PENGARUH VARIASI SUDUT KEMIRINGAN

DIAMETER DALAM PIPA PADA FITTING

TERHADAP OUTPUT POMPA SENTRIFUGAL

TUGAS AKHIR

Diajukan Kepada Universitas Muhammadiyah Malang

Untuk Memenuhi Syarat Memperoleh Gelar Sarjana (S-1) Teknik Mesin

Disusun Oleh :

ANDI FAUZIA AZHAR

201310120311099

JURUSAN TEKNIK MESIN

FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG
2018
 KATA PENGANTAR

AssalamualaikumWr. Wb.

Puji syukur kehadirat Allah SWT atas segala limpahan rahmat dan

hidayah-Nya, sehingga peneliti dapat menyelesaikan skripsi yang berjudul “

Pengaruh Variasi Sudut Kemiringan Diameter Dalam Pipa Pada Fitting

Terhadap Output Pompa Sentrifugal ”.

Peneliti menyamapaikan ucapan terima kasih kepada semua pihak yang

telah banyak membantu hingga menyelesaikan skripsi ini, terutama kepada :

1. Allah SWT yang telah memberi kelancaran dalam menyelesaikan skripsi ini.

2. Bapak Murjito, ST, MT. Selaku Ketua Jurusan Teknik Mesin Universitas

Muhammadiyah Malang.

3. Ibu Dra. Rr. Hendi Hendaryati, MT,. Selaku Dosen Pembimbing I yang telah

banyak memberikan bimbingan dan masukkan dalam menyusun skripsi ini.

4. Bapak Ir. Ali Mokhtar, MT. Selaku Dosen Pembimbing II yang telah

memberikan bimbingan dan masukan serta meluangkan waktu untuk

berdiskusi bersama dalam menyusun skripsi ini.

5. Bapak Ramlan Soeripto dan Ibu Badriyah sebagai orang tua dari penulis yang

telah memberikan banyak perhatian, kasih sayang dan dorongan semangat

moril maupun materil untuk selalu menuntut ilmu dan menyelesaikan skripsi

ini dengan baik.

6. Reza Zhulmi Fahlevi yang telah membantu, menjadi teman peneliti dan

kelompok saat penelitian skripsi.

7. Anis Rahayu yang sudah menemani dan mendukung, memberikan nasihat

ketika penulis malas mengerjakan skripsi, dan selama kuliah di universitas

Muhammadiyah Malang.

8. Seluruh Staf Pengajar Jurusan Teknik Mesin Universitas Muhammadiyah

Malang, yang telah bersedia memberikan bantuan berupa bimbingan teoritis

secara langsun gmaupun tidak langsung.

9. Rekan – Rekan Seangkatan Teknik Mesin 2013 B dan Kawan – Kawan

Jurusan Teknik Mesin Universitas Muhammadiyah Malang yang telah

memberikan banyak masukan dan Dukungan.

10. Teman-teman kosan Bongei Dewana, Christnaldo Bimantara, Wiwit

Ardhiansyah yang selalu siap setiap saya membutuhkan pertolongan mengenai

skripsi.

11. Semua pihak yang telah memberikan dorongan, semangat serta doa dalam

penyelesaian skripsi ini. Terima kasih

Peneliti Menyadari bahwa kekurangan dan keterbatasan yang dimiliki,

oleh karena itu peneliti mengharapkan saran yang membangun agar tulisan ini

bermanfaat bagi yang membutuhkan.

WassalamualaikumWr.Wb.

Malang, Agustus 2018

Andi Fauzia Azhar

 DAFTAR ISI

LEMBAR JUDUL........................................................................................................ i

POSTER ...................................................................................................................... ii

LEMBAR PENGESAHAN PEMBIMBING ............................................................. iii

LEMBAR ASISTENSI (pembimbing 1) ................................................................... iv

LEMBAR ASISTENSI (pembimbing 2) .................................................................... v

LEMBAR PERNYATAAN TIDAK PLAGIAT ....................................................... vi

ABSTRAKSI INDONESIA ...................................................................................... vii

ABSTRAKSI INGGRIS .......................................................................................... viii

KATA PENGANTAR ................................................................................................ ix

DAFTAR ISI .............................................................................................................. xi

DAFTAR GAMBAR ................................................................................................ xiv

DAFTAR TABEL ..................................................................................................... xv

DAFTAR GRAFIK ................................................................................................. xvi

BAB I PENDAHULUAN ............................................................................................ 1

1.1 Latar Belakang ................................................................................................... 1

1.2 Rumusan Masalah .............................................................................................. 3

1.3 Tujuan Penelitian ............................................................................................... 3

1.4 Batasan Masalah ................................................................................................ 3

1.5 Manfaat Penelitian.............................................................................................. 4

BAB II LANDASAN TEORI ...................................................................................... 5

2.1 Tinjauan Pustaka ................................................................................................ 5

2.2 Tinjauan Umum Sistem Perpipaan...................................................................... 6

2.2.1 Proses Penyambungan Pipa....................................................................... 7

2.3 Klasifikasi Alat Penyambung(fitting).................................................................. 9

 2.3.1 Fitting Ellbow ......................................................................................... 9

2.3.2 Fitting Tee ............................................................................................ 10

2.3.3 Fitting Reducer ..................................................................................... 10

2.3.4 Gate Valve ............................................................................................ 11

2.4 Sifat Dasar Fluida ............................................................................................ 13

2.4.1 Kerapatan(Density) ................................................................................. 13

2.4.2 Tekanan(Pressure).................................................................................. 14

2.4.3 Kekentalan(Viscosity) ............................................................................ 15

2.5 Klasifikasi Aliran Fluida ................................................................................ 16

2.6 Teori Dasar Pompa ......................................................................................... 18

2.6.1 Definisi Pompa ..................................................................................... 18

2.6.2 Karakteristik Pompa ............................................................................. 18

2.6.3 Dasar Perhitungan Pompa ..................................................................... 20

2.7 Head............................................................................................................... 21

2.7.1 Head Total Pompa ................................................................................ 21

2.7.2 Head Loss(Head Kerugian) ................................................................... 22

2.8 Persamaan-Persamaan Dasar Aliran Fluida .................................................... 24

2.8.1 Persamaan Bernoulli ............................................................................. 24

2.8.2 Persamaan Kontinuitas.......................................................................... 25

BAB III METODE PENELITIAN ........................................................................... 27

3.1 Jenis Penelitian ............................................................................................. 27

3.2 Metode Pengambilan Data........................................ ..................................... 27

3.3 Waktu dan Tempat Penelitian....................................................................... 28

3.4 Flowchart .................................................................................................... 29

3.5 Alat Dan Bahan.................................................................. ........................... 30

3.6. Instalasi Penelitian ..................................................................................... 36

 3.7 Pengujian Rancangan Alat Uji........... ........................................................... 36

BAB IV PERHITUNGAN DAN PEMBAHASAN .......................... ........................ 37

4.1 Tabel Data Hasil Penelitian .......................................................................... 37

4.2 Pembahasan ................................................................................................. 37

4.2.1 Perhitungan Head Pompa .................................................................... 38

4.2.2 Perhitungan Kebutuhan Daya Dan Biaya ............................................. 40

4.3 Tabel Hasil Perhitungan .............................................................................. 40

4.4 Grafik Debit Terhadap Head ........................................................................ 40

4.5 Grafik Bukaan Valve Terhadap Faktor Gesekan .......................................... 42

4.6 Grafik BHP Terhadap Biaya Operasional Pada Tiap Pipa ............................ 43

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN ..................................................................... 45

5.1 Kesimpulan ................................................................................................. 45

5.2 Saran........................................................................................................... 46

DAFTAR PUSTAKA ................................................................................................ 48

LAMPIRAN
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1 Fitting Ellbow 90° ..........................................................................9

Gambar 2.2 Fitting Tee ......................................................................................10

Gambar 2.3 Reducer 2”x1” ................................................................................11

Gambar 2.4 Gate Valve ......................................................................................12

Gambar 3.1 Pompa Sentrifugal ..........................................................................30

Gambar 3.2 Mesin Bubut Dan Pipa Uji ..............................................................31

Gambar 3.3 Vacuum Pressure Gauge .................................................................32

Gambar 3.4 Positive Pressure Gauge ..................................................................32

Gambar 3.5 Stopwatch .......................................................................................33

Gambar 3.6 Tusen Klep .....................................................................................33

Gambar 3.7 Pipa PVC 1” ...................................................................................34

Gambar 3.10 Bak penampung ............................................................................35

Gambar 3.11 Instalasi Pengujian ........................................................................36

 DAFTAR TABEL

Tabel 4.1 Data Penelitian Pipa Sudut 90° ...........................................................37

Tabel 4.2 Data Penelitian Pipa Sudut 30° ...........................................................37

Tabel 4.3 Tabel Data Hasil Perhitungan .............................................................40

 DAFTAR GRAFIK

Grafik 2.1 Karakteristik Tiap Pompa ..................................................................19

Grafik 4.1 Debit Terhadap Head Masing-Masing Pipa .......................................41

Grafik 4.2 Bukaan Valve Terhadap Faktor Gesekan Dalam Pipa ........................42

Grafik 4.3 BHP Terhadap Biaya Operasional Tiap Pipa .....................................43

 DAFTAR LAMPIRAN

Lampiran 1. Curiculum Vitae

Lampiran 2. Naskah Publikasi

Lampiran 3. Naskah PPT

 DAFTAR PUSTAKA

M, Yamin Faisal, 2016, Perancangan dan Pengujian Alat Uji Pompa Seri dan Paralel.
Bandar Lampung.

Zainudin, 2012, Analisa Pengaruh Variasi Sudut Sambungan Belokan Terhadap Head
Losses Aliran Pipa. Mataram.

Suhariono, Edi. 2008. Analisa Head Losses dan Koefisien Gesek Pada Pipa.
Kalimantan Scientiae.

Raswari, 1986. Teknologi dan Perencanaan Sistem Perpipaan. Penerbit Universitas

Indonesia, Jakarta.

Michael Volk, 2014, Pump Characteristics and Applications, CRC Press, New York.

Harup Thara, Sularso, 2000. Pompa dan Kompresor. Penerbit PT. Pradnya Pramita,
Jakarta.

M. White, Frank dan Hariandja, Manahan. 1988. Mekanika Fluida (terjemahan).

Erlangga, Jakarta.

www.idpipe.com

48