Anda di halaman 1dari 15

Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama

Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

NGECAKAKE TEKNIK TEKA-TEKI SILANG KANGGO NGUNDHAKAKE KAWASISAN


NGGUNAKAKE RAGAM BASA KRAMA SAJRONE KATRAMPILAN WAWANCARA
SISWA KELAS VIII C SMP NEGERI 1 PATIANROWO NGANJUK
Sulikanah, Dra. Sri Sulistiani, M.Pd
Pendidikan Bahasa dan Sastra Daerah (Jawa)
Fakultas Bahasa dan Seni
Universitas Negeri Surabaya
sulikanah94@gmail.com
Abstrak

Adhedhasar asil panliten prasiklus ing kelas VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk ditemokake perkara
sajrone pasinaon micara ing katrampilan wawancara. Sebabe, kurange teknik pasinaon kang bisa narik kawigatene
siswa. Mula saka iku, panliten ngecakake teknik teka-teki silang kanggo ngundhakake kawasisan micara basa krama
ing katrampilan wawancara.
Adhedhasar landhesane panliten, underane panliten yaiku (1) kepriye undhak-udhakane aktivitas guru sajrone
pasinaon kawasisan micara wawancara ragam basa krama lumantar teknik TTS, (2) kepriye undhak-undhakan
aktivitas siswa sajrone pasinaon kawasisan micara wawancara ragam basa krama lumantar teknik TTS, lan (3)
kepriye undhak-undhakan katrampilan nggunakakae ragam basa krama sajrone pasinaon kawasisan micara
wawancara ragam basa krama lumantar teknik TTS. Tujuwan saka panliten iki, yaiku; (1) ngandharake undhak-
undhakan katrampilan guru sajrone pasinaon kawasisan micara wawancara ragam basa krama, (2) ngandharake
undhak-undhakan aktivitas siswa sajrone pasinaon kawasisan micara wawancara ragam basa krama lumantar teknik
TTS, lan (3) ngandharake undhak-undhakan asil pasinaon siswa sajrone pasinaon kawasisan micara wawancara
ragam basa krama.
Tintingan kapustakan ngandharake tintingan panliten kang saemper lan teori sarta konsep kang gegayutan
karo underaning panliten yaiku kawasisan, tetembungan, ragam krama, teknik TTS, micara, wawancara. Panliten iki
nggunakake rancangan panliten tindakan kelas kang kaperang saka rong siklus. Saben siklus kaperang saka petang
tahapan. Subjek panlitian yaiku guru lan siswa kelas VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk. Tata cara pangumpulane
dhata, nggunakake tenik tes lan teknik observasi. Analisis dhata nggunakake analisis dhata kualitatif (dhata asil
observasi) lan analisis dhata kuantitatif (dhata asil tes).
Asil observasi katrampilan guru sajrone siklus I nuduhake menawa biji 70 mundhak dadi 93 ing siklus 2. Asil
katrampilan siswa ing siklus 1 oleh biji 53 mundhak dadi 80. Asil tes katrampilan micara wawancara siswa,
prasiklus ngolehake biji rata-rata 57,96. Banjur sajrone siklus I rata-rata biji 72,59 lan siklus II ngolehake skor rata-
rata 81,3 kanthi ketuntasan klasikal 81,48% (22 siswa tuntas) saka total 27 siswa. Adhedhasar asil panliten, pasinaon
katrampilan micara wawancara ragam basa Jawa krama kanthi teknik TTS bisa ngundhakake katrampilan guru,
aktivitas siswa, lan asil pasinaon siswa kelas VIII C SMPN 1 Patianowo Nganjuk.
Tembung Wigati: kawasisan, tetembungan, ragam krama, teknik TTS, micara, wawancara

PURWAKA wawancara minangka dhasar micara kanthi ragam basa


Landhesane Panliten krama. Adhedhasar asil survei tumrap pasinaon nulis
Sajrone pasinaon basa Jawa ing tingkat Sekolah naskah drama ing kelas VIII C nuduhake menawa siswa
Menengah Pertama (SMP) ragam basa Jawa krama dadi kang bijine nggayuh wates KKM cacahe mung 9 siswa
materi pelajaran kang wajib diwulangake marang siswa. (25%) saka 27 siswa. Kahanan iki nuduhake menawa
Kawasisan nggunakake ragam basa Jawa krama sajrone proses lan asil, pasinaongan nulis naskah drama
kasebut banget dibutuhake sajrone pasinaon ing kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk
katrampilan micara. Pasinaon micara ing SMA durung kasil.
kaperang saka: (1) pacelathon adhedhasar gambar, (2) Adhedhasar andharan kasebut, panliti nduweni
wawancara, (3) cerita, (4) pidhato, lan (5) Dhiskusi pamawas menawa ngecakake teknik teka teki silang
(Nurgiyantoro, 2002: 278-291). Gandheng karo sajrone pasinaon kawasisan nggunakake tetembungan
katrampilan micara kasebut pasinaon katrampilan ragam basa krama sajrone katrampilan wawancara.
wawancara trep banget menawa dicakake marang siswa Tteknik teka-teki silang sajrone panliten iki dikarepake
sajrone sarana sinau kanggo komunikasi. Nindakake bisa narik kawigaten siswa lan aweh motivasi tumrap
wawancara kanthi pribadi utawa klompok, gumantung siswa. Guru uga bisa mbimbing siswa ngerteni
kahanan lan karakter siswa. Nanging ing kasunyatane, tetembungan ragam basa krama kanthi gampang lan
ora sekabehe siswa bisa nindakake wawancara kanthi nyenengake. Langkah iki dikarepake bisa ngowahi
bener adhedhasar tata aturan basa Jawa kanthi ragam minat siswa nyinaoni basa Jawa mligine ing kawasisan
basa kang bener. nggunakake ragam basa krama, saengga siswa bisa
Mula saka kuwi, sajrone pasinaon katrampilan ngancik ketuntasan sajrone pasinaon katrampilan
wawancara kanthi nggunakake ragam basa krama ing wawancara.
kelas VIII bakal dipunjerake ing kawasisan nggunakake Adhedhasar bab kasebut panulis bakal
tetembungan ragam basa krama sajrone katrampilan nindakake Panliten Tindakan Kelas (PTK) kanthi irah-

1
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

irahan “Ngecakake teknik Teka-teki Silang kanggo (1) Ngandharake undhak-undhakane keaktifan guru
Ngundhakake Kawasisan nggunakake Ragam Basa kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk
Krama Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas sajrone kawasisan nggunakake ragam basa
VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk” krama sajrone katrampilan wawancara lumantar
Underane Panliten TTS.
Adhedhasar andharan lelandhsan panliten ing (2) Ngandharake undhak-undhakane keaktifan siswa
ndhuwur, underane panliten sajrone panliten iki, yaiku: kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk
(1) Kepriye undhak-undhakane keaktifan guru kelas sajrone kawasisan nggunakake ragam basa
VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk sajrone krama sajrone katrampilan wawancara lumantar
kawasisan nggunakake ragam basa krama sajrone TTS.
katrampilan wawancara lumantar TTS? (3) Ngandharake undhak-undhakane asile pasinaon
(2) Kepriye undhak-undhakane keaktifan siswa kelas siswa kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo
VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk sajrone Nganjuk sajrone kawasisan nggunakake ragam
kawasisan nggunakake ragam basa krama sajrone basa krama sajrone katrampilan wawancara
katrampilan wawancara lumantar TTS? lumantar TTS.
(3) Kepriye undhak-undhakane asile pasinaon siswa
kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk Paedahe Panliten
sajrone kawasisan nggunakake ragam basa krama Panliten iki, dikarepake bisa weneh maneka
sajrone katrampilan wawancara lumantar TTS? paedah mligine kanggo murid, guru, lan sekolah.
Paedah sajrone panliten kaandharake mangkene.
Hipotesis Tindakan lan Pamecahe Prakara (1) Kanggo lembaga/ sekolah
Hipotesis Tindakan Kanthi asil panliten iki dikarepake bisa dadi
Hipotesis tindakan kang karumusake, yaiku: bahan tetimbangan sajrone ngrembakake kurikulum
“Teknik Teka-teki Silang bisa ngundhakake kawasisan sekolah. Kajaba iku, TTS minangka salah sawijine cara
siswa kelas VIII C SMPN Patianrowo sajrone pasinaon kanggo ngudnhakake kuwalitas pasinaon ing sekolah
nggunakake ragam basa karma sajrone katrampilan mligine ing SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk.
wawancara”. (2) Kanggo guru
Rencana Pamecahe Prakara Saka asil panliten iki, dikarepake bisa weneh
Alternatif kang katindakake kanggo paedah tumrap guru mligine bisa weneh seserepan
ngrampungake prakara kurange asile pasinaon siswa kanggo guru basa Jawa ngenani salah sawijine teknik
sajrone katrampilan wawancara kanthi ragam basa pasinaon basa Jawa kang salaras karo wewategan cara
krama katindakake kanthi teknik TTS. Langkah- pasinaonane murid lan konsep-konsep basa Jawa.
langkah sajrone hipotesis tindkan kasebut, yaiku: (3) Kanggo siswa
Nyusun RPP adhedhasar pasinaon kanthi teknik Lumantar panliten iki dikarepake bisa
TTS. ningkatake prestasi ing babagan pasinaonan basa Jawa,
(1) Nyiyapake sarana kang nyengkuyung pamulanan mligine ing kawasisan nggunakake tetembungan ragam
katrampilan wawancara kanthi ragam basa krama sajrone katrampilan wawancara. Saliyane
basa krama. kuwi kanthi teknik teka teki silang (crossword puzzle)
(2) Nindkakae pasinaon salaras karo RPP. dikarepake para siswa bisa ngerteni pasinaon basa Jawa
Langkah-langkah nindkake pasinaon kanthi cara kang gampang lan nyenengake saengga bisa
katrampilan wawancara kanthi ragam basa krama tambah ngerteni lan paham ngenani tetembungan ragam
kanthi teknik TTS miturut Soeparno (1998: 72), yaiku: basa krama.
(1) Nggawe kothak-kothak,
(2) Kothak-kothak kasebut diisi kanthi tembung Wewatesane Tetembungan
nganggo petelot. Wewatesan tetembungan ing panliten iki
(3) Saben kotak kang isine aksara, aksara wiwitan dikarepake bisa ngedohake saka salah teges anggone
kudu diwenehi nomer, negesi tetembung sajrone judhul panliten. Mula saka
(4) Sabanjure awit nggawe soal lan pitakonane, kuwi wewatesane tetembungan ing panliten iki, yaiku:
(5) Sawise sekabehane pitakonan wis kasusun, (1) Teknik Pasinaon, yaiku cara kang dinggo sawijining
kothatk-kothak kang ora kaisi aksara banjur uwong kanggo ngimplementasikake sawijining
diwenehi arsiran utawa uga bisa dibusek, metodhe kanthi cara kang spesifik (Kemp sajrone
(6) Mbusek sekabehane aksara ing tahap wiwitan, Kunandar, 2008:126).
mung ana nomer kotak. (2) Teknik Teka-teki Silang (crossword puzzle) TTS,
(7) Mindhah TTS ing kertas liya kang resik, banjur yaiku sawijining dolanan kanthi tata cara ngisi
diperbanyak. kothak-kothak kothong kanthi aksara-aksara supaya
dadi tembung adhedhasar arahan kang kaperang
Tujuwane Panliten saka arahan mandhuwur lan mangisor (Soeparno,
Adhedhasar underane panliten ing ndhuwur, 1988: 60).
banjur bisa dingerteni tujuwane panliten, yaiku: (3) Ragam Basa Krama, yaiku wujud unggah-ungguh
basa Jawa kang nduweni inti leksikon krama, kang

2
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

dadi unsur inti sajrone ragam basa krama (Sasangka, Jawa kang tetembunganne kaperang saka tetembungan
2004:104). krama lan krama inggil kanggo uwong kang dihormati.
(4) (Katrampilan Wawancara, yaiku salah sawijning Basa krama nduweni tingkatan kang luwih ndhuwur
cara kanggo ngumpulake dhata kanthi weneh dibandhingake karo ngoko.
pitakonan langsung marang sawijining wong kang
ngerti (ahli) ing sawijining bidhang tartamtu (Keraf, Krama Alus
2001: 278-291) Minangka tingkatan basa kang paling endhek
sajrone periodhe modern kang nduweni kadhar
TINTINGAN KAPUSTAKAN kealusan endhek. Krama alus minangka basa kang
Ragam Basa tetembungane nggunakake campuran antarane tembung
Basa Jawa nduweni maneka werna ragam basa krama lan tembung alus adhedhasar lawan tuturane.
adhedhasar panganggone basa. Kang kaya mangkono Basa Ngoko : Calon bojone Pak Ali tuku jeruk,
kuwi biasa sinebut unggah-ungguh basa. Ing ngisor iki apel, lan pelem
kaandharake maneka faktor kang njalari anane ragam Basa Krama-alus : Calon semahipun Pak Ali mundhut
basa kasebut (Harjawijana lan Supriyono, 2011: 13). jeruk, apel, kaliyan Pelem
(1) Faktor umur, bocah kang luwih enom ngajeni Basa krama alus, biasa dinggo kanggo
wong kang luwih tuwa. cecaturan karo wong liya kang nduweni status utawa
(2) Faktor paseduluran, wong kang luwih enom ing derajad kang luwih dhuwur, banjur uga asring dinggo
paseduluran kudu ngormati sedulur kang luwih kanggo weneh sambutan, pranata cara, kang mbutuhake
tuwa. unggah ungguh kang jangkep (Harjawiyana lan
(3) Faktor derajad pangkat, murid marang guru. Supriyono, 2011: 102)
(4) Faktor derajad kasugihan, wong biasa marang
sodhagar. Krama Lugu
(5) Faktor keturunan, wong saka turun saka kraton Andayani (dalam Rohmadi, 2011: 89) nerangake
bakal luwih diajeni. menawa kanthi sistematis, ragam basa krama lugu bisa
(6) Faktor kualitas pribadi, tuladhane kayata ditegesi minangka sawijning wujud ragam krama kang
cendhikiawan, sarjana. kadhar aluse endhek. Nanging menawa dibandhingake
(7) Faktor pertemuan, kerep lan orane pawongan kanthi ngoko alus, ragam basa krama lugu isih
ketemu karo pawongan liyane. nuduhake kadhar kealusan.
Sajrone basa Jawa, ragam miturut unggah- Krama lugu yaiku basa kang tetembungane
ungguhe basa ana petang peranga kang isih dienggo nggunakake krama sekabehane kecampuran karo krama
dening wong Jawa ing jaman saiki, yaiku Basa Ngoko, inggil. Tuladhane kaya ing ngisor iki.
Basa Madya, Basa Krama, lan Basa Kedhaton Basa Ngoko : Ibu tuku jeruk lan apel
(Setyanto, 2007: 26-27). J W
(1) Ragam Basa Ngoko, kaperang saka ngoko lugu Ba sa Krama : Ibu tumbas jeruk kaliyan apel
lan ngoko alus. J W
(2) Ragam Basa Madya, kaperang saka madya ngoko, Keterangan : wasesa kang dinggo sajrone krama dudu
madya krama, lan madyantara. mundhut nanging tumbas amarga tembung mundhut
(3) Ragam Basa Krama, kaperang saka mudha krama, minangka tembung krama alus.
kramantara, wredha krama, krama inggil, lan
krama desa. Kawasisan Nggunakake Tetembungan Ragam Basa
(4) Ragam Basa Kedhaton, mung kaperang saka basa Krama Sajrone Katrampilan Wawancara
bagongan Wektu saiki, mata pelajaran basa Jawa
diwulangake ing tingkat Sekolah Menengah Pertama.
Jinis Ragam Basa Bab iki sarujuk karo program pamarentah wajib belajar
Miturut Kartoamidjojo (sajrone Sudaryanto, 12 taun. Adhedhasar kurikulum tingkat satuwan
1991: 5) golongan pemudha ing dasawarsa kalima pendidikan (KTSP) 2006, basa Jawa minangka muatan
mayoritas wis ora nggatekake unggah-ungguh basa, lokal wajib kang kudu diwulangake marang siswa
wujud krama inggil kang memper mudha krama kang SMP. Minangka salah sawijine muatan lokal ing tingkat
wis jarang dienggo ing Surakarta. SMP, dikarepake pasinaon basa Jawa mligine materi
Ing periodhe Jawa modern, undha –usuk basa pasinaon tetembungan ragam basa krama.bisa aweh
Jaman Kejawen kang uwis ora cocok, saengga ora maneka guna kaya ing ngisor iki.
dienggo maneh. Ragam basa kang digatekake mung (1) Kanthi pasinaon basa Jawa, siswa dikarepake bisa
kari rong tingkatan mung dibedhakake adhedhasar ana mbangun katresnane marang budaya Jawa.
ora anane basa kang kadhare alus (Sudaryanto, 1991: Budaya Jawa minangka salah sawijine budaya
5). Ragam basa kuwi, yaiku ragam basa ngoko kang kang kalebu ing kabudayan Indonesia.
kaperang saka ragam basa ngoko alus lan ngoko lugu. (2) Kanthi pasinaon basa Jawa, dikarepake bisa aweh
Ragam basa krama kaperang saka ragam basa krama panyengkuyung ing babagan unggah-ungguh
lugu lan krama inggil. Ragam Basa Jawa Krama ing siswa. Awit saka tuturan tumeka ing tindakan.
Jaman Modern, Miturut Bimo (sajrone Rohmadi, 2011, Gandheng karo kaloro guna ing ndhuwur, mula
286) menawa basa Jawa Krama minangka ragam basa kewasisan tetembungan ragam basa krama dadi

3
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

perangan kang penting sajrone dhasar tuturan basa dipresentasikake, lan dibijij dening guru. Sabanjure,
Jawa. Mula saka kuwi kawasisan nggunakake siswa diwenehi tes penguasan tetembungan lumantar
tetembungan ragam basa krama sajrone katrampilan pemahaman teks wawanara kang diwaca.
wawancara kudu diulangake marang siswa SMP. Adhedhasar aplikasi pasinaon tetembungan
Ngaraj (1996: 183) sajrone Cahyo (2011: 53) luanatar TTS kasebut, katon menawa guru kudu rampil
ngandharake menawa butuh anane ketlatenan kanggo sajrone milih lan nggawe sumber lan medhia, sarta tes
mulangake tetembungan marang siswa. Konsekwensine pasinaone. Sumber, medhia, lan tes kasebut, yaiku
para guru kudu aweh kawigaten kang luwih marang milih teks wawancara kang bisa salaras karo pitakonan
teknik pasinaon tetembungan lan mutusake teknik kang ing TTS, ngutus siswa gawe teks wawancara. Kanggo
apik tumrape siswa. milih teks wawancara siswa sarta tes lan soala sajrone
TTS ana saperangan langkah-langkah kang kudu
Teknik Teka-teki Silang katindakake miturut pamawase (Tartono, 2005:133-
TTS isine kothak-kothak kang kasusun 136), yaiku:
manengen lan mangisor. Kothak-kothakan kasebut (1) Nemtokake sasaran pamaos: bocah, remaja, wong
kasusun adhedhasar aksara kang dibutuhake. Supaya diwasa, wong tuwa, siswa SD, siswa SMP, siswa
bisa ngisi TTS , siswa kudu nduweni strategi kang SMA, mahasaiswa, klompok profesi, klompok
bener. Siswaora mung bisa mangsuli pitakonan, kasenengan.
nanging wangsulan kasebut kudu salaras karo (2) Nemtokake status TTS kang digawe, apa luwih
perangane kakothak sarta ana sesambungane karo minangka pengsah pikir utawa minangka
kothak liyane. Mula saka kuwi, siswa dituntut nduweni panglipur.
tetembungan kang amba sarta kejelian lan ketep atan (3) Pitakonan kang dipacak, salaras kanthi
kanggo nyelarasake karo perangan kothat kang komprehensif, lintas ilmu, kudune ngenani
sumedya. sekabehane bidhang ngelmu.
Soeparno (1998: 72) ngandharake menawa Supaya TTS ora mung minangka cara kanggo
langkah-langkah sajrone nggawe lan nyusun teka-teki nggugah pangeling-eling, panulis TTS kudu
silang, yaiku: nglebokake perangan kang anyar.
(1) Nggawe kothak-kothak,
(2) Kothak-kothak kasebut diisi kanthi tembung METODHE PANLITEN
nganggo petelot. Setting Panliten
(3) Saben kotak kang isine aksara, aksara wiwitan Setting sajrone panliten iki kaperang saka subjek
kudu diwenehi nomer, panliten, panggonan panliten, lan wektu panliten.
(4) Sabanjure awit nggawe soal lan pitakonane, Katelune kaandharake ing ngisor iki.
(5) Sawise sekabehane pitakonan wis kasusun, Subjek Panliten
kothatk-kothak kang ora kaisi aksara banjur Subjek panliten iki, yaiku siswa kelas VIII C
diwenehi arsiran utawa uga bisa dibusek, SMP Negeri Patianrowo Nganjuk taun ajaran 2015/
(6) Mbusek sekabehane aksara ing tahap wiwitan, 2016 kanthi cacah siswa 27 siswa.
mung ana nomer kotak. Panggonan Panliten
(7) Mindhah TTS ing kertas liya kang resik, banjur Panliten iki bakal katindakake ing kelas VIII C
diperbanyak. SMP Negeri I Patianrowo Nganjuk kanggo mata
TTS sajrone pasinaon tetembungan bisa pelajaran muatan lokal basa Jawa. SMPN 1 Patianrowo
katindakake kanthi klompok lan individu. Bener orane manggon ing Jln. Raya Ngepung Kecamatan
siswa sajrone mangsuli saben pitakonan bakal Patianrowo Kabupaten Nganjuk.
dipangaribani saka pitakonan-pitakonan saka nomer- Wektu Panliten
nomer liyane. Anannging TTS sajrone pasinaon basa Panliten iki bakal katindakake ing semester
isih teka ing tataran tetembungan. Latihan bakal gasal taun ajaran 2015/2016. Panetepan wektu panliten
nduweni fungsi utawa guna menawa diterusake ngacu marang kalender akademik sekolah, amarga PTK
menyang tataran kang luwih dhuwur, yaiku ukara lan mbutuhake saperangan wektu panliten kang efektif ing
wacana (Sumardi, 2000: 97-98). kelas. Semester gasal lumaku ing anatarne wulan Juli-
Aplikasi TTS sajrone pasinaon basa Jawa, yaiku Desember 2015. Luwih jangkepe ing tabel 4.1 iki.
sawisw siswa diterangake ngenani wawancara lan Jadwal Panliten
nggatekake tuladha teks wawancara saka guru, banjur No. Kegiyatan Wektu Kagiyatan
nyathet tembung-tembung kang angel. Siswa lan guru 1. Persiapan April – Mei 2015
banjur bebarengan nggoleki ana ing kamus, siswa ngisi 2. Ngumpulake dhata Agustus Awal 2015
TTS. TTS kasbeut sadurunge wis disiapake dening prasiklus
guru. Tetembungan kang ana sajrone TTS kasebut 3. Siklus I 10 Agustus 2015
saperangan gedhe asale saka teks kang wis diwaca. 4. Siklus II 7 September 2015
Sawise kasil ngisi sekabehane kothakan ing TTS, siswa 5. Analisis Dhata Agustus 2015 –
banjur nggawe ukara lan mbanjurake nggawe paragraf September 2015
utawa karangan (teks wawancara kanthi ragam basa 6. Nyusun laporan Agustus 2015 –
krama). Asil panulisan teks wawancara kanthi ragam Desember 2015
basa krama kasebut banjur dirembugake, dipriksa,

4
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

Prosedur Panliten apresepsi, kagiyatan inti, lan kagiyatan panutup.


Panliten iki kantindakake kanthi desain Panliten Katelune kaandharake kaya ing ngisor iki.
Tindakan Kelas. Panliten tindakan Kelas, kajabarake (1) Kagiyatan Apresepsi
dening Arikunto (2006: 2-3) yaiku Kagiyatan apresepsi sajrone panliten iki, yaiku:
(1) Guru weneh motivasi marang siswa.
(2) Guru lan siswa bebarengan ngeling-ngeling materi
sadurunge.
(3) Guru ngandharake inti tujuwan pasinaon kang
ngenani kognitif, psikomotor, lan efektif.
(4) Guru nindakake apresepsi marang siswa kanthi
weneh pitakonan langsung Bocah-bocah, sapa
sing ngerti apa wae ragam basa Jawa kuwi?
(2) Kagiyatan Inti
Kagiyan inti kang katindakake sajrone panliten iki,
yaiku:
(1) Rencana (planning), sajrone komponen iki, guru (1) Guru ngandharake materi pasinaon
nindakake tindakan adhedhasar rencana tindakan (2) Guru weneh kaesempatan marang siswa kanggo
kang wis direncanakake kanggo ngundhakake tekon ngenani ragam basa krama.
proses pasinaon, sikap, solah, lan prestasi siswa. (3) Guru lan siswa tanya jawab ngenani konsep ragam
(2) Tindakan (action), sajrone komponen iki, guru basa krama.
nindakake tindakakn adhedhasar rencana tindakan (4) Guru weneh tuladha marang siswa ngenani cara
kang direncanakan, minangka upaya ngundhakake ngisi jalur mandhuwur lan mangisor sajrone TTS.
proses pasinaon, sikap, solah, lan prestasi siswa. (5) Siswa gilir gumanti ngisi TTS ing papan tulis.
(3) Pengamatan (observing), sajrone komponen iki (6) Guru mbagi siswa ing saperangan klompok kang
guru ngamati dhampak utawa asil saka tindakan kaperang saka 3-6 siswa.
kang ditindakake marang siswa. Saka kagiyatan (7) Guru nyiapake lan mbagi LKS, ngenani ragam
iki, guru bakal ngerti ngenani treatment kang basa krama.
dienggo bisa ngundhakake kawasisasn (8) Siswa macakake asil dhiskusine.
tetembungan ragam basa krama utawa ora bisa (9) Guru weneh pambiji marang asil kerja siswa lan
kawasisasn tetembungan ragam basa krama. keaktfian siswa.
(4) Refleksi (reflection), sajrone komponen iki, guru (3) Kagiyatan Panutup
weneh kajian lan weneh tetimbangan kanthi jero Kagiyatan panutup sajrone panliten iki, yaiku
ngenani asil lan dhampak saka tindakan kang wis (1) Guru weneh refleksi marang kagiyatan pasinaon
ditindakake kasebut kanthi netepake maneka kang wis katindakake.
kriteria kang wis digawe. Adhedhasar asil refleksi (2) Guru weneh kuis prasaja kanggo ngukur
ing komponen iki, guru banjur weneh perbaikan ketercapaian pasinaon.
awal tumrap kakurangan saengga durung weneh (3) Guru weneh tugas kanggo pengayaan marang
dhampak perbaikan kang apik. (Susilo 2007, 16) siswa.

Rencana (planning) Observasi


Sajrone komponen iki, guru nindakake pasinaon Sajrone kagiyatan observasi, guru nindakake
ragam basa krama kanthi teknik TTS. Rencana kasbut observasi ngenani aktivitas pasinaom siswa ing kelas
kaperang saka: nalika nindakake pasinaon kanthi teknik TTS. Banjur
(1) Nyusun rencana pelaksanaan pengajaran (RPP) uga ditindakake observasi tahapan-tahapan kagiyatan
pasinaon ragam basa krama kanthi teknik TTS; pasinaon dening teman sejawat, yaiku observer kang
(2) Nyiapake arahan-arahan kang dibutuhake sajrone wis ditunjuk ing tahapan perencanaan. Observer ing
teknik TTS; kene nduweni tugas ngobservasi aktivitas guru sajrone
(3) Nyiapake instrumen tes lan nontes, kayata lembar pasinaon ngundhakake kawasisan nggunakake
observasi, lembar jurnal, lembar wawancara, lan tetembungan ragam basa krama sajrone katrampilan
dokumentasi; wawancara. Prosedur observasi sajrone panliten iki,
(4) Perencanaan perjanjian karo pihak sekolah. yaiku:
(5) Perencanaan perjanjian karo mitra kerja kang (1) Nindakake pengamatan aktivitas guru sajrone
bakal aweh pambiyantu. Mitra kerja kasebut kawasisasn tetembungan ragam basa krama kanthi
minangka dokumenter lan observer kang ngawasi teknik TTS.
lumakune kagiyatan pasinaon sasuwen panliten. (2) Nindakake pengamatan aktivitas siswa sajrone
pasinaon kawasisasn tetembungan ragam basa
Tindakan (Action) krama kanthi teknik TTS.
Sajrone komponen iki, guru nindakake (3) Nindakake pambiji sajrone kawasisasn tetembungan
tindakakn adhedhasar rencana tindakan kang ragam basa krama kanthi teknik TTS.
direncanakan. Banjur ing tahapan tindakan sajrone Asil observasi aktivitas siswa sajrone proses
panliten iki kaperang saka telung tindakan utama, yaiku pasinaon kanthi teknik TTS banjur dianalisis. Saka asil

5
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

kang diolehake sajrone panliten, banjur direfleksiake materi kang


kanggo perbaikan pasinaon ing siklus sabanjure. bakal digawe
TTS marang
ketua klompok
Refleksi (Reflection) 8 Weneh
Sajrone tahap iki bakal ditindakake evaluasi bimbingan
ngenani proses pasinaon kanthi teknik TTS sajrone marang siswa
sajrone
ngundhakake kawasisan nggunakake tetembungan kagiyatan
ragam basa krama sajrone katrampilan wawancara. dhiskusi
Proses pasinaon ing tahap pertama banjur dadi nggarap
tetimbangan kanggo kegiyatan panliten sabanjure lembar kerja
nyusun TTS
kanthi weneh kajiyan, ndeleng, lan ngrenungake asil Weneh
9
utawa dhampak saka tindakan kang wis katindkake lan bimbingan
dicathet ing observasi. siswa nalika
nyusun TTS
lan presentasi
Nglumpukake Dhata Panutup
Teknik Observasi Pasinaon
Miturut pamawase Sudjana (2009: 76) 10 Weneh
observasi, yaiku cara ngumpulake bahan-bahan penguatan
katrangan kang ditindkake kanthi ngenekake marang asil
kerjane siswa
pengamatan lan pencatatan kanthi sistematis tumrap Weneh
11
fenomena-fenomena kang didadekake sasaran dudutan
pengamatan. Sajrone panliten, teknik observasi dienggo tumrap materi
kanggo nggambarake aktivitas guru lan aktivitas siswa ragam basa
Jawa Krama
sajrone pasinaon. lan weneh
Observasi katindakake dening observer kanthi Jumlah
nggunakake lembar pengamatan. Obsever panliten iki
yaiku Bu Wiwik Karwiati kanca mulang basa Jawa ing Format Asil Observasi Aktivitas Siswa
SMPN 1 Patianrowo Nganjuk. Lembar pengamatan Nilai
kang dienggo yaiku lembar pengamatan aktivitas guru NO
Aktivitas Apik
Apik Cukup Kurang
N
Siswa Banget A
lan lembar pengamatan aktifitas siswa. Wujude lembar (4)
(3) (2) (1)
pengamatan kalampirake ing ngisor iki. 1 Nyiapake diri
Format Asil Observasi Aktivitas Guru ing kagiyatan
pamulangan
Biji (Emotional
Jinis Apik activities)
No Apik Cukup Kurang N.A
Kagiatan Banget
(3) (2) (1) 2 Ngrungokake
(4) lan nggatekake
Pambuka andharane guru
ngenani ragam
Pasinaon basa krama
1 Mbukak (Listening
pelajaran activities,visual
kanthi weneh activities)
apresepsi 3 Tekon lan
Ngandharake mangsuli
2 pitakonan saka
tujuwan
guru (Oral
pamulangan activities)
3 Nerangake 4 Gawe klompok
materi ragam karo siswa
basa Krama liyane (Motor
Inti Pasinaon activities)
5 Ketua klompok
4 Nggunakake nemoni lan
TTS sajrone mirengake
pamulangan andharan saka
5 Weneh guru ngenani
pitakonan materi kang
bakal dienggo
marang siswa
dadi TTS
ngenani ragam (Motor
basa Jawa activities,
Krama listening
6 Nggawe aktivities)
klompok dadi 6 Ketua klompok
6 klompok nerangake
materi lan
kanggo
anggota liyane
nggarap ngrungokake
lembar kerja materi (Motor
nyusun TTS activities,
7 Nyeluk lan listening
nerangake aktivities).

6
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

7 Dhiskusi karo Katrangan:


kanca liyane,
nggarap tugas N: biji siswa
klompok B: skor siswa sajrone pasinaon
nyusun LKS
(Oral activities,
St: Skor Teoritis (Poerwanti dkk., 2008: 14-16)
writing
activities) (2) Ketuntasan klasikal
8 Ijol-ijolan
lembar TTS
karo klompok
liyane
9 Mangsuli (Aqib,dkk.2008:41)
pitakonan lan
prsentasi ing
Katrangan:
ngarep kelas P = persentase katuntasan klasikal
(Motor Itung-itungan prosentase kanthi nganggo
activities,
writing rumus ing ndhuwur salaras karo indikator keberhasilan
activities) kang bakal digayuh siswa sajrone pasinaon basa Jawa
10 Weneh dudutan
tumrap materi
kanggo kriteria ketuntasan klasikal yaiku 75%.
pamulangan lan
nindakake (3) Ngitung biji rata-rata
evaluasi
(writing Langkah katelu kang katindakake yaiku ngitung
activities) biji rata-rata, kanthi rumus:
Jumlah Skor Aktivitas Siswa

(Indarti, 2008:26)
Teknik Tes Katrangan:
Tes yaiku pitakonan-pitakonan utawa gladhen M : biji rata-rata (mean)
sarta piranti liyane kang digunakake kanggo ngukur Ʃ fx : jumlah sakabehe bijine siswa
katrampilan, kawruh, kawasisan utawa bakat kang N : cacahe siswa
diduweni dening individu utawa klompok (Arikunto,
2006:150). Dhata Kualitatif
Skor Pambiji kanthi Teknik TTS Dhata kualitatif arupa asil observasi aktivitas
Kategori Skor siswa lan aktivitas guru sajrone pasinaon katrampilan
Aspek apik wawancara kanthi ragam basa Jawa krama lumantar
No Apik Cukup Kurang
Pambiji banget
(3) (2) (1) teknik TTS. Dhata kualitatif dijlentrehake sajrone
(4)
wujud ukara kang dipisah-pisah miturut kategori
1 Diksi kanggo ngolehake dudutan.
2 Pelafalan
Indikator Pencapaian
3 Kelancaran
Indikator keberhasilan sajrone panliten
4 Tata basa “Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang kanggo
5 Intonasi Ngundhakake Kawasisan nggunakake ragam basa
krama sajrone katrampilan wawancara Siswa Kelas
Saben aspek pambiji sajrone pambiji wawancara VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk” iki, yaiku:
kanthi teknik TTS iki nduweni pedhoman sajrone (1) Ketuntasan pasinaon siswa kanthi individu, kagayuh
nemtokake kategori apik banget, apik, cukup, lan menawa siswa bisa ngancik biji 75 sajrone pasinaon
kurang. Ana saperangan pedhoman pambiji sajrone kawasisasn tetembungan ragam basa krama kanthi
katrampilan micara wawancara ragam basa krama ing teknik TTS.
aspek bisa dideleng ing tabel-tabel ngisor ki. (2) Indikator ketuntasan kelas (klasikal) bisa ginayuh
menawa 75% siswa ngancik biji 75 sajrone
Teknik Analisis Dhata pasinaon kawasisasn tetembungan ragam basa
Dhata Kuantitatif krama kanthi teknik TTS.
Dhata kuantitatif arupa asile pasinaon kognitif, (3) Indikator keberhasilan kagiyatan siswa lan guru
dianalisis nggunakake teknik analisis dheskriptif kanthi ginayuh menawa aktifitas guru lan siswa ngancik
nemtoakkae biji adhedhasar skor teoritis kang predikat apik nganti ≤ 80% sajrone pasinaon
diolehake siswa, prosentase ketunsatasn pasinaon, lan kawasisasn tetembungan ragam basa krama kanthi
rerata kelas. Penyajiyane kajlentrehake ing wujud teknik TTS.
prosentase lan angka, mangkene.
(1) Nemtokake biji ANDHARAN ASIL PANLITEN
Biji katemtokake adhedhasar skor teoritis kang Asil Panliten Siklus 1
diolehake siswa Tindakan pasinaon siklus I iki, katindakake ing
dina Selasa, tanggal 10 Agustus 2015. Tindakan ing
siklus I iki kaperang saka perencanaan (kanthi nyusun
RPP lan lembar observasi), pangetrapan tindakan

7
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

(observasi, kagiyatan pasinaon, lan tes evaluasi), tahap ngukur ketercapaian pasinaon.
observasi (aktivitas guru lan aktivitas siswa, sarta tes 3) Guru weneh tugas kanggo pengayaan
katrampilan micara), refleksi. Luwih jangkepe kaya ing marang siswa.
ngisor iki
Asil Observasi
Ngrencanakake Pasinaon Kagiyatan observasi katindakake sasuwene
Tahap kang sepisanan sajrone siklus I panliten pamulangan nggunakake ragam basa Jawa karma
iki, yaiku rencana panlite. Rencana kasebut kaperang lumantar teknik TTS. Observer sajrone pasinaon siklus
saka: I yaiku kanca guru panliti ing SMPN 1 Patianrowo
(1) Nyusun Rencana Pelaksanaan Pengajaran (RPP) Nganjuk kang dijaluki tulung minangka observer.
pasianon ragam casa karma kanthi teknik TTS; Observasi katindakake kanthi rong perangan,
(2) Nyiapake arahan-arahan kang dibutuhake sajrone yaiku observasi aktivitas guru lan observasi aktivitas
teknik TTS; siswa. Luwih jangkepe ngenani asil observasi kalorone
(3) Nyiyapake instrumen tes lan nontes, kayata lembar kajlentrehake mangkene.
observasi, lembar jurnal, lembar wawancara, lan Asil Observasi Aktivitas Guru
dokumentasi; Biji
(4) Perencanaan perjanjian karo pihak sekolah; Jinis Apik
No Apik Cukup Kurang N.A
Kagiatan Banget
(5) Perencanaan perjanjian karo mitra kerja kang bkal (4)
(3) (2) (1)
awehpambiyantu. Mitra kerja kasebut minangka Pambuka Pasinaon
documenter lan observer kang ngawasi lumakune 1 Mbukak √ 3
kagiyatan painaon sasuwene panliten. pelajaran
kanthi weneh
apresepsi
Nindakake Panliten 2 Ngandharake √ 3
Kagiyatan Pamulangan Siklus I tujuwan
pamulangan
Kagiyatan Katrangan 3 Nerangake √ 3
materi ragam
Pambuka 1) Guru weneh motivasi marang siswa. basa Krama
2) Guru lan siswa bebarengan ngeling- Inti Pasinaon
eling materi sadurunge. 4 Nggunakake √ 4
3) Guru ngandharake inti tujuwan TTS sajrone
pasinaon ngenani kognitif, pamulangan
5 Weneh √ 3
psikomotor, lan afektif pitakonan
4) Guru nindakake apresepsi marang marang siswa
siswa kanthi weneh pitakonan ngenani
langsung “Bocah-bocah sapa sing ragam basa
Jawa Krama
ngerti apa wae ragam basa Jawa 6 Nggawe √ 2
kuwi?” klompok
Inti 1) Guru ngandharake materi dadi 6
pamulangan klompok
kanggo
2) Guru weneh kalodhangan kanggo nggarap
siswa bisa tekon ngenani ragam basa lembar kerja
karma. nyusun TTS
3) Guru lan siswa Tanya jawab ngenani 7 Nyeluk lan √ 3
nerangake
konsep ragam basa karma. materi kang
4) Guru weneh tuladha marang siswa bakal digawe
ngenani cara ngisi jalur mandhuwur TTS marang
lan mangisor sajrone TTS. ketua
klompok
5) Siswa gilir gumanti ngisi TTS ing
8 Weneh √ 3
papan tulis. bimbingan
6) Guru mbagi siswa dadi saperangan marang siswa
klompok kang kaperang saka 5-6 sajrone
kagiyatan
siswa.
dhiskusi
7) Guru nyiyapake lan mbagi LKS nggarap
ngenani ragam basa karma. lembar kerja
8) Siswa macakake asil dhiskusi nyusun TTS
9) Guru weneh pambiji marang asil 9 Weneh √ 2
bimbingan
kerja lan keaktifan siswa siswa nalika
Panutup 1) Guru weneh refleksi marang nyusun TTS
kagiyatan passinaon kang wis lan presentasi
katindakake. Panutup
Pasinaon
2) Guru weneh kuis prasaja kanggo

8
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

10 Weneh √ 2 listening
penguatan aktivities).
marang asil 7 Dhiskusi karo √ 1
kerjane siswa kanca liyane,
11 Weneh √ 3 nggarap tugas
dudutan klompok
tumrap nyusun LKS
materi ragam (Oral
basa Jawa activities,
Krama lan writing
weneh activities)
Jumlah 31 8 Ijol-ijolan √ 3
Adhedhasar tabel ing ndhuwur bisa diweruhi lembar TTS
karo klompok
yen aktivitas guru ana sing oleh biji apik banget, apik liyane
lan cukup. Sakabehe kagiatan yen dijumlah oleh skor 9 Mangsuli √ 3
70. Skor samono kalebu isih kurang tuntas. Katuntasan pitakonan lan
biji yen kagiatan guru oleh skor 75 utawa luwih kaya prsentasi ing
ngarep kelas
kang diandharake ing indikator katuntasan. Dadi skor
(Motor
kasebut, nudhuhake yen panliten kagiatan guru isih activities,
kudu ndandani maneh ing siklus 2. writing
Asil Observasi Aktivitas Siswa activities)
Nilai 10 Weneh √ 2
Aktivitas Apik dudutan
NO Apik Cukup Kurang NA
Siswa Banget
(3) (2) (1)
tumrap materi
(4) pamulangan
1 Nyiapake diri √ 3 lan nindakake
ing kagiyatan evaluasi
pamulangan (writing
(Emotional activities)
activities) Jumlah Skor Aktivitas Siswa 21
2 Ngrungokake √ 1 Tabel kasebut nudhuhake asil kagiatan siswa
lan
nggatekake sing ditindakake ing siklus 1. Asile kagiatan siswa oleh
andharane skor 55. Skor kasebut, nudhuhake yen kagiatan siswa
guru ngenani durung kasil lan durung cundhuk karo tujuan sing
ragam basa pengin digayuh panliten. Jalaran panliten iki kasil yen
krama
(Listening kabeh kagiatan oleh asil 75 utawa luwih.
activities,visu
al activities) Asil Pasinaon
3 Tekon lan √ 1
Skor PerIndikator
mangsuli
pitakonan
saka guru
(Oral
Kelancaran

Katra
Tata Basa
Pelafalan

activities) No Jeneng siswa Skor Nilai


Intonasi

ngan
Diksi

4 Gawe √ 1
klompok karo
siswa liyane
(Motor
activities)
ora
5 Ketua √ 3 1 Adelia Alfianti 2 3 2 2 3 12 60
tuntas
klompok
nemoni lan 2 Andini M 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas

mirengake ora
3 Andis alfian 2 3 3 3 2 13 65
andharan saka tuntas
guru ngenani ora
4 Anisa Racma W 2 2 2 3 2 11 55
tuntas
materi kang
bakal dienggo 5 Arson S 3 4 4 3 2 16 80 Tuntas
dadi TTS
(Motor 6 Bagas M P 3 3 4 3 3 16 80 Tuntas
activities,
7 Johana fetricia 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas
listening
aktivities) 8 Khofifah R 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas
6 Ketua √ 3
klompok 9 Latif Fitri A 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas
nerangake ora
materi lan 10 M Dwiamaludin 2 3 2 2 3 12 60
tuntas
anggota ora
11 M Hamdani 3 2 3 2 4 14 70
liyane tuntas
ngrungokake 12 M Ibnu mujib 4 4 3 3 2 16 80 Tuntas
materi (Motor
activities, ora
13 M Nahrowi 2 3 2 2 3 12 60
tuntas

9
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

14 Nabila T 4 3 3 3 2 15 75 Tuntas (1) Kesiapan siswa sajrone pasinaon wis apik, mung
ana saperangan siswa kang durung tertib nalika
15 Nur Lailatul M 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas
mlebu ing kelas.
16 Renaldi gilang 4 4 4 3 3 18 90 Tuntas (2) Siswa sajrone ngrungokake andharan saka guru
17 Rendra W 2 3 2 2 3 12 60
ora kurnang maksimal. Ana saperangan siswa kang
tuntas
ora
rame ing jero kelas sasuwene pasinaon lan ora
18 Riska tri yuni S 2 3 3 2 2 12 60
tuntas gelem mirengake andharan saka guru.
19 Riski Arianto 3 3 3 3 4 16 80 Tuntas (3) Siswa kurang aktif tekon marang guru, senajaw
durung jelas ngenani materi kang perlu dipelajari.
20 Rizal hariono 3 4 4 3 3 17 85 Tuntas
(4) Nalika kagiyatan nggawe klompok, saperangan
21 Satria dammar 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas siswa nglompok kanthi ora tertib saengga swasana
22 Siti Rohma 2 3 2 2 3 12 60
ora kelas dadi ora kondusif.
tuntas
(5) Pastisipasi siswa sajrone kagiyata diskusi klompok
23 Slamet priyadi 3 3 4 3 3 16 80 Tuntas kurang maksimal. Ana saperangan siswa ora melu
24 Triyanti 3 3 4 4 3 17 85 Tuntas kerja bareng sajrone klompok. Siswa kasebut rame
karepe dhewe karo kancane.
25 Wahyu Andika 2 3 4 3 3 15 75 Tuntas
(6) Saperangan siswa ora tertib lan rame ana
26 Weneseptyana 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas saperangan siswa kang menga-mengo nalika
evaluasi.
27 Yunianingsih 3 3 3 3 3 15 75 Tuntas

7 8 8 7 7
Jumlah
5 3 2 5 7
392 1960 Asile pasinaon
Rata-rata 72,59
Asile pasinaon siswa durung ngancik indikator
keberhasilan amarga ketuntasan klasikal isih ngancik
Katarangan Skor: 40,74%, sawetara kang bisa kasil ngancik ketuntasan
1= apik banget, 2= apik, 3= cukup, 4= kurang klasikal yaiku kang wis bisa ngancik 75%.
Adhedhasar tabel kasebut bisa diweruhi yen Adhedhasar maneka perkara kang tuwuh sajrone
saka cacah 27 siswa, kang tuntas yaiku 18 siswa, dene 9 kagiyatan Siklus I, mula perlu anane perbaikan kanggo
siswa durung tuntas amarga biji kang diolehi sangisore pelaksanaan tindakak ing siklus I.
KKM.
Revisi
Refleksi Adhedhasar refleksi perkara ing ndhuwur, ana
Aktivitas guru saperangan bab kang kudu didandani lan dienekake
Kekurangan-kekurangan kasebut yaiku: revisi, kanggo tahap pelaksanaan sabanjure, yaiku:
(1) Nalika mbukak pasinaon, guru durung weneh Aktivitas guru
motivasi marang siswa supaya melu pasinaon, ora Perbaikan kang kudu kantindakkae kanggo
nulisake tujuwan pasinaon ing papan tulis lan ora ngundhakake ketrampilan guru sajrone pasinaon, yaiku:
menehake pitakonan lanjutan. (1) Guru perlu weneh motivasi marang siswa supaya
(2) Guru durung weneh penekanan ing materi penting. siswa luwih semangan melu pasinaon.
(3) Anggone ninndakake kagiyatan gawe klompok (2) Guru kudune wenek penekanan ing perangan-
isih homogen lan durung optimal sajrone perangan kang wigati saengga siswa luwih paham
ngondhisikake siswa kanggo nindakake dhiskusi ngenani materi.
klompok. (3) Guru kudu mbimbing siswa sajrone nemtokake
(4) Sajrone weneh bimbingan marang siswa nalika klompok kang heterogen.
diskusi TTS, guru durung isa weneh motivasi (4) Guru kudu nglola kelas kanthi apik lan weneh
marang siswa kanggo kerja bebarengan karo teguran marang siswa kang rame.
anggota klompoke saengga ana siswa kang ora (5) Guru kudu nggawe dudutan materi kang wis
aktif lan ora aktif. disinaoni kanthi nglibatake siswa.
(5) Guru durung menehi kawigaten marang
sekabehane siswa lan ora negur siswa kang ora Aktivitas Siswa
patuh karo aturan nalika kagitanan njawab TTS. Perbaikan kang kudu kantindakkae kanggo
(6) Penguatan kang diwenehake guru isih kurang, ngundhakake aktivitas siswa sajrone pasinaon, yaiku:
amarga guru mung weneh penguatan arupa ukara (1) Guru kudu ngonsep materi kanthi apik lan
pujian marang siswa. ngandharake kanthi nyenengake supaya bisa narik
(7) Sajrone kagitan nutup pasinaon isih kurang kawigatene siswa.
maksimal amarga guru ora weneh dudutan (2) Nggugah siswa supaya luwih wani tekon lan
ngenani materi pasinaon. ngandharake pamawase.
(3) Munjerake kawigaten siswa, supaya siswa bisa
Aktivitas Siswa nampa anggota klompok kang ditemtokake
Aktivitas siswa kang perlu diundhakake lan deningguru.
diowahi, yaiku: (4) Weneh dhukungan marang siswa supaya bisa
luwih aktif sajrone kagiyatan dhiskusi.

10
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

(5) Weneh motivasi marang siswa, sarta weneh 9) Siswa macakake asil dhiskusi
pengarahan kang jelas supaya dhiskusi bisa 10) Guru weneh pambiji marang asil kerja lan
lumaku kanthi paik. keaktifan siswa
(6) Weneh bimbingan marang siswa sajrone Panutup 4) Guru weneh refleksi marang kagiyatan
kagiyatan ndudut materi. passinaon kang wis katindakake.
5) Guru weneh kuis prasaja kanggo ngukur
ketercapaian pasinaon.
Asile Panliten Siklus II 6) Guru weneh tugas kanggo pengayaan
Ngrencanakake Panliten marang siswa.
Semono uga ing siklus I, tahap kang sepisan ing
siklus II panliten iki, yaiku ngrencanakake panliten. Asil Observasi
Rencana kasebut kaperang saka: Asil Observasi Aktivitas Guru
(1) nyusun rencana pelaksanaan pengajaran (RPP) Biji
pamulangan nggunakake ragamp basa karma kanthi No Jinis Kagiatan Apik
Banget
Apik Cukup Kurang N.A
(3) (2) (1)
teknik TTS adhedhasar asil refleksi lan anane revisi (4)
saka kagiyatan siklus I; Pambuka
(2) nyiyapake arahan kang dibutuhake sajrone Pasinaon
pangetrapan teknik TTS; 1 Mbukak √ 4
(3) Nyiyapake instrumen tes lan nontes, kayata lembar pelajaran
observasi, lembar jurnal, lembar wawancara, lan kanthi
dokumentasi; weneh
(4) Perencanaan perjanjian karo pihak sekolah; apresepsi
(5) Perencanaan perjanjian karo mitra kerja kang bkal 2 Ngandharake √ 4
awehpambiyantu. Mitra kerja kasebut minangka tujuwan
documenter lan observer kang ngawasi lumakune pamulangan
kagiyatan painaon sasuwene panliten. 3 Nerangake √ 4
materi ragam
Nindakake Panliten basa Krama
Tindakan pasinaon Siklus II iki, katindakake Inti Pasinaon
ing dina Selasa, tanggal 07 September 2015. Siklus II 4 Nggunakake √ 4
mujudake siklus panyampurna lan siklus revisi saka TTS sajrone
kakurangan kang ana ing siklus I, tujuwane supaya pamulangan
tujuwan panliten bisa kagayuh.. Luwih jangkepe kaya 5 Weneh √ 4
ing ngisor iki pitakonan
Kagiyatan Pamulangan Siklus II marang
Kagiyatan Katrangan siswa
ngenani
Pambuka 1) Guru weneh motivasi marang siswa. ragam basa
2) Guru lan siswa bebarengan ngeling-eling
Jawa Krama
materi sadurunge.
3) Guru ngandharake inti tujuwan pasinaon
6 Nggawe √ 3
ngenani kognitif, psikomotor, lan afektif klompok
4) Guru nindakake apresepsi marang siswa dadi 6
kanthi weneh pitakonan langsung klompok
“Bocah-bocah sapa sing ngerti apa wae kanggo
ragam basa Jawa kuwi?” nggarap
Inti 1) Guru tekon marang siswa ngenani lembar kerja
perangan kang durung dingerteni ing nyusun TTS
pamulangan siklus I.
2) Guru bali ngandharake materi
7 Nyeluk lan √ 4
pamulangan nerangake
3) Guru weneh kalodhangan kanggo siswa materi kang
bisa tekon ngenani ragam basa karma. bakal digawe
4) Guru lan siswa Tanya jawab ngenani TTS marang
konsep ragam basa karma. ketua
5) Guru weneh tuladha marang siswa klompok
ngenani cara ngisi jalur mandhuwur lan 8 Weneh √ 3
mangisor sajrone TTS.
bimbingan
6) Siswa gilir gumanti ngisi TTS ing papan
tulis. marang
7) Guru merang siswa dadi saperangan siswa
klompok kang kaperang saka 3-6 siswa. sajrone
8) Guru nyiyapake lan merang LKS ngenani kagiyatan
ragam basa karma. dhiskusi

11
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

nggarap tugas klompok


nyusun LKS (Oral
lembar kerja
activities, writing
nyusun TTS activities)
9 Weneh √ 4 8 Ijol-ijolan lembar √ 3
bimbingan TTS karo klompok
liyane
siswa nalika
9 Mangsuli pitakonan √ 3
nyusun TTS lan prsentasi ing
lan ngarep kelas (Motor
presentasi activities, writing
activities)
Panutup
10 Weneh dudutan √ 2
Pasinaon tumrap materi
10 Weneh √ 3 pamulangan lan
penguatan nindakake evaluasi
(writing activities)
marang asil
Jumlah Skor Aktivitas Siswa 32
kerjane
siswa
11 Weneh √ 4
dudutan Adhedhasar tabel 4.10 kasebut, nudhuhake yen
tumrap asil kagiatan siswa oleh biji 80. Biji 80 ateges wis
materi ragam ngluwihi kriteria katuntasan 75. Asil kasebut diolehi
basa Jawa jalaran panliti wis ndandani kagiatan siswa ing siklu 2.
Krama lan
weneh Asil Pasinaon
Jumlah 41 Asile pasinaon Siklus II
Adhedhasar tabel ing ndhuwur bisa diweruhi Skor PerIndikator
yen aktivitas guru ing siklus 2 oleh skor 93. Skor
kasebut, nudhuhake yen aktivitas guru tuntas lan
ngalami undhak-undhakan saka siklus 1.
N

Kelancaran
Nil Katrang

Tata Basa
Pelafalan
Jeneng siswa Skor

Intonasi
o ai an
Diksi

Asil Observasi Aktivitas Siswa


Nilai
NO Aktivitas Siswa Apik NA
Apik Cukup Kurang
Banget
(3) (2) (1)
(4)
1 Nyiapake diri ing √ 4
kagiyatan 1 Adelia Alfianti 3 4 3 3 3 16 80 Tuntas
pamulangan
(Emotional 2 Andini M 3 3 3 3 4 16 80 Tuntas
activities) ora
3 Andis alfian 2 3 3 3 3 14 70
2 Ngrungokake lan √ 3 tuntas
nggatekake ora
andharane guru 4 Anisa Racma 2 2 3 3 3 13 65
tuntas
ngenani ragam basa
5 Arson S 3 4 4 3 3 17 85 Tuntas
krama (Listening
activities,visual 6 Bagas M P 3 3 4 3 4 17 85 Tuntas
activities)
3 Tekon lan mangsuli √ 37 Johana fetricia 3 4 4 4 3 18 90 Tuntas
pitakonan saka guru
(Oral activities) 8 Khofifah R 3 4 3 4 4 18 90 Tuntas
4 Gawe klompok karo √ 3
9 Latif Fitri A 4 3 3 4 3 17 85 Tuntas
siswa liyane (Motor
activities) ora
10 MDwiamaludin 2 3 3 2 3 13 65
5 Ketua klompok √ 4 tuntas
nemoni lan 11 M Hamdani 3 3 3 4 4 17 85 Tuntas
mirengake andharan
saka guru ngenani 12 M Ibnu mujib 4 4 3 4 2 17 85 Tuntas
materi kang bakal ora
dienggo dadi TTS 13 M Nahrowi 2 3 3 2 3 13 65
tuntas
(Motor activities,
listening aktivities) 14 Nabila T 4 3 3 4 2 16 80 Tuntas
6 Ketua klompok √ 4
15 Nur Lailatul M 3 3 3 4 3 16 80 Tuntas
nerangake materi lan
anggota liyane 16 Renaldi gilang 4 4 4 3 3 18 90 Tuntas
ngrungokake materi
(Motor activities, 17 Rendra W 3 3 3 4 4 17 85 Tuntas
listening aktivities).
7 Dhiskusi karo kanca √ 318 Riska tri yuni S 4 3 3 3 4 17 85 Tuntas
liyane, nggarap

12
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

19 Riski Arianto 3 3 3 4 4 17 85 Tuntas Undhak-undhakane Aktivitas guru


20 Rizal hariono 3 4 4 3 3 17 85 Tuntas No Katrangan Siklus I Siklus II
21 Satria dammar 3 3 3 3 4 16 80 Tuntas 1 Cacahe skor 31 41
ora Biji sing
22 Siti Rohma 2 3 3 2 3 13 65 2 70 93
tuntas diolehi
23 Slamet priyadi 3 4 4 3 3 17 85 Tuntas 3 Kasil/ tuntas Durung kasil Kasil
24 Triyanti 3 3 4 4 3 17 85 Tuntas Adhedhasar tabel undhak-undhakan aktivitas
guru ing ndhuwur dimangerteni menawa aktivitas guru
25 Wahyu Andika 3 3 4 4 4 18 90 Tuntas
sajrone pamulangan nggunakake ragam basa krama
26 Weneseptyana 3 3 4 3 4 17 85 Tuntas sajrone katrampilan wawancara lumantar teknik TTS
ing siswa kelas VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk.
27 Yunianingsih 3 3 4 3 4 17 85 Tuntas
Siklus I ngolehake total skor 31, oleh pambiji 70 kalebu
8 8 9 8 9 21
Jumlah
1 8 1 9 0
439
95
2195 durung kasil. Didandani ing siklus II banjur ngolehake
81, total skor 41, oleh pambiji 93 kalebu kasil. Undhak-
Rata-rata
3 undhakan aktivitas guru bisa kaandharake sajrone
Adhedhasar tabel kasebut bisa diweruhi yen grafik ing gambar 4.7.
saka cacah 27 siswa, kang tuntas yaiku 22 siswa, dene 5
100
siswa durung tuntas amarga biji kang diolehi sangisore
KKM. 80

Refleksi 60
Siklus 1
Adhedhasar jlentrehan ing ndhuwur ngennai 40 Siklus 2

pasinaon siklus II, bisa dingerteni menawa sajrone 20


siklus II target biji rata-rata kelas saka indikator pambiji 0
katrampilan micara, yaiku prosentase ketuntasane
klasikal cacah 80% wis kagayuh kanthi asile pasinaon
kang kasil ngolehake prosentase ketuntasan klasikal Undhak-Undhakane Aktivitas Siswa
cacah 81,5%.
No Biji Siklus I Siklus II
Bab iki ateges anane undhak-undhakan saka biji
rata-rata ing siklus I. adhedhasar asil observasi, 1 Cacahe skor 21 32
aktivitas guru lan aktivitas siswa ing siklus II luwih
apik tinimbang siklus I, senajan isih ana saperangan Asil
2 53 80
siswa kang angel munjerake konsentrasine. Saengga pambiji
sajrone siklus II iki pasinaon micara wawancara ragam 3 Kriteria Durung kasil Kasil
basa Jawa krama kanthi teknik TTS wis bisa nggayuh Adhedhasar tabel undhak-undhakan aktivitas
target kang ditemtokake. Mula saka kuwi panliten siswa ing ndhuwur dingerteni menawa aktivitas siswa
ngenani undhak-undhakan katrampilan micara sajrone pamulangan nggunakake ragam basa krama
wawancara ragam basa Jawa krama ing kelas VIII C sajrone katrampilan wawancara lumantar teknik TTS
SMPN 1 Patianrowo Nganjuk iki ora katindakake ing ngalami undhak-undhakan.cacahe skor ing siklus I ana
siklus sabanjure. 21 mundhak dadi 32 ing siklus II. Asil samono kanthi
langsung uga ngundhakake asil pambijine. Ing siklus I
Andharan Panliten asil pambijine oleh 53 mundhak dadi 80 ing siklus II.
Andharan sajrone panliten iki kaperang saka: (1)
undhak-undhakane aktivitas guru sasuwene pasinaon Undhak-undhakane Asile Pasinaon Katrampilan
siklus I lan siklus II; (2) undhak-undhakane aktivitas Micara Wawancara
siswa sasuwene pasinaon siklus I lan siklus II; lan (3) Siklus
No Biji Siklus I
undhak-undhakane katrampilan siswa sajrone apresiasi II
dongeng sasuwene pasinaon siklus I lan siklus II. 1 Cacahe skor 1960 2195
Undhak-undhakan kasebut dumadi sawise anane Rata-rata
pasinaon micara wawancara kanthi teknik TTS. 2 72,59 81,3
skor
Maknane Asil Temuan 3 Kriteria cukup Apik
Sajrone perangan makna asil temuan panliten iki Adhedhasar asile pasinaon ing tindakan siklus I
bakal ngandharake ngenani rekapitulasi saka siklus I kang wis awit nggunakake teknik TTS sajrone pasinaon
lan siklus II adhedhasar asil observasi aktivitas guru, micara wawancara ragam basa Jawa Krama kasil
asil observasi aktivitas siswa, lan asil tes micara ngolehake rata-rata biji 72,59 kanthi kategori cukup.
wawancara ragam basa Jawa krama kanthi teknik TTS Sajrone pasinaon siklus I kasebut asile pasinaon durung
ing siswa kelas VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk. bisa nggayuh ketuntasan klasikal saengga dienekake
Luwih cethane ing ngisor iki. pasinaon siklus II. Sajrone pasinaon siklus II iki, siswa
kasil ngolehake skor rata-rata 81,3 kanthi ketuntasan
klasikal 81,48% (22 siswa) saka total 27 siswa tuntas.

13
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

Asil katuntasan klasikal ing siklus II kasebut kasil Patianrowo Nganjuk. Asil observasi aktivitas siswa
nggayuh prosentase ketuntasan kang ditrepake, yaiku sajrone pasinaon siklus I nuduhake olehe jumlah skor
>80% saengga ing pasinaon siklus II, pasinaon micara ing sekabehe indikator siklus I yaiku 21 kanthi biji 53
wawancara ragam basa Jawa krama kanthi teknik TTS kategori “durung kasil”. Banjur ung siklus II kasil
kasil nggayuh ketuntsan klasikal kang ditrepake. ngolehake cacah skor 32 kanthi biji 80 kategori “kasil”.
Mula saka kuwi, teknik pasinaon TTS bisa dadi Katon anane undhak-undhakan saka siklus I menyang
salah sawijine alternatif pasinaon kang inovatif marga siklus II..
bisa ngundhakake asile pasinaon sarta bisa Teknik teka-teki silang bisa ngundhakake
ngundhakake kabisan afektif lan psikomotorik siswa kawasisan siswa sajrone pasinaon micara wawancara
lumantar kerja bareng-bareng ing klompok sarta ragam basa Jawa krama ing siswa kelas VIII C SMPN 1
nindkake aktivitas-aktivitas kang nyengkuyung Patianrowo Nganjuk. Sajrone prasiklus ngolehake biji
pasinaon siswa (Slavin, 2008: 237). rata-rata 57,96 kalebu ing kategori kurang. Banjur
sajrone siklus I rata-rata biji 72,59 kanthi kategori
Implikasi Asil Panliten cukup. Sajrone pasinaon siklus I kasebut asile pasinaon
Implikasi Teoritis durung bisa nggayuh ketuntasan klasikal saengga
Panliten iki bisa nambah ngelmu pengetahuan dienekake pasinaon siklus II. Sajrone pasinaon siklus II
sajrone bidhang panliten tindakan kelas (PTK) kang iki, siswa kasil ngolehake skor rata-rata 81,3 kanthi
katindakake ing Sekolah Menengah Pertama (SMP). ketuntasan klasikal 81,48% (22 siswa tuntas) saka total
Asil panliten iki bisa dadi sumber pasinaon kanggo 27 siswa.
guru sajrone ngembangake metodhe pasinaon basa Adhedhasar asil tes lan asil observasi tumrap
Jawa ing SMP. katrampilan siswa, aktivitas guru, lan aktivitas siswa
sajrone panliten siklus I lan siklus II bisa didudut
Implikasi Praktis menawa hipotesis tindakan sajrone panliten kasil
Panliten iki weneh kontribusi kanggo guru, kagayuh. Teknik Teka-teki silang (TTS) ngundhakake
siswa, lan sekolah. Guru bisa ngembangake wawasan kawasisan siswa kelas VIII C AMPN 1 Patianrowo
ngenani katrampilan mulang sajrone proses pasinaon . sajrone pasinaon nggunakake ragam basa krama sajrone
Saliyane kuwi, asil panliten iki bisa dadi referensi katrampilan wawancara.
kanggo guru ngembangake metodhe pasinaon kang
narik kawigaten siswa. Lumantar pengembangan Saran
kretaivitas sajrone nuwuhake teknik pasinaon kang Adhedhasar asil dudutan saka panliten tindakan
nyenengake, mula sekolah bakal dadi wahana pasinaon kelas kang wis kalaksanan ing siswa kelas VIII C
kang bisa nuwuhake generasi kang apik SMPN 1 Patianrowo Nganjuk, panliti bisa weneh saran
kaya ing ngisor iki.
Implikasi Pedagogis Kanggo Guru
Panliten iki weneh gegambaran menawa Teknik teka-teki silang minangka teknik
undhak-undhakan kompetensi sajrone pasinaon pasinaon kang bisa narik kawigaten siswa, kang bisa
dipangaribawani dening guru, aktivitas siswa, ditrapake nalika pasinaon micara wawancara basa Jawa
katrampilan siswa, metodhe pasinaon, lan sumber krama lan uga bisa dienggo sajrone medhia ing
pasinaon. Faktor-faktor kang kinandhut sajrone pasinaon mata pelajaran liyane.
sawijining pasinaon bisa dikembangake saengga bisa Kanggo Siswa
nggayuh tujuwan pasinaon kang maksimal salaras karo Teknik teka-teki silang bisa ngundhakake
tujuwan kang dikarepake. katrampilan siswa sajrone micara wawancara ragam
basa Jawa krama, saliyane iku uga bisa ngundhakake
Dudutan kawigaten siswa marang pasinaon basa Jawa.
Adhedhasar analisis dhata saka panliten Kanggo Lembaga
“Ngecakake teknik Teka-teki Silang kanggo Kudune panliten kanthi Teknik teka-teki silang
Ngundhakake Kawasisan Tetembungan Ragam Basa bisa dikembangake kanthi luwih, dening guru, dening
Krama sajrone Katrampilan Wawncara siswa Kelas lembaga, utawa dening pangembang pendhidhikan
VIII C SMPN 1 Patianrowo Nganjuk” bisa digawe liyane kanthi kekarepan pangetrapan teknik teka-teki
dudutan kaya ing ngisor iki. silang bisa nggawe pasinaon tansaya luwih apik.
Teknik teka-teki silang bisa ngundhakake
aktivitas guru sajrone pasinaon micara wawancara KAPUSTAKAN
ragam basa Jawa krama ing siswa kelas VIII C SMPN 1 Arikunto. 2006. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan
Patianrowo Nganjuk. Asil observasi aktivitas guru Praktik. Jakarta: Rineka Cipta
sajrone siklus I nuduhake menawa biji kang diolehake Cahyo, Agus N. 2011. Gudang dolanan Kreatif Khusus
guru ngancik angka 70 kanthi kategori “durung kasil”, Asah Otak Kiri Anak.Yogyakarta: Flash
banjur ing siklus II biji aktivitas guru ngancik ana ing Books.
angka 93 kanthi kategori “kasil”. Chaer, Abdul.2007. Pengantar Semantik Bahasa
Teknik teka-teki silang bisa ngundhakake Indonesia. Jakarta: Rineka Cipta
aktivitas siswa sajrone pasinaon micara wawancara
ragam basa Jawa krama ing siswa kelas VIII C SMPN 1

14
Ngecakake Teknik Teka-Teki Silang Kanggo Ngundhakake Kawasisan Nggunakake Ragam Basa Krama
Sajrone Katrampilan Wawancara Siswa Kelas VIII C SMP Negeri 1 Patianrowo Nganjuk

Danarti, D. (2008). 50 Games For Fun Belajar Bahasa Soeparno. 1988. Media Pengajaran Bahasa.
Inggris dengan Lebih Menyenangkan. Yogyakarta: PT. Intan Pariwara
Yogyakarta: CV. Andi Offset Soeparno. 1998. Media Pengajaran Bahasa.
Djamarah, Syaiful Bahri. 2010. Guru dan Anak Didik Yogyakarta: Intan Pariwara
dalam Interaksi Edukatif. Jakarta: Rineka Soepomo. 2001. Filsafat Bahasa. Surakarta:
Cipta Muhammadiyah University Press
Djiwandono, Sri Esti Wuryani (1996). Psikologi Subana, dkk. 2000. Strategi Belajar Mengajar Bahasa
Pendidikan. Grasindo.Jakarta Indonesia. Bandung: Pustaka Setia
Harefa. 2006. Metode Edutainment. Yogyakarta: DIVA Subyantoro.2009. Penelitian Tindakan Kelas.
Press Semarang: Universitas Diponegoro
Harjawijaya, Haryana dan Supriyadi. 2011. Kamus Sudaryanto. 1991. Tata Bahasa Baku Bahasa Jawa.
Unggah-ungguh Basa Jawa. Yogyakarta: Yogyakarta : Duta Wacana University Press
Kanisius Sudaryanto. 1991. Tata Bahasa Baku Bahasa Jawa.
Iskandarwassid dan Sunendar, D. (2009). Strategi Yogyakarta : Duta Wacana University Press
Pembelajran Bahasa . Bandung: PT. Rosda Sudjana
Karya. Kasbolah, K. (1999). Penelitian Sudjana, Nana lan Ahmad Rivai. 2009. Media
Tinndakan Kelas (PTK). Malang: Depdikbud Pengajaran. Bandung: Sinar Baru Algesindo
Kasno. 2004. Teka Teki Silang Cegah Otak dari Suprijono, Agus. 2009. Cooperative Learning Teori
Kepikunan. http://www.niahidayati.net/teka- dan Aplikasi PAIKEM. Yogyakarta: Pustaka
teki-silang-cegah-otak- Pelajar.
darikepikunan.html/feed. Diunduh tanggal 26 Susilo. 2007. Pduan Penelitian Tindakan Kelas.
Juli 2015 jam 14:48. Yogjakarta: Pustaka Book Publisher
Keraf, Gorys. 2001. Tata Bahasa Indonesia. Jakarta: Susilo., 2007, Buku Game Edukatif, DIVA Press,
Balai Pustaka Yogjakarta
Kunandar. 2008. Langkah Mudah Penelitian Tindakan Tarigan, Djago. 2003. Pendidikan Keterampilan
Kelas sebagai Pengembangan Profesi Guru. Berbahasa. Jakarta: UT
Jakarta: PT Rajagrafindo Persada Tarigan, Henry Guntur. 1995. Membaca Sebagai Suatu
Mac Turck lan Morgan Hall (1995:283) Value–Added Ketrampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa
Research and Assesment Center. Tarigan, Henry Guntur. 1997. Membaca Sebagai Suatu
Manufactured in The Netherlands University Ketrampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa
of Tennessee Tarigan, Henry Guntur. 2008. Berbicara sebagai Suatu
http://file.upi.edu/Direktori/FPBS/JUR_PEND. Keterampilan Berbahasa. Bandung: Penerbit
_BAHASA_DAERAH//Revitalisasi_Metodik_ Angkasa
Membaca.pdf. Diakses pada tanggal 10 Tarigan, Henry Guntur. 2011. Membaca sebagai Suatu
Agustus 2015 Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa
Manaf, Ngusman. 2008. Semantik Teori dan Bandung
Terapannya dalam Bahasa Indonesia. Padang: Wulandari, Sri. 2010.Peningkatan Keterampilan
UNP Press Membaca Nyaring melalui Media Papan
Moleong, L.J. (2009). Metodologi Penelitian Kualitatif. Planel Metode Global pada Siswa Kelas 1 SD
Bandung: PT. Remaja Rosdakarya. Negeri Beji 2 Ungaran. Skripsi
Nurgiyantoro, Burhan. 2002. Teori Pengkajian Fiksi. Virginia Decoded. 2013. Wills, Trusts, and
Yogyakarta: Gadjah Mada University Press. Fiduciaries. (Online).
Nurgiyantoro, Burhan. 2012. Penilaian Pasinaon https://vacode.org/64.2/, diundhuh tanggal
Bahasa. Yogyakarta : BPFE UGM 2 Mei 2015.
Nurmalia. 2001. Teka-teki Sebagai Media Pasinaon. Wellek, Rene lan Austin Warren. 1989. Teori
http://Nurmalia.wordpress.com/2011/05/20/tek Kesusastraan. Jakarta: PT. Gramedia.
a-teki-sebagai-mediapasinaon/feed/ (diunduh Wicaksono, F. Satriyo. 2011. Hukum Waris. Jakarta:
26 Juli 2015 pukul 14:51) Transmedia Pustaka.
Poerwanti, Endang, dkk. (2008). Asesmen Pasinaon Tanpa Aran. Mengenal-Hukum-Waris-di-Indonesia.
SD. Direktorat Jenderal Pendidikan Tinggi (Online).
Departemen Pendidikan Nasional https://www.futuready.com/articledetail/inde
Rohmadi, Muhammad, Lili Hartono. 2011. Kajian x, diundhuh tanggal 20 Maret 2015.
Bahasa, Sastra dan Budaya Jawa: Teori dan
Pasinaonnya. Surakarta: Pelangi Press
Sasangka 2004
Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 20041.
Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa.
Surabaya: PT. Citra Jaya Murti
Setyanto, Aryo Bimo. 2007. Paramasastra Bahasa
Jawa. Yogyakarta: Panji Pustaka

15

Anda mungkin juga menyukai