Modul Latihan Kelab Kitar Semula Sekolah Rendah PDF

1
MODUL LATIHAN
KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH RENDAH
EDISI KEMAS KINI 2018
oleh
Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan

Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp)
2018
Dengan Kerjasama
Kementerian Pendidikan Malaysia

ISBN 978-967-1555-62-0
Hak Cipta Terpelihara
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp), 2018
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluarkan mana-mana

bahagian daripada bahan cetakan ini atau memindahkannya ke dalam
sebarang bentuk melalui sebarang cara, sama ada secara elektronik atau
mekanik, termasuk fotokopi, rakaman atau sebarang bentuk penyimpanan
maklumat dan sistem menyalin, sebelum mendapat keizinan bertulis
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp).
Diterbitkan oleh
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp).

Blok J, MKN Embassy Techzone,
Jalan Teknokrat 2,
63000 Cyberjaya,
Selangor
www.swcorp.com.my
i
Bismillahir Rahmanir Rahim.
Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.
Modul Latihan Kelab Kitar Semula Edisi Kemas Kini 2018 merupakan terjemahan
hasrat, manifestasi dan aspirasi Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
(KPKT) dalam menyediakan persekitaran kediaman yang bersih dan selesa untuk
rakyat Malaysia. Umum mengetahui bahawa ia merupakan antara cabaran besar
kerajaan untuk melahirkan generasi yang melihat alam ini sebagai amanah yang
harus dijaga dan dipelihara sebagai sebuah tanggungjawab bersama.
Sekalung penghargaan kepada Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan

Pembersihan Awam (SWCorp) di atas penerbitan modul latihan ini dan menjadi
peneraju kepada pembudayaan amalan 3R (Reduce, Reuse, Recycle).
Selaras dengan Dasar Pengurusan Sisa Pepejal Negara (DPSPN), adalah diharapkan
dimensi pengurusan sisa pepejal dan amalan 3R yang digarap dalam modul ini,
dapat diadaptasikan dan memberi kesan berantai terhadap gaya hidup yang
bermula dari sekolah.
Sebagai kementerian yang bertanggungjawab demi memastikan Negara dalam

keadaan bersih, indah dan sejahtera, KPKT optimis supaya masyarakat sentiasa
menyokong penuh segala usaha yang dilaksanakan, agar setiap perancangan
yang telah dibuat dapat direalisasikan dengan jayanya.
Terima kasih diucapkan kepada Kementerian Pendidikan Malaysia yang telah

memberi kerjasama penuh dalam melaksanakan modul ini. Bersama kita menjadi
penggerak bagi menjamin kebersihan persekitaran yang berkualiti dan kelestarian
alam sekitar sebagai nadi dalam mengiringi kemajuan yang gemilang.
YB Puan Hajah Zuraida Binti Kamaruddin

Menteri
Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
ii
Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.
Bersyukur ke hadrat Illahi dengan limpah kurnianya, Perbadanan Pengurusan Sisa

Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp) berjaya menerbitkan Modul Latihan
Kelab Kitar Semula Edisi Kemas Kini 2018 untuk kegunaan di sekolah rendah dan
menengah.
Menyedari tahap kesedaran yang masih rendah dalam kalangan masyarakat

berkenaan pengurusan sisa pepejal yang mampan, SWCorp sentiasa mengambil
langkah proaktif bagi meningkatkan pengetahuan di setiap lapisan masyarakat
dengan memastikan pendidikan berkenaan amalan 3R (Reduce, Reuse, Recycle)
dapat disampaikan menerusi saluran yang tepat. Bagi tujuan tersebut, pelbagai
program berteraskan perkongsian maklumat dilaksanakan bagi meningkatkan
kefahaman merentas spektrum dan lapisan masyarakat.
Sehubungan itu, inisiatif-inisiatif yang bersesuaian dengan penerimaan golongan

kanak-kanak dan remaja diadaptasikan dalam modul latihan Kelab Kitar Semula
yang telah digubal dan diguna pakai sejak tahun 2013. Bagi memastikan matlamat
utama Modul Latihan Kelab Kitar Semula ini tercapai, pihak SWCorp sentiasa
cakna terhadap keperluan modul berdasarkan peredaran masa dan komited bagi
mengemas kini dan menambah baik modul ini selaras dengan keperluan semasa.
Saya berharap agar Modul Kelab Kitar Semula Edisi Kedua ini dapat menjadi
panduan kepada guru-guru dalam usaha memupuk amalan kebersihan dan
pengurusan sisa pepejal yang mampan dalam diri ahli kelab kitar semula seterusnya
melahirkan generasi akan datang yang lebih menghargai alam sekitar.
Saya mengambil kesempatan ini juga untuk merakam setinggi-tinggi penghargaan

dan tahniah kepada warga kerja SWCorp dan Kementerian Pendidikan Malaysia
atas usaha mengemaskini, menambahbaik dan menerbitkan modul latihan ini.
Semoga usaha dan kerjasama yang disumbangkan dalam penyediaan modul ini
akan memberi kesan positif kepada agama, bangsa dan negara.
YBhg. Dato’ Dr. Zulkapli Bin Mohamed

Ketua Pegawai Eksekutif
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp)
Pengenalan
Modul Kelab Kitar Semula ini merupakan sebuah dokumen yang diterbitkan
bertujuan menjadi panduan kepada pihak sekolah bagi menjalankan aktiviti-aktiviti
kokurikulum melalui Kelab Kitar Semula yang diwujudkan di sekolah-sekolah. Modul
Kelab Kitar Semula ini padat dengan informasi berkenaan dengan pengurusan sisa
pepejal yang diamalkan di Malaysia dan pendekatan menguruskan sisa pepejal
melalui amalan 3R (reduce, reuse, recycle).
Melalui modul ini juga, ahli-ahli kelab kitar semula akan diterapkan dengan nilai-
nilai menghargai alam sekitar menerusi amalan pengurusan sisa pepejal yang baik.
Modul Kelab Kitar Semula ini merupakan penerbitan edisi ke-2 ini dan ia merupakan
rentetan daripada penerbitannya untuk edisi kali pertama pada tahun 2013 dengan
pengemaskinian maklumat dan aktiviti-aktiviti yang lebih menarik dan berkesan.
Modul ini mengandungi 6 unit merangkumi topik bagi mengukuhkan pengetahuan
asas pengurusan sisa pepejal sehinggalah kepada mengaplikasi pengetahuan
tersebut dalam aktiviti-aktiviti amali.
Modul ini juga merupakan hasil garapan pihak Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal
dan Pembersihan Awam (SWCorp) dengan kerjasama dengan pihak Bahagian
Kesenian dan KoKurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia yang mempunyai
pengalaman yang luas dalam aspek pengurusan sisa pepejal dan penyediaan
modul kokurikulum di peringkat sekolah.
9
TAUTAN KATA MENTERI

i
KEMENTERIAN PERUMAHAN DAN KERAJAAN TEMPATAN
SEKAPUR SIRIH KETUA PEGAWAI EKSEKUTIF

ii
PERBADANAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL
DAN PEMBERSIHAN AWAM

PENGENALAN
KURIKULUM MODUL LATIHAN KELAB KITAR SEMULA 1

SEKOLAH RENDAH
RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH 2-8
UNIT 1 : Asas Pengurusan Sisa Pepejal 9-24
UNIT 2 : 3R (Reduce, Reuse, Recycle) 25-35
UNIT 3 : Pengkomposan 36-47

UNIT 4 : Projek Sekolah Sisa Sifar 48-60
UNIT 5 : Hari Kitar Semula 61-68
UNIT 6 : Eksplorasi Cilik 3R 69-73
GLOSARI 74-75
PENGHARGAAN 76
1
CADANGAN KURIKULUM BAHARU PROGRAM KITAR SEMULA SEKOLAH RENDAH

KELAB: KELAB KITAR SEMULA
Standard
STANDARD Kandungan
KANDUNGAN Standard Pembelajaran
STANDARD PEMBELAJARAN
1.0 Asas Pengurusan Sisa Pepejal 1.1 Memahami definisi sisa pepejal
• Definisi sisa pepejal 1.2 Memahami punca janaan sisa
• Jenis sisa pepejal pepejal di Malaysia
• Komponen pengurusan sisa pepejal di 1.3 Memahami komponen pengurusan
Malaysia sisa pepejal
• Impak pengurusan sisa pepejal yang 1.4 Memahami kesan menguruskan sisa
baik pepejal dengan baik
2.0 3R (Reduce, Reuse, Recycle) 2.1 Memahami definisi pengurusan sisa

• Definisi pengurusan sisa pepejal pepejal lestari
mampan 2.2 Mengetahui cara dan amalan
• Amalan Reduce (Pengurangan) pengurangan sisa pepejal
• Amalan Reuse (Guna Semula) 2.3 Mengetahui cara dan amalan guna
• Amalan Recycle (Kitar Semula) semula sisa pepejal
2.4 Mengetahui cara dan amalan kitar
semula sisa pepejal
2.5 Memahami faedah mengamalkan 3R
3.0 Pengkomposan 3.1 Mengetahui cara merawat sisa

• Kaedah Pengkomposan Takakura makanan melalui teknik
Home Method pengkomposan
3.2 Melaksanakan pengkomposan
sebagai salah satu aktiviti kelab
4.0 Projek Sekolah Sisa Sifar 4.1 Menerapkan nilai dan keazaman bagi
• Ikrar Murid menjadikan sekolah sebagai kawasan
• Value Food No Waste lestari
• Waste Art/Upcycling 4.2 Memahami konsep pengurangan sisa
• Bank Kitar Semula pepejal
• Taman Lestari 4.3 Memahami konsep mengguna
semula sisa pepejal secara kreatif dan
inovatif
4.4 Melaksanakan aktiviti yang boleh
meningkatkan ekonomi menerusi
amalan mengitar semula
4.5 Mengaplikasi konsep pengurusan sisa
mampan terhadap pemuliharaan
alam sekitar
5.0 Hari Kitar Semula 5.1 Mengetahui latar belakang hari kitar
• Latar Belakang Hari Kitar Semula semula
• Objektif Sambutan Hari Kitar Semula 5.2 Memahami objektif sambutan Hari
Peringkat Kebangsaan Kitar Semula Peringkat Kebangsaan
• Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat 5.3 Menyambut Hari Kitar Semula di
Sekolah peringkat sekolah
6.0 Eksplorasi Cilik 3R 6.1 Memahami sistem pengurusan sisa

• Objektif pepejal dengan lebih mendalam
• Lawatan ke fasiliti berkaitan 6.2 Mengetahui kaedah-kaedah
pengurusan sisa pepejal pengurusan sisa pepejal yang
diaplikasikan di kawasan setempat
2
RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH RENDAH
KELAB : KELAB KITAR SEMULA

MATLAMAT : MELAHIRKAN GENERASI YANG BERTANGGUNGJAWAB TERHADAP
KEBERSIHAN DAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL YANG MAMPAN
PERJUMPAAN
PERJUMPAAN KANDUNGAN
KANDUNGAN OBJEKTIF
OBJEKTIF AKTIVITI AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN
ALATAN/BAHAN/CATATAN
1 Pendaftaran dan Pada akhir 1. Pendaftaran ahli 1. Borang keahlian

Suaikenal perjumpaan, murid- baharu.
murid dapat… 2. Buku rekod kehadiran
2. Mengenali guru kokurikulum
1. Mendaftarkan penasihat dan AJK
keahlian kelab kelab 3. Perlembagaan kelab
2. Mengenali guru 3. Pendaftaran semula 4. Aktiviti dijalankan di kelas

penasihat dan ahli lama
AJK
4. Memaklumkan kepada
ahli tentang isi
3. Membaca minit kandungan minit
mesyuarat mesyuarat agung lalu
agung lalu
5. Memaklumkan
perlembagaan kelab
kepada ahli
2 Pengenalan kepada Pada akhir 1. Ahli diterangkan 1. Buku rekod kokurikulum

Sisa Pepejal perjumpaan, murid- tentang definisi sisa pelajar
murid dapat… pepejal menurut
bahasa dan menurut 2. Buku Modul Latihan
1. Memahami akta 672. Kelab Kitar Semula
definisi dan jenis
sisa pepejal 2. Ahli dibawa melawat 3. Borang Audit Sisa Pepejal
ke sekitar kawasan
2. Mengenal pasti sekolah bagi mengenal 4. Alat penimbang
sumber sisa pasti lokasi tong
pepejal dijana sampah, tong kitar 5. Sarung tangan
semula dan kawasan-
3. Mengenal pasti kawasan berkaitan 6. Topeng penutup hidung
tempat-tempat pengurusan sisa
penjanaan sisa pepejal di sekolah 7. Aktiviti dijalankan di
pepejal di dalam dalam kawasan sekolah
kawasan sekolah 3. Ahli kelab dibimbing
untuk melakukan audit
sisa pepejal di kawasan
sekolah
3
PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN
3 Pengenalan kepada Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

pengurusan sisa perjumpaan, murid- guru berkenaan sistem pelajar
pepejal murid dapat… pengurusan sisa
pepejal di Malaysia 2. Buku Modul Latihan
Kelab Kitar Semula
1. Mengetahui 2. Ahli kelab diminta
sistem mencari sumber 3. Peralatan bagi membuat
pengurusan sisa bacaan berkenaan model miniature
pepejal yang pengurusan sisa
diamalkan di pepejal di Malaysia
Malaysia
3. Ahli kelab membina
2. Memahami hala model miniature sistem
tuju pengurusan pengurusan sisa
sisa pepejal di pepejal menggunakan
Malaysia bahan terpakai
3. Memahami
peranan dalam
menguruskan
sisa pepejal di
rumah dan
sekolah
4 Pengurusan Sisa Pada akhir 1. Penerangan dari guru 1. Buku rekod kokurikulum
Pepejal Lestari perjumpaan, murid- berkenaan pengurusan pelajar.
murid dapat… sisa pepejal lestari
2. Buku Modul Latihan
1. Memahami 2. Murid diterangkan Kelab Kitar Semula
pengurusan sisa berkenaan amalan 3R
pepejal lestari (reduce, reuse, recycle) 3. Peralatan bagi membuat
pembentangan
2. Menyatakan
maksud 3R 3. Murid membincangkan
(Reduce, Reuse, dalam kumpulan
Recycle) berkenaan amalan 3R
yang boleh dilakukan
3. Mengenal pasti di sekolah dan
objektif dan impaknya kepada
impak 3R persekitaran sekolah
kepada
pengurusan sisa
pepejal lestari
5 3R (Reduce) – Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

Pengurangan Sisa perjumpaan, murid- guru kelab berkenaan pelajar.
Pepejal murid dapat… definisi dan konsep
pengurangan sisa 2. Buku Modul Latihan
1. Memahami pepejal Kelab Kitar Semula
konsep
pengurangan 2. Ahli Kelab melukis 3. Alatan melukis poster
sisa pepejal poster untuk
dalam aktiviti pengurangan sisa
seharian pepejal
4
2. Mengenal pasti
tindakan
pengurangan
sisa pepejal di
rumah dan di
sekolah
6 3R (Reuse) – Guna Pada akhir 1. Penerangan ringkas 1. Buku rekod kokurikulum

Semula Sisa Pepejal perjumpaan, murid- guru kelab berkenaan pelajar.
murid dapat… guna semula sisa
pepejal 2. Buku Modul Latihan
1. Memahami Kelab Kitar Semula
konsep guna 2. Ahli kelab berbincang
semula sisa bagi mendapatkan 3. Peralatan bagi membuat
pepejal dalam idea untuk upcycling
aktiviti seharian melaksanakan aktiviti
upcycling
2. Mengenal pasti
tindakan 3. Ahli kelab
mengguna melaksanakan aktiviti
semula sisa upcycling
pepejal di rumah
dan di sekolah
7 3R (Recycle) – Kitar Pada akhir 1. Guru menerangkan 1. Buku rekod kokurikulum

Semula perjumpaan, murid- kepada ahli kelab pelajar
murid dapat… proses kitar semula
1. Memahami 2. Ahli kelab dibimbing Kelab Kitar Semula
konsep kitar untuk melakukan audit
semula sisa sisa pepejal di 3. Peralatan bagi membuat
pepejal dalam beberapa kawasan program bank kitar
aktiviti seharian terpilih semula
2. Mengenal pasti 3. Ahli kelab bersama

tindakan guru merancang bagi
mengitar semula melaksanakan aktiviti
sisa pepejal di bank kitar semula
rumah dan di
sekolah
5
8 Pengkomposan Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

perjumpaan, murid- guru atau Pegawai 3R pelajar.
murid dapat… SWCorp tentang cara
pelaksanaan rawatan 2. Buku Modul Latihan
1. Memahami sisa makanan melalui Kelab Kitar Semula
objektif teknik pengkomposan
melaksanakan 3. Peralatan (kit)
rawatan sisa 2. Demonstrasi pengkomposan sisa
makanan pengkomposan oleh makanan
melalui cara ahli kelab dan
pengkomposan dibimbing oleh guru
atau pegawai 3R
SWCorp
2. Melaksanakan
rawatan sisa 3. Ahli kelab berbincang
makanan bagi melaksanakan
melalui teknik aktiviti pengkomposan
pengkomposan secara berterusan
dalam kalangan ahli
kelab
9 Ikrar Murid dan Pada akhir 1. Guru membimbing ahli 1. Buku rekod kokurikulum
Memorandum perjumpaan, murid- kelab untuk pelajar.
Sekolah murid dapat… menyediakan ikrar
murid-murid bagi 2. Buku Modul Latihan
1. Menghasilkan menjaga kebersihan Kelab Kitar Semula
sebuah ikrar bagi sekolah dan
menjaga mengambil bahagian 3. Peralatan bagi
kebersihan dalam melaksanakan penyediaan ikrar dan
kawasan sekolah aktiviti kebersihan dan memorandum
keceriaan yang akan
2. Menyediakan dijalankan
‘memorandum
kebersihan’ yang 2. Guru membimbing ahli
ditandatangani kelab untuk
oleh Guru Besar menyediakan
‘memorandum
kebersihan’ untuk
ditandatangani oleh
Guru Besar sebagai
tanda sokongan
3. Guru membimbing ahli

kelab untuk mengelola
sebuah majlis ringkas
untuk Guru Besar
menandatangani
memorandum tersebut
6
10 Cipta tong kitar Pada akhir 1. Guru membimbing ahli 1. Buku rekod kokurikulum
semula perjumpaan, murid- kelab bagi mencipta pelajar.
murid dapat… tong kitar semula yang
sesuai bagi menyimpan 2. Buku Modul Latihan
1. Menghasilkan sementara barangan Kelab Kitar Semula
tempat kitar semula
penyimpanan 3. Peralatan bagi menyedia
sementara 2. Ahli kelab menghias dan menghias tong kitar
barangan kitar tong kitar semula semula
semula untuk dengan kreatif
digunakan
di sekolah 3. Ahli Kelab
menyediakan
pelan kedudukan tong
kitar semula
11 Kenali Vendor Kitar Pada akhir 1. Guru mendapatkan 1. Buku rekod kokurikulum
Semula perjumpaan, murid- senarai vendor pelajar.
murid dapat… barangan kitar semula
1. Membina 2. Guru mengatur Kelab Kitar Semula
komitmen perjumpaan murid kelab
bersama syarikat dan vendor barangan 3. Borang vendor barangan
kitar semula bagi kitar semula kitar semula
membeli/
mengambil 3. Ahli kelab dan Vendor
barangan kitar mendapat keputusan
semula bagi aktiviti kutipan dan
harga semasa
3. Mengetahui barangan kitar semula
proses
pengutipan dan
ke mana
barangan kitar
semula dibawa
7

12 Hari Kitar Semula Pada akhir 1. Mendapatkan 1. Buku rekod kokurikulum
Peringkat Sekolah perjumpaan, murid- persetujuan daripada pelajar
murid dapat… pihak pentadbiran
sekolah bagi 2. Sambutan dicadangkan
1. Mengelola mengadakan dibuat semasa
sambutan hari sambutan hari kitar perhimpunan sekolah
kitar semula semula peringkat
peringkat sekolah sekolah 3. Bahan pameran ‘sekolah
sisa sifar’
2. mempamerkan 2. Ahli kelab yang dipilih
keberhasilan mengetuai bacaan
projek ‘Sekolah ikrar
Sisa Sifar’
3. Mengadakan pameran
‘sekolah sisa sifar’ yang
dianjurkan oleh Kelab
13 Lawatan Pada akhir 1. Guru kelab 1. Buku rekod kokurikulum

perjumpaan, murid- menghubungi dan pelajar
murid dapat… mencadangkan lokasi
bagi mengadakan 2. Borang keizinan
1. Melihat dengan lawatan sambil belajar ibubapa/penjaga bagi
lebih jelas ke kemudahan/pusat membawa murid keluar
kemudahan kitar semula sekitar untuk lawatan
pengurusan sisa kawasan sekolah
pepejal 3. Faktor keselamatan murid
2. Guru dan murid yang diberi keutamaan
2. Memahami proses mendapat keizinan semasa lawatan
pengurusan sisa ibubapa/penjaga berlangsung
pepejal di dibawa melawat
kawasan sekitar kemudahan/pusat
kitar semula pada
tarikh yang telah
ditentukan
14 Penyediaan laporan Pada akhir 1. Guru membimbing 1. Buku rekod kokurikulum

perjumpaan, murid- murid menyediakan pelajar
murid dapat… laporan tahunan aktiviti
kelab untuk disahkan 2. Buku Modul Latihan
1. Kebolehan oleh pihak pentadbiran Kelab Kitar Semula
menyediakan sekolah
laporan aktiviti
yang 2. Laporan akan
dilaksanakan dipanjangkan kepada
Pegawai SWCorp bagi
tujuan pengiktirafan
‘Sekolah Sisa Sifar’ dan
‘Jaguh 3R’
15 Pengiktirafan Pada akhir 1. Mengiktiraf ahli kelab 1. Dijalankan di dalam

‘Adiwira 3R’ dan perjumpaan, murid- yang telah berjaya Kelas
Mesyuarat Agung murid dapat… mengikuti modul
Kelab sebagai ‘Jaguh 3R’
8

1. Diiktiraf sebagai 2. Mengiktiraf ‘Sekolah 2. Diminitkan di dalam buku
adiwira 3R Sifar Sisa’ yang telah log kokurikulum
mencapai tahap yang
2. Memilih AJK untuk ditetapkan berdasarkan
sesi akan dating aktiviti yang telah
dijalankan sepanjang
3. Mengendalikan tahun
mesyuarat agung
tahunan 3. Menilai dan membuat
‘post mortem’ aktiviti-
4. menentukan aktiviti yang dijalankan
kadar yuran sepanjang tahun ini.
setiap murid
9
UNIT 1 :
ASAS PENGURUSAN
SISA PEPEJAL
12 14
UNIT 1 : ASAS PENGURUSAN SISA PEPEJAL 10

1.0 Asas Pengurusan Sisa Pepejal
Secara purata setiap rakyat Malaysia menghasilkan 1.17kg sisa

pepejal sehari. Jumlah ini bersamaan dengan janaan sisa
pepejal negara sebanyak kira-kira 38,000 tan sehari pada
tahun 2017. Sisa pepejal ini sekiranya tidak diurus dengan baik
akan dibuang ke tapak pelupusan dan boleh memberi kesan
buruk terhadap sosial, ekonomi dan alam sekitar.
1.1 Definisi Sisa Pepejal
Mengikut Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007

(Akta 672), sisa pepejal ditakrifkan sebagai:
a) apa-apa bahan sekerap atau benda lebihan lain yang tidak

dikehendaki atau keluaran yang ditolak yang timbul
daripada penggunaan apa-apa proses;
b) apa-apa benda yang dikehendaki dilupuskan kerana sudah

pecah, lusuh, tercemar atau selainnya rosak; atau
c) apa-apa bahan lain yang mengikut Akta ini atau mana-mana

undang-undang bertulis lain dikehendaki oleh pihak berkuasa
supaya dilupuskan.
Sisa pepejal yang boleh dikitar semula adalah bahan yang

tidak dikehendaki atau untuk dilupuskan yang sesuai untuk dikitar
semula .

Sisa pepejal yang boleh dikitar semula

11 UNIT 1 : ASAS PENGURUSAN SISA PEPEJAL

1.2 Definisi Pengurusan Sisa Pepejal
Pengurusan sisa pepejal merupakan perkhidmatan/kaedah

untuk menangani isu sisa pepejal bermula dari peringkat penjanaan,
penstoran, pengangkutan, perawatan sehingga pelupusan.
1.3 Jenis-jenis Sisa Pepejal
Sisa pepejal yang terdapat di Malaysia terdiri daripada pelbagai jenis

bahan sama ada yang boleh dikitar semula, tidak boleh dikitar
semula, boleh dirawat dan juga sisa yang berbahaya. Secara
umumnya, sisa pepejal yang akan dinyatakan dalam modul ini
adalah seperti di bawah tetapi tidak termasuk sisa berjadual
(Akta Kualiti Alam Sekeliling 1974), sisa kumbahan (Akta Industri
Perkhidmatan Air 2006) dan Sisa Radioaktif (Akta Pelesesan
Tenaga Atom 1984).

a) Sisa makanan
Termasuklah sisa dapur,

sisa makanan dan
makanan yang telah
rosak.
Foto Google
b) Sisa taman
Ranting kayu, batang

pokok, rumput yang
telah dipotong dan
lain-lain.
Foto Google
c) Plastik
Barangan plastik
termasuklah botol, bekas
plastik dan beg plastik.
Kebiasaannya produk
plastik akan dilabel
Foto Google mengikut resinnya.
d) Kertas
Barangan berasaskan
kertas seperti surat
khabar, kertas cetakan,
majalah, kotak dan
lain-lain.
Foto Google
e) Kayu
Barangan berasaskan
kayu seperti perabot
dan kayu terpakai
di tapak pembinaan.
Foto Google
f) Logam
Barangan berasaskan
logam dan besi
termasuk tin aluminium.
Foto Google
g) Kaca
Barangan berasaskan
gelas seperti cawan
dan pinggan kaca,
tingkap dan cermin.
Foto Google
h) Getah
Barangan berasaskan
getah seperti sarung
tangan getah, paip
getah dan kasut getah.
Foto Google
i) Kulit
Barangan berasaskan
kulit seperti kasut, tali
pinggang dan beg kulit.
Foto Google
j) Tekstil
Pakaian dan barangan

berasaskan tekstil seperti
tuala dan selimut.
Foto Google
k) Seramik
Pelbagai barangan
berasaskan seramik
seperti pinggan, periuk
dan bahan hiasan.
Foto Google
1.4 Aliran Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia
Secara asasnya, pengurusan sisa pepejal di Malaysia merangkumi

5 peringkat iaitu penjanaan, pengasingan dan penyimpanan,
kutipan dan pengangkutan, perpindahan dan rawatan dan
pelupusan.
Penjanaan Pengasingan Kutipan Perpindahan Pelupusan

dan dan dan
Penyimpanan Pengangkutan Rawatan
Bagi memastikan setiap peringkat pengurusan sisa pepejal ini

dilaksanakan dengan baik, Akta Pengurusan Sisa Pepejal
dan Pembersihan Awam (Akta 672) telah digubal bagi memperuntukkan
bidang kuasa dalam mengawal selia pengurusan sisa pepejal dan
memberi kuasa kepada Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal
dan Pembersihan Awam (SWCorp) untuk mengawal selia
dan menguatkuasakan peraturan-peraturan berkaitan pengurusan
sisa pepejal dan pembersihan awam.

1.4.1
Penjanaan
Sisa pepejal boleh terjana dari pelbagai punca. Berikut

merupakan penerangan ringkas berkenaan punca janaan
sisa pepejal yang dikenal pasti di Malaysia adalah seperti
berikut:
a) Sisa Pepejal Komersial b) Sisa Pepejal Pembinaan
Foto Utusan Malaysia
Sisa pepejal yang terhasil daripada aktiviti Sisa pepejal yang dihasilkan
komersial seperti kawasan-kawasan daripada aktiviti pembinaan atau
perniagaan dan pasar raya. perobohan,termasuk kerja pemajuan,
penyediaan, pembaikan atau
pengubahan seperti di tapak bina dan
rumah yang diubah suai.
c) Sisa Pepejal Isi Rumah d) Sisa Pepejal Perindustrian
Sisa pepejal yang dihasilkan oleh sesuatu isi Sisa pepejal yang terhasil daripada aktiviti-
rumah, dan daripada jenis yang biasanya aktiviti perindustrian seperti di kilang dan
dihasilkan oleh atau dikeluarkan oleh kawasan perindustrian.
mana-mana premis apabila dihuni sebagai
rumah kediaman, dan termasuklah sisa
taman.
e) Sisa Pepejal Keinstitusian f) Sisa Pepejal Import
Foto Google
Sisa pepejal yang dihasilkan oleh institusi Sisa pepejal yang dihasilkan di negara lain
seperti rumah ibadat, bangunan pejabat dan diimport ke Malaysia untuk diproses
jabatan kerajaan, bangunan sekolah dan atau dilupuskan.
universiti, hospital, zoo awam, muzium
awam, perpustakaan awam dan rumah
anak yatim.
g) Sisa Pepejal Awam h) Sisa Pepejal Yang Ditetapkan

Dari Semasa Ke Semasa
Sisa pepejal yang dihasilkan di tempat Sisa pepejal yang ditetapkan sama ada
awam, di bawah penyeliaan atau kawalan berbahaya atau boleh membahayakan
mana-mana pihak berkuasa tempatan. kesihatan awam atau sukar untuk diolah,
disimpan atau dilupuskan.

1.4.2 Pengasingan dan Penyimpanan
Proses di mana sisa pepejal perlu diasingkan dan diletakkan

sebelum diangkut oleh kontraktor pengutipan sisa pepejal
berlesen.
a) Premis Bertanah
Kawasan perumahan
bertanah seperti rumah
teres dan banglo, sisa
baki diletakkan ke dalam
tong yang disediakan
manakala sisa kitar
semula dimasukkan ke
dalam plastik dan di
letakkan di tepi tong
pada hari kutipan.
b) Premis Bertingkat
Di premis bertingkat
seperti pangsapuri,
sisa baki diletakkan ke
dalam tong di kawasan
yang telah ditetapkan
oleh Badan Pengurusan
Bersama (JMB).
Manakala sisa kitar

semula dikumpulkan di
tempat penyimpanan
sisa kitar semula berpusat
di kawasan yang
ditetapkan oleh Badan
Pengurusan Bersama
(JMB).

1.4.3 Kutipan dan Pengangkutan
Proses di mana sisa pepejal yang telah diasingkan dan

dikumpulkan akan diangkut oleh kontraktor pengutipan sisa
pepejal yang berlesen dengan menggunakan kenderaan
yang dikhaskan.
Sisa kitar semula
Sisa baki
Sisa pukal dan sisa taman


1.4.4 Rawatan Sisa Pepejal
Kemudahan rawatan sisa pepejal dapat mengurangkan

sisa pepejal yang dihantar ke tapak pelupusan. Rawatan sisa
pepejal ini bertujuan untuk menyelamatkan sisa pepejal yang
boleh dikitar semula dan merawat sisa pepejal yang
boleh ditukarkan kepada tenaga boleh ubah yang
baharu. Antara kemudahan rawatan yang terdapat di negara
kita adalah :
a) Loji Pengolahan Haba b) Stesen Pemindahan

(Thermal Treatment (Transfer Station)
Plant)
c) Kemudahan d) Kemudahan Bahan

Mendapatkan Semula Api Terbitan Sampah
Bahan (Material Refuse Derived Fuel)
Recovery Facility)
Foto Google
e) Kemudahan Biogas f) Kemudahan

(Biogas Facility) Pengkomposan
Komunal Atau
Komersial (Communal
or Commercial
Composting Facility)
1.4.5
Pelupusan
Sisa pepejal yang tidak melalui proses rawatan ataupun

tidak dapat dirawat akan dihantar ke tapak pelupusan.
Pandangan dari atas tapak pelupusan sisa pepejal


1.5 Impak Pengurusan Sisa Pepejal Yang Baik
Ke arah menjadi sebuah negara yang maju di masa hadapan, pihak

kerajaan sedang berusaha memastikan isu sisa pepejal di Malaysia
dapat ditangani dengan baik agar kesan buruk daripada penjanaan
sisa pepejal dapat diminimumkan dan dielakkan. Hal ini bagi
menjamin kesejahteraan masyarakat dan menjamin kelestarian alam
sekitar untuk generasi akan datang.
Antara kesan pengurusan sisa pepejal yang baik dapat dilihat dari segi:

1.5.1 Kesan kepada alam sekitar
Pengurusan sisa pepejal yang

sistematik seperti kemudahan
rawatan air larut resap dapat
meminimakan pencemaran sumber
air bawah tanah dan kualiti sumber
air negara.
Pelepasan gas rumah hijau daripada

tapak pelupusan dapat diurus
dengan baik menerusi proses
pengumpulan gas tapak pelupusan.

Foto Google
Pencemaran tanah yang

disebabkan oleh bahan toksik
seperti kadmium dan plumbum
daripada barangan elektronik dan
kimia, dapat dielakkan seterusnya
sesuai untuk dijadikan kawasan
Foto Google
pertanian, perladangan dan
penempatan manusia.
1.5.2 Kesan kepada sosial
Pengurusan sisa pepejal yang

sistematik akan menyumbang
kepada pemandangan yang
indah dan perasaan selesa kepada
penduduk mahupun masyarakat luar.
Foto Google Masalah persekitaran yang berbau

busuk serta kehadiran haiwan
perosak seperti tikus, lipas dan lalat
dapat ditangani dan kualiti hidup
penduduk dapat ditingkatkan.
Pengurusan sisa pepejal dengan

baik juga dapat mengelakkan kos
tambahan bagi menyelenggara
Foto Google dan membersihkan kemudahan
sedia ada sebagai contoh masalah
longkang tersumbat akibat sisa
pepejal.

1.5.3 Kesan kepada kesihatan manusia

Pengurusan sisa pepejal yang baik dan sistematik juga
dapat memberikan kesan positif kepada kesihatan manusia
seperti :

a) Menangani kehadiran dan pembiakan vektor pembawa
penyakit seperti tikus (penyakit kencing tikus),
nyamuk (denggi), lipas dan lalat (keracunan makanan).
b) Mengelakkan pencemaran kimia di dalam air akibat

daripada air larut resap akan menyebabkan keracunan
logam berat terhadap organ badan manusia dalam
jangka masa panjang.
c) Mengawal pelepasan gas tapak pelupusan akan

menyebabkan pencemaran udara yang mengganggu
sistem pernafasan manusia (asthma) dan menyebabkan
kerengsaan mata.
1.6 Pengauditan Sisa Pepejal

Objektif : Mengenal pasti jenis dan sumber janaan sisa
pepejal di kawasan sekolah.
Aktiviti : Pengauditan sisa pepejal dalam kawasan

sekolah.
Peralatan : Borang audit sisa pepejal, alat penimbang,

sarung tangan, penutup hidung, alat
pengutip sisa, kanvas plastik, label jenis
sisa (sisa organik, kertas, plastik, aluminium
dan kaca).

Kaedah : 1) Kenal pasti tong sampah di kawasan
yang
Pelaksanaan sesuai (kantin, pejabat, padang,
perpustakaan dan lain-lain).

2) Tentukan masa yang sesuai untuk
melaksanakan audit sisa pepejal.

3) Sediakan peralatan bagi membuat audit
dan borang audit sisa pepejal seperti
di Lampiran 1 (Borang Audit Sisa Pepejal)

4) Keluarkan semua sampah daripada
tong dan lambakkan di atas kanvas
plastik yang dibentang.

5) Asingkan sisa-sisa tersebut mengikut
label yang telah disediakan.

6) Kenalpasti sisa yang boleh dikitar semula
atau tidak.

7) Rekodkan di dalam borang audit sisa
pepejal.
23
Borang
Audit
Sisa Pepejal
HASIL PEMERHATIAN SISA PEPEJAL
Tempat: Kantin
Tarikh: 23 Jan 2018
Jumlah berat keseluruhan sisa pepejal: .....................kg
Senarai sisa pepejal yang terdapat dalam tong sampah:
1) Sisa makanan ........................kg
2) Kertas ........................kg
3) Plastik .........................kg
4) Tin Aluminium ........................kg
5) Kotak Minuman ........................kg
6) Lain-lain (Nyatakan):
........................... .......................kg
........................... .......................kg
Jumlah berat sisa yang boleh dikitar semula: .....................kg
Pengiraan potensi kadar kitar semula adalah seperti berikut:
Berat Sisa yang boleh dikitar semula

Berat keseluruhan sisa pepejal X 100
1.7 Miniatur Komponen Sisa Pepejal
Objektif : Memahami aliran pengurusan sisa pepejal.

Aktiviti : Pembinaan model miniatur.

Peralatan : Bahan terpakai (kotak, botol, tin, majalah dan
lain-lain), gunting, gam, kertas warna.

:
Kaedah 1) Bina model miniatur mengikut susunan
seperti
Pelaksanaan di rajah 1.1
2) Persembahkan model miniatur dan

bentangkan aliran pengurusan sisa
pepejal yang telah dibina.
Rajah 1.1 : aliran pengurusan sisa pepejal
Foto Harian Metro
Para pelajar tekun menyiapkan model miniatur

25
UNIT 2 :
3R (REDUCE, REUSE,
RECYCLE)
24
UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 26

2.0 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)
2.1 Memahami Definisi Pengurusan Sisa Pepejal Mampan
‘Pengurusan Sisa Pepejal Mampan’ merupakan matlamat kerajaan

bagi menyediakan pengurusan sisa pepejal yang bersepadu, kos
efektif seterusnya mengurangkan kesan buruk kepada ekosistem
secara progresif serta memenuhi kehendak dan kualiti hidup
masyarakat.
Bagi mencapai pengurusan sisa yang mampan, Dasar Pengurusan Sisa

Pepejal Negara telah memperkenalkan pendekatan pengurusan sisa
pepejal berdasarkan hierarki pengurusan sisa pepejal seperti di bawah:
Rajah 2.1 Hierarki Pengurusan Sisa Pepejal.

27 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)

2.2 Amalan 3R (Reduce, Reuse, Recycle)
Amalan 3R dalam pengurusan sisa pepejal yang terdiri dari elemen

Pengurangan (Reduce), Guna Semula (Reuse) dan Kitar Semula
(Recycle) merupakan sebahagian pendekatan dalam hierarki
Pengurusan Sisa Pepejal.
Amalan 3R adalah sangat penting untuk dijadikan budaya dalam

kehidupan seharian bagi menjamin kelestarian alam sekitar dengan
meminimakan pelupusan sisa pepejal ke persekitaran.

Pengurangan (Reduce)
Pengurangan sisa pepejal bermaksud mengambil tindakan bagi

mengurangkan penjanaan sisa sebelum, semasa dan selepas
menggunakan sesuatu produk.
Antara contoh amalan pengurangan yang boleh diamalkan adalah:

Foto Google Foto Google
a) Penggunaan beg b) Pembelian barangan

guna semula yang mempunyai
pembungkusan mesra
alam
Foto Google Foto Google
c) Penggunaan bekas d) Merancang

makanan yang boleh pengambilan makanan
diguna semula dan menghabiskan
makanan
Foto Google
e) Mengguna kedua-
dua belah muka surat

Amalan pengurangan sisa pepejal perlu diutamakan bagi
mengelakkan penjanaan sisa di peringkat awal aliran sisa. Oleh itu,
penjimatan sumber dapat dilakukan dan jejak karbon dapat
dielakkan.
2.2.1
Poster
Objektif : Menghayati konsep pengurangan sisa pepejal

dalam amalan seharian.
Aktiviti : Melukis poster.

Peralatan : Kertas lukisan, warna air/krayon/pensil warna.

Kaedah
: 1) Melukis dan mewarna poster
Pelaksanaan
bertemakan:

a) Hargai makanan dan elakkan
pembaziran

b) Katakan tidak pada plastik.

c) Jom bawa bekas makanan
sendiri.

2) Pamerkan poster yang telah siap pada
papan kenyataan atau jadikan
sebagai bahan promosi semasa
kempen 3R di sekolah.
Foto Google
Para pelajar sedang menyiapkan poster bertemakan pengurusan

sisa pepejal di Malaysia.

Guna Semula (Reuse)

Aktiviti menggunakan semula bahan atau sebahagian daripada
bahan yang masih boleh digunakan lagi bagi mengelakkannya
dari dilupuskan.

Antara contoh amalan mengguna semula sisa pepejal yang
boleh diamalkan adalah:
a) Menghias kotak kasut sebagai kotak menyimpan barangan

peribadi.
Mengguna semula kotak terbuang

secara kreatif dengan menghasilkan
Foto Google
bekas alat tulis.
b) Membaiki barangan elektrik yang telah rosak.
c) Mendermakan baju, buku dan permainan kepada mereka yang

memerlukan.
d) Simpan dan guna semula beg plastik yang diperoleh

ketika membeli belah sebagai plastik membungkus sisa.
e) Menggunakan bahagian kosong di belakang kertas yang telah

dicetak sebagai kertas draf dan buku nota.
f) Menghasilkan kraftangan daripada bahan terbuang.
g) Menghasilkan beg guna semula daripada t-shirt terpakai.
Beg diperbuat daripada t-shirt terpakai.


h) Menjual perkakasan rumah yang tidak lagi digunakan namun

masih berkeadaan baik di carboot sale atau kedai
barangan terpakai.
Amalan mengguna semula selain dapat menjaga alam sekitar,

juga memberi manfaat sosial kepada masyarakat seperti contoh
amalan mendermakan pakaian yang masih elok kepada
mangsa banjir.

Upcycling adalah mengguna semula barangan terpakai secara
kreatif, ia juga merupakan suatu aktiviti untuk mengubah rupa bentuk
atau fungsi sesuatu barangan yang telah digunakan kepada
barangan yang mempunyai nilai estetika atau fungsi baharu
dengan menambahkan elemen kreatif dan inovatif.
Guru penasihat dan ahli kelab juga boleh mendapatkan

idea-idea kreatif berkaitan dengan aktiviti guna semula
(upcycling) sisa pepejal dengan melayari laman web
seperti pinterest.com dan youtube.com.
Selain itu, terdapat juga badan bukan Kerajaan dan organisasi

di Malaysia yang aktif dalam menjalankan aktiviti guna semula
seperti Biji-Biji (www.biji-biji.com) dan Malaysian Environmental NGO
(MENGO).
2.2.2 Guna semula secara kreatif (Upcycling)

Objektif : Mengaplikasi kaedah mengguna semula sisa
pepejal dengan kreatif.

Aktiviti : Membuat beg guna semula daripada baju
terpakai.
Peralatan : Baju terpakai, gunting, pensel

: 1) Guru kelab menyarankan ahli kelab

Kaedah
untuk membawa baju terpakai dan
Pelaksanaan
gunting untuk aktiviti ‘upcycling’.

2) Guru kelab meminta ahli kelab untuk
mengambil perhatian terhadap
keselamatan semasa menggunting
baju.

3) Ahli kelab membuat beg guna semula
merujuk kepada Lampiran 2.1.
32
Upcycling a) Sediakan sehelai baju terpakai
Tee-Bag

b) Lipat dua baju tersebut seperti
yang ditunjukkan pada Gambar B.
c) Tanda/lakarkan garisan yang perlu

digunting pada baju tersebut
seperti yang ditunjukkan
pada gambar C.
d) Gunting dengan berhati-hati baju

mengikut garisan yang telah
ditanda.
a
e) Simpul dan ikat dengan kemas
b
potongan baju yang telah dibuat
seperti yang ditunjukkan
pada gambar E.
f) Hias beg mengikut kreativiti pelajar

masing-masing dan gunakan beg
yang telah siap.
d e
f
2.2.3 Tong Kitar Semula

Objektif : Menghayati konsep guna semula sisa pepejal

dalam amalan seharian.
Aktiviti : Menghasilkan tong kitar semula daripada bahan

terpakai.

Peralatan : Bahan terpakai (kotak, tin, tong, tayar, botol),
cat dan label.

Kaedah
: 1) Sediakan bahan terpakai yang
Pelaksanaan
bersesuaian (besar dan muat untuk
mengisi barangan kitar semula).

2) Hias dan labelkan tong tersebut.
3) Letakkan di sudut kitar semula.

Foto Google
Tong kitar semula yang telah siap dibina diletakkan di kawasan tumpuan
bagi meningkatkan kesedaran warga sekolah.


Kitar Semula (Recycle)
Kitar semula adalah proses mengasingkan dan mengumpulkan sisa

yang boleh dikitar semula bagi penghasilan keluaran baharu.
Bagi mengamalkan kitar semula, sisa kitar semula perlu diasingkan
daripada sisa lain, dikumpulkan dan dihantar atau dijual ke pusat-
pusat yang menerima sisa kitar semula.
Foto Google
Sisa kitar semula yang diasingkan boleh diletakkan

ke dalam tong kitar semula yang disediakan.

Langkah-langkah bagi melaksanakan aktiviti kitar semula akan melibatkan
beberapa proses seperti berikut:
a) mengenal pasti sisa pepejal yang boleh dikitar semula;
b) mencuci barangan kitar semula (jika perlu) seperti botol minuman

supaya tidak menjadi tempat pembiakan serangga pembawa
penyakit semasa penstoran;
c) mengasingkan barangan kitar semula mengikut jenis. Setiap jenis

barangan kitar semula mempunyai proses tersendiri untuk
dijadikan bahan mentah baharu;
d) menyimpan barangan kitar semula dalam bekas khas seperti tong,

plastik atau kotak bagi memastikan barangan kitar semula
terpelihara daripada kelembapan atau korosakan yang boleh
menjejaskan kualitinya; dan
e) barangan kitar semula juga dihantar sendiri ke pusat kitar

semula atau dijual kepada pembeli barangan kitar semula.
Bagi menggalakkan amalan kitar semula dalam kalangan murid-murid

di sekolah, Kelab Kitar Semula digalakkan untuk melaksanakan
program Bank Kitar Semula seperti yang dicadangkan dalam
Unit 4: Projek ‘Sekolah Sisa Sifar’.

2.3 Kenali usahawan kitar semula
Objektif : Membina kerjasama bersama usahawan kitar

semula dalam meningkatkan kesedaran
pembudayaan amalan kitar semula.

Aktiviti : Mengenal pasti usahawan kitar semula yang
beroperasi di sekitar kawasan sekolah.

Kaedah
: 1) Guru akan mengenal pasti usahawan kitar
Pelaksanaan
semula berdekatan kawasan sekolah
dengan bantuan SWCorp negeri.

2) Menjemput Pegawai 3R dan usahawan kitar
semula untuk melaksanakan program bank
kitar semula di sekolah.

Penglibatan dan kerjasama yang baik antara kelab kitar semula dan vendor kitar
semula penting bagi menjayakan inisiatif kitar semula di sekolah.
36
UNIT 3 :
PENGKOMPOSAN
37 UNIT 3 : PENGKOMPOSAN

3.0 PENGKOMPOSAN
Pengkomposan merupakan proses penguraian bahan organik kepada

tanah kaya nutrien atau kompos yang terhasil daripada aktiviti
mikroorganisma secara semulajadi. Kompos yang dihasilkan sangat
bagus untuk tanah dan tumbuh-tumbuhan. Pengkomposan
merupakan salah satu cara rawatan untuk sisa buangan
organik yang telah digariskan dalam Dasar Pengurusan
Sisa Pepejal Negara.
Sisa organik termasuk sisa dapur, sisa kebun (bahan hijau dan coklat
dan semua bahan organik yang kering dan basah.
Walau bagaimanapun sisa dapur yang berminyak dan berlemak
serta produk tenusu (susu, keju dan majerin) adalah tidak
boleh dijadikan kompos.
Demonstrasi pengkomposan oleh pegawai Pendidikan

Masyarakat SWCorp di sekolah.
UNIT 3 : PENGKOMPOSAN 38

3.1 Objektif pengkomposan
Objektif pengkomposan adalah:
a. mengurangkan kuantiti sisa organik yang perlu dilupuskan

di tapak pelupusan sampah;
b. mengelakkan proses penguraian sisa organik di tapak pelupusan

yang mengakibatkan masalah bau dan menjadi antara punca
kepada pembebasan gas rumah hijau;
c. menukarkan sisa makanan kepada bahan yang lebih bermanfaat

sebagai nutrien kepada tanah; dan
d. membantu memanjangkan jangka hayat tapak pelupusan.
3.2 Kompos menggunakan kaedah Bokashi
Apa itu kompos Bokashi?
a. Bokashi adalah perkataan dalam bahasa Jepun yang bermaksud

bahan organik yang diperam atau ditapai;
b. Bokashi mengandungi sekumpulan bakteria aktif yang dipanggil

EM (Effective microorganism); dan
c. Kaedah ‘Bokashi Composting’ boleh mengurangkan kadar

pembuangan sisa makanan setiap hari.

3.2.1 Kaedah ‘Bokashi Composting’ Yang Mudah dan Mesra Alam
Terdapat lima (5) langkah utama dalam penghasilan baja kompos
dengan menggunakan Kaedah Pengkomposan Bokashi:
Langkah 1: Tapis sisa makanan yang berair.
Langkah 2 : Buang dan ratakan dalam Bokashi Bin

Sisa makanan di rumah sesuai dirawat

menggunakan kaedah kompos bokashi
Langkah 3:
Taburkan Bokashi Powder pada sisa makanan
yang telah diratakan tadi (seperti dalam gambar):
Nota:
Bokashi Powder boleh

dibeli atau dibuat sendiri
secara DIY (do it yourself).
Rujuk lampiran 3.1.
Foto Salina Shamsudin Foto Salina Shamsudin
Langkah 4 : Ulangi langkah yang sama setiap hari sehingga

Bokashi Bin tersebut penuh.

Langkah 5 : Biarkan selama 2 minggu.
Penutup kedap udara
Lapisan serbuk Bokashi
Lapisan sisa makanan
Tong kedap udara
Susunan sisa makanan dan serbuk bokashi di

dalam tong kompos kedap udara
Nota:
- Bokashi bin ini mestilah kedap udara dan mempunyai lubang-lubang kecil (seakan penapis)
untuk mengeringkan sisa-sisa makanan yang lembap.
- Air yang terhasil dinamakan Bokashi tea.
- Bokashi bin boleh dibeli atau dibuat secara DIY jika faham konsepnya.
Penghasilan bokashi tea hasil daripada proses pengkomposan sisa makanan

41
Do It Yourself
Bokashi

Powder
Bahan-bahan yang diperlukan adalah :

Bil Bahan-bahan Kuantiti
1 EM 50ml
2 Dedak gandum (Wheat Bran) 1 guni/5 kg
3 Molasses ( Gula perang yang

50ml
dimasak dengan air panas.)
4 Air tanpa klorin 250ml - 300ml
Cara-caranya:

Langkah 1: Hasilkan campuran A mengikut langkah seperti berikut:
- Sediakan satu bekas dan masukkan cairan molasses.
- Campurkan larutan EM ke dalam bekas yang

mengandungi molasses tersebut serta tambahkan air
tanpa klorin dan kacau rata.
Langkah 2 : Masukkan dedak gandum ke dalam satu tong/bekas

plastik kedap udara.
Langkah 3 : Siram campuran A ke atas dedak gandum tadi.
Nota:
Jumlah air yang diperlukan mungkin berbeza. Sekadar untuk
melembapkan sahaja. Untuk menguji kadar air, ambil
segenggam dedak gandum di atas, jika boleh digumpal
maka kadar air/kadar kelembapan mencukupi.
Langkah 4 : Mampatkan dedak gandum tersebut untuk mengeluarkan

oksigen.
Nota:
Proses fermentasi ini memerlukan keadaan anaerobik (tanpa
oksigen).

Langkah 5 : Tutup tong/bekas kedap udara tersebut dan biarkan
selama dua (2) minggu. Alternatif penyimpanan:
- Pekkan di dalam beg plastik, keluarkan udara,

dan tempatkan jauh dari cahaya matahari
selama dua (2) minggu.
Langkah 6 : Jika aroma masam dan manis seperti jeruk terhasil,

maka proses fermentasi ini berjaya.
Langkah 7 : Keluarkan dedak gandum tersebut dan letakkan

pada permukaan lantai yang jauh dari cahaya
matahari (direct sunlight) untuk dikeringkan selama
satu (1) hari.
Langkah 8 : Apabila dedak gandum tersebut telah kering,

bokashi powder telah berjaya dihasilkan dan sedia
digunakan.
Nota:
Simpan di dalam bekas bertutup.
43

Do It Yourself

Effective
Microorganism
Langkah penyediaan EM secara DIY:
Bahan-bahan yang diperlukan adalah :

Bil Bahan-bahan
1 Air basuhan beras
2 Susu
4 Gula perang
Cara-caranya:

Langkah 1: Basuh beras dengan air tanpa klorin. Simpan air
basuhan beras dari 3 ke 5 hari. Tutup botol
dengan kain nipis.
Langkah 2 : Selepas 5 hari, 3 lapisan akan terbentuk . Ambil lapisan

tengah sahaja.
Langkah 3 : Air beras masam yang ditapis, campurkan dengan

susu cair. Nisbah 1 : 10 (1 bahagian air beras + 10
bahagian susu)
Nota:
Apa-apa jenis susu boleh digunakan. Susu segar adalah digalakkan.

Langkah 4 : Campurkan air beras dan susu, tutup bekas dgn kain,
perlukan udara untuk proses peraman. Peram
selama seminggu sehingga lapisan susu kental dan
lacto serum terbentuk.

Langkah 5 : Tapis untuk mengasingkan lapisan susu kental dan lacto
serum. (seperti dalam gambar)
Langkah 6 : Untuk penyimpanan, campur lacto serum dengan gula

perang. Nisbah 1 : 1.(1L lacto serum + 1kg gula perang)


3.3 Kompos menggunakan kaedah Takakura

Terdapat empat (4) langkah utama dalam penghasilan baja
kompos dengan menggunakan Kaedah Pengkomposan
Takakura Home Method:
Langkah 1: Penyediaan larutan penapaian
3 LITER AIR
250 GRAM
GULA MERAH
(2 CAWAN)
LARUTAN PENAPAIAN
1 KEPING TEMPE
Langkah 2: Penyediaan medium pengurai (Seed Compost)
GAULKAN
3 LITER AIR (LARUTAN PENAPAIAN)
2 KG TANAH
1 KG SEKAM PADI FORMULA ADUNAN :
1 : 2 = SEKAM PADI : TANAH
SEKAM PADI BOLEH DIGANTI

DENGAN DEDAK, HABUK KAYU,
DAUN/RUMPUT KERING DAN
HAMPAS KELAPA
DISIMPAN 5 HARI
DI DALAM BEKAS
SEKIRANYA CAMPURAN BOLEH
YANG TERTUTUP
DIKEPAL BEGINI MENUNJUKKAN IA
SUDAH SEDIA UNTUK DIPERAM
SELAMA 5 HARI.
SELEPAS 5 HARI, PERMUKAAN

MEDIUM AKAN DIPENUHI DENGAN
KULAT BEWARNA PUTIH (MEDIUM
PENGURAI TELAH SEDIA
DIGUNAKAN)
Langkah 3: Penyediaan Compost Chang (Bakul Kompos)
Bakul digalakkan untuk

dialaskan dengan karpet
bagi mengelakkan bahan
kompos tertumpah
Contoh bakul yang

boleh digunakan
(Bekas yang mempunyai rongga
udara/liang udara)
Bakul diisikan dengan

BERAT MEDIUM PENGURAI YANG
medium pengurai sehingga
SESUAI UNTUK SEBUAH RUMAH 60% dari bakul atau 3kg
ADALAH : medium pengurai dan
ditutupkan supaya tidak
3 KG (2 KG TANAH = 1 KG SEKAM)
dimasuki serangga

Langkah 4: Kaedah menjalankan pengkomposan
1. Sisa makanan 2. Sisa makanan 3. Sisa makanan dimasukkan ke dalam

dipotong kecil dibilas & ditapis bakul kompos, digaulkan bersama
medium pengurai dan pastikan digaul
serata
4. Bakul kompos ditutupi dengan

kain bagi mengelakkan serangga
8. Simpan kompos di dalam kotak/bekas 7. Selepas 3 bulan atau sekiranya bakul masuk serta untuk mengekalkan
dan biarkan ia matang selama 2 minggu telah penuh, keluarkan kompos dari bekas suhu kompos
sehingga menjadi hasil kompos. dan periksa kelembapannya. Sekiranya terlalu
kering, tambahkan sedikit air 5. Ulang proses setiap hari sekali
sehingga bekas penuh atau
sehingga 3 bulan jika 500 gram
sisa makanan diletakkan setiap hari
6. Pastikan kompos digaul sekali

setiap hari
Aplikasi Penggunaan Baja Kompos
Kelab Kitar Semula boleh mengaplikasikan baja kompos ini dalam

‘Taman Lestari’ sebagai salah satu daripada projek ‘Sekolah
Sisa Sifar’. Aplikasi penggunaan baja kompos adalah seperti berikut:
Baja kompos ditaburkan pada

tanaman yang baru ditanam
Taburkan baja kompos di sekitar kawasan tanaman

dan gemburkan dalam anggaran 20 cm
Gali lubang di sekeliling

pokok sedalam 10 cm untuk
diletakkan baja kompos
48
UNIT 4 :
PROJEK
‘SEKOLAH SISA SIFAR’
49 UNIT 4 : PROJEK ‘SEKOLAH SISA SIFAR’
4.0 PROJEK ‘SEKOLAH SISA SIFAR’
Projek ‘Sekolah Sisa Sifar’ merupakan inisiatif Kelab Kitar Semula

bersama-sama seluruh warga sekolah bertujuan menjadikan
persekitaran sekolah sebagai kawasan yang bersih, indah dan
sejahtera. Program ini dinamakan sebagai ‘Projek Sekolah Sisa
Sifar’ bagi meminimakan penjanaan sisa pepejal yang dihasilkan
oleh warga sekolah.
Penglibatan murid dalam aktiviti 3R di sekolah adalah penting bagi

menjayakan projek ‘Sekolah Sisa Sifar’

4.1 Objektif
Antara objektif utama ‘Projek Sekolah Sisa Sifar’ adalah:
a) meminimakan penjanaan sisa pepejal yang dihasilkan oleh

sekolah;
b) menerapkan nilai cintakan kebersihan dalam diri murid dan guru;
c) menggalakkan penyertaan semua murid dan guru dalam

melaksanakan aktiviti-aktiviti 3R dan penjagaan kebersihan
persekitaran; dan
d) meningkatkan kesedaran murid dan guru berkaitan amalan 3R

dan penjagaan kebersihan persekitaran.

UNIT 4 : PROJEK ‘SEKOLAH SISA SIFAR’ 50

4.2 Inisiatif dalam Projek ‘Sekolah Sisa Sifar’
Secara umumnya, guru dan ahli kelab bebas untuk menentukan

aktiviti-aktiviti berbentuk kesedaran dan penerapan elemen Reduce,
Reuse dan Recycle dalam pengurusan sisa pepejal di sekolah.
Walau bagaimanapun, aktiviti-aktiviti ini perlu mendapat kebenaran
dan kelulusan pelaksanaannya daripada pihak sekolah terlebih
dahulu. Antara cadangan aktiviti yang boleh dilakukan adalah:
Lafaz Ikrar Murid
Lafaz ikrar merupakan aku janji murid bagi memberikan komitmen

yang tiada berbelah bahagi untuk bersama-sama bertanggungjawab
menjaga kebersihan kawasan sekolah. Ikrar murid ini boleh dilafazkan
ketika perhimpunan atau pun sebagai salah satu pengisian
bersempena dengan Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah.
Ahli kelab dan guru pembimbing boleh bersama-sama berbincang
untuk memikirkan teks ikrar yang sesuai dengan matlamat yang
ingin dicapai. Berikut merupakan contoh teks ikrar murid:
IKRAR SEKOLAH SISA SIFAR
Bahawasanya kami, murid Sekolah………………………………… dengan ini berikrar

dan berjanji akan berganding bahu bagi berusaha menjadikan sekolah kami sebagai
Sekolah Sisa Sifar. Ke arah itu, kami:
• Bersama-sama bertanggungjawab menjaga kebersihan kawasan sekolah;
• Sentiasa mengamalkan amalan pengurangan sisa pepejal untuk meminimakan

penjanaan sisa pepejal;
• Mengguna semula barangan kami yang masih elok dan mengelakkan

pembaziran;
• Mengambil bahagian dalam aktiviti kitar semula yang dijalankan; dan
• Menghargai dan menghormati usaha setiap murid, guru dan kakitangan

sekolah yang menjaga kebersihan sekolah.

Bank Kitar Semula
a. Program Bank Kitar Semula di sekolah merupakan sebuah

program pendidikan berorientasikan aplikasi terhadap
amalan kitar semula yang dijalankan di sekolah.
b. Program Bank Kitar Semula di sekolah telah dilaksanakan

bermula sejak tahun 2013 melibatkan sekolah rendah
dan menengah seluruh semenanjung Malaysia.
c. Tujuan utama program ini dilaksanakan adalah

bertujuan untuk membudayakan amalan kitar semula
dalam kalangan murid dan guru.
d. Bagi melaksanakan bank kitar semula, guru dan murid

boleh rujuk kepada Carta Alir yang telah disediakan
di Lampiran 4.1.
e. Program Bank Kitar Semula di sekolah juga dapat

membudayakan elemen keusahawanan pada pelajar selain
mendidik pelajar menjadi lebih arif dan berdaya saing dalam
aktiviti kitar semula/alam sekitar sejajar dengan hasrat
kerajaan untuk membentuk pelajar yang aktif dan proaktif
dalam pelbagai bidang.
Sumbangan tenaga oleh guru merupakan tunjang kejayaan program

Bank Kitar Semula di sekolah.
Bank 52
KitarSemula
CARTA ALIR PELAKSANAAN PROGRAM BANK KITAR SEMULA DI
SEKOLAH RENDAH
Taklimat Kepada Pihak Yang Terlibat
Perbincangan dan persetujuan bersama Guru Besar sekolah.
Perundingan bersama Pegawai 3R SWCorp
Pelantikan pembeli barangan kitar semula/vendor kitar semula.
Promosi Bank Kitar Semula di Sekolah
Mengadakan taklimat kepada pelajar.
Tanggungjawab Mengedarkan pamplet/risalah Tanggungjawab

Kelab Kitar Semula Pasukan 3R
(Sebelum Hari Kutipan) Memasang banner di pintu masuk (Pada Hari Kutipan)
sekolah.
TIDAK DIASINGKAN
Membilas barang-barang kitar Menyemak barang yang
semula yang telah dikumpul. dibawa oleh pelajar
Memanggil semula pelajar
untuk diterangkan semula DIASINGKAN
kaedah pengasingan yang
betul.
Mengasingkan barang- Ditimbang mengikut kategori
barang mengikut kategori. dan dicatatkan di dalam log
yang telah disediakan.
Masukkan ke dalam bekas

Menjual barangan kitar
dan mengikat mengikut
semula kepada vendor yang
kategori barang-barang
telah dilantik.
kitar semula.
Hasil jualan diserahkan

kepada pelajar/sekolah.
Memasukkan dalam plastik
Pasukan 3R dan SWCorp akan
dan menulis nama penuh
merekodkan hasil jualan dan
dan nama kelas bagi urusan
nilai timbangan ke dalam buku
pengemaskinian rekod .
log yang disediakan.
Membawa ke sekolah
mengikut hari yang telah
ditetapkan oleh guru.
*SWCorp menganjurkan Pertandingan Kitar Semula Sekolah-sekolah Peringkat Kebangsaan (PerKISS)

pada setiap tahun bermula tahun 2014. Pihak kelab boleh mencadangkan kepada pihak
pentadbiran sekolah untuk menyertai pertandingan ini. Untuk maklumat berkaitan pertandingan,
boleh lawati laman web www.swcorp.my

Taman Lestari
Taman Lestari adalah sebuah taman berkonsepkan 3R yang

disuburkan dengan tumbuhan-tumbuhan organik dan peralatan-
peralatan yang diguna semula sebagai hiasan untuk
menceriakan persekitaran taman.
Foto SK Lembah jaya Konsep 3R diaplikasikan dalam Taman

Lestari.

Penggunaan baja kompos untuk
Foto SK Lembah jaya merangsang pertumbuhan tanaman.
Cawan polisterin dijadikan pasu kecil

Foto SK Lembah jaya
bagi menyemai anak pokok.
Botol plastik dijadikan hiasan di

Foto SK Lembah jaya sekeliling pokok.
Antara konsep 3R yang boleh diaplikasi dalam Taman Lestari adalah:
a) penanaman pokok-pokok sebagai usaha mengurangkan

pembebasan gas rumah hijau;

b) rekacipta perkakasan seperti pasu, papan tanda dan meja
daripada bahan terbuang; dan
c) pengayaan tanah (soil enhancement) oleh baja kompos yang

dihasilkan daripada sisa makanan.

Objektif Taman Lestari dibentuk adalah bagi mencapai matlamat
berikut:
a) menerapkan nilai dan keazaman bagi menjadikan sekolah

sebagai kawasan lestari;
b) membudayakan konsep 3R di sekolah;
c) menerapkan amalan mengguna semula sisa pepejal secara

kreatif dan inovatif; dan
d) mengaplikasi konsep pengurusan sisa lestari terhadap

pemuliharaan alam sekitar.
Kempen
Pihak kelab juga boleh menjemput agensi-agensi kerajaan, swasta

mahupun NGO untuk menyampaikan ceramah kesedaran serta
mengadakan kempen-kempen berkaitan 3R di sekolah.
Penerangan daripada pegawai Sesi ceramah diberikan kepada murid-

daripada Bahagian Pendidikan murid berkaitan pembudayaan amalan
Masyarakat SWCorp berkenaan 3R di sekolah.
amalan 3R.
PEMBUDAYAAN AMALAN 3R DI SEKOLAH 2018

Januari
LAPORAN PENCAPAIAN PROGRAM
PEMBUDAYAAN AMALAN 3R DI SEKOLAH
MODUL KELAB KITAR SEMULA DI SEKOLAH
1| MAKLUMAT SEKOLAH
Jenis Sekolah : Sekolah Rendah Sekolah Menengah
Nama Sekolah : ………………………………………………………………
Alamat Sekolah : ………………………………………………………………
………………………………………………………………
No. Telefon : ………………….. No. Faks : …………………..
E-mel Sekolah : …………………….. Bilangan Murid : …….. Orang
Nama Pengetua / : ………………………………………………………………

Guru Besar
2| MAKLUMAT KELAB KITAR SEMULA / ALAM SEKITAR / KELAB CHAMPION AKTIVITI

PEMBUDAYAAN AMALAN 3R
Nama Kelab : ………………………………………………………………
Nama Guru : ………………………………………………………………

Penyelaras
E-mel Guru : ………………………………………………………………
No. Tel Guru : ………………………………………………………………
Bilangan Murid : ……… Orang

Menyertai Kelab

Januari
3| LAPORAN PENGUMPULAN BARANGAN KITAR SEMULA
JUMLAH KUTIPAN JUMLAH HASIL JUALAN

BIL BULAN
(KG) (RM)
1 Januari
2 Februari
3 Mac
4 April
5 Mei
6 Jun
7 Julai
8 Ogos
JUMLAH KESELURUHAN
4| JUMLAH KUTIPAN BARANGAN KITAR SEMULA
Jumlah Per Kapita = Jumlah Keseluruhan Barangan Kitar Semula (kg)

Jumlah Murid Sekolah
= ____________________________________________
= _______ kg Per Kapita
Nota: *Semua resit penjualan barangan kitar semula yang telah disahkan oleh Guru Besar / Pengetua
hendaklah dikemukakan menerusi Lampiran bersama-sama Laporan ini.

Januari
5| LAPORAN PROGRAM PEMBUDAYAAN AMALAN 3R / KITAR SEMULA /

KESEDARAN AWAM SEPANJANG TAHUN 2017
PEMBUKTIAN
(GAMBAR /
BIL AKTIVITI / PROGRAM TARIKH CATATAN
LAPORAN
AKTIVITI)
Contoh:
Taklimat Kitar Semula Sebanyak 2 sesi
1 kepada pelajar
14/1/2017
dijalankan
Lampiran 1
Seramai 20
Melaksanakan bengkel
2 kraftangan kitar semula
20/2/2017 orang pelajar Lampiran 2
terlibat
Melibatkan
Melaksanakan program pengusaha
3 kompos
21/3/2017
kantin dan 15
Lampiran 3
orang pelajar
Keterangan lengkap mengenai setiap aktiviti yang dilaksanakan hendaklah disertakan

menerusi lampiran Folio Aktiviti Pembudayaan Amalan 3R / Program Kesedaran Awam.

Januari
6| INOVASI DARIPADA BARANGAN KITAR SEMULA (kosongkan jika tidak menyertai kategori ini)
Jenis Sekolah : Sekolah Rendah Sekolah Menengah
Nama Sekolah : ………………………………………………………………………
Nama Kumpulan : ………………………………………………………………………
Nama Murid : 1)……………………………………………………………………
2)……………………………………………………………………
3)……………………………………………………………………
4)……………………………………………………………………
5)……………………………………………………………………
Nama Guru : ………………………………………………………………………

Penyelaras
Nama Produk : ………………………………………………………………………
Bahan Asas : 1)……………………………………………………………………
2)……………………………………………………………………
3)……………………………………………………………………
Keterangan lengkap mengenai cara pembuatan, kos, ciri-ciri dan fungsi hendaklah disertakan
menerusi lampiran Folio Inovasi Daripada Barangan Kitar Semula.
Perakuan dan Pengesahan:
Saya memperakui dan mengesahkan bahawa idea rekacipta ini adalah asli
dan tidak pernah dikomersialkan sebelum ini.
…………………………………………………………….
(Tandatangan berserta cop Guru Besar / Pengetua / Guru Penyelaras)

Januari
7| INISIATIF KOMPOS (kosongkan jika tidak menyertai kategori ini)
Nama Sekolah : ………………………………………………………………………
LAPORAN AKTIVITI KOMPOS
BIL AKTIVITI TARIKH CATATAN

Contoh:
Seramai 263 orang pelajar
Taklimat pengkomposan kepada
1 murid tahun 4, 5 dan 6
28/2/2017 dari tahun 4, 5 dan 6 terlibat
dalam taklimat
Seramai 15 orang ahli kelab
2 Aktiviti kompos sempena Hari Bumi 24/3/2017
terlibat dalam aktiviti kompos
Seramai 20 orang pelajar
Aktiviti kompos sempena Sambutan terlibat dalam aktiviti kompos
3 Hari Kantin
7/5/2017
sisa makanan yang terhasil
dari sambutan Hari Kantin
JUMLAH SISA MAKANAN YANG DIKOMPOS DAN HASIL KOMPOS
JUMLAH JUMLAH
SISA KOMPOS KEGUNAAN HASIL
BIL AKTIVITI
MAKANAN TERHASIL KOMPOS
(kg) (kg)
Contoh:
5.2 3.4 Digunakan dalam
Pengkomposan sisa makanan
1 sempena hari bumi.
penanaman pokok di
landskap sekolah
Pengkomposan sisa makanan 7.5 4.0 Dijual ketika sambutan
2 sempena Sambutan Hari Kantin Hari Usahawan Muda
JUMLAH
Keterangan lengkap mengenai kaedah kompos, gambar aktiviti dan cara pengendalian
kompos hendaklah disertakan menerusi lampiran Folio Aktiviti Kompos.
Perakuan dan Pengesahan:
Saya memperakui dan mengesahkan bahawa maklumat seperti yang

dinyatakan di atas adalah benar.
……………………………………………….
(Tandatangan berserta cop Guru Besar / Pengetua / Guru Penyelaras)

Januari
8|PENGESAHAN GURU BESAR / PENGETUA
Saya dengan ini memperakui dan mengesahkan bahawa segala maklumat

yang telah diberikan adalah benar.
Sekian, terima kasih.
Tandatangan :
Tarikh :
Nama :
Cop :
Cop Sekolah :
61
UNIT 5 :
HARI KITAR SEMULA
UNIT 5 : HARI KITAR SEMULA 62

5.0 HARI KITAR SEMULA
Hari Kitar Semula merupakan salah satu program yang boleh dianjurkan
oleh Kelab Kitar Semula bagi meningkat kesedaran semua murid
dan guru terhadap kepentingan menguruskan sisa pepejal secara
mampan menerusi kaedah 3R iaitu pengurangan, guna semula
dan kitar semula. Selain itu, murid dan guru juga didedahkan
dengan inisiatif-inisiatif 3R di peringkat sekolah, komuniti dan
juga nasional.
Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat Kebangsaan 2017

di Dataran Floria, Putrajaya.
5.1 Latar Belakang Hari Kitar Semula Kebangsaan
Hari Kitar Semula merupakan satu inisiatif oleh Kementerian

Perumahan dan Kerajaan Tempatan (KPKT) bagi meningkatkan
kesedaran kepada setiap lapisan masyarakat mengenai
pentingnya amalan kitar semula dalam memastikan kemampanan
pengurusan sisa pepejal dan penjagaan alam sekitar. Secara fakta
dan sejarahnya, Program Kitar Semula Kebangsaan telah
diperbaharui dan dilancarkan secara rasmi pada 2 Disember 2000
di Pusat Membeli-belah Mid Valley oleh Menteri KPKT
menjadikan tarikh 11 November pada setiap tahun sebagai
Hari Kitar Semula Kebangsaan.
Selain itu juga, bermula pada tahun 2018, Biro Kitar Semula
Antarabangsa telah memulakan inisiatif di peringkat global dengan
memperkenalkan 18 Mac 2018 sebagai Global Recycling Day
bertujuan meningkatkan kesedaran masyarakat di seluruh dunia
mengenai kepentingan mengitar semula.
63 UNIT 5 : HARI KITAR SEMULA
5.2 Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah
Foto SK Matang Jaya
Pertandingan rekaan fesyen daripada barangan terbuang

merupakan antara aktiviti yang boleh dijalankan semasa
Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah.

Sambutan Hari Kitar Semula juga boleh diperluas di peringkat sekolah.
Matlamat utama penganjuran aktiviti bersempena sambutan
Hari Kitar Semula adalah bagi memupuk semangat cinta akan
alam sekitar dan kebersihan dalam kalangan murid-murid
dan guru-guru sekolah serta meningatkan kesedaran warga sekolah
tentang konsep pengurusan sisa pepejal dan amalan 3R yang betul.
Selain itu, Sambutan Hari Kitar Semula di Peringkat Sekolah boleh

menjadi platform yang baik untuk pihak pentadbiran sekolah,
guru-guru, murid-murid malahan Persatuan Ibu Bapa dan Guru (PIBG)
serta pelbagai agensi kerajaan untuk sama-sama mendapatkan
pendedahan berkaitan kepentingan menjaga kebersihan dan
menguruskan sisa pepejal melalui pendekatan secara Reduce, Reuse
dan Recycle.


Berikut adalah faedah yang boleh diperolehi melalui penganjuran Hari
Kitar Semula Peringkat Sekolah, antaranya :
a) Sebagai platform untuk mengetengahkan aktiviti-aktiviti 3R yang

telah dijalankan oleh Kelab Kitar Semula seperti Bank
Kitar Semula, Sekolah Sisa Sifar, Kempen ‘Value Food
No Waste’, Waste Art/Upcycling dan Taman Lestari;
b) Memberi pendedahan kepada murid dan warga sekolah

mengenai kepentingan amalan 3R (Reduce, Reuse
dan Recycle) terhadap pemuliharaan alam sekitar;
c) Meningkatkan tahap kesedaran murid dan warga sekolah

melalui pendidikan informal menerusi sambutan Hari
Kitar Semula Peringkat Sekolah;

d) Memupuk dan mengukuhkan amalan 3R dalam kalangan
generasi muda seperti murid sekolah;
e) Menerapkan minda kelas pertama kepada murid dan

warga sekolah dalam menjadikan amalan 3R sebagai
budaya dan amalan harian; dan
f) Menggalakkan pembudayaan amalan 3R sebagai langkah

paling penting dan berkesan dalam menguruskan sisa
pepejal secara mampan demi generasi akan datang.
5.3 Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah

Sambutan Hari Kitar Semula juga boleh diperluas di peringkat
sekolah. Matlamat utama penganjuran aktiviti bersempena
sambutan Hari Kitar Semula adalah bagi memupuk semangat
cintakan alam sekitar dan kebersihan dalam kalangan
murid-murid dan guru-guru sekolah serta meningkatkan
kesedaran warga sekolah tentang konsep pengurusan sisa
pepejal dan amalan 3R yang betul.
Selain itu, sambutan Hari Kitar Semula di Peringkat Sekolah boleh

menjadi platform yang baik untuk pihak pentadbiran sekolah,
guru-guru, murid-murid malahan Persatuan Ibu Bapa
dan Guru (PIBG) serta pelbagai agensi kerajaan untuk sama-
sama mendapatkan pendedahan berkaitan kepentingan
menjaga kebersihan dan menguruskan sisa pepejal melalui
pendekatan 3R.

5.4 Cadangan pengisian Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah
Antara aktiviti yang boleh dilakukan dalam sambutan Hari Kitar

Semula Peringkat Sekolah adalah:

Konvensyen Mini ‘Sekolah Sisa Sifar’
Merupakan sebuah platform bagi mempersembahkan hasil dan

kemajuan projek ‘Sekolah Sisa Sifar’ kepada pihak pentadbiran
sekolah, guru dan murid-murid.
Persembahan pentas sketsa berkaitan kebersihan dan amalan 3R

Foto Google
Ahli kelab kitar semula mempersembahkan bicara berirama

bertemakan kepentingan menjaga kebersihan.
Persembahan pentas seperti sketsa, koir dan bicara berirama boleh

dilakukan oleh murid dengan bimbingan guru dengan
menggunakan barangan terpakai kepada warga sekolah
sebagai hiburan yang mempunyai mesej murni berkaitan
penjagaan alam sekitar dan amalan 3R.

c) Pengiktirafan Jaguh 3R

Kelab juga boleh mencadangkan pengiktirafan Jaguh 3R kepada
ahli kelab yang aktif dalam melaksanakan aktiviti-aktiviti
Kelab Kitar Semula.
Foto Google
Pemberian sijil pengiktirafan kepada ahli Kelab Kitar Semula

yang aktif.
d) Pameran dan ceramah
Aktiviti pameran merupakan salah satu aktiviti yang dapat

menarik minat murid dan guru untuk lebih memahami berkenaan
program dan inisiatif yang telah dijalankan. Guru Pembimbing
Kelab Kitar Semula bersama ahli kelab boleh mempamerkan
keberhasilan Projek ‘Sekolah Sisa Sifar’ kepada pihak
pentadbiran sebagai tanda kejayaan terhadap inisiatif yang
ditunjukkan.
Pihak sekolah juga boleh mendapatkan kerjasama agensi

kerajaan yang berdekatan untuk aktiviti pameran. Ceramah
berkaitan Pengurusan Sisa Pepejal dan Amalan 3R juga boleh
disampaikan oleh pihak SWCorp.
Pengkongsian maklumat berkaitan pembudayaan amalan

3R oleh pegawai Pendidikan Masyarakat SWCorp.
e) Pertandingan
Bagi memeriahkan sambutan Hari Kitar Semula Peringkat Sekolah,

pihak kelab boleh mengadakan pelbagai aktiviti sampingan
seperti pertandingan Pengumpulan Barangan Kitar Semula
Terbanyak, pertandingan melukis poster/mewarna, pertandingan
rekacipta barangan terbuang dan pelbagai aktiviti yang
dapat menarik minat murid-murid untuk lebih memahami
amalan 3R.
Foto SK Matang Jaya
Pertandingan rekaan fesyen daripada barangan terbuang.

f) Aktiviti Upcycling
Guru Pembimbing kelab bersama ahli kelab boleh menjalankan

aktiviti upcycling bersama murid dan warga sekolah dengan
kerjasama SWCorp atau NGO berkaitan.
Foto SK Taman Semarak

Aktiviti upcycling daripada sisa kitar semula.
69
UNIT 6 :
EKSPLORASI
CILIK 3R
UNIT 6 : EKSPLORASI CILIK 3R 70
6.0 EKSPLORASI CILIK 3R
Eksplorasi Cilik 3R merupakan program yang dianjurkan oleh

kelab kitar semula bagi memberi pendedahan kepada
ahli kelab berkenaan dunia pengurusan sisa pepejal dan kebersihan
persekitaran serta hubungannya dengan amalan seharian.
Objektif : 1) Menggalakkan murid mencintai alam sekitar

melalui aktiviti 3R (Reduce, Reuse, Recycle)
daripada bahan terbuang.
2) Melatih murid untuk mempraktikkan amalan

3R dalam kehidupan seharian.
3) Meningkatkan semangat kerjasama

berpasukan antara murid.

Aktiviti : Mengadakan program perkhemahan 3R atau
lawatan ke pusat kitar semula.

Kaedah : 1) Penyediaan kertas kerja program dan kelulusan
pihak
Pelaksanaan sekolah
2) Mendapatkan kebenaran untuk melakukan

aktiviti luar daripada ibu bapa dan penjaga
ahli kelab/murid-murid.
3) Menjalankan program seperti cadangan

tentatif di Lampiran 6.1.

71 UNIT 6 : EKSPLORASI CILIK 3R
6.1 Perkhemahan
Mengadakan program perkhemahan di kawasan yang sesuai

seperti di taman rekreasi, pantai dan tapak perkhemahan
yang mempunyai persekitaran yang bersih dan indah.
Sebagai panduan, Kelab Kitar Semula boleh merangka

atur cara program perkhemahan berdasarkan cadangan atur cara
program perkhemahan Eksplorasi Cilik 3R seperti disediakan
Foto Google
Aktiviti perkhemahan 3R yang dijalankan di kawasan rekreasi.

72
Perkhemahan
Eksplorasi Cilik 3R

ATUR CARA
JUMAAT
3.00 - 3.30 ptg PENDAFTARAN
3.30 - 4.00 ptg SESI ICE BREAKING
4.30 - 5.00 ptg SOLAT ASAR / MINUM PETANG / PEMASANGAN KHEMAH
5.00 - 6.30 ptg SESI ICE BREAKING (2)
6.30 - 9.00 mlm SOLAT MAGHRIB / KULIAH / SOLAT ISYAK
9.00 - 11.30 mlm LATIHAN DALAM KUMPULAN (1)
11.30 - 12.00 mlm MINUM MALAM
SABTU
5.00 - 7.00 pg SOLAT SUBUH DAN TAZKIRAH
7.00 - 8.30 pg SENAMAN DAN SARAPAN PAGI
8.30 - 10.00 pg LATIHAN DALAM KUMPULAN (2)
10.00 - 10.30 pg MINUM PAGI

10.30 - 1.00 t / hari LATIHAN DALAM KUMPULAN (3)
1.00 - 2.00 ptg MAKAN TENGAH HARI, SOLAT ZOHOR
2.00 - 4.30 ptg LATIHAN DALAM KUMPULAN (4)
4.30 - 5.00 ptg MINUM PETANG DAN SOLAT ASAR
5.00 - 6.30 ptg PERMAINAN TEAMBUILDING (1)
6.30 - 9.00 mlm SOLAT MAGHRIB, KULIAH & SOLAT ISYAK
9.00 - 11.30 mlm PERSEMBAHAN KUMPULAN
11.30 - 12.00 mlm MINUM MALAM

AHAD

5.00 - 7.00 pg SOLAT SUBUH DAN TAZKIRAH
7.00 - 8.30 pg SENAMAN DAN SARAPAN PAGI
8.30 - 10.00 pg PERMAINAN TEAMBUILDING (2) - 3R Explorace

10.00 - 10.30 pg MINUM PAGI
10.30 - 11.30 pg MAJLIS PENYAMPAIAN HADIAH
11.30 - 12.30 t / hari RUMUSAN AKTIVITI
12.30 - 2.00 ptg MAKAN T/HARI / BERKEMAS / SOLAT ZOHOR

2.00 ptg PROGAM TAMAT DAN BERTOLAK BALIK
73 UNIT 6 : EKSPLORASI CILIK 3R
6.2 Lawatan ke Pusat Kitar Semula
Lawatan ke Pusat Kitar Semula merupakan salah satu aktiviti yang boleh
dilakukan bagi mendedahkan ahli kelab berkenaan sistem pengutipan
sisa kitar semula di sekitar kawasan sekolah.
Lawatan murid ke Pusat Kitar Semula Presint 9 Putrajaya.
Lawatan ini bertujuan mendedahkan kepada murid keadaan

sebenar proses yang berlaku di pusat kitar semula. Murid dapat melihat
sendiri bagaimana sisa kitar semula tersebut diuruskan.
Di samping itu pelajar juga dapat didedahkan dengan
peluang-peluang kerjaya yang terdapat dalam sektor pengurusan
sisa pepejal.
Glosari
74
Terma Maksud
Air larut resap Merupakan cecair yang berasal daripada hasil larutan air
hujan terhadap sisa-sisa buangan di tapak pelupusan yang
terkumpul dan meresap masuk ke dalam liang-liang tanah.
Badan Pengurusan Badan Pengurusan Bersama atau Joint

Bersama Management Body (JMB) ialah satu
jawatankuasa yang dianggotai dan ditadbir oleh
Pemilik Petak/Penduduk dalam mengurus dan menyenggara
bangunan.
Bakteria Organisma seni yang hidup dalam tanah, air, bahan

organik atau badan tumbuh-tumbuhan dan haiwan,
dan sesetengahnya boleh menyebabkan penyakit.
Biogas Gas yang dihasilkan melalui tindakan bakteria ke atas

bahan buangan organik dan digunakan sebagai bahan api.
Ekosistem Sistem lingkungan hidup semula jadi yang terbentuk

sebagai hasil daripada tindakan yang menyaling
antara benda-benda hidup dengan persekitarannya.
Estetika Cabang falsafah yang mengkaji konsep yang berkaitan

dengan keindahan, cita rasa, dan lain-lain.
Komersial Berkaitan dengan atau bersifat perdagangan
Mikroorganisma Organisma halus misalnya bakteria, virus, protozoa, dan

lain-lain yang hanya dapat dilihat dgn mikroskop.
Miniatur Salinan atau model sesuatu objek dalam bentuk yg dikecilkan.
Nutrien Bahan makanan berkhasiat, zat makanan.
Pemanasan global Pemanasan global adalah fenomena pemerangkapan gas

dikenali sebagai gas rumah hijau membabitkan kumpulan gas
karbon dioksida, karbon monoksida, kloroflorokarbon, metana,
nitrogen oksida yang menghalang dan memerangkap
haba bumi daripada terbebas keluar ke angkasa.
Pengolahan Perbuatan atau hal mengolah.
Perawatan Hal atau perbuatan merawat.
Premis Bangunan dan kawasan tempat diuruskan perniagaan dan

sebagainya.
Terma Maksud
Resin Damar yang dibuat secara sintetik, yang digunakan sebagai

bahan asas dalam pembuatan barangan plastik dan
sebagainya.
Seramik Bahan keras dan rapuh yang dibuat dengan membakar

tanah liat dan lain-lain.
Sisa berjadual Apa-apa buangan yang mempunyai ciri-ciri berbahaya

yang berpotensi memberi kesan negatif kepada orang
awam dan alam sekitar.
Sisa kumbahan Air sisa seperti yang diketahui merupakan cecair buangan
dari tandas, bilik air serta sinki yang dilepaskan dari
kawasan perumahan, premis perniagaan atau industri.
Sisa radioaktif Sisa radioaktif merupakan bahan yang mengandungi

atau tercemar dengan unsur radioktif (radionuklid).
Tapak pelupusan Tempat atau kawasan di mana sisa dilupuskan dengan

selamat di sesuatu kemudahan penimbusan tanah atau
yang lain-lain kemudahan yang bergantung kepada jenis
dan ciri-ciri bahan sisa tersebut.
Tekstil Kain (terutamanya yg ditenun).
Toksik Beracun: bahan-bahan toksik, asap dan bahan buangan

kimia yg menyebabkan pencemaran alam.
Vektor Haiwan seperti serangga yang mengandungi parasit

berbahaya yang memindahkan parasit tersebut kepada
organisma lain (manusia dan sebagainya) sehingga
mengakibatkan jangkitan (penyakit) kepada organisma
lain itu.
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam
merakamkan penghargaan dan ucapan terima kasih kepada semua pihak yang
terlibat secara langsung dan tidak langsung dalam menjayakan penerbitan buku
Modul Latihan Kelab Kitar Semula Edisi Kemas Kini 2018.
78

Modul Latihan Kelab Kitar Semula Sekolah Rendah PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Modul Latihan Kelab Kitar Semula Sekolah Rendah PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

1

Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan

Kementerian Pendidikan Malaysia

Hak Cipta Terpelihara

Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp), 2018

Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluarkan mana-mana

Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp).

Bismillahir Rahmanir Rahim.

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.

Sekalung penghargaan kepada Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan

Sebagai kementerian yang bertanggungjawab demi memastikan Negara dalam

Terima kasih diucapkan kepada Kementerian Pendidikan Malaysia yang telah

YB Puan Hajah Zuraida Binti Kamaruddin

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.

Bersyukur ke hadrat Illahi dengan limpah kurnianya, Perbadanan Pengurusan Sisa

Menyedari tahap kesedaran yang masih rendah dalam kalangan masyarakat

Sehubungan itu, inisiatif-inisiatif yang bersesuaian dengan penerimaan golongan

Saya mengambil kesempatan ini juga untuk merakam setinggi-tinggi penghargaan

YBhg. Dato’ Dr. Zulkapli Bin Mohamed

TAUTAN KATA MENTERI

SEKAPUR SIRIH KETUA PEGAWAI EKSEKUTIF

KURIKULUM MODUL LATIHAN KELAB KITAR SEMULA 1

RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH 2-8

UNIT 1 : Asas Pengurusan Sisa Pepejal 9-24

UNIT 2 : 3R (Reduce, Reuse, Recycle) 25-35

UNIT 3 : Pengkomposan 36-47

UNIT 5 : Hari Kitar Semula 61-68

UNIT 6 : Eksplorasi Cilik 3R 69-73

CADANGAN KURIKULUM BAHARU PROGRAM KITAR SEMULA SEKOLAH RENDAH

2.0 3R (Reduce, Reuse, Recycle) 2.1 Memahami definisi pengurusan sisa

3.0 Pengkomposan 3.1 Mengetahui cara merawat sisa

6.0 Eksplorasi Cilik 3R 6.1 Memahami sistem pengurusan sisa

RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH RENDAH

KELAB : KELAB KITAR SEMULA

1 Pendaftaran dan Pada akhir 1. Pendaftaran ahli 1. Borang keahlian

2. Mengenali guru 3. Pendaftaran semula 4. Aktiviti dijalankan di kelas

2 Pengenalan kepada Pada akhir 1. Ahli diterangkan 1. Buku rekod kokurikulum

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

3 Pengenalan kepada Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

5 3R (Reduce) – Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

6 3R (Reuse) – Guna Pada akhir 1. Penerangan ringkas 1. Buku rekod kokurikulum

7 3R (Recycle) – Kitar Pada akhir 1. Guru menerangkan 1. Buku rekod kokurikulum

2. Mengenal pasti 3. Ahli kelab bersama

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

8 Pengkomposan Pada akhir 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

3. Guru membimbing ahli

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

13 Lawatan Pada akhir 1. Guru kelab 1. Buku rekod kokurikulum

14 Penyediaan laporan Pada akhir 1. Guru membimbing 1. Buku rekod kokurikulum

15 Pengiktirafan Pada akhir 1. Mengiktiraf ahli kelab 1. Dijalankan di dalam

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

Secara purata setiap rakyat Malaysia menghasilkan 1.17kg sisa

1.1 Definisi Sisa Pepejal

Mengikut Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007

a) apa-apa bahan sekerap atau benda lebihan lain yang tidak

b) apa-apa benda yang dikehendaki dilupuskan kerana sudah

c) apa-apa bahan lain yang mengikut Akta ini atau mana-mana

Sisa pepejal yang boleh dikitar semula adalah bahan yang

Sisa pepejal yang boleh dikitar semula

Pengurusan sisa pepejal merupakan perkhidmatan/kaedah

1.3 Jenis-jenis Sisa Pepejal