Dosen Pengampu:
Disusun Oleh:
Danang Ragil Widyanarko (13020114023)
Ahmad Emir SN (15020114030)
Muhammad Abdul Ghofur (16020114053)
Stivanu Gusaini Ridwan (16020114060)
2019
BAB I
PURWAKA
Sandingan sajrone makna sing luwih menjero ing pasare yaiku makna simbolik pesen
dakwah sing sifate vertikal horisontal. Miturut Isyanti lan Agus sajrone tradhisi ana nilai sing
terkandung ing sajrone yaiku nilai gotong royong, nilai persatuan lan kesatuan, nilai
musyawarah, nilai pengendalian sosial lan nilai kearifan lokal. Penerapan nilai-nilai kasebut
sajrone tradhisi sandingan ing Desa Jenggrong, antara liya: kaping pisan, nilai kepedulian,
sajrone tradhisi sandingan kasebut kadeleng sajrone prosesi sing dilakoni sajrone tradhisi
sandingan tumrap para masyarakat ing kalangan omah dhewe-dhewe yaiku rasa peduli tumrap
leluhur sing wis seda. Ora lazim maneh menawa ing Indonesia ora akeh sing nglakoni tradhisi iki
minangka kebiasaan sing turun-temurun kanthi tujuan ngajeni wong sing wis seda lan para
leluhur sing wis ndhisiki.
Kapindho, nilai kabecikan sing tercermin nalika sesajen sing digawe kanggo para leluhur
kita niatake kanggo donga sing ditujukake kanggo para arwah sing wis seda minangka wujud
kabecikan sing pancen ora mungkin yen dilakoni sacara langsung kajaba karo makna pesen
simbolik sandingan, amarga mung karo tradhisi iki wong sing isih urip bisa tetep njalin
komunikasi karo arwah sing wis seda.
Kaping telu, nilai musyawarah sing ditujukake sajrone tradhisi sandingan yen ngundang
para tangga-tangga cedhak kanggo melu sajrone prosesi tradhisi sandingan yaiku supaya luwih
adoh yen dongakake arwah para leluhur.
Kaping papat, nilai pengendalian sosial, sajrone tradhisi sandingan masyrakat ngewenehi
ucapan uga wujud rasa syukur tumrap sang pencipta lan kanggo tradhisi sandingan masyarakat
mampu kanggo mertahanke lan njaga tradhisi leluhur.
Kaping lima, nilai kearifan lokal sing ditujukake antara liyane nalika masyarakat bisa
nyediakake sesajen, maca doa-doa utawa surat-surat pendek. Sesajen sing disediakake
masyarakat pancen kagolong sederhana lan saanane. Ora mung sing nglakoni tradhisi sandingan
wae sing dinikmati, uga kabeh masyarakat utawa tangga-tangga cedhak sing diundang sajrone
prosesi sandingan lan kabeh golongan bisa nikmati tradhisi sandingan. Tradhisi sandingan iki
dianggep minangka medhia penghubung antarane sing isih urip (manungsa) kanthi makhluk
alus/arwah leluhur. Kapercayan masyarakat nganggep yen ing donya iki ora mung dihuni karo
manungsa wae, uga makhluk-makhluk alus khususe arwah leluhur lan manungsa nduwe
kewajiban kanggo ngurmati. Tradhisi sandingan sing dilakoni nalika wengi-wengi tartamtu iki
yaiku kapercayan sing dianut karo masyarakat desa Jenggrong sing tujuane kanggo ngurmati
arwah para leluhur sing wis seda lan kanggo njaga keslametane tumrap penganute.
BAB III
PANUTUP
Saka andharan ing ndhuwur iki bisa disimpulake, sandingan yaiku tradhisi ngirim donga
kanggo arwah para leluhur kanthi sesajen arupa panganan saanne utawa panganan sing paling
disenengi karo arwah sing disandingi, kayata sega, endhog lan banyu putih, rokok yen sing seda
kuwi wong lanang. Sajrone Islam sandingan oleh yen ora ngelanggar syari’at Islam. Sandingan
yaiku tradhisi sing sederhana nanging syarat kanggo makna sing jeru banget. Masia mung
panganan utawa sesajen sing serba sederhana, nanging sandingan yaiku bentuk pangurmatan lan
wujud nyata kepedulian pawongan sing isihurip kanggo arwah sing wis seda. Uga kita ora bisa
ndeleng kanthi kasat mata arwah sing teka kanggo njaluk didongani, nanging kita ngerti
manungsa yaiku makhluk sosial sing ora bisa urip tanpa wong liya.
Sajrone makna simbolik, sandingan ngandhung makna sing luwih jeru kanthi
keseimbangan mikrosmos lan makrosmos antarane hubungan manungsa karo manungsa,
manungsa karo alam lan manungsa karo sang pencipta. Saengga sandingan sing dilakoni nalika
wengi-wengi sing dianggep sakral iki nduweni sifat verkal lan horizontal lewat medhia simbolik
panganan, minuman lan macem-macem sing disenengi para leluhur, banjur babagan iki ora bisa
ditegesi secara empiris-rasionalis nanging idealogis-metafisis.
REFERENSI
Agus. Mengenal Adat Tradisi Sandingan dalam Masyarakat Jawa di Lumajang. Detik.com:
2017. Diakses dari: http://detikone.com/berita-mengenal-adat-
tradisisandingan--dalam-masyarakat-jawa-di-lumajang.html
Djoko Soejono, Agus Supriono dan Julian Adam Ridjal, “Faktor Pendorong dan Penghambat
Mewujudkan Model Sinergis Pengembangan Wilayah Tapal Kuda Menjadi
Kesatuan Daerah Perencanaan di Era Otonomi Daerah,” Jurnal UNEJ, (1 Maret
2011), J-SEP Vol. 5 No.Geertz,
Clifford, Abangan, Santri, Priyayi dalam Masyarakat Jawa, terj. Aswab Mahasin, Bandung:
Dunia Pustaka Jaya, 1981.
Geertz, Clifford, Abangan, Santri, Priyayi dalam Masyarakat Jawa, terj. Aswab Mahasin,
Bandung: Dunia Pustaka Jaya, 1981.
Haris, Munawir. Spiritualitas Islam dalam Trilogi Kosmos. Jurnal Ulumuna IAIN Mataram.
DOI: http://dx.doi.org/10.20414/ujis.v17i2.165. Vol 17, No 2 (2013).
Puspitasari Rakhmat, Jeanny Maria Fatimah, Makna Pesan Simbolik Non Verbal Tradisi
Mappadendang Di Kabupaten Pinrang, Jurnal Komunikasi KAREBA. Ilmu
Komunikasi Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik Universitas Hasanuddin.Vol. 5
No.2 Juli - Desember 2016.
Solikha, Nikmatus . 5 Tradisi Jawa Ini Masih Dilaksanakan Masyarakat Modern. Orang
Dalam.com: 2016. Diakses dari: http://www.orangdalam.com/tradisi-keliru-
masyarakat/2681
Syam, Nur. Islam Pesisir. Yogyakarta: PT. LkiS Pelangi Aksara. 2005.
Narasumber : Kata orang medura itu nyader, dalam bahasa arabnya itu nazar, didalam nyader
itu aap saja. Ada niat terutama, niatnya ya macam-macam umpama ana wong lara
pengin waras, ya disitu niatnya bukan orang sakit tok. Intinya itu pada allah, tapi
masalah tempat orang sini biasanya ditempat itu (gunung penawungan) bukan
hanya orang sini mas, orang mojokerto aja kesini soalnya mesti diterima.
Narasumber : Iya mentah, bukan nasi kalo sandingan itu. Kalo nasi pake tumpeng mas, itu yng
dibagikan.
Ibu-ibu disekitar lokasi :Pisang dua, klapa satangkep utawa rong liran. Nisore iku ya beras onok
bubukan (kopi). Urutane iku beras, pisang, kelapa satangkep. Nek perkara iku
dikeki bubukan, gula lan sirih iku nek piggire mas tergantung sing gawe
sandingan.
Tempat melakukan nyader ada pada gunung penawungan yang bersandingan denga
gunung penyancangan. Dahulunya gunung penawungan itu tempat untuk sabung ayam,
sedangkan gunung penyancangan tempat untuk menaruh (ngencang) kuda. (informasi ini kami
dapatkan dari perbincangan dengan ibu-ibu di depan rumah Pak Sodip)
Narasumber : Nyader iku njaluk marang singkuwasa biasane ing masa-masa ketigo, niku kan
nyuwun udan ngoten. Biasane kan sembayang istisqo’ niku cara islame. Wonten
ngriki niku mas damel sirih lan tembakau ing sesajene, sirih niku diwenehi kapur
ning tengahe, maksude diwenehi nomer kaya silang ngunu mas. Mantun
tembakau, sirih wonten kapure terus pinang, tasik wonten rokok setunggal malih,
tasik wonten duwike neksaiki, niku wonten tembakau asline mlebet wonten sifat
rong puluh sing asline mbako’. Mbako’ niku kan artine langgeng, sirih niku artine
sariat, sariat niku loro dohir lan batin sing kapur niku wau suci. Rokok niku kan
artine ruku’, duwit niku terose tiyang medura slabet, slbet niku artine slamet.
Narasumber : Misale mendirikan omah niku panggone teng pojok, kados yen teng panggen
panjengan niku cok bakal, ndamel kendi ingkang wonten tutupe. Dadine iku iso
dadi tumbal, utawa pager omah yen sampean metu omah kaya ana wong neng
omah sampeyan. Panggon utamane iku isa neng omah isa neng makam. Merga
fungsi utamane iku ya kanggo nylameti para leluhur kluwarga.
Narasumber : Jenang sekawan, terus ingkung miku dipendhet sikil kiwatengen, swiwi kiwa
tengen, muting(brutu) lan ndase. Niku disisakan untuk orang yang dislamati. Lalu
juga disiapkan makanan yang disukai si mbha kita dulu. Misalnya dulu suka
ngopi diteras, ya kita siapkan mas kopi, kursi dan meja di tempat yang dulu biasa
ditempati. Intine kan sukmae isik anak ngunu ta mas, wedi nek klaur-klaur nek
omahe dewe, nek jumat terose tiyang jowi niku kan mesti mulih. Maksud dari
semua itu mas, dalam islam kan mengajarkan tidak boleh mngungkuli orang tua
gitu kan. Jadi sandingan setiap hari jumat itu untuk menyiapkan kalo orang tua
atau leluhur kita kalo pulang.
Data Tradisi yang kami temukan dari hasil berbincang dengan warga Desa Jenggrong, Kec
Ranuyoso, Kab Lumajang.
1. Sandingan
2. Nyader
3. Rokat
4. Wiwit
5. Ajeruk
Lampiran 2, Dokumentasi (Muhammad Abdul Ghofur)
6. Foto Sandingan
3. Warung Ibu Kholin (ketika mencari
rumah tokoh Desa)
13