Topik X Program

Kesihatan
1 Sekolah
HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Mengenal pasti kepentingan program kesihatan sekolah;
2. Mengenal pasti program-program yang berkaitan;
3. Membincangkan rasional mengadakan program kesihatan; dan
4. Menghuraikan kepentingan menjaga kesihatan.

X PENGENALAN
Penekanan kepada perkembangan kanak-kanak perlu diberikan secara
menyeluruh dari segi jasmani, mental, sosial dan rohani. Perkembangan yang
menyeluruh ini akan membantu murid-murid sekolah mencapai potensi pada
peringkat optimum supaya menjadi insan yang seimbang, berakhlak mulia,
bertanggungjawab, mahir berfikir dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan
diri serta memberi sumbangan kepada masyarakat dan negara.

(Falsafah Pendidikan Kebangsaan)

Program Kesihatan Sekolah (RKS) meliputi semua kegiatan dan pengalaman

yang direka untuk mempertahankan, mengalakkan dan menjaga kesihatan
optimum murid-murid dan kegiatan sekolah, untuk menggalakkan keadaan
hidup sihat di sekolah dan untuk membina pengetahuan, sikap dan kebiasaan
yang diingini mengenai kesihatan. Tumpuan adalah kepada Program Bersepadu
Sekolah Sihat (PBSS) kerana program ini menyepadukan dan menyelaras semua
aktiviti berkaitan dengan kesihatan sekolah. Rancangan Kesihatan Sekolah telah
dimulakan sejak tahun 1967 lagi dengan tujuan utamanya untuk melahirkan
pelajar-pelajar dan masyarakat sekolah yang sihat dan produktif. Keutamaan
2 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

akan diberi untuk menambah pengambilan dan latihan kakitangan profesional

kesihatan dan anggota kesihatan profesional bersekutu di sektor awam dan
swasta. Peraturan yang ditetapkan dalam Akta Kemudahan dan Jagaan
Kesihatan Swasta 1998 akan berkuatkuasa untuk mempertingkatkan lagi kualiti
dan peluang mendapatkan perkhidmatan kesihatan yang disediakan oleh sektor
swasta.

Setelah lebih dua puluh tahun berlalu, konsep kesihatan sekolah semakin
berkembang seiring dengan perkembangan dalam bidang teknologi dan
komunikasi. Pada tahun 1996, dengan kerjasama Kementerian Kesihatan
Malaysia (KKM), Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) telah memberi nafas
baru kepada RKS dengan mewujudkan Program Bersepadu Sekolah Sihat
(PBSS). Matlamat PBSS adalah untuk meningkatkan pengetahuan mengenai
amalan kesihatan diri, menggalakkan amalan cara hidup sihat dan memastikan
persekitaran sekolah yang bersih, ceria, selamat dan sihat.

Berkaitan kesihatan, KPM telah mengeluarkan beberapa pekeliling ikhtisas, surat

siaran dan buku-buku panduan seperti Garis Panduan Amalan Kebersihan
Sekolah 1997, Panduan Melaksanakan PBSS, Buku Panduan Program Sihat
Tanpa AIDS untuk Remaja (PROSTAR) dan Modul Latihan PROSTAR, Garis
Panduan Rancangan Makanan Tambahan, Garis Panduan Program Susu Sekolah
dan Panduan Pengurusan Pendidikan Pencegahan Denggi di Sekolah 2005.
Antara perkhidmatan kesihatan di bawah PBSS adalah seperti berikut:

(a) Menilai status kesihatan murid;

(b) Memberi khidmat rawatan dan rujukan;
(c) Memberi bimbingan dan kaunseling;
(d) Memberi penjagaan rawatan atau kecemasan;
(e) Mencegah dan mengawal kejadian penyakit; dan
(f) Mendiagnosis dan membantu penempatan kanak-kanak berkeperluan
khas.

Antara program berkaitan kesihatan yang dilaksanakan di sekolah adalah

Perkhidmatan Kesihatan Sekolah, Perkhidmatan Pergigian, Rancangan Makanan
Tambahan (RMT), Program Susu Sekolah (PSS), Pendidikan Pencegahan Denggi,
menjadikan sekolah kawasan larangan merokok, menyediakan pertolongan
cemas dan bilik khas kesihatan (sick-bay), mewujudkan PROSTAR, mengadakan
program bebas dadah dan kempen cara hidup sihat.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 3

1.1 RASIONAL, MATLAMAT DAN OBJEKTIF

Seterusnya, bahagian ini akan menerangkan rasional, matlamat dan objektif
PBSS.

1.1.1 Rasional
Kewujudan Program Bersepadu Sekolah Sihat (PBSS) adalah berdasarkan
rasional berikut:

(a) Mewujudkan satu program kesihatan yang mampu melahirkan rasa

tanggungjawab bersama dan komitmen dalam kalangan warga sekolah.

(b) Penyeragaman beberapa program kesihatan sekolah sedia ada di bawah

satu program bersepadu.

(c) Keperluan mewujudkan satu sistem yang fleksibel, inovatif dan kreatif
kepada keperluan sekolah berlandaskan kepada keperluan semasa.

(d) Meningkatkan kesefahaman dan kerjasama diwujudkan antara sekolah dan

masyarakat dalam menangani isu-isu kesihatan.

(e) Program yang terancang dan bersepadu adalah suatu usaha yang teratur
dan fokus ke arah amalan kesihatan perlu dipraktikkan.

(f) Keperluan untuk mewujudkan satu program bersepadu yang

menghasilkan impak serta dapat dinilai keberkesanannya.

Program Bersepadu Sekolah Sihat (PBSS) perlu dirancang, dilaksana dan dinilai
di setiap sekolah. Program ini adalah sejajar dengan hasrat dan wawasan negara
untuk melahirkan rakyat yang sihat, produktif dan berkualiti.

1.1.2 Matlamat PBSS

Matlamat penting Pendidikan Kesihatan adalah untuk membentuk sikap dan
perlakuan yang positif terhadap kesihatan serta melahirkan warga sekolah dan
persekitaran yang selamat, sihat dan berkualiti ke arah pencapaian wawasan
negara. Untuk merealisasikan matlamat ini adalah lebih mudah dan berkesan
ketika masih kanak-kanak lagi kerana mereka boleh dipengaruhi oleh sikap dan
amalan kesihatan yang positif ibarat "melentur buluh biarlah dari rebungnya".
Tambahan pula, kanak kanak sekolah adalah "captive audience" yang mudah
4 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

dipengaruhi. Rajah 1.1 menunjukkan program-program kesihatan yang boleh

dilaksanakan di sekolah.

Rajah 1.1: Antara program kesihatan yang dilaksanakan di sekolah

1.1.3 Objektif PBSS

Objektif PBSS adalah:

(a) Memelihara dan meningkatkan persekitaran sekolah yang bersih, ceria,

selamat dan sihat.

(b) Membina satu persekitaran sosial sekolah yang menggalakkan amalan cara
hidup sihat.

(c) Menetapkan polisi/dasar kesihatan sekolah.

(d) Memupuk pengetahuan, sikap dan amalan yang berkaitan dengan

kesihatan supaya setiap warga sekolah lebih bertanggungjawab terhadap
penjagaan kesihatan diri, keluarga dan masyarakat.

(e) Meningkatkan kerjasama dan penglibatan komuniti di dalam program

kesihatan sekolah.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 5

(f) Menyediakan Perkhidmatan Kesihatan Sekolah bagi:

(i) Menilai taraf kesihatan murid.
(ii) Memberi khidmat rawatan dan rujukan.
(iii) Menggalakkan bimbingan dan kaunseling berdasarkan keperluan dan
masalah kesihatan murid.
(iv) Memberi penjagaan rawatan kecemasan terhadap penyakit-penyakit
di sekolah.
(v) Mencegah dan mengawal kejadian penyakit.
(vi) Mengenal pasti, merujuk dan membantu penempatan kanak-kanak
kurang upaya.

1.2 KEPENTINGAN KESIHATAN SEKOLAH

DALAM BEBERAPA KONTEKS
Kesihatan adalah disasarkan kepada tiga kelompok masyarakat iaitu:

(a) Individu;
(b) Keluarga; dan
(c) Komuniti.

Kerjasama antara masyarakat (individu, keluarga dan komuniti) dan sekolah

menggalakkan penglibatan masyarakat dan sekolah dalam semua aktiviti
kesihatan melalui PIBG, JKKK, Persatuan-persatuan, Jabatan-jabatan kerajaan
dan bukan kerajaan. Kerjasama tersebut membolehkan beberapa tindakan yang
berfaedah seperti berikut:

(a) Pemeliharaan Persekitaran

(i) Kawalan pembiakan vektor;
(ii) Pembuangan sampah dan saliran air limbah yang sempurna; dan
(iii) Kawasan yang cantik, bersih, selesa dan selamat.
6 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

(b) Struktur Fizikal

(i) Lokasi yang sesuai;
(ii) Bangunan yang selamat;
(iii) Pengudaraan yang sempurna;
(iv) Pencahayaan yang cukup; dan
(v) Kemudahan bilik darjah dan asrama yang mencukupi, peralatan yang
sesuai dan menyediakan bilik rawatan yang sesuai.

(c) Kerjasama antara Masyarakat dan Sekolah

Kerjasama antara sekolah dengan masyarakat bertujuan untuk
mengintegrasikan aktiviti-aktiviti kesihatan sekolah dan kesihatan
masyarakat. Ia merupakan satu proses dua hala di mana kedua-dua sekolah
dan masyarakat memikul tanggungjawab bersama untuk mengawasi dan
mempertingkatkan lagi status/taraf kesihatan kanak-kanak. Dalam konteks
ini, sekolah perlu memikirkan apakah sumbangannya terhadap masyarakat
dan begitulah sebaliknya, iaitu apakah yang masyarakat boleh sumbangkan
kepada sekolah. Kerjasama meliputi:

(i) Penyediaan tandas yang mencukupi untuk murid-murid dan

kakitangan;
(ii) Kemudahan bekalan air yang selamat dan mencukupi; dan
(iii) Keadaan kantin yang bersih dan selamat di samping pengendalian
makanan yang sempurna (rujuk Rajah 1.2).

Rajah 1.2: Contoh kantin sekolah yang bersih

Sumber: http://www.smksb.edu.my/galeri/index.html
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 7

Enam teras utama PBSS yang telah digariskan untuk mewujudkan satu
pendekatan bersepadu antara sektor awam, sektor swasta dan masyarakat
ke arah melahirkan sekolah sihat adalah seperti berikut:

(i) Polisi Kesihatan Sekolah;

(ii) Persekitaran Fizikal Sekolah;
(iii) Persekitaran Sosial Sekolah;
(iv) Penglibatan Komuniti;
(v) Kemahiran Kesihatan Diri; dan
(vi) Perkhidmatan Kesihatan Sekolah.

1.2.1 Polisi Kesihatan Sekolah

Polisi kesihatan sekolah ialah pernyataan yang menentukan tindakan dan
keperluan sumber bagi mempromosikan kesihatan. Polisi ini berfungsi sebagai:
Polisi Kesihatan Sekolah bertujuan untuk:

(a) Menyediakan piagam sekolah sebagai panduan kepada warga sekolah dan
masyarakat luar.

(b) Merancang dan mengawasi pelaksanaan polisi kesihatan.

Beberapa polisi yang boleh dibentuk oleh sesebuah sekolah yang berkaitan dan
bersesuaian dengan keperluan sekolah ialah:

(a) Polisi keselamatan makanan di kantin sekolah;

(b) Polisi pertolongan cemas;
(c) Polisi keselamatan sekolah;
(d) Polisi kawalan penyakit;
(e) Polisi persekitaran fizikal sekolah;
(f) Polisi persekitaran sosial sekolah;
(g) Polisi pendidikan kesihatan; dan
(h) Polisi peranan warga sekolah dan masyarakat.
8 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

Polisi-polisi yang dilaksanakan perlu dikaji dan dikemaskini dari semasa ke

semasa.

Contoh polisi yang dimaksudkan boleh dilihat pada Jadual 1.1.

Jadual 1.1: Contoh Jadual Polisi di Sekolah

Polisi Indikator
Bebas asap rokok Jumlah warga sekolah merokok di
dalam kawasan sekolah
Bilangan poster larangan merokok di
dalam kawasan sekolah
Keselamatan makanan di kantin sekolah „Rating‰ premis kantin sekolah

SEMAK KENDIRI 1.1

Nyatakan teras utama PBSS.

AKTIVITI 1.1

Nyatakan tujuan dan fungsi polisi kesihatan sekolah.

1.2.2 Persekitaran Fizikal Sekolah

Persekitaran fizikal sekolah yang sihat dan selamat ialah keadaan sekolah yang
mempunyai kemudahan asas dan fizikal yang sentiasa bersih, ceria, sihat dan
sentiasa mempunyai persekitaran yang selamat. Persekitaran tersebut berfungsi
untuk:

(a) Mewujudkan persekitaran fizikal yang bersih dan selamat;

(b) Mewujudkan persekitaran yang bebas daripada risiko jangkitan penyakit;

dan
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 9

(c) Memastikan semua kemudahan asas di sekolah mencukupi dan sentiasa

dalam keadaan bersih, ceria, selamat dan sihat yang merangkumi:
(i) Bangunan sekolah;
(ii) Bilik darjah;
(iii) Tandas;
(iv) Bekalan air;
(v) Telefon;
(vi) Kebun/landskap;
(vii) Makmal;
(viii) Kantin;
(ix) Asrama;
(x) Klinik;
(xi) Dewan;
(xii) Stor;
(xiii) Tempat letak kereta;
(xiv) Pagar;
(xv) Perparitan;
(xvi) Sistem pembuangan sisa pepejal;
(xvii) Pili bomba; dan
(xviii) Padang permainan.

Bagi memastikan persekitaran fizikal sekolah yang sempurna, beberapa perkara

perlu diambil kira, iaitu:

(i) Persekitaran yang bersih dan selamat bagi menggalakkan amalan

kesihatan, mengurangkan risiko jangkitan penyakit dan kejadian
kemalangan di sekolah.

(ii) Kebersihan kantin, dapur asrama dan dewan makan sekolah sentiasa
bersih, selamat dan mematuhi peraturan-peraturan kesihatan yang
terdapat dalam „Garis Panduan Kantin Sekolah‰ dan „Pekeliling
Pembangunan dan Bekalan Bil.2/1994 (Pengendalian Asrama)‰.
10 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

(iii) Memastikan pengalaman, penyediaan dan pengambilan makanan

berkhasiat dan bermutu oleh warga sekolah selaras dengan dasar
pemakanan Kementerian Kesihatan Malaysia semasa.

(iv) Mewujudkan kawasan sekolah sebagai kawasan bebas asap rokok dan
Pengetua, Guru Besar atau guru diberikan kuasa untuk mengkompaun di
bawah Peraturan-peraturan Kawalan Hasil Tembakau 1993.

(v) Memastikan sekolah bebas daripada pembiakan nyamuk Aedes mengikut

„Buku Panduan Program Bebas Denggi di Sekolah 1994‰.

(vi) Memastikan persekitaran sekolah bebas daripada pencemaran udara, air

dan bunyi bising.

Pemantauan dan Penilaian

Petunjuk-petunjuk yang diambil kira ialah:

(a) Peratus sekolah mempunyai ÂratingÊ > 70 peratus untuk 3K (keceriaan,

keindahan dan keselamatan).
(b) Peratus sekolah melaksanakan program bebas denggi di sekolah.
(c) Peratus sekolah mencapai > 75 peratus ÂratingÊ bebas denggi di sekolah.
(d) Peratus sekolah mencapai 75 peratus ÂratingÊ premis makanan.
(e) Peratus sekolah mematuhi 100 peratus peraturan larangan merokok.
(f) Peratus sekolah bebas daripada kemalangan di sekolah.

1.2.3 Persekitaran Sosial Sekolah

Persekitaran sosial yang sihat dan selamat ialah persekitaran yang boleh
membentuk sikap dan amalan ke arah membina sahsiah warga sekolah yang
murni dan dapat mengatasi segala cabaran sama ada cabaran mental atau fizikal.
Persekitaran sosial sekolah yang baik berupaya menyediakan beberapa perkara
iaitu:

(a) Menyediakan persekitaran yang kondusif untuk perkembangan mental

yang sihat dan mengurangkan tekanan (stress) di kalangan warga sekolah.

(b) Menyediakan persekitaran sosial yang sihat untuk perkembangan yang

seimbang dari segi jasmani, emosi, rohani dan intelek warga sekolah.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 11

Persekitaran sosial yang sihat dan selamat boleh membantu membentuk pelajar
yang seimbang dari kesihatan mental dan fizikal. Beberapa aktiviti boleh
dilaksanakan bagi merealisasikan matlamat tersebut. Aktiviti-aktiviti yang
dijalankan perlu berupaya:

(i) Membina ketahanan mental dan keyakinan diri warga sekolah melalui
penghayatan agama dan nilai-nilai murni.

(ii) Mewujudkan pelbagai aktiviti untuk mengurangkan tekanan (stress) dalam

kalangan warga sekolah seperti kegiatan Pembimbing Rakan Sebaya,
rekreasi, hobi, „punching bag‰, sudut pidato dan papan conteng.

(iii) Memberi perkhidmatan kaunseling terhadap kes-kes yang memerlukan.

(iv) Melaksanakan amalan cara hidup sihat pada setiap masa.

(v) Menangani kes-kes disiplin warga sekolah mengikut peruntukan

peraturan-peraturan disiplin yang sedia ada.

(vi) Menggalakkan pembentukan sahsiah yang murni melalui proses

pengajaran dan pembelajaran, Kem Motivasi, Kem Bina Semangat, Kem
Ibadat, Kursus Kepimpinan, Rakan Muda, PROSTAR dan lain-lain aktiviti
yang bersesuaian.

(vii) Memberi bantuan atau sokongan moral, khidmat nasihat dan sokongan
kewangan seperti Biasiswa, Tabung Kebajikan dan Insurans Takaful.

Pemantauan dan Penilaian

Berikut adalah petunjuk-petunjuk bahawa sekolah mempunyai persekitaran
sosial yang sihat dan selamat.

(a) Peratus sekolah bebas daripada penggunaan dadah;

(b) Peratus sekolah bebas daripada kes jenayah;
(c) Peratus sekolah menjalankan program PROSTAR; dan
(d) Peratus sekolah menjalankan aktiviti khidmat nasihat/kaunseling/anti-
stres.
12 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

1.2.4 Penglibatan Komuniti

Penglibatan komuniti adalah suatu bentuk kerjasama antara warga sekolah, ibu
bapa serta masyarakat yang menyokong dan meningkatkan tahap kesihatan
warga sekolah. Penglibatan tersebut berfungsi seperti berikut:

(a) Penglibatan aktif dalam aktiviti kesihatan.

(b) Melibatkan diri dalam bentuk tenaga kepakaran, bahan atau kewangan.
(c) Memberi dorongan dan sokongan moral kepada murid.
(d) Menjadi „role model‰ amalan cara hidup sihat.

Untuk mencapai matlamat PBSS, beberapa aktiviti yang boleh dijalankan untuk
memenuhi fungsi penglibatan komuniti adalah seperti yang dilampirkan di
dalam Jadual 1.2.

Jadual 1.2: Aktiviti Penglibatan Komuniti

Aktiviti Fungsi

1. PROSTAR (Program x Aktiviti meningkatkan pengetahuan dan kesedaran

Sihat Tanpa AIDS komuniti dan warga sekolah tentang bahaya, cara
untuk Remaja) pencegahan dan kawalan AIDS di samping menanam sikap
positif dan prihatin gejala sosial terutama gejala seks bebas
dan penagihan dadah.

2. Bebas Denggi di x Aktiviti meningkatkan kefahaman, kesedaran dan

Sekolah kemahiran dalam mencegah dan mengawal demam denggi
yang melibatkan warga sekolah dan komuniti.

3. Anti-merokok x Aktiviti promosi anti-merokok dan penguatkuasaan di

sekolah sebagai kawasan larangan merokok melibatkan
warga sekolah dan komuniti.

4. Kempen Cara Hidup x Mengadakan aktiviti-aktiviti kempen cara hidup sihat

Sihat mengikut tema tahunan.

5. Program Kantin Sihat x Merancang, melaksana dan mengawasi penyediaan,

pemprosesan, hidangan dan penjualan makanan sihat di
kantin sekolah oleh warga sekolah dan komuniti.

6. Sekolah Bersih x Mempertingkatkan dan mempromosi kebersihan dan

keceriaan sekolah.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 13

7. Bebas Dadah x Melaksanakan Program Sijil Lencana Anti-dadah, aktiviti

peningkatan kesedaran pelajar akan bahaya
penyalahgunaan dadah serta langkah pencegahan dan
pengawalan.

8. Keselamatan x Melibatkan warga sekolah dan komuniti dalam aktiviti

mempertingkatkan keselamatan murid.

9. Rekreasi x Melaksanakan program rekreasi bersama komuniti dan

warga sekolah.

10. Agama dan x Melibatkan diri secara aktif dalam penerapan nilai agama,
Kerohanian moral dan kerohanian.

11. Kekeluargaan x Penglibatan komuniti dan warga sekolah dalam aktiviti

kekeluargaan.

12. Pemantauan dan x Bilangan aktiviti penglibatan komuniti yang dijalankan di

Penilaian sekolah atau warga sekolah.

x Bilangan penyertaan komuniti, ibu bapa dan warga sekolah.

1.2.5 Kemahiran Kesihatan Diri

Merupakan suatu usaha untuk membentuk sikap yang positif ke arah amalan
cara hidup sihat dalam kalangan warga sekolah. Kemahiran tersebut penting
bagi mengadakan pembelajaran dan pengajaran yang formal dan tidak formal
dalam mengendalikan kesihatan fizikal, mental, rohani dan sosial, serta alam
sekeliling ke arah amalan cara hidup yang sihat.

Beberapa aktiviti Kemahiran Kesihatan Diri boleh dijalankan, sama ada melalui
pendidikan formal dan tidak formal di sekolah. Aktiviti-aktiviti tersebut adalah
seperti berikut:

(a) Kesihatan Fizikal

(i) Kebersihan diri

x Murid-murid mestilah diajar tentang kebersihan diri yang

ditetapkan dalam kurikulum sekolah.

x Sekolah perlu memastikan setiap murid mengamalkan kebersihan

diri setiap masa melalui kaedah pemeriksaan oleh guru, latihan
amali dan demonstrasi.
14 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

x Murid perlu bertanggungjawab terhadap kebersihan diri

sepanjang masa seperti berpakaian kemas dan bersih, rambut
kemas dan bersih, kuku pendek dan bersih serta gigi dan mulut/
hidung yang bersih.

(ii) Kesihatan Pergigian

x Sekolah perlu memastikan supaya aktiviti kesihatan pergigian

diajar dan diamalkan di sekolah.

x Sekolah perlu mengadakan kemudahan untuk latihan amali

kebersihan gigi.

(iii) Senaman dan Kecergasan

x Sekolah perlu memperuntukkan sekurang-kurangnya dua masa

pelajaran dalam seminggu untuk senaman dan kecergasan.

x Sekolah perlu mengadakan kemudahan dan peralatan untuk

senaman dan kecergasan.

x Murid dikehendaki melibatkan diri secara aktif dalam aktiviti

senaman dan kecergasan.

(iv) Makan Secara Sihat

x Sekolah mestilah mengajar konsep makan secara sihat kepada

setiap murid melalui kurikulum dan lain-lain aktiviti yang tidak
formal.

x Sekolah perlu memastikan makanan yang dijual di kantin sekolah

adalah bersih, selamat dan berzat.

x Murid mestilah digalakkan untuk memilih makanan yang berzat,

bersih dan selamat.

(v) Anatomi dan Fisiologi Tubuh Badan

x Guru dan murid perlu diberi pengetahuan asas mengenai struktur

dan fungsi tubuh badan melalui pendidikan formal.

x Guru dan murid perlu didedahkan kepada pengetahuan tentang

perkembangan dan pertumbuhan fizikal.

x Guru dan murid perlu didedahkan kepada masalah yang

berkaitan dengan perkembangan dan pertumbuhan fizikal.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 15

(vi) Pertolongan Cemas

x Sekolah perlu melatih guru dan warga sekolah berkaitan

pertolongan cemas.

x Sekolah perlu menyediakan sekurang-kurangnya satu peti

kecemasan di dalam setiap bilik darjah.

x Murid perlu mempelajari kaedah pertolongan cemas.

(b) Kesihatan Mental dan Sosial

(i) Perkembangan Mental dan Sosial

x Guru dan murid perlu didedahkan kepada pengetahuan mengenai

perkembangan mental dan sosial yang normal.

(ii) Tekanan Rakan Sebaya dan Keluarga

x Murid perlu diberi kemahiran untuk menangani masalah

berkaitan dengan rakan sebaya dan keluarga.

x Guru hendaklah didedahkan kepada cara-cara mengenal pasti

masalah kesihatan mental dan sosial dalam kalangan murid

x Sekolah perlu menyediakan perkhidmatan bimbingan dan

kaunseling kepada warga sekolah.

Pemantauan dan Penilaian

Berikut adalah senarai pemantauan dan penilaian bagi Pendidikan Kesihatan.

(a) Pendidikan Kesihatan Formal

(i) Ujian bertulis selepas topik/penggal/tahunan;
(ii) Ujian lisan selepas setiap topik/penggal/tahunan;
(iii) Kajian semula kurikulum sekolah yang formal;
(iv) Skor tingkah laku berkala;
(v) Laporan untuk setiap projek; dan
(vi) Senarai semak setiap penyeliaan berkala yang dijalankan.
16 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

(b) Pendidikan Kesihatan Tidak Formal

(i) Laporan Tahunan oleh:

x Jawatankuasa Kesihatan Sekolah;

x Kelab Kesihatan Sekolah; dan

x Biro Kesihatan.
(ii) Senarai semak bagi pemeriksaan fizikal dan persekitaran sekolah.
(iii) Skor pemeriksaan kesihatan diri.
(iv) Hadiah dan penghargaan bagi setiap aktiviti promosi kesihatan di
sekolah iaitu pertandingan kesihatan, kuiz kesihatan dan pameran
kesihatan.
(v) Skor tingkah laku selepas kaunseling.

1.2.6 Perkhidmatan Kesihatan Sekolah

Perkhidmatan kesihatan sekolah merangkumi promosi kesihatan dan
pemakanan, penjagaan kesihatan, rawatan, rujukan serta penempatan di dalam
kelas khas yang diberi oleh doktor perubatan dan pergigian, kakitangan
kejururawatan dan guru-guru untuk pencapaian kesihatan optimum warga
sekolah. Perkhidmatan kesihatan sekolah berperanan untuk:

(a) Memaklumkan guru dan ibu bapa mengenai tahap kesihatan murid bagi
membolehkan rawatan lanjut dan tindakan susulan bagi kes tertentu.

(b) Membina kefahaman dan kesedaran warga sekolah mengenai kepentingan

kesihatan optimum dan amalan cara hidup sihat.

(c) Rancangan khas seperti rancangan makanan tambahan dan program susu
sekolah kepada murid dilaksanakan dengan sempurna.

(d) Menyediakan khidmat pertolongan cemas dan rujukan kepada warga

sekolah.

(e) Mengesan masalah kesihatan, merawat dan merujuk kes yang memerlukan
perhatian serta tindakan lanjut.

(f) Menyediakan pemantauan dan penilaian ke atas aktiviti-aktiviti kesihatan

sekolah.

(g) Mencegah dan mengawal kejadian penyakit.

 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 17

Aktiviti-aktiviti Perkhidmatan kesihatan sekolah adalah:

(i) Penilaian Status Kesihatan

Penilaian status kesihatan meliputi pemeriksaan, pengesahan awal masalah
kesihatan dan ujian saringan bagi menentukan tahap kesihatan warga
sekolah seperti ujian penglihatan, kebersihan diri dan lain-lain oleh guru,
jururawat dan doktor. Antara aktiviti yang perlu dijalankan adalah:

x Sekolah hendaklah mendapatkan kebenaran ibu bapa atau penjaga

untuk pemeriksaan kesihatan dan imunisasi murid.

x Rekod Kesihatan Murid (RKM) hendaklah sentiasa dikemaskini. RKM 1

hendaklah dihantar ke sekolah menengah yang berkenaan setelah
murid tersebut tamat tahun 6. Sekiranya seseorang murid itu bertukar
sekolah, buku RKM 1 hendaklah dihantar ke sekolah baharu.

x Pemeriksaan kesihatan hendaklah dijalankan secara berkala dan

berterusan.

x Pemeriksaan kesihatan diwajibkan untuk murid Tahun 1, Tahun 6,

Tingkatan 3 dan Tingkatan 5.

x Guru hendaklah memberi kerjasama semasa pemeriksaan kesihatan

murid.

(ii) Rujukan dan Tindakan Susulan

x Pemerhatian atau rawatan awal terhadap kes yang dirujuk.

x Tindakan susulan oleh guru, jururawat atau pegawai perubatan.

(iii) Khidmat Kaunseling

Penyediaan perkhidmatan kaunseling yang dijalankan oleh seorang guru
kaunselor yang terlatih di setiap sekolah.

(iv) Pemakanan
Aktiviti pemakanan meliputi:

x Penilaian status pemakanan murid melalui pengambilan berat badan

dan tinggi serta pengkelasan status pemakanan mengikut RKM.

x Pengesanan secara fizikal dan klinikal kes kurang zat makanan, obesiti,
beguk, anemia dan lain-lain.

x Rawatan dan rujukan kes kepada doktor atau jururawat.

18 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

x Ceramah dan promosi pemakanan (healthy eating) kepada warga

sekolah.

x Penyeliaan pelaksanaan penggunaan menu serta rancangan khas

seperti Rancangan Makanan Tambahan dan Program Susu Sekolah
mengikut garis panduan yang ditetapkan.

x Pemberian maklumat pemakanan melalui risalah, poster, tayangan

video dan lain-lain.

x Penyeliaan oleh Pegawai Zat Makanan dan Pegawai Kesihatan Daerah

terhadap pelaksanaan penambahan iodin dalam bekalan air di sekolah
yang diwartakan.

(v) Pergigian
Perkhidmatan pergigian perlu dijalankan:

x Dengan mendapatkan kebenaran ibu bapa atau penjaga untuk rawatan

pergigian murid oleh sekolah.

x Untuk menilai status kesihatan pergigian yang merangkumi

pemeriksaan gigi, tisu-tisu lembut dan kecacatan „dentofacial‰ oleh
doktor pergigian atau jururawat pergigian.

x Untuk memerhati aspek kebersihan mulut murid oleh guru kelas.

x Dengan memberikan keutamaan kepada aspek pencegahan dan

promosi kesihatan pergigian.

x Dengan memberikan rawatan pergigian yang sistematik dan

komprehensif kepada murid.

x Dengan menyediakan rujukan bagi kes yang memerlukan perhatian

dan tindakan lanjut oleh doktor pergigian dan jururawat pergigian.

(vi) Pertolongan Cemas

Walaupun langkah berjaga-jaga ada disediakan, kemalangan dan serangan
penyakit masih boleh berlaku ketika murid berada di sekolah. Polisi dan
peraturan yang jelas untuk mengendalikan pertolongan kecemasan adalah
diperlukan.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 19

Sekolah juga perlu menyediakan perkara-perkara asas berikut:

x Sebuah bilik khas kesihatan (sick-bay) yang dilengkapi juga dengan peti
pertolongan cemas (sila rujuk Rajah 1.3).

x Sekurang-kurangnya seorang guru yang terlatih dalam memberi

pertolongan cemas dan resusitasi kardiopulmonari.

Rajah 1.3: Sebuah peti pertolongan cemas

Sumber: http://www.conney.com/Category_First-Aid_50001_10102_-1_11251_Y

(vii) Pendidikan Kesihatan

Aktiviti Pendidikan Kesihatan meliputi:

x Penyampaian Pendidikan Kesihatan kepada murid secara formal dan

tidak formal.

x Penilaian berkala dan berterusan tentang pengetahuan, sikap dan

amalan kesihatan dalam kalangan warga sekolah.

x Pendedahan kepentingan penjagaan kesihatan dan keselamatan di

sekolah kepada warga sekolah, ibu bapa dan masyarakat.

(viii) Kanak-kanak dengan Keperluan Khas

Aktiviti bagi kanak-kanak dengan perkembangan pada tahap di bawah
normal mengikut umur atau kehilangan keupayaan fizikal, penglihatan
dan pendengaran meliputi:

x Diagnos dan pengesahan kanak-kanak dengan keperluan khas.

x Pendaftaran dan penempatan kanak-kanak dengan keperluan khas.

20 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

x Rujukan kes untuk program pemulihan seperti pemulihan anggota,

pemulihan cara kerja dan lain-lain di peringkat klinik, hospital dan
komuniti kepada agensi berkaitan.

Pemantauan dan Penilaian

Pemantauan dan penilaian meliputi:

(a) Pemeriksaan Status Kesihatan

(i) Peratus murid yang diperiksa oleh jururawat dan doktor.
(ii) Kadar pengesanan cacat penglihatan.
(iii) Liputan imunisasi.
(iv) Kadar kejadian penyakit.

(b) Rujukan dan Tindakan Susulan

(i) Bilangan kes dirujuk.
(ii) Bilangan kes keciciran daripada kes rujukan.

(c) Pemeriksaan Status Pemakanan

(i) Bilangan dan peratus dengan berat badan menurut ketinggian.

x < 80 peratus mengikut tahun persekolahan (kurang zat makanan);

dan

x > 120 peratus mengikut tahun persekolahan (obesiti).

(ii) Bilangan dan peratus murid dengan hemoglobin (Hh) < 10 gm%
mengikut tahun persekolahan (anemia).

(iii) Bilangan dan peratus murid yang dikesan mengidap beguk.

(iv) Bilangan dan peratus murid yang menerima bantuan susu sekolah.

(v) Bilangan dan peratus murid yang menerima bantuan makanan

tambahan.

(d) Pemeriksaan Status Kesihatan Pergigian

(i) Peratus murid dengan tahap kebersihan gigi yang optima.
(ii) Peratus murid yang diberi rawatan sehingga tahap ÂdemofitnessÊ.
 TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH W 21

(e) Pertolongan Cemas

(i) Bilangan dan peratus peti pertolongan cemas yang lengkap.

AKTIVITI 1.2

Nyatakan aktiviti-aktiviti yang dijalankan melalui perkhidmatan kesihatan

sekolah.

x Program Bersepadu Sekolah Sihat (PBSS) diwujudkan dengan tujuan untuk

menyepadukan dan menyelaras semua aktiviti berkaitan dengan kesihatan
sekolah yang mampu meningkatkan taraf kesihatan dalam kalangan warga
sekolah.

x PBSS mengandungi satu program yang terancang dan bersepadu, fleksibel,

inovatif dan kreatif berlandaskan keperluan semasa dan setempat melalui
kerjasama dan penglibatan komuniti.

x Enam teras utama PBSS yang telah digariskan untuk mewujudkan satu
pendekatan bersepadu di antara sektor awam, sektor swasta dan masyarakat
ke arah melahirkan sekolah sihat adalah seperti Polisi Kesihatan Sekolah,
Persekitaran Fizikal Sekolah, Persekitaran Sosial Sekolah, Penglibatan
Komuniti, Kemahiran Kesihatan Diri, Perkhidmatan Kesihatan Sekolah.

x Kerjasama antara sekolah dengan masyarakat adalah bertujuan untuk

mengintegrasikan aktiviti-aktiviti kesihatan sekolah dan kesihatan
masyarakat.

x Ia merupakan satu proses dua hala di mana kedua-dua sekolah dan

masyarakat memikul tanggungjawab bersama untuk mengawasi dan
mempertingkatkan lagi status/taraf kesihatan kanak-kanak.

x Dalam konteks ini, sekolah perlu memikirkan apakah sumbangannya

terhadap masyarakat dan sebaliknya, apakah yang masyarakat boleh
sumbangkan kepada sekolah.
22 X TOPIK 1 PROGRAM KESIHATAN SEKOLAH

x Perkhidmatan kesihatan di bawah PBSS termasuklah menilai status kesihatan

murid, memberi khidmat rawatan dan rujukan, memberi bimbingan dan
kaunseling, memberi penjagaan rawatan/kecemasan, mencegah dan
mengawal kejadian penyakit serta mendiagnosis dan membantu penempatan
kanak-kanak berkeperluan khas.

x Antara program berkaitan kesihatan yang dilaksanakan di sekolah adalah

Perkhidmatan Kesihatan Sekolah, Perkhidmatan Pergigian, Rancangan
Makanan Tambahan (RMT), Program Susu Sekolah (PSS), Pendidikan
Pencegahan Denggi, menjadikan sekolah kawasan larangan merokok,
menyediakan pertolongan cemas dan bilik khas kesihatan (sick-bay),
mewujudkan Program Sihat Tanpa AIDS untuk Remaja (PROSTAR),
mengadakan program bebas dadah dan kempen cara hidup sihat.

Andragogi Program Bersepadu Sekolah Sihat

(PBSS)
Pembelajaran
Program Kesihatan Sekolah (PKS)
Pendidikan