Anda di halaman 1dari 16

UKBM 1 BASA JAWA

SEMESTER 5

UNGGAH-UNGGUH BASA JAWA


BJW3.1/4.1/5/11

KASAMPURNane
Kawula

A. Identitas ( )
1. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
2. Semester :5
3. Kompetensi Dasar :

3.2 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalsis penggunaan bahasa lisan dalam


berbagai situasi sesuai tatakrama.

4.1. Melakukan simulasi penggunaan bahasa daerah dalam berbagai konteks sesuai
dengan tata krama.

4. Materi Pokok : Unggah-ungguh Basa Jawa


5. Alokasi Waktu : 3 pertemuan (6 x 45 menit)
6. Tujuan Pembelajaran :

Melalui kegiatan pembelajaran diskusi,


analisis, penugasan, dan presentasi dengan
model kooperatif, peserta didik dapat
menganalisis, serta menggunakan undha-usuk
Basa Jawa dalam kehidupan sehari-hari sesuai
kaidah. Dengan sering menggunakan unggah-
ungguh dalam kehidupan sehari-hari peserta
didik diharapkan dapat mengembangkan sikap
religiositas, nasionalisme, sopan-santun, dan
integritas sebagai realisasi dari keterampilan
berpikir tingkat tinggi (higher Order Thinking
Skill/HOTS), kecapakan hidup Abad 21
(berpikir kritis, kreatif, berkolaborasi, dan
berkomunikasi), dan literasi

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 1


B. Peta Konsep ( )

Ragam Unggah-Ungguh Basa Jawa

ngoko krama

mangertosi krama lugu


ngoko lugu
titikanipun
krama alus
ngoko alus

saged
ndudut
menapa
tegesipun

saged
ndamel
ukaranipun

mangertosi caranipun ngangge

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 2


C. Proses Belajar ( )

1.

2.

Cobi panjenengan gatosaken gambar ing ngandhap menika!

1. Menapa ingkang panjenengan angen-angen saking gambar ing


nginggil?
2. Menapa ingkang dipunwastani unggah-ungguh?

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 3


3.

NGOKO LUGU
Pasinaon 1

Wonten pasinaon setunggal menika panjenengan badhe nyinaoni basa ngoko


lugu. Supados langkung gampil anggen panjenengan sinau, cobi panjenengan
gatosaken pituduh wonten ngandhap menika!
No Tuladha Basa Ngoko Lugu Dudu Basa Ngoko Lugu

1. Arip: ‘Temen tha, Bud ... omongmu iku?’ Pak Arip: ‘Saestu tha Pak Bud, ngendikan
panjenengan kuwi?’
2. Arip: ‘Lek temenan, omonge Budi, aku tak Pak Arip: ‘Lek saestu, ngendikanipun Pak
nganggo kaos werna ijo supaya ditemoni Budi, kula badhe ngangge kaos werni ijem.’
dening Nyi Roro Kidul.’
3. Budi: ‘Arip, kowe nglamun apa? Kok Budi: ‘Mas, sampeyan nglamun napa? Kok
mesam-mesem dhewe?’ mesam-mesem piyambak?
4. Arip: ‘Ah kowe ki, aku kepingin temen Arip: ‘Ah sampeyan niki, kulo kepengin
ketemu karo Nyi Roro Kidul kok, apa kuwi saestu kepanggih kaliyan Nyi Roro Kidul,
ora oleh?’ napa niku mboten angsal?’
5. Bu Guru: ‘Iyo le, wis ayo ndhang adus- Adek: ‘Nggeh mas, sampun monggo enggal-
adus kana, banjur mangan dhisik ben enggal siram, lajeng dhahar rumiyin,
awakmu seger.’ kersanipun salira panjenengan seger.’
6. Bu Guru: ‘He, bocah-bocah aja nengah- Ibu: ‘Sederek-sederek sampun nengah-
nengah, mengko ana ombak teko lho ya.’ nengah, mengke woNTen ombak dugi lho
nggeh.’

Serat wonten kothak ingkang sampun sumadya menika, menapa


kemawon ingkang dados titikanipun basa ngoko lugu! Menawi kirang
mangertos saged mirsani buku PUNAKAWAN.
No Titikanipun Basa Ngoko Lugu

Ndamel tigang ukara ngangge basa ngoko lugu!


1
2
3

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 4


Mangga panjengan rembag kalih mitra
panjenengan kados pundi
panganggenipun basa ngoko lugu!

GLADHEN 1 : Mangga Panjenengan isi tabel menika kanthi paring centhang menawi
ngoko lugu, trep napa boten menawi ukara kasebut ngoko lugu, saha
alesanipun menapa!

no Ukara ngoko lugu Trep Alasanpun


Kardi lunga Surabaya wingi sore.
1
Mbak Nina mangan gethuk karo
2
mlaku.
Sarjono mlebu kantor tanpa
3
tatakrama
Pak Danang ngombe banyu karo
4
ngadeg
Tardi rumangsa pinter, mulane
5
gurune mulang dheweke
ngomong karo kancane.
Kanca-kancaku kerep nyauti
6
sakencandhake yen ditakoni
guru. Pancen kancaku saiki
padha kurang duga

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 5


Pasinaon 2 NGOKO ALUS

Wonten pasinaon kalig menika panjenengan badhe nyinaoni basa ngoko alus. Supados
langkung gampil anggen panjenengan sinau, cobi panjenengan gatosaken pituduh
wonten ngandhap menika!:

Jo, ibumu
neng
Ora, ibu lagi tindak
dalem?
Semarang. Ndang
mrene yen arep
dolan!

Serat wonten kothak ingkang sampun sumadya menika, menapa


kemawon ingkang dados titikanipun basa ngoko alus! Menawi kirang
mangertos saged mirsani buku PUNAKAWAN.
No Titikanipun Basa Ngoko Alus

Ndamel tigang ukara ngangge basa ngoko alus!


1
2
3

Mangga panjengan rembag kalih mitra


panjenengan kados pundi
panganggenipun basa ngoko alus!

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 6


GLADHEN 2 : Mangga Panjenengan isi tabel menika kanthi paring centhang menawi
ukaranipun ngoko alus, trep napa boten menawi ukara kasebut ngoko alus,
saha alesanipun menapa!

no Ukara ngoko alus Trep Alasanpun


Khusni ora gelem nyapa yen
1
pethuk guru sing ora mulang
dheweke.
Yen Pak Surya maringi
2
kalonggaran, kanca-kancaku
malah padha ora nggarap
UKBM.
Dhawuhe guruku, yen dadi siswa
3
iku nggoleka berkahe ngelmu.
Wayah pelajaran Basa Jawa
4
lumrahe aku sakanca nyambi
nggarap pelajaran liyane.
Sanjange Sardi saperangan
5
pelajaran ora penting, awit ora
ana dayane kanggo SNMPTN.
Muga-muga Gusti Pengeran
6
maringi pepadhang neng atiku,
ben aku bisa gampang nampa
lan nglakoni pitutur becik.

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 7


Pasinaon 3
KRAMA LUGU
Nyuwun
pangapunten, Pak!
Ari, Ani, Budi saha
Hla iki, kelasmu kok Dian tasih nedha
isih sepi ngene. wonten kantin.
Kepriye, sida
pelajaran apa ora?

Serat wonten papan ingkang sampun sumadya menika, menapa


kemawon ingkang dados titikanipun basa krama lugu! Menawi kirang
mangertos saged mirsani buku PUNAKAWAN.
No Titikanipun Basa Krama Lugu

Ndamel tigang ukara ngangge basa krama lugu!


1
2
3

Mangga panjengan rembag kalih mitra


panjenengan kados pundi
panganggenipun basa krama lugu!

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 8


GLADHEN 3 : Mangga Panjenengan isi tabel menika kanthi paring centhang menawi
ukaranipun krama lugu, trep menapa boten menawi ukara kasebut krama
lugu, saha paring alesanipun menapa!

no Ukara krama lugu Trep Alasanpun


Arini asring boten mbeta UKBM
1
Basa Jawi.
Pak Dirman nedha wonten
2
wande ngajeng sekolahan.
Sanjangipun Anggi mangke
3
ulangan Biologi, mila kula sinau
Biologi senaosa wekdal
pelajaran Basa Jawi .
Ageman kula taksih dereng
4
gantos tetengeripun. Senaosa
sampun kelas kalih welas kula
taksih ngagem tetenger warni
biru kagungane kelas suwelas.
Sartin remen wicanten kaliyan
5
kancane nalika wonten guru
nembe nerangaken pelajaran.
Manah kula taksih kathah
6
rereged, mila senaosa angsal
pitutur makaping-kaping, kula
tansah lumampah ndlurung.
Kanca kula wonten ingkang
7
boten nggarap UKBM,
saperangan malah boten gadhah
UKBM. Nyatanipun nggih tetep
minggah kelas.

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 9


Pasinaon 4 KRAMA ALUS

Hla iki, kelasmu kok


isih sepi ngene, saiki
pelajaran apa?

Pangapunten, Pak! Samenika


wekdalipun Basa Jawi.
Dhawuhipun samenika Pak
Nur saweg gerah.

Serat wonten papan ingkang sampun sumadya menika, menapa


kemawon ingkang dados titikanipun basa krama alus! Menawi kirang
mangertos saged mirsani buku PUNAKAWAN.
No Titikanipun Basa Krama Alus

Ndamel sekawan ukara ngangge basa krama alus!


1

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 10


Mangga panjengan rembag kalih mitra
panjenengan kados pundi
panganggenipun basa krama alus!

GLADHEN 4 : Mangga Panjenengan isi tabel menika kanthi paring centhang menawi
ukaranipun krama lugu, trep menapa boten menawi ukara kasebut krama
alus, saha paring alesanipun menapa!

no Ukara krama alus Trep Alasanpun


Ngendikanipun Bu Cahya para
1
siswa kedah sregep sinau
kaliyan ndedonga.
Pak Dirman tindak Surabaya,
2
dene siswa diparingi tugas
nglajengaken UKBM..
Menawi boten angsal pelajaran
3
siswa-siswa sami kondur .
Sampun ngantos murid menika
4
ndadosaken bapa/ibu guru duka.
Ndadosaken penggalihipun
5
bapa/ibu guru kuciwa menika
boten prayoga.
Menawi bapa/ibu guru saweg
6
gerah kedahipun para siswa atur
dedonga.
Kanca kula wonten ingkang
7
dhahar nalika pelajaran.

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 11


Lebet ing Pamawas saha
Pamanggih

Ndamel teks cecaturan cendhak nggunakaken unggah-ungguh basa ingkang bener lan
pener adhedhasar kahanan ingkang sumadya!
1. Ratih ditakoni Bu Dewi awit wingi ora budhal sekolah.
Bu Dewi :
……………………………………………………………………………………
Ratih :
……………………………………………………………………………………
Bu Dewi :
……………………………………………………………………………………
Ratih :
…………………………………………………………………………………….
2. Sampeyan nakokna kahanane bapake kancamu sing lagi lara.
Aku :
……………………………………………………………………………………
Kancaku :
……………………………………………………………………………………
Aku :
……………………………………………………………………………………
Kancaku :
……………………………………………………………………………………
3. Salma njaluk idin Pak Sukri amerga bapake ora isa teka rapat pleno.
Salma :
……………………………………………………………………………………
Pak aris :
……………………………………………………………………………………
Salma :
……………………………………………………………………………………
Pak Aris :
……………………………………………………………………………………

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 12


D. Panutup ( )

Sasampunipun panjenengan nglampahi sedaya pasinaon, tamtu kemawon wonten


samubarang ingkang saged panjenengan pendhet minangka kaca pangilon tumrap dhiri
pribadi panjenengan. Cobi dipunwangsuli ugi dipunjangkepi ukara ing ngandhap menika!

Sasampunipun nyinaoni bab unggah-ungguh basa Jawa menika, kula


............................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
Kangge njangkepi kawruh panjenengan. Sumangga maos tambahan kawruh ingkang
wonten buku Punakawan kelas XII asil reriptane MGMP Basa Jawi SMAN Kadipaten
Tuban. Lajeng panjenengan garap gladhen ingkang wonten salebete buku Punakawan
kasebut. Salajengipun UKBM saha asil garapan gladhen buku Punakawan
panjenengan aturaken bapa/ibu guru. Nuwn

Kaca Benggala
No. Kabisan Inggih mboten
1. Kula sampun saged mangertosi tegesipun basa ngoko
lugu, ngoko alus, krama lugu, saha krama alus.
2. Kula sampun saged ndamel ukara ngangge basa ngoko
lugu, ngoko alus, krama lugu, saha krama alus.
3. Kula sampun saged mangertosi kanggenipun basa ngoko
lugu, ngoko alus, krama lugu, saha krama alus.

Menawi wangsulan panjenengan “mboten” ing salah setunggalipun pitaken ing nginggil,
panjenengan kedah sinau malih materi kasebut ing Buku Teks Pelajaran (BTP) Punakawa .
Ampun ngantos nglokro kagem mangsuli sinau malih. Upami wangsulan panjenengan
“inggih”, panjenengan saged nglajengaken pasinaon kanthi nyuwun formatif dhumateng
guru.

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 13


Mangga mbiji dhiri pribadi!
Ukur dhiri pribadi panjenengan. Sampun nguwasani materi cerita cekak ing antawisipun 0 –
100, serat ing kothak ingkang sumadhiya!

Sasampunipun panjenengan nyerat anggen panjenengan nguwasani materi cerita cekak,


menika perangan pungkasan ing UKBM. Nyuwunna tes formatif dhumateng guru
saderengipun nglajengaken nyinaoni UKBM salajengipun.

Mugi-mugi berkah!

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 14


KAPUSTAKAN
Febria, Feny.,dkk. 2019. Punakawan kanggo kelas XII. Tuban : CV Jaya Mandiri
Santosa, Rahmad., dkk. 2015. Sastri Basa kanggo SMA/SMA/MA/MAK kelas XII. Surabaya:
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Timur.
Sukendro, Dhita Puspitasari dan Susanti, Triana Wahyu. 2014. Wiyata Basa kanggo
SMA/SMK/MA kelas X. Surabaya: Duta.

UKBM 2 SEMESTER 5 | SMA NEGERI 1 TUBAN 15

Anda mungkin juga menyukai