LAPORAN PRAKTIKUM

GEOGRAFI REGIONAL INDONESIA

(GPW 0103)

ACARA III
PEMAHAMAN KAWASAN STRATEGIS NASIONAL

Disusun oleh

Nama : Raditya Pradana

NIM : 18/429689/GE/08874
Hari Tanggal : Selasa, 16 Oktober 2018
Waktu : 09.00 WIB
Asisten : 1. Satria Yudha Adhitama
2. Wiedya Nur Chasanah

LABORATORIUM KEWILAYAHAN
FAKULTAS GEOGRAFI
UNIVERSITAS GADJAH MADA
YOGYAKARTA
2018
 Acara II Regionalisasi & Tipologi Wilayah
I. TUJUAN
a. Mengetahui Kawasan Strategis yang ada di Indonesia
b. Memahami Alasan Kawasan tersebut dikategorikan strategis

II. ALAT DAN BAHAN

1. Modul RTRWN,
2. Peta Kawasan Strategis Nasional,

III. TINJAUAN PUSTAKA

Perbedaan bentuk morfologi serta fungsional suatu kawasan dapat
dimanfaatkan atau digunakan dalam pengadaan kawasan khusus dengan tujuan
tersendiri. Kawasan Strategis Nasional (KSN) adalah wilayah yang memiliki
penataan ruang yang diprioritaskan dan tujuan tertentu. Kawasan Strategis berskala
Nasional berpengaruh penting untuk kedaulatan negara, pertahanan dan keamanan
negara, sosial, budaya, dan lingkungan, termasuk di dalamnya yang ditetapkan
sebagai warisan dunia.
Indonesia memiliki peraturan yang mengatur mengenai Kawasan Strategis
Nasional, yakni Peraturan Pemerintah (PP) No. 26 tahun 2008 tentang Rencana
Tata Ruang Wilayah Nasional (RTRWN) yang menetapkan 76 Kawasan Strategis
Nasional dengan kepentingan ekonomi, lingkungan hidup, sosial budaya,
pendayagunaan sumber daya alam dan teknologi tinggi, serta pertahanan dan
keamanan negara. Selain itu, Pasal 4 dan Pasal 5 dalam Undang-Undang No. 26
tahun 2007 tentang Penataan Ruang mengklasifikasikan penataan ruang
berdasarkan sistem, fungsi utama kawasan, wilayah administratif, kegiatan kawasan,
dan nilai strategis kawasan. Sistem berarti kawasan dibedakan dalam langkah kerja
atau urutan kerja yang menyangkut jalannya suatu kawasan. Fungsi utama kawasan
berarti membagi kawasan menurut tujuan pembuatan kawasan tersebut, untuk
ekonomi, sosial budaya, atau lingkungan, dan lain sebagainya. Wilayah administratif
berarti kawasan dibedakan berdasarkan batas-batas administratifnya dan
batasannya dengan kawasan lain. Kegiatan kawasan berarti membagi kawasan
berdasarkan apa yang dilakukan di kawasan tersebut. Nilai strategis kawasan
memiliki arti bahwa suatu kawasan memiliki nilai jual ekonomi yang lebih tinggi
dibanding kawasan lainnya sehingga dapat dimafaatkan untuk kegiatan ekonomi
dan pariwisata. Penataan ruang berdasarkan nilai strategis kawasan meliputi
penataan kawasan strategis nasional, kawasan strategis provinsi, dan kawasan
strategis kabupaten/kota.
Tipolosi RTR Kawasan Strategis Nasional disusun berdasarkan tipologi
Kawasan Strategis Nasonal yang dimaksudkan untuk mentukan RTR Kawasan
Strategis Nasional yang harus dimuat sesuai dengan kebutuhan pengembangan
kawasan. Tipologi Kawasan Strategis Nasional ditetapkan mempertimbangkan
sudut kepentingan dan kriteria nilai strategis nasional menurut Peraturan
Pemerintah (PP) No. 26 tahun 2008 dan isu strategis nasional serta pertimbangan
76 Kawasan Strategis Nasional sebagaimana termuat dalam Peraturan Pemerintan
 No. 26 tahun 2008 tentang Rencana Tata Ruang Nasional dan kemungkinan
ditetapkannya Kawasan Strategis Nasional lain. Berdasarkan pertimbangan diatas,
dapat ditentukan 10 tipologi Kawasan Strategis Nasional yakni: Kawasan
Pertahanan dan Keamanan (kawasan perbatasan negara dan wilayah pertahanan,
baik di wilayah darat maupun wilayah laut), kawasan perkotaan yang merupakan
kawasan metropolitan, KAPET, kawasan ekonomi dengan perlakuan khusus
(nonKAPET), kawasan warisan budaya/adat tertentu dengan berbagai peninggalan
budayanya, kawasan teknologi tinggi yang meliputi wilayah-wilayah yang memiliki
kemajuan teknologi tercepat, kawasan sumber daya alam di darat, kawasan hutan
lindung dan taman nasional, kawasn rawan bencana, dan kawasan ekosistem dan
termasuk kawasan kritis lingkungan.

IV. LANGKAH KERJA

Menyiapkan dan Mempelajari RTRN mengenai Kawasan Strategis Nasional

Klasifikasi Kawasan Klasifikasi Kawasan

Strategis Nasional Strategis Nasional
Pertahanan dan Keamanan Ekonomi

Tabel Kawasan Tabel Kawasan

Strategis Strategis
Nasional Nasional
Pertahanan dan Ekonomi
Keamanan

Peta Kawasan
Strategis
Peta Kawasan
Nasional
Strategis
Ekonomi
Nasional
Pertahanan dan
Keamanan
Input Proses Output

V. HASIL PRAKTIKUM
Tabel 3.1 Daftar Kawasan Strategis Nasional Pertahanan & Keamanan.
(Terlampir)
Peta Distribusi Lokasi Kawasan Strategis Nasional. (Terlampir)
Tabel 3.2 Kawasan Strategis Nasional Ekonomi di Indonesia. (Terlampir)
Peta Regionalisasi Sektor Unggulan Kawasan Strategis Nasional Ekonomi.
(Terlampir)
VI. PEMBAHASAN
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
 ............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

VII. KESIMPULAN
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

VIII. DAFTAR PUSTAKA

http://sitarunas.atrbpn.go.id/index.asp?m=Info-Kawasan&n=Kawasan-Strategis-
Nasional-List. Diakses pada 13/10.
Peraturan Pemerintah No. 26 tahun 2008 tentang Rencana Tata Ruang Nasional
Suharyono. 2005. Dasar-Dasar Kajian Geografi Regional. Semarang: UPTS
Undang-Undang No. 26 tahun 2007 tentang Penataan Ruang
IX. LAMPIRAN
Tabel 3.1 Daftar Kawasan Strategis Nasional Pertahanan & Keamanan.
No. Nama Lokasi
Kota/Kabupaten Provinsi
1. Kawasan Perbatasan Negara di  Gosong Makassar,  Kalimantan
Kalimantan Kab. Nunukan Timur
 Sebatik, Kab.
Nunukan
 Maratua, Kab.
Berau
 Sambit, Kab.
Berau
2. Kawasan Perbatasan Negara di  Rondo, Kota  Aceh
Provinsi Aceh dan Provinsi Sabang
Sumatera Utara  Pulau Berhala,  Sumatera Utara
Kab. Deli Serdang
3. Kawasan Perbatasan Negara Laut  Alor, Kab. Alor  Nusa Tenggara
di Nusa Tenggara Timur  Batek, Kab. Timur
Kupang
 Dana, Kab.
Kupang
 Ndana, Kab.
Kupang
 Mangudu, Kab.
Sumba Timur
4. Kawasan Perbatasan Negara di  Distrik Muara  Provinsi Papua
Provinsi Papua Tami, Kota
Jayapura
 Kab. Kerom
 Kab. Peg. Bintang
 Kab. Merauke
 Kab. Supriori
 Kab. Boven
Digoel
5. Kawasan Perbatasan Negara  Alor, Kab. Alor  Nusa Tenggara
Darat di Nusa Tenggara Timur  Batek, Kab. Timur
Kupang

Tabel 3.2 Kawasan Strategis Nasional Ekonomi di Indonesia.

No. Lokasi Kode Sektor Unggulan
1. Kawasan Industri Lhokseumawe (I/A/2)
 (Provinsi Nanggroe Aceh
Darussalam)
2. Kawasan Perdagangan Bebas dan (I/A/2)
Pelabuhan Bebas Sabang
(Provinsi Nanggroe Aceh
Darussalam)
3. Kawasan Batam, Bintan, dan (I/A/2)
Karimun (Provinsi Kepulauan
Riau)
4. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Banda Aceh
Darussalam (Provinsi Nanggroe
Aceh Darusalam)
5. Kawasan Pangandaran – (I/B/1)
Kalipuncang – Segara Anakan –
Nusakambangan (Pacangsanak)
(Provinsi Jawa Barat dan Jawa
Tengah)
6. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Bima (Provinsi
Nusa Tenggara Barat)
7. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Daerah Aliran
Sungai Kahayan Kapuas dan
Barito (Provinsi Kalimantan
Tengah)
8. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Seram
(Provinsi Maluku)
9. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Khatulistiwa
(Provinsi Kalimantan Barat)
10. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Buton,
Kolaka, dan Kendari (Provinsi
Sulawesi Tenggara)
11 Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Mbay
(Provinsi Nusa Tenggara Timur)
12. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Batulicin
(Provinsi Kalimantan Selatan)
13. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Parepare
 (Provinsi Sulawesi Selatan)
14. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Batui (Provinsi
Sulawesi Tengah)
15. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Manado –
Bitung (Provinsi Sulawesi Utara)
16. Kawasan Perkotaan Cekungan (I/A/1)
Bandung (Provinsi Jawa Barat)
17. Kawasan Perkotaan Denpasar - (I/A/1)
Badung - Gianyar - Tabanan
(Sarbagita) (Provinsi Bali)
18. Kawasan Perkotaan Gresik - (I/A/1)
Bangkalan - Mojokerto - Surabaya
Sidoarjo - Lamongan
(Gerbangkertosusila) (Provinsi
Jawa Timur)
19. Kawasan Perkotaan Jabodetabek- (I/A/1)
Punjur termasuk Kepulauan
Seribu (Provinsi DKI Jakarta,
Banten, dan Jawa Barat)
20. Kawasan Perkotaan Kendal - (I/A/1)
Demak - Ungaran - Salatiga -
Semarang Purwodadi
(Kedungsepur) (Provinsi Jawa
Tengah)
21. Kawasan Perkotaan Makassar – (I/A/1)
Maros – Sungguminasa - Takalar
(Mamminasata) (Provinsi Sulawesi
Selatan)
22. Kawasan Perkotaan Medan - (I/A/1)
Binjai - Deli Serdang - Karo
(Mebidangro)
23. Kawasan Selat Sunda (Provinsi (III/A/2)
Lampung dan Banten)
24. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Biak (Provinsi
Papua)
25. Kawasan Pengembangan (I/A/2)
Ekonomi Terpadu Samarinda,
Sanga-Sanga, Muara Jawa, dan
Balikpapan (Provinsi Kalimantan
Timur)