Anda di halaman 1dari 4

Ngelala Kosmologi Bansa Iban (Timpai Dunya/ Welstanchauung)

Kosmos

 Langit
 Entara langit enggau bumi (Panggau Libau, Gelung, Tansang Kenyalang)
 Bumi
 Dunya sebayan

Reti Kosmologi

 Siti bidang pansik falsafah ti mansik pasal asal penatai, proses enggau struktur
perampa dunya (alam semesta)
 Kosmos reti iya perampa dunya (alam semesta)
 Masik tauka beratika penemu Iban senentang perampa dunya

Dunya Iban

 Dunya dipeda
 Dunya enda dipeda

Mitos Penyadi Dunya

 Berasal ari cherita Tuk Tungguk


 Endu Dara Cherira Bulan Mansang nurun ke tanah lalu jadi enggau Tuk Tungguk
 Endu Dara Cherira Bulan Mansang enda ngasuh Tuk Tungguk meda iya mandi malu
ke diri bisi kurap dulang
 Tuk Tungguk meda bini iya mandi
 Bini Tuk Tungguk malu lalu terebai ke langit narit lengan anak iya sepiak. Sepiak agi
tarit Tuk Tungguk. Ke ditarit Endu Dara Cherira Bulan Mansang lalu nyadi leman
bintang. Enggi Tuk Tungguk nyadi utai tumbuh.

Lapis Kosmos ba Pengarap Asal Iban

1. Dunya langit
 Diuan bunsu petara
 Singalang Burung – bisi rumah panjai. Aki Lang Nyakai ke berumah di selepai
langit landai baka Bingkai Gelung Tibang, Aki Lang Singalang Burung ke
berumah di kebung langit ngeruang.
 Ini Andan
 Ba Bulan – bisi Aki Ungkuk. Menua Aki Ungkuk tu di baruh Pintu
Langit.
 Nya baru manggai di ambun nurun nali guluk
Nya baru manggai di remang ke begitang baka sampuk
Nya menua ke dipangkang Aki Ungkuk ngemataka rayuk bulan
mandang
Nya orang ke nakal jaga enda tinduk duduk nali guluk buk datai ke
siang
 Pintu langit – Peda pintu langit tak rapit enda ulih selit lalang bulu, peda pintu
remang tak enda sawang nadai bepesu
 Muka Pintu Langit
 Anang guai dulu bapa, ku Ketupung
Manuk biring tu nyau kekinding angkat mintis
Kaki tu nyau deka bekenji angkat begelih
Nya baru ngentaj ngena bujak burak kechapak linang-linang
Lalu kepai enggau terabai bedilah munsang
Lalu disakang ngena sanga ulu tulang
Peda tak tebuka pintu langit lada tau alai tama sereta dua
Peda tak tetukang pintu remang tau alai ngabang sama sereta
 Pengibun Pintu Langit – Keling Nyeling Hari Ngibun Kunchi Pintu Langit,
Bujang Nyeling Remang Pengibun Selambang Bintang Berakit
 Nurun ari langit
 Uji jengkau enggau ensirau hari
Peda tak tebuka sengkilung sawa
Tau ke tangga kebut-kebut
Peda tak genarau likau nabau
Tau ke lalau berenyut-renyut
Nya baru sida betusun baka daun tapang ditebang
Nya baru sida beapit-apit baka anak itit mansang nyemerang
 Gaya pendiau Langit – langit ngit mesai kepit bingkai tanggi, Langit mit baka
tambit kapir lelabi
 Gaya menua di langit sebaka baka menua di dunya tanah (dunya nyata)
 Gaya budaya orang ke nguan langit – baka pendiau mensia ke ba dunya
 Orang ke nguan dunya langit enda tau lama diau ba dunya nyata. Baka nya
mega mensia ke ngua n dunya nyata enda tau lama mendam di langit
 Ba Bintang – bisi Bintang Tujuh enggau Bintang Tiga
 Apai Sabit Bekait – orang panggau pindah ke langit

2. Entara Langit enggau Bumi (Dunya Panggau, Gelong, Tansang kenyalang)


 Orang Panggau Libau – keling, Laja, Sempurai, Pandak Segatak, Pungga,
Kumbu Rayong, Chaing Kechendai, Sang Gima, Jangkam Bulan
 Orang Gelong – Kumang, Lulong
 Ngimbai Panggau Libau – menua Apai Saloi ke dikumbai Nanga Engkeramoh
(Raja Baginda Bujang)
 Orang tu bisi kuasa ajig tang taja pia sida ngumbai diri empu mensia
 Orang ditu mega bisi semengat
 Ngena jalai manang
 Nemu mali diri
 Menua orang Panggau Libau
 Panggau Libai lendat Dibiau Takang Isang
Panggau Baruh Munyi Ningkoh Gading Tulang – ngaga ulu ari tulang
Panggau Tinggi Begeri Tangkong Kenyalang
 Daun isang – simbol ngagai peninggi enggau pengaya laban selalu begawai.
Daun isang diengkah ke ba antu pala.
 Mitos Menua Panggau

 Kelia kitai Iban diau serumah enggau sida Apai Keling @ Chung
Chululong. Lebuh iya ngiga kayu api tepedaka ular tedung lalu dibai
pulai. Dagin ular tedung nya tadi lalu dibagi. Orang ke makai nya lalu
lesap. Sida tu lalu nguan Menua Panggau Libau enggau Gelong. Iban
ke enda makai ular tedung lalu pindah ari Panggau Libau (Buntak &
Sali) ke Empanang, Merakai, Kumpang, Batang Ai
 Orang Gelong Batu Nakong Nyingit Nyingung Nyadar Nerabang

3. Bumi (dunya nyata)


 Bumi tu diuan mensia, jelu enggau utai tumbuh (nyata dipeda)
 Dunya tu mega diuan antu enggau bunsu jelu, bunsu burung ke edna dipeda
mata mensia (dunya enda dipeda)
 Gaya dunya – baka rungkup langit lalu langit nya baka tanggi
 Tisi langit – baka ujung dunya

4. Menua Sebayan
 Dalam tanah lalu alai semengat orang ke udah mati
 Tuai sebayan – Raja Niram
 Bisi mega Enda Dara Rambai Geruda, Ini Inan, Indai Bilai
 Iban kelia ulih meda sebayan, udah ke makai buah lemayung sebayan lalu
enda ulih peda agi
 Tukang Sabak – nganjung semengat mensia ari dunya nyata ngagai Menua
Sebayan
 Lemambang – lebuh gawai antu ngambi sebayan ngabang ari menua
Sabayan ngagai dunya nyata
 Manang – ulih meda alai semengat mensia
 Timang Jalung – raja Berani nyadi pengirup jalung (ai sebayan). Indu ti
nyuaka jalung ngagai lemambang ke ngarika sebayan
 Leka Sabak (Titi Rawan)
 Lengkaka ari nya
Yau manggai di tanah ke nempuah bau rajah minyak menyan
Besenentang enggau batang bindang ensebam
Sapa mangkang menua ditu?
Tu menua dipangkang Endu Dara Tuyu ke bejaku tau bejeretan.
Dipangkang Kumang ke tukang nyabak nyedan.
Nya ga Bunsu Bubut Buban.
Orang ke ngibun Titi Rawan.
Anang nuan kakang kaju rawan.
Uji singkang ke bulang kaki kanan ngindik papan titi rawan.
Peda nuan udah bejengam berakit punggang.
 Pintu Tanah
 Deka merau nadai berangai
Deka bedarat enda nemu pelimpat arung jalai
Deka ngelaung ari tinting disempal naning ke bepeling mintih rari.
Deka muntang ari tebiang takutka gamang ke betansang mesai kendi
Deka muntang ari lebak takutka anak rutan wi.
Deka ngelaung ari munggu sempal gerugu indu galang
 Ai Mandai
 Nya menua Endu Rudi Tali Terikan Sindong ke Terupung Buluh Ayam
Bunsu Raja Jinggan
Orang ke ngibun pengkalan ai limban
Setaun sedum-sedum
Sebulan deram-deram
Ke berangangan besintak langkang
Nya orang ke ngibun pengkalan dipungkal Natu ke datai ari ulu
Mandai Midang
Keba deh Natu bejuluk nyepu begulang galu besundang luntang
Nya orang ke ngemataka pengkalan lama ke dipungkal
Raja Suga-uga ke burak baka pala lempunga bunga lalang
 Ranyai
 Lalu duduk begempuru meh bala kaban indu bulih sekayu
pengerawan tumbang
Ngilaka kampung ranyai rinda ke tumbuh di langgung entap raya.
Ditanam Niram seduai Raja Kendawa
Dinga tak gurak-gurak ai nanak ngampuhka lebak puting kerapa
Tak gurung-gurung ranyai nyerayung munyi wung beranggung tiga
Pun iya nadai uras mesai pemandang Remias Dara Melisa
Peda pemanah batang ranyai nunggang tak gedang-gedang baka
chagak bedil temaga
Peda pemanah bungkung ranyai chundung baka padung tegung
remaung sana
Rajang iya ke nunggang wan tansang kenyali banda.
Betansangka sinang rampang bunga
Dan baruh chapuh riuh munyi tabuh maloh Lubang Baya
Dan pating mening-ning munyi kesuling buluh bala
Dan lebat besapak empat munyi sida Melanyi bujang sigat nyayat
ngerebap nyiur rinda.

 Simpul
 Mensia bekaul enggau entiti ari lapis kosmos bukai ngena:
1. Manang
2. Lemambang
3. Tukang sabak
4. Tukang sampi

Anda mungkin juga menyukai