LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK

(LKPD-1)

Judul LKPD : Sistem Persamaan Linear Tiga Variabel

Mata Pelajaran : Matematika
Kelas/ Semester : X/1
Alokasi Waktu : 1 x 45 menit

A. Kompetensi Dasar:
3.3 Menyusun sistem persamaan linear tiga variabel dari masalah kontekstual

B. Indikator:
A.3.1 Menjelaskan konsep system persamaan linear tiga variable
A.3.2 Menyusun system persamaan linear tiga variabel dari masalah kontekstual

C. Tujuan Pembelajaran:
1. Setelah melakukan diskusi dan pengumpulan informasi dengan cermat, peserta
didik dapat menjelaskan konsep system persamaan linear tiga variabel dengan
percaya diri.
2. Setelah melakukan diskusi dan pengumpulan informasi dengan cermat, peserta
didik dapat menyusun system persamaan linear tiga variabel dari masalah dengan
cermat.

D. Petunjuk:
1. Berdoa dulu sebelum mengerjakan
2. Bacalah LKPD berikut dengan cermat
3. Diskusikan dengan teman sekelompok dalam menemukan jawaban yang benar
4. Yakinkan bahwa setiap anggota kelompok memahami setiap jawabannya
5. Jika dalam kelompok mengalami kesulitan dalam mempelajari LKPD, tanyakan
pada guru dengan tetap berusaha secara maksimal terlebih dahulu
 SISTEM PERSAMAAN LINEAR TIGA VARIABEL
(SPLDV)

Nama : ......................

Kelas : ......................

A. Definisi Sistem Persamaan Linear Tiga Variabel

Sistem persamaan linear tiga variabel adalah sistem persamaan yang terdiri atas tiga
persamaan linear dengan tiga variabel. Bentuk umum sistem persamaan linear tiga
variabel adalah sebagai berikut:

ax + by + cz = p
dx + ey + fz = q

dengan x, y, dan z adalah variabel-variabel SPLTV, a, b, c, d, e, f, g, h, dan i adalah

koefisien-koefisien, serta p, q, dan r adalah konstanta-konstanta.
1. Untuk lebih jelasnya, perhatikan contoh-contoh SPLTV berikut:

4𝑥 − 3𝑦 + 2𝑧 = 1
1 3𝑥 − 𝑦 + 𝑧 = 20
𝑥 + 4𝑦 − 𝑧 = 10
𝑥, 𝑦, 𝑑𝑎𝑛 𝑧 𝑎𝑑𝑎𝑙𝑎ℎ 𝑣𝑎𝑟𝑖𝑎𝑏𝑒𝑙 − 𝑣𝑎𝑟𝑖𝑎𝑏𝑒𝑙 𝑆𝑃𝐿𝑇𝑉

2𝑡 + 3𝑠 − 2𝑢 = 4
2 −𝑡 + 2𝑢 = 5
4𝑠 − 5𝑢 = 1
𝑡, 𝑠 𝑑𝑎𝑛 𝑢 𝑎𝑑𝑎𝑙𝑎ℎ 𝑣𝑎𝑟𝑖𝑎𝑏𝑒𝑙 − 𝑣𝑎𝑟𝑖𝑏𝑒𝑙 𝑆𝑃𝐿𝑇𝑉.
Contoh soal:
Dengan menggunakan metode subtitusi, tentukanlah himpunan penyelesaian sistem
persamaan linier tiga variabel (SPLTV) berikut ini.
𝑥−𝑦−𝑧=3
𝑥 + 2𝑦 + 𝑧 = 7
2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 4
Jawab:
Pertama, kita tentukan dulu persamaan yang paling sederhana. Dari ketiga persamaan
yang ada, persamaan pertama lebih sederhana. Dari persamaan pertama, nyatakan
variabel x sebagai fungsi y dan z sebagai berikut.
⟹ 𝑥 + 𝑦 − 𝑧 = −3
⟹ 𝑥 = −3 − 𝑦 + 𝑧
 Subtitusikan peubah x ke dalam persamaan kedua
⟹ 𝑥 + 2𝑦 + 𝑧 = 7
⟹ (−3 − 𝑦 + 𝑧) + 2𝑦 + 𝑧 = 7
⟹ −3 + 𝑦 + 2𝑧 = 7
⟹ 𝑦 + 2𝑧 = 7 + 3
⟹ 𝑦 + 2𝑧 = 10 .......................... Pers. (4)
 Subtitusikan variabel x ke dalam persamaan ketiga
⟹ 2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 4
⟹ 2(−3 − 𝑦 + 𝑧) + 𝑦 + 𝑧 = 4
⟹ −6 − 2𝑦 + 2𝑧 + 𝑦 + 𝑧 = 4
⟹ −𝑦 + 3𝑧 = 4 + 6
⟹ −𝑦 + 3𝑧 = 10 .......................... Pers. (5)
 Persamaan (4) dan (5) membentuk SPLDV y dan z:
𝑦 + 2𝑧 = 10
−𝑦 + 3𝑧 = 10
 Selanjutnya kita selesaikan SPLDV tersebut dengan metode subtitusi. Pilih salah
satu persamaan yang paling sederhana yaitu persamaan pertama. Dari persamaan
pertama, kita peroleh
⟹ 𝑦 + 2𝑧 = 10
⟹ 𝑦 = 10 − 2𝑧
 Subtitusikan peubah y ke dalam persamaan kedua
⟹ −𝑦 + 3𝑧 = 10
⟹ −(10 − 2𝑧) + 3𝑧 = 10
⟹ −10 + 2𝑧 + 3𝑧 = 10
⟹ −10 + 5𝑧 = 10
⟹ 5𝑧 = 20
20
⟹𝑧= =4
5
  Subtitusikan nilai z = 4 ke salah satu SPLDV, misal 𝑦 + 2𝑧 = 10 sehingga kita
peroleh:
⟹ 𝑦 + 2𝑧 = 10
⟹ 𝑦 + 2(4) = 10
⟹ 𝑦 + 8 = 10
⟹ 𝑦 = 10 − 8
⟹𝑦=2
 Selanjutnya, subtitusikan nilai y = 2 dan z = 4 ke salah satu SPLTV, misal 𝑥 + 2𝑦 +
𝑧 = 7 sehingga kita peroleh:
⟹ 𝑥 + 2𝑦 + 𝑧 = 7
⟹ 𝑥 = 2(2) + 4 = 7
⟹𝑥+4+4=7
⟹𝑥+8=7
⟹𝑥 =7−8
⟹ 𝑥 = −1
Dengan demikian, kita peroleh nilai x = –1, y = 2 dan z = 4. Sehingga himpunan
penyelesaian dari SPLTV di atas adalah {(–1, 2, 4)}.

B. Setelah mempelajari materi di atas, silahkan kerjakan soal berikut:

1. Diketahui suatu persamaan linear tiga variabel 2𝑥 − 3𝑦 + 4𝑧 = 7 tentukan
koefisien dari masing-masing variabelny!

2. Dengan menggunakan metode substitusi, tentukanlah himpunan penyelesaian

sistem persamaan linier tiga variabel (SPLTV) berikut ini.
𝑥 + 3𝑦 + 2𝑧 = 16
2𝑥 + 4𝑦 − 2𝑧 = 12
𝑥 + 𝑦 + 4𝑧 = 20
Lembar Jawaban
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
(LKPD-2)

Judul LKPD : Sistem Persamaan Linear Tiga Variabel

Mata Pelajaran : Matematika
Kelas/ Semester : X/1
Alokasi Waktu : 1 x 45 menit

A. Kompetensi Dasar:
4.3 Menyelesaikan masalah kontekstual yang berkaitan dengan sistem persamaan
linear tiga variable

B. Indikator:
4.3.1 Menyelesaikan masalah kontekstual yang berkaitan dengan system persamaan
linear tiga variable

C. Tujuan Pembelajaran:
1. Siswa mampu menemukan konsep sistem persamaan linear tiga variabel.
2. Siswa mampu menentukan himpunan penyelesaian sistem persamaan linier tiga
variabel
D. Petunjuk:
1. Berdoa dulu sebelum mengerjakan
2. Bacalah LKPD berikut dengan cermat
3. Diskusikan dengan teman sekelompok dalam menemukan jawaban yang benar
4. Yakinkan bahwa setiap anggota kelompok memahami setiap jawabannya
5. Jika dalam kelompok mengalami kesulitan dalam mempelajari LKPD, tanyakan
pada guru dengan tetap berusaha secara maksimal terlebih dahulu
 SISTEM PERSAMAAN LINEAR TIGA VARIABEL
(SPLDV)

Nama : ......................

Kelas : ......................

C. Perhatikan contoh soal berikut!

2. Campuran 3 kg beras A, 2 kg beras B, dan 2 kg beras C dijual seharga Rp19.700,00.
Campuran 2 kg beras A, 1 kg beras B, dan 2 kg beras C dijual Rp14.000. Sedangkan
campuran 2 kg beras A, 3 kg beras B, dan 1 kg beras C dijual seharga Rp17.200,00.
a. Buatlah model matematika dari permasalahan tersebut!
b. Hitunglah harga tiap kg beras A, B, dan C.
Jawab:
a. Buatlah model matematika dari permasalahan tersebut!
Misal:
a = Harga beras A per kilogram
b = Harga beras B per kilogram
c = Harga beras C per kilogram
Maka model matematikanya adalah sebagai berikut:
3𝑎 + 2𝑏 + 2𝑐 = 19.700,00 (1)
2𝑎 + 𝑏 + 2𝑐 = 14.000,00 (2)
2𝑎 + 3𝑏 + 𝑐 = 17.200,00 (3)

b. Hitunglah harga tiap kg beras A, B, dan C

Proses Eliminasi:
Dengan menggunakan persamaan (1) dan (2), maka diperoleh:
3𝑎 + 2𝑏 + 2𝑐 = 19.700,00
2𝑎 + 𝑏 + 2𝑐 = 14.000,00 _
𝑎 + 𝑏 = 5.700,00 (4)

Dengan menggunakan persamaan (1) dan (3), maka diperoleh:

3𝑎 + 2𝑏 + 2𝑐 = 19.700,00 𝑥1 3𝑎 + 2𝑏 + 2𝑐 = 19.700,00
| |
2𝑎 + 3𝑏 + 𝑐 = 17.200,00 𝑥2 4𝑎 + 6𝑏 + 2𝑐 = 34.400,00 _
−𝑎 − 4𝑏 = 14.700,00 (5)

Dengan menggunakan persamaan (4) dan (5), maka diperoleh:

𝑎+𝑏 = 5.700,00
−𝑎 − 4𝑏 = 14.700,00 +
−3𝑏 = − 9.000,00
𝑏 = 3.000,00
 Proses Substitusi:
Substitusikan nilai b = 3.000,00 pada persamaan (4), maka diperoleh nilai a:
𝑎 + 𝑏 = 5.700,00
⟺ 𝑎 + 3.000,00 = 5.700,00
⟺ 𝑎 = 5.700,00 − 3.000,00
⟺ 𝑎 = 2.700,00

Substitusikan nilai a = 2.700,00 dan b = 3.000,00 pada persamaan (2), maka

diperoleh nilai c:
2𝑎 + 𝑏 + 2𝑐 = 14.000,00
⟺ 2(2.700,00) + (3.000,00) + 2𝑐 = 14.000,00
⟺ 8.400,00 + 2𝑐 = 14.000,00
⟺ 2𝑐 = 14.000,00 − 8.400,00
⟺ 2𝑐 = 5.600,00
⟺ 𝑐 = 2.800,00

Jadi, Harga beras A = 2.700,00/Kg, Harga beras B = 3.000,00/Kg, dan Harga beras
C = 2.800,00/Kg

D. Setelah memperhatikan contoh soal di atas, silahkan kerjakan soal berikut:

1. Ali, Badar, dan Carli berbelanja di sebuah toko buku. Ali membeli dua buah buku
tulis, sebuah pensil, dan sebuah penghapus. Ali harus membayar Rp. 4.700,00.
Badar membeli sebuah buku tulis, dua buah pensil, dan sebuah penghapus. Badar
harus membayar Rp. 4.300,00. Carli membeli tiga buah buku tulis, dua buah pensil,
dan sebuah penghapus. Carli harus membayar Rp. 7.100,00. Berapa harga untuk
sebuah buku tulis, sebuah pensil, dan sebuah penghapus?

2. Seorang penjual beras, mencampur tiga jenis beras. Campuran beras pertama
terdiri atas 1 kg jenis A, 2 kg jenis B, dan 3 kg jenis C dijual dengan harga
Rp19.500,00. Campuran beras kedua terdiri atas 2 kg jenis A dan 3 kg jenis B dijual
dengan harga Rp 19.000,00. Campuran beras ketiga terdiri atas 1 kg jenis B dan 1
kg jenis C dijual dengan harga Rp 6250,00. Harga beras jenis mana yang paling
mahal?
Lembar Jawaban
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................