally emerging


AOM antibiotic resistance
High mortality
7F

Asia-Pacific 4 6B
IPD 1 Frequent complications
18C 3
9V 14 18C Globally common in AOM
Invasiveness/mortality
Epidemic IPD 5
19F 23F
Frequent in
developing regions
6A Invasive diseases, AOM
Resistance to antibotic
Argentina, PCV 2+1

Perawatan RS karena Pneumonia Pneumokokus pada Balita


Perawatan RS karena
Perawatan RS Pneumonia Pneumokokus* Pneumonia Pneumokokus+Empiema†

~72% ~64%
11.8 reduction reduction
10.9
(per 10,000 admissions)

(95% CI 8.4–15.9)
Hospitalization rates

(95% CI 7.2–14.5)

3.3 3.9
(95% CI 1.6–5.9) (95% CI 1.6–6.2)

The pre-PCV period was 2009–2011; the post-PCV period was 2012–2013.

Perawatan RS Pneumonia Pneumokokus menurun ~72% setelah


program imunisasi PCV. Perawatan RS karena Pneumonia
Pneumokokus + Empiema menurun ~64% pada periode yang sama
*P-CAP was pneumococcal CAP confirmed by positive blood culture.
†P-PD was pneumococcal pulmonary disease defined as P-CAP plus pneumococcal empyema.

IPD refers to PE, P-CAP, meningitis, bacteremia, peritonitis, arthritis, cellulitis and other.
CAP=community-acquired pneumonia; CI=confidence interval; PE=pneumococcal empyema; P-CAP= pneumococcal community-acquired pneumonia; P-PD=pneumococcal pulmonary
disease (P-CAP+PE). 23
López EL, et al. J Pediatric Infect Dis Soc. 2017; doi: 10.1093/jpids/piw089.
The Route of Infection
Penyakit
Pneumokokus
Invasif

Meningitis

Karier Nasofaring
Bakteremia

Otitis Media
Akut

Herd effect

Pneumonia
24
Rute patogenik infeksi S.pneumoniae. Organ yang terinfeksi melalui udara (biru) dan rute hematogenik (merah)
Bogaert D, de Groot R, Hermans PWM. Streptococcus pneumoniae colonisation: the key to pneumococcal disease. The Lancet Inf Dis 2004;4:144-54
Pneumonia Pneumokokus (1/2)

Biasanya diawali iritasi ringan pada


saluran nafas atas yang disebabkan
infeksi virus

Apabila pneumokokus terdapat di saluran nafas


bawah biasanya dikeluarkan oleh mukosilier,
batuk, peptida antimikroba, dan innate immunity.

Apabila sistem ini tidak mampu mengeliminasi patogen,


inflamasi sistemik muncul dengan tanda dan gejalan
pneumonia bakterial.

van der Poll T, Opal SM. Pathogenesis, treatment, and prevention of pneumococcal pneumonia. The Lancet 2009;374:1543-56
Pneumonia Pneumokokus (2/2)

Penyakit yang berat mulainya mendadak dan


berkembang disertai menggigil, demam,
lemas, batuk, dan sesak nafas.

Batuk akan menjadi purulen, terkadang


disertai kecoklatan atau bercak darah serta
nyeri dada respirophasic dan sesak yang
memberat.

Apabila tidak diobati, dapat berkembang menjadi gagal


nafas akut, septic shock, kegagalan multiorgan, dan
kematian dalam beberapa hari setelah onset.

van der Poll T, Opal SM. Pathogenesis, treatment, and prevention of pneumococcal pneumonia. The Lancet 2009;374:1543-56
Pewarnaan Gram pada Pneumonia Pneumokokus Akut

• Penampilan klinis pneumonia pneumokokus tidak tipikal pada sebagian


pasien dan diagnosisnya sulit
• IPD bisa tak kentara pada fase awal neonatus, lansia, pasien
imunokompromais, dan mereka dengan komorbid.
• Pasien dapat muncul dengan gejala ekstrapulmoner (meningitis, sepsis,
perikarditis, peritonitis, mastoiditis, dan endokarditis) sebelum
jelas terbukti pneumonia bakterial
van der Poll T, Opal SM. Pathogenesis, treatment, and prevention of pneumococcal pneumonia. The Lancet 2009;374:1543-56
S. pneumoniae Colonization
NP Colonization PCV

Pneumococcal Disease Transmission

Invasion into Bloodstream Local Invasion

Non-invasive (mucosal)
Invasive Disease
Diseases

Meningitis Bacteremia Non-bacteremic Pneumonia

Bacteremic
Sepsis Otitis Media
Pneumonia

Sinusitis
Streptococcus pneumoniae : penyebab IPD
(Invasive Pneumococcal Disease) dan Penyakit Pneumokokus

Diplokokus Gram-positif 1,2


Kapsul Polisakarida 3-5
Faktor virulensi
Menentukan serotipe
Target vaksin
>90 serotipe 6
– Belasan serotipe bertanggung
jawab atas 70% to 93% kasus
penyakit invasif di seluruh dunia3

1. Centers for Disease Control and Prevention. Epidemiology and Prevention of Vaccine Preventable Diseases. The Pink Book. 11 th Edition. May
2009. 2. Watson DA et al. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 1995;14:479-490. 3. Peter G, Klein JO. In: Principles and Practice of Pediatric
Infectious Diseases. 3rd ed. New York, NY: Churchill Livingstone, 2008: 725 - 33). 4. Dagan R et al. In: Textbook of Pediatric Infectious Diseases.
Vol 1. 5th ed. Philadelphia, PA: Saunders; 2004. 5. Weinberger DM et al. PLoS Pathog 2009;5(6):e10000476. 6. Gladstone RA et al. J Med
Microbiol Press 2011; 60: 1-8.
Penularan

Penularannya melalui percikan


ludah (udara) pada saat kita :
– Bersin
– Batuk
– Berbicara

Kuman Pneumokokus ditemukan


secara NORMAL pada daerah hidung
dan tenggorokan
Udara berperan penting dalam
penyebaran pneumonia

Kualitas
Udara

Rilla Fahimah, Endah Kusumowardani Kualitas Udara Rumah dengan Kejadian Pneumonia Anak Bawah Lima Tahun (di Puskesmas Cimahi Selatan
dan Leuwi Gajah Kota Cimahi) Makara J. Health Res., 2014; 18(1): 25-33 doi: 10.7454/msk.v18i1.3090
Penyebaran Penyakit Pneumokokus

Infeksi Berat Pembawa dan


menyebar ke orang lain
– sepsis
– meningitis

Resistensi antibiotik
Infeksi Mukosal
– Infeksi telinga tengah
– Infeksi sinus
– Infeksi konjungtiva
– Pneumonia
TERIMA KASIH

Anda mungkin juga menyukai