KELAS VI (ENAM)
TAHUN PELAJARAN 2019/2020
3. Menjelaskan arti (negesi) salah satu kata dalam teks puisi (geguritan).
Tuladha : teks geguritan “Gusti”
Dalem namung tuyang kang lemah
Kang boten saged mlampah piyambak
Gusti....
Dalem namung tiyang ingkang gampil grimpil
Tansah kegoda kesenengan donya
Gusti....
Hamung siji panyuwunku
Tuntun dalem ing margi kang padhang gusti
Tegese tembung glanggang yaiku ....
1
Gagasan pokok cerita rakyat ing wacana nomer 9 yaiku …
10. Menentukan amanat dari salah satu cerita rakyat.
Amanat cerita rakyat ing wacana nomer 10 yaiku …
2
Panambang
a. panambang : ku, mu, e
buku + ku = bukuku buku + e = bukune (dudu bukue)
buku + mu = bukumu sega + e = segane (dudu segae)
b. panambang : an
pangan + an = panganan lali + an = lalen (dudu lalian)
turu + an = turon (dudu turuan) gawa + an = gawan (dudu gawaan)
c. panambang : i
suwek + i = suweki tali + i = taleni (dudu talii)
ombe + i = ombeni (ombei) gawa + I = gawani (dudu gawai)
tuku + i = tukoni ( dudu tukui)
d. panambang : a, na, ana, en
jupuk + a = jupuka sapu + a = (ny) sapu + a = nyapua
jupuk + na = jupukna sapu + na = sapokna (dudu sapuna)
jupuk + ana = jupukana sapu + ana = saponana (dudu sapuana)
jupuk + en = jupuken sapu + en = sapunen (dudu sapunen)
e. panambang : ake
tali + ake = tulekake (dudu taliake)
ombe + ake = ombekake (dudu ombeake)
tuku + ake = tukokake (dudu tukuake)
gawa + ake = gawakake (dudu gawaake)
tulis + ake = tulisake
kanggo + ake = kanggokake (dudu kanggoake)
f. panambang : ne, ing
laku + ne = lakune wujud + ing = wujuding/wujude
bapak + ne = bapakne/bapake jobo + ing = joboning/jobone
ibu + ne = ibune/ibuke jero + ing = jeroning/ jerone
abang + ing = abanging/abange
seselan
a. seselan : in
sigar+ in = sinegar adhug + in (g) = ingadhug
tugel + in = tinugel ideg + in = ingideg
b. seselan : um
teka + um = t + um + eka = tumeka
sebar +um = s + um + ebar = sumebar
tindak + um = t + um + indak = tumindak
c. seselan : l, r
tudhung + l = t + l + udhung = tludhung
centhel + r = c + r + enthel = crenthe
siwer + l = s + l + iwer = sliwer
kelip + r = k + r + elip = krelip
18. Disajikan teks narasi siswa dapat menentukan jenis teks (wacan)
Jenis paragraf = narasi
19. Disajikan teks narasi siswa dapat menentukan ciri-ciri teks narasi
Titikane teks narasi, yaiku :
a. Kronologis (nyritakake kedadean urut wektune)
b. Paraga lan watake/penokohan
c. Latar : wektu, papapn lan swasanane kedaean
20. Disajikan teks deskripsi, siswa dapat menentukan ciri-ciri teks deskripsi
Titikane teks deskripsi, yaiku :
a. Nggambarake kedadean kanthi cetha
b. Ngandharake bagean-bagean obyek kanthi rinci
c. Nggambarake objek, panggon, utawa kedadean kanthi njlimet/rinci
d. Sing maca nganti rumangsa kaya nyawang utawa ngalami dhewe objek sing digambarake penulis
21. Disajikan teks deskripsi, siswa dapat menentukan membedakan teks (wacan) dheskripsi dan
narasi
3
a. Dheskripsi : Menehi gambaran samubarang marang kang maca, nganti sing maca kaya ngrasakake,
nyawang, ngungokake, lan ngalami dhewe
b. Narasi : nerangake saweneh kegiatan kanthi runtut lan jelas, nganti sing maca kaya ngalami tenan
22. Disajikan teks faktual siswa dapat menentukan ciri-ciri kalimat berita pada teks (kalimat
berita/teks pawarta)
Titikane teks pawarta :
a. Ngandharake fakta
b. Kamomot ana ing medhia cetak utawa elektronik
c. Isine pawarta sing lagi dadi bahan omongane masyarakat
24. Disajikan kalimat rumpang, siswa dapat melengkapi dengan tembung saroja yang tepat.
Tembung Saroja, yaiku tembung kang kadiri saking loro tembung, banjur digabung lan saged nuwuhake
pangerten ingkang luwih teges. Contone tembung saroja migunakake tembung ing dhuwur lan tegese,
antarane :
1. Babak Belur, tegese bonyok, lukane serius.
Contohne : Bapak iku melu lomba tinju kanthi babak belur.
2. Campur Bawur, tegese Campur adhuk.
Contohne : Wong lanang lan wong wadon iku ra keno campur bawur dadi
sak panggon.
3. Budi Pakarti, tegese nduweni budi utawa karakter diri sing becik lan
apik
Contohne : Bocah iku Budi pakartine marang wong sing luwih tuwa apik
tenan.
4. Gagah prakosa, tegese gagah banget utawa kuat banget.
Contohne : Bapakku ganteng lan awake gagah prakosa.
5. Guyub rukun, tegese uripe padha tetulungan marang sakpadha.
Contohne : Guyub rukun iku kunci supaya uripe tentrem lan adem.
6. Kocap kacarita, tegese akhir cerita.
Contohne : Kocap kacaritane film iku nggaweni nangis.
7. Kadhang kala, tegese kadang-kadang.
Contohne : Ojo mung kerja wae, kadhang kala eling marang wong tua.
8. Donga puji, tegese pengarepan ingkang gede.
Contohne : Kabeh warga pada donga puji marang Gusti Allah supados
diparingi medune banyu langit.
9. Jungkir walik, tegese kerja keras.
Contohne : Bapakku sing kerja kanthi jungkir walik golek duwit.
10. Coong jupuk, tegese njupuk utawa maling.
Contohne : Bocah iku senenange coong jupuk barang marang kancane.
25. Disajikan sebuah kalimat siswa menentukan arti kata (tembung) camboran
Tembung camboran yoiku loro tembung kang dirangkep dadi siji
Tembung camboran asline ono patang macem , nanging seng asring diwulang-ake marang bocah ing
pamulangan namung rong macem-macem"e tembung camboran
1) Tembung camboran tunggal : Tembung loro sing bedha tegese,dikanggo
bebarengan, nanging nuwuhake teges anyar.
Tuladha : Naga sari, Semar mendhem, Randha royal, Plinteng Semar
2) Tembung camboran wudhar : tembung loro sing bedha tegese, dikanggo
bebarengan, nanging tegese tetep.
Tuladha : Meja kursi, Pager wesi, Pager kayu, Sawo mateng
3) Tembung camboran wutuh : Tembung kang anggotane kalebu tembung
Camboran wudhar karo camboran tunggal.
Tuladha : Meja Kursi, Naga sari, Bibit kawit, Bapa biyung
4) Tembung camboran tugel : Ana tembung sing diwancah
Tuladha : dhelik : gedhe cilik
Barbeh : bubar kabeh
Bangjo : abang ijo
Nasgithel : panas legi kenthel
26. Disajikan sebuah kalimat siswa menentukan arti kata tembung entar
Tembung Entar utawa Tembung Kiasan yaiku tembung ingkang ora kena ditegese sawantahe. Tuladhane
Tembung Entar, antarane :
1. Dawa Ususe, tegese sabar.
4
Tuladha = Wong kuwi wis bola bali diece tetep wae dawa ususe.
2. Adus Keringet, tegese kerja keras/nyambot gawe tenanan.
Tuladha = Bapakku sing makarya kanthi adus keringet.
3. Dawa Tangane, tegese seneng nyolong/nyolongan.
Tuladha = Dadi bocah ampun dawa tangane, mundak cilaka mburine.
4. Landep Nalare, tegese pinter.
Tuladha = Amarga sregep sinau, bocah kuwi dadi landep nalare.
5. Gedhe Endhase, tegese sombong, angkuh.
Tuladha = Dadi manungsa aja gedhe endhase, nanging gede pambudine.
27. Disajikan tembang Macapat, siswa dapat menyebutkan guru gatra dari teks tembang Macapat
Bapak pucung rupane amemba gunung,
Tan ana kang tresna,
Kabeh uwong mesthi sengit,
Kang kanggonan den lus elus tinangisan.
Guru gatra : cacahing gatra/larik saben sapada/bait
Guru gatrane : 4
29. Disajikan tembang Macapat, siswa dapat menyebutkan guru wilangan dari teks tembang
Macapat
Guru wilangan : cacahing wanda/suku kata saben sagatra
Guru wilangane : 12, 6, 8, 12 (nomor 27)
30. Disajikan teks wayang, siswa dapat menyebutkan tokoh dalam teks
Sawise Dewi Sekartaji dhahar endhog mau, sakujur awake Dewi Sekartaji krasa gatel, padha mlepuh,
lan ngetokake ganda amis. Dewi Sekartaji banjur sowan bibine yaiku Dewi Kilisuci pertapan Guwa
Selomangleng. “Laramu iki ora lara sembarangan, nanging kowe aja was sumelang. Yen kowe bisa sabar,
gelem ngupaya golek tamba, lan pasrah marang Gusti Kang Maha Kuwasa, kowe malah bakal oleh
kanuragan,” ngendikane Dewi Kilisuci manteb.
Tokoh cerita : Dewi Sekartaji
URAIAN 31-40
31. Disajikan teks cerita wayang siswa dapat menentukan latar cerita
pada teks
Bima putrane Dewi Kunti lan Prabu Pandu lair awujud bungkus kang ora bisa di suwek. Bima tinggal
ana ing Ngalas Mandalasara. Wolung taun Bima glundhang glundhung ana ing ngalas, wit-witan pada mati,
telaga pada kering, kewan-kewan pada mlayu-mlayu, jin-jin pada keganggu lan ratune para jin Batari Durga
nglapurake Bima marang batara guru. Batara guru mrentah Batari Durga, Gajah Sena, gajah tunggangane
Indra lan Naradha. Batari Durga ngagemi Bima saurunge Gajah Sena nyubles bungkuse karo gadinge kang
terus di idek-idek. Bima ora mati utawa ora cacat, lan terus nendang Gajah Sena. Bungkuse di mantrani
dening Begawan Sapwani supados dadi putra kang gagah prakosa. Nalika isih nom jenenge Werkudara lan
Bratasena.
Latar panggonan : Ngalas Mandalasara
Latar suasana : nelangsa
32. Disajikan teks cerita wayang siswa dapat menentukan tema cerita
Tema cerita rakyat nomor 31 : laire bratasena kang awujud bungkus
33. Disajikan teks cerita wayang siswa dapat menentukan pesan moral yang terkandung di dalam
cerita wayang
Pesan moral/ amanat cerita rakyat nomor 31 : sapa sing gelem usaha bakal entuk sing dikarepake
34. Disajikan sebuah teks informasi, siswa dapat menentukan kalimat utama
Uwuh utama sampah tambah dina ora suda nanging tansaya tambah nganti rasa tikel. Kahanan mau bisa
didelok sakiwa tengene awake dhewe. Uwuh mambu ngendi-endi nyepedi mripat ambune nduleg irung,
amis campur basin
Kalimat utama yaiku : ……………………………………
5
35. Disajikan sebuah teks informasi, siswa dapat menentukan kalimat penjelas
Sedangkan kalimat penjelas memiliki ciri-ciri sebagai berikut :
1. Sering merupakan kalimat yang tidak dapat berdiri sendiri
2. Arti kalimatnya baru jelas setelah dihubungkan dengan kalimat lain dalam
satu alinea
3. Pembentukannya sering memerlukan bantuan kata sambung atau frasa
penghubung atau kalimat transisi
4. Isinya berupa rincian, keterangan, contoh, dan data lain yang bersifat
mendukung kalimat topik
40. Disajikan teks pidato, siswa dapat melengkapi kalimat penutup yang sesuai
Tuladha :
Cekap sementenn ingkang saget kulo aturaken angganing babagan sumpah
pemuda. Cekap semanten mbok bilih wonten klentunipun kula aturaken
agunging pangaksami.
Wassalamu’alaikum warahmatullahi wabarokatu
Teks penutup pidato bahasa jawa dalam rangka ulang tahun
Cekap sementen ingkang dados atur kula,menawi wonten kelepataning atur
lan wicara saha solah bawa ingkang mboten ndadosaken rena ing penggalih
panjenengan sedaya,kula nyuwu agunging samodra pangaksami.nuwun..
wasalamualaikum wr.wb
Teks penutup pidato bahasa jawa dalam rangka perpisahan
Wasana cekap semanten atur kula, menawi kathah kalepatan atur saha solah
bawa ingkang boten mranani penggalih, kula nyuwun pengapunten.
Wasaalamualaikum.Wr.Wb.