Anda di halaman 1dari 69

Basa Using Kelas VI Page 1

Basa Using Kelas VI Page 2


STANDAR KOMPETENSI

1. Mampu memahami ragam/teks bacaan dengan berbagai cara untuk mendapatkan


informasi membaca cepat,intensif,ekstensif.

KOMPETENSI DASAR
I. Membaca 1. Membaca intensif dan ekstensif
II. Mendengarkan 1. Mendengarkan penjelasan dari nara
sumber dan memberikan tanggap-an
III. Berbicara 1. Berwawancara dengan narasumber
IV. Menulis 1. Menyusun laporan
2. Menyusun karangan

Mampumemahamiragamsbacaandenganberbagaicarauntukmendapatkanimformasim

1. Mencatat ide pokok tiap paragraph


2. Mengajukan pertanyaan tentang isi bacaan
3. Member judul teks dengan kata-kata sendiri
4. Menjawab pertanyaan isi teks
5. Mendaftar kata-kata memiliki sinonim dan menuliskan sinonimnya
INDIKATOR
6. Mencatat penjelasan narasumber
7. Mengajukan pertanyaan untuk memperjelas pemahaman
8. Menuliskan daftar pertanyaan untuk wawancara
9. Melakukan kegiatan wawancara
10. Menjelaskan hasil diskusi
11. Menuliskan pokok-pokok hasil diskusi dan wawancara
12. Menentukan judul cerita

A. MACA

Basa Using Kelas VI Page 3


I. Membaca intensif dan ekstensif
Secara rinci maca meneng (ind membaca dalam hati) dibagi loro yaiku:
a. maca ekstensif
b. maca intensif.
II. Maca ekstensif
Kegiatan maca hang tujuane mahami pokok pikiran bacaan secara cepat.
Langkah-langkahe kaya ngingsor iki:
1. Ngumpulaken bahan bacaan sejenis teka macem-macem sumber
2. Diwaca sak klerepan judul bacaan iku mau.
3. Diwaca siji-siji angger bacaan (artikel atau berita)
4. Di catet utawa diweni tanda pokok bacaan ambi maca
5. Deteliti sak klerepan petunjuk-petunjuk liya informasi hang diwaca sak jerone wacan
iku mau.
Perang Bangkat

B anyuwangi mula sugih adat lan seni. Adat kanggo upacara penganten unik nemen
antarane :Ngosek ponjen, lan perang bangkat .Salah sijine yaiku adat perang Bakat.
Ucap Perang Bakat asale teka ucap “Perang” lan “ bakat” kirata basane memper-
memper masio ora terang.Bakat artine ketemu. Dadi perang bakat iku maksude “ ketemu nganggo
perang hang ora temenanan.” Maksude ring adat penganten Banyuwangi iki .Mgelamar calon rabi
nganggo perang sing nganggo senjata temenanan naming senjatane siwur ambi irus, perange duduk
perang fisik naming perang argumentasi kang digawe drama sederhana. Asale adat iki teka
Keraton Mataram lan Mojopahit. Apuo kok bisa urip ring bumi Blambangan? Sebab Mbah buyute
wong Banyuwangi iku teka Majapahit lan Mataram. Ya mesti baen adat budaya diturunaken ning
anak putune.

Perang Bakat hang dimaksud ring kene yaiku adat kanggo penganten Banyuwangi kadung
Penganten iku anak penggarep oleh anak kemunjilan, kemunjilan oleh kemunjilan, utawa
penggerep oleh penggarep. Tujuane supaya pasangan penganten bisa ngelakoni urip seneng,
slamet, segar waras, sing kurang sandang lan pangan didohaken teka panca baya, diparingi

Basa Using Kelas VI Page 4


keturunan kang sholeh lan sholehah. Sak liyane iku Budaya Banyuwangi iki naluri ngenalaken
nyang hang mburi, weluri mane sing nguwel-nguwel nyang hang mburi, maksude mbah buyut
nyang anak putune kadung kepingin urip selamet lan tentrem ring bumi Belambangan aja
ninggalaken adat budaya utawa ajaran-ajaran hang apik tinggalane para leluhur.

Uba rampe perang bakat lebih akeh teka adat kemunjilan, uba rampe dibagi loro, uba rampe
hang dinggo alat selametan, lan uba rampe hang dinggo wayahe proses.

Uba rampe hang dinggo selametan yaiku arupa tumpeng, perase loro, peras gedhe siji, peras
ayu siji.Isine peras macem-macem, ana beras, ragi kinangan, kembang telon, jajan pasar. Peras ayu
isine gedhang raja sak angkep, ndog limang iji, udud sak bungkus, menyan madu, kembang telon,
kupat luwar.

Uba rampe hang dinggo peragaan, wong lanang wadon hang dipacaki kaya janger ndhapuk
Pangeran panji lan dewi sekar taji lan seperangkat tabuhane barong, lawon 2 meter setengah, kelapa
ijo siji, kelapa gading siji lamaran kang urupa kendi, bantal kelasa, hang ditingkes ambi tali lawe
lan picis lamaran ( picis bengen hang bolong tengah), lan picis kemunjilan. Pitik urip loro lanang
wadon, jenise pitike pitik tulak (purik jali).

Wayah soren rombongan penganten lanang teka ngelamar “ Ayo surak-surak hooooree”
dipapag ambi keluargane penganten wadon ning pintu gerbang hang di tutup ambi jarit putih
kelakon omong-omongan upacara iki dipimpin sesepuh desa hang ndapuk dadi dalang.

Uba rampe disiapaken dalang ngangkati acara hang kawitan arane tedhak wisma arupa
mecah kelapa gadhing lan kelapa ijo. Hang dipecah sulung kelapa gadhing hang mecah keluarga
penganten wadon diterusaken mecah kelapa ijo hang mecah keluwarga penganten lanang kadung
kelapan ijo hang langsung sigar berarti tekane rijki teka hang lanang, sebalike kadung hang sigar
prak kelapa ijo (gading) berarti tekane rijki teka hang wadon ( tapi iku mong kepercayaan)
percaya apa using terserah awak dhewek-dhewek,

Acara hang kepindho yaiku acara penglipur yaiku acara kaya maceme drama sederhana
kang diiringi tabuhan barong nyeritakaken Pangeran Panji asmara Bangun ngelamar Dewi
Sekartaji, hang dingo tabir lawon putih hang werone rong meter setengah. Ringkese cerita Raden
Panji arep ngelamar Diyah Putri Ayu tapi kudu memenuhi persyaratan antarane diuji kesaktenane
Raden Panji hang teka keraton Kediri perang ngelawan Jenggala akhire. Nong njerone lakon iku
keraton Jenggala kalah, dinggo nandani kadung cerita wis pungkas keber dibuka kupat luwar
ditarik dalange maca selawat. Sekar taji arep dijuwut ring Raden Panji dialang alangi ring dalang,
nong waktu iku dalang ndapuk keluargane Dewi Sekartaji. Jare sang dalang: “ Masio Jenggala wis
kasor mageh ana maning persyaratan hang kudu rika sembadani Yaiku “ : (1) Eko Patmo sari,
wujude para dayang maknane Wong lanang bisaa ngerumat nyang wong wadon (2) dwi
martani ,wujude ponjen maknane wong lanag bisaa nyembadani nyang wong wadon, (3) Tri
Kawula Busana , wujudebantal klasa kang diteleni lawe, makanane wong lanang bisaa nyandangi
nyang waong wadon (4) catur wanara Rukem wujude peras lan tumpeng maknane kudu bisa
makani nyang wong wadon (5) Panca Sura panggali awujud cingkek kang isine pekakas
kemunjilan maknane wong lanang kudu wani mageri nyang wong wadon, Pungkase cerita Panji
Asmara Bangun bisa nyembadani penjaluke Dewi sekar Taji Raden Panji Asmara Bangun oleh
Basa Using Kelas VI Page 5
mboyong Putri Dewi Sekar Taji digambaraken Penganten diarak dilungguhaken ring kuwade kang
diiringi para dayang.

Acara sakteruse yaiku Upacara Ngelawi yaiku acara ngenalaken antarane keluarga
lanang lankeluarga wadon, serta acara ngelawi wis mari diterusaken acara Itbak rosul yaiku
penganten loro dikalani ambi pak Mudin diterusaken selawatan, terus ngosek ponjen para dulur lan
braya teka penganten lanang wadon lungguh nggawe kalangan pak Dalang lungguh nong tengah
antarane penganten lanang lan wadon uga ana wakile keluarga penganten hang nyekel kupat luwar,
kadung ubo rampe wis siap kabeh acara dikawiti sambutane pak Dalang, kopat luwar ditarik picis
ponjen lan kanthong bolong ditublek dikosek bareng, dibarengi selawatan mak ramene aja takon.

Iku mau salah sijine adat Banyuwangi hang kudu, diuri- uri mane gaduk ring anak putu.

Ucap-ucap angel:

1. Perang bakat = adat kemanten Banyuwangi kadung anak penggarep kawin oleh
kemunjilan, kemunjilan kawin ambi kemunjilan, penggarep kawin oleh penggarep
2. Penggarep = anak kang lahir kawitan
3. Kemunjilan = anak kang lahir pungkasan
4. Uba rampe = alat-alat
5. Panglipur = hiburan
6. Tedhak Wisma = upacara mecah klapa (ring sajrone upacara perang bakat)
7. Upcara Ngelawi = upacara ngenalaken keluarga penganten lanang lan Wadon
8. Upacara Itbak rosul = upacara ngalani penganten
9. Ponjen = puja puji nyang gusti Alloh
10. Kopat luar = kopat hang dinam durung dinam, isine beras kuning,fungsine dingo ngeluari
ponjen

I. JAWABEN TAKONAN NGISOR IKI !

1. Paran kirata basane perang?


2. Nong endi anane adat Perang bakat iku?
3. Adat Perang bakat dinggo kadung pengantene anak hang nomer pira?
4. Teka endi asale perang bakat iku?
5. Sebutna urut-urutane Upacara perang bakat!

II. Nggaweo kalimah nganggo ucap ring ngisor iki!

Conto: Perang bakat iku dinggo kadung hang pengantene anak penggarep oleh anak kemunjilan

NO UCAP KALIMAH
Perang bakat Perang bakat iku dinggo kadung hang pengantene anak penggarep oleh anak
kemunjilan
1. Penggarep
2. Kemunjilan
3. Keraton Kediri
4. Selawat

Basa Using Kelas VI Page 6


5. Peras
6. Kembang telon
7. Tumpeng
8. Kelapa gading
9. Jajan pasar
10. Pitik sulak

III. COCOGENA ISINE KOTHAK NOMER 1 AMBI KOTHAK NOMER 2

1. Kethokan A. Upacara umur sepasaran ( umur 7 hari )


2. Mudun lemah B. Bersih desa kang ana ring desa olisari lan bakungan
3. Ngosek ponjen C. Sunatan
4. Perang bakat D. Adat kang dinggo ucap sukur para nelayan supaya asile
5. Mitoni nelayan tetep akeh
6. Sepasaran E. Adat kanggo ngenalaken lare cilik/bayi nong banyu
7. Ngruwat F. Adat nyelameti kanggo anak ondal-andil
8. Selametan banyu G. Adat kanggo nyelameti wong mbobot kadung wes umur
9. Seblang 7 ulan
10. Pethik laut H. Adat kanggo pengaten kadhung pengatene anak
kemunjilan
I. Adat kanggo nyelameti bayi kang buru bisa lungguh
J. Upacara kanggo pengaten kadung pengantene
penggarep oleh kemunjilan

IV. Tentokeno ide pokok angger paragraf!

NO PARAGRAP UNINE IDE PARAGRAP

1. I

2. II

3. III

4. IV

Basa Using Kelas VI Page 7


5. V

IV. Nong cerita nang duwur ana urut-urutane upacara perang bangkat, ceritakna
kegiatane kang dilakokaken ana ring angger kegiatan ?

NO Urutane perang bangkat Pegawean kang dilakokaken

1. Tedhak wisma

2. Penglipur

3. Ngelawi

4. Idbak rosul

5.
Ngosek ponjen

Basa Using Kelas VI Page 8


……………………………………..

R
ing jaman bengen ana lancing cerincing hang lencir kuning ganthenge sing ana
tunggale, sugihe masyaallah, sawahe sak oro- oro werane sakat teka pucuk lor sampek
pucuk kidul, teka pucuk wetan sampek pucuk kulon. Naming masio gantheng, sugih,
keturunan nengrat wong iku kejuluk lancing bagus lahir batin. Maksude sing cuma rupane hang
gantheng naming ya uga atine wapik, demen tetulung ambi sak padha-padha. Sapa baen wonge
tuwek enom lanang wadon musti kagum nyang uwong iku.
Kerana apik tata lahire iku nggarai wong-wong kepingin megawe nyang wong gantheng
iku, kerana paran? Kerana dung ngopahi akehan, lan nguweni panganan sak wernane jajan
pasar ana kabeh. Ana maning kelebihan utamane masio iyane wong nengrat, tapi tetep merakyat,
sing pilih-pilih dung kancaan sapa baen dirangkul bareng, malah kadung wayahe tandur utawa
panen musti milu nyebur ning sawah. Masio mung sakderma ngerukuni. Lancing gantheng lan
sugih iku arane Panji Gimawang.
Masio gantheng sugih sing kurang paran-paran Panji Gimawang durung gelem rabi, duduk
sing payu, tapi ana hang dienteni, hang ngunggah-ngunggahi ombyokan. Sapa hang dienteni iku
sing salah lan sing luput hang dienteeni iku Mbok Dlima hang umahe ana ring Tegal Dlimo, dudu
wong pangkat dudu keturunan ningrat , mong kembang galengan kang pegaweane nandur pari,
ngerijiki kedokan, ngerit pari kadung wayahe panen.
Ayu rupa ayu atine, ana maning kelebihane duwe kesakten kang ngungkul- ngungkuli yaiku
duwe selendang abang kang bisa ngganteni ewuan wong megawe kadung diseblakaken nong
sawah hang arep tandur langsung sawah iku wis ana wit pari hang wis ditandur, kadung
diseblakaken nong sawah hang arep panen langsung pari iku wis kegampung. Tapi mbok Dlima
sing tau pamer kesakten, tujuane mong dinggo mbantu wong tani.

Panji Gimawang mendhem rasa nong mbok Dlima, raino bengi mong ngangen-ngangen kapan
bisa ketemu nong mbok Dlima, sak jane mbok Dlima ya mendhem rasa pisan nong Panji
Gimawang naming wedi nyang kakange loro kang aran Waiso Janur lan Waiso Suro

Basa Using Kelas VI Page 9


Hang sing disetujuni nyang Panji Gimawang perkarane mong siji wedi adhike mong dipreh
kesaktenane. Singkat cerita sawahe Panji Gimawang wes wayah tandur, Panji Gimawang mung
lungguh nong pondok sawahe, mata walangen mbayangaken mbok Dlima. Mbah buyut sing
mentala ndeleng tingkah polahe Panji Gimawang akhire Mbah Buyut nakoni Panji Gimawang,

“ Paran hang sira pikiraken kari njembung cikire iku Cul?” napa Jembung cikire niku Yut?’”
Sira iku kari bingung pikire iku mikir paran ?” kepingin kepangge Mbok Delima ?” Mbok
Delima hang umahe ring Tegal Dlima iku tah?” nggeh.” Hang pinter nggampung iku?” nggeh “
ya kesuk isun susulaken mane nulungi tandur kesuk. Kisuke Mbah Buyut menyang nong
umahe Mbok Delima hang ana ring Tegal Dlima.

Tekane Mbah Buyut iki uga diweruhi nong kakange, mbok Dlima diwanti-wanti aja sampek
katut nyang omongane mbah Buyut.

Mbah buyut nyolong matane kakange mbah buyut njala sutra mbok Dlima nganggo gandhangan
gediki: “ Mbok Delima ….. isun njaluk tulung tulungana isun tandur nong sawahe Panji
Gimawang”.

Mbok Dlima njawab: “ Emong- emong sawahe Panji Gimawang akeh lintahe, emong-emong.”
Mbah buyut terus gendhingan sampek atine Mbok Dlimo bisa welas, lan akhire katut nyang
ajakane mbah buyut. Milu nyang Sukanatar tandur nong sawahe Panji Gimawang.

Suwengi thang Panji Gimawang sing kathek turu, ngenteni tekane Mbok Dlima, serta wis
wayahe tandur, Panji Gimawang meneng kaya patung nyawangi Mbok Dlima kang ayu lencir
kuning, lan patheng megawe. serta serngenge duwure sak gapean, Mbok Dlima nyeblakaken
selendang abange kontan sawah sak weran-weran mau wis ketata apik tanduran parine, Panji
Gimawang serang jengahe sing bisa obah, lungguh metajuh kaya patung, sampek sing kerasa
dung Mbok Dlima wis ilang. “Mbah buyut mau aja dikongkon muleh sulung tah wong ayu iku
isun kepingin lungguh nyanding omong-omongan kelaranan. Omonge Panji Gimawang nyang
mbah Buyut.

Ya, klendi maning thul mbesuk baen dung wayahe panen diceluk maning. Temenan ngeh yut”
. Panji Gimawang terus ngenteni kapan usum panen iki teka.

Serta wayah panen teka Mbah Buyut nyusul Mbok Dlima maning, nyeluk mbok Dlima nganggo
gendigan: “ Mbok Dlima-mbok Dlima tolong bantunen ngampung nong sawahe Panji
Gimawang…. Mbok Dlima….”

Basa Using Kelas VI Page 10


Nyusul hang saiki sing kaya hang sabne, Mbok delimo langsung katut milu nyang mbah Buyut,
tapi sing weruh kadung dituttaken kakange loro.

Nong njero pondok Panji Gimawang ngenteni tekane Mbok Dlima, pondoke digawe sak apike-
apike, sakane digawe teka kayu jati hang diukir nganggo ukiran naga Gathut kaca. Genthenge
digawe teka djeliring pilihan, andhane lapis pitu hang dicet werna pitu, teka kadoan pondok iku
katon sagah werna-werni direngga janur kuning.

Panji Gimawang seru girang atine nyawangi mbok Dlima mangkat manen pari. Iyane nyawangi
mbok Dlima teka njerone paglak hang sing diweruhi Mbok Dlima, serta serngenge sak awean
Mbok Dlima mulai ngetokaken kesaktenane. Serta arep njuwut selendange Mbok Dlima kaget
gok slendange sing ana, Mbok Dlima bingung ngoleti, serta wis weruh gok slendange dicolong
Panji Gimawang, Mbok Dlima njaluk selendange ambi gendingan gediki: “ Panji Gimawang…..
balikena selendang isun duh kang Panji….”

“ Emong-emong munggaho sak timplikan baen duh mbok Dlima, …” Panji Gimawang
njawab gandhangane mbok Dlima, sampek pitung timplikan akhire wong lara jak laranan nong
njero pagklak . Kakange loro teka ngamuk “

“Heh, Panji Gimawang dunno adike isun!”


Panji Gimawang ya sing kathek wedi dilabrak dulure Mbok Dlima, malah njawab sing kalah
getak.
“ Emong, kadung wani ayo takeran getih!”
Panji Gimawang mudhun, Waiso Janur, lan Waiso Suro mapag, wong lanang telu adu nyawa,
nuruti umube murka, Semuwing suwarane kelewang lan keris. Getih kaya disirat-sirataken. Mbok
Delima njerit seketane.
Uwong telu iku mau wis sing katon uwong, mung katon kaya unyenge angin,sing arep mari
kadhung durung ketekan pati. Pungkase Waiso Janur lan Panji Gimawang melesat kepapag pati.
Weruh dulure mati, Waiso Suro kesetanen, awake muter kaya gasing, tangane didaplangaken
undang-undang angin. Saknalika langit peteng, angin lesus teka medeni, wit-witan rubuh, paglak,
pari, pasir, watu, uga Mbok Dlima semembur mendhuwur kesapu angin. Kahanan kaya kiyamat.
Kabeh rusak lan nemu pati.
Atep paglake Panji Gimawang hang diseler angin melamuk ngidul, pareke segara kidul,
kesangsang ning ndhuwure wit weringin. Dingo pengiling-iling panggonan iku diarani “ Kesilir”
sampek saiki desa iku diarani desa Kesilir mlebu kecamatan Siliragung.”

Basa Using Kelas VI Page 11


A. Sebutna unsure cerita ring duwur iku!
1. Tema paran hang cocok kanggone cerita ring ndhuwur?
2. Judul paran hang cocok kanggo cerita ring nduwur?
3. Sapa tokoh utama kang ana ring cerita nduwur?
4. Nong endi Panggonane cerita iku?
5. Paran amanate cerita ring ndhuwur?
B. Ringkesen wacan nduwur nganggo basaniro dhewek tapi alur ceritane sing ilang!

……………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
..............
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1. Ngerungokaken penjelasane narasumber


Wawancara yaiku takon takonan ambi wong kanggo nggolet keterangan utawa data kang
dikarepaken. Makne wawancarane lancar, sedurunge wawancara apike dicepakaken sulung paran
bain kang arep ditakokaen. Kadung sing ditulis sulung paran bain kang arep ditakokaen, nawi
dhonge wawancara bingung paran kang arep ditakokaen
Sedurunge wawancara ambi wong, titinen conto wawancara ngisor iki!
Ani : “Assalamualaikum”
Kang Suk : “Waalaikum salam.”
Ani : “Kang Suk, sepurone nyerintungi. Ulihtah isun takon-takon sedhilut?”
Kang Suk : “Ulih, takon paran?” Belajar dadi Wartawan tah beng?”
Ani : “ Isun oleh tugas teka bu guru nulis pengalamane rika dadi pengendang tapi tetep
sing ninggalaken kewajiban rika dadi guru.” Sakat kapan sampean dhemen
ngendhang?”
Kang Suk : “Sakat cilik isun ndhemen ngendhang”
Ani : “Apuo rika dhemen ngendhang?”
Kang Suk : “Gediki beng, ring jaman bengen sing ana alat elektronik, kang ana memengan
tradisional,uga tabuhan nganggo musik tradisional, kendang cilik, suling,
angklung, kerana kulina ya akhire trisno, utawa dhemen.
Ani : “Rika belajar nyang sapa?”
Kang Suk : “ Isun sing kathik belajar nyang sapa-sapa bakat lan lingkungan hang nggarai isun
bisa ngendhang, ring desanisun akeh wong belajar nabuh musik tradisionil, isun
angger ana wong latihan ndeleng lan niteni pungkase isun bisa.”
Ani : “ Sak liyane ngendang nabuh alat musik paran maning hang rika dhemeni?
Basa Using Kelas VI Page 12
Kang Suk : “ Nabuh angklung, nyuling, lan kabeh gamelan Banyuwangi isun bisa lan dhemen.”
Ani : “ Mong kari sagah ndika Kang Suk,bnnn
“Apuwo rika kok belajar ngendhang, kok sing liyane?”
Kang Suk : “

II. Garapen tugas ngisor iki!


a. Tulisen paran baen kang ditakokaen Ani nyang Pak Suk!

1. ..…………………………………………………………………………………………………………………..?

2. …………………………………………………………………………………………………………………….?

3. …………………………………………………………………………………………………………………….?

4. ……………………………………………………………………………………………………………………..?

5. ……………………………………………………………………………………………………………………….?

b. Jawaben pitakon hang ana ring nginsor iki!


1) Sapa Kang Suk iku?
2) Kang Suk penter ngendhang belajar nyang sapa?
3) Kelendi carane Kang Suk mbagi waktu sampek tugase dadi guru sing kether?
4) Paran pesene kang Suk nyang ani?
5) Kelendi carane supaya bisa dadi pengendhang?

c. Nggaweo kalimah takon hang isine wis cumawis nong ngisore!


1) Kalimah takon : ……………………………………………………………?
Jawaban : Takon pengalaman riko dadi pengedhang professional.
2) Kalimah takon : ……………………………………………………………?
3) Jawaban : “Sakat mageh cilik.”
4) Kalimah takon : ……………………………………………………………?
Jawaban : “Belajar nong uwak isun.”
5) Kalimah takon : ……………………………………………………………?
6) Jawaban : “Sakat mageh cilik.”

Conto lapuran ngisor iki tutugna!

LAPURAN ASIL WAWANCARA PENGALAMANE PAK GURU


KANG NGERANGKEP PENGENDHANG
Arane Pak guru : Suparto Hadi
Umur : 30 tahun
Basa Using Kelas VI Page 13
Umahe ring : Desa Mangir kecamatan Rogojampi
Kang Suk dhemen ngendhang sakat magih cilik. Iyane dhemen ngendhang
kerana bapake panjak
C. NGOMONG
Lapuran asile rembugan:
RENCANA KUNJUNGAN INDUSTRI BATHIK GAJAH ULING
SRIKANDI BADEAN ROGOJAMPI
1. Kunjungan dianakaken kanggo ngamati carane nggawe Bathik Gajah Uling
2. Tujuane:
a. Kanggo mbangun rasa agul rakyat Banyuwangi nyang dhaerahe.
b. Kanggo ningkataken kreatipe murid
c. Kanggo ngandelaken krejet mbangun Banyuwangi
3. Arane Ubegan:Kunjungan Industri Bathik Gajah Uling Srikandi Badean Rogo-jampi
4. Dianakaken ring dina Senin tanggal 17 Desember 2012 Jam 14.00 – 15.00 WIB
5. Panggonan : Badean Rogojampi
6. Kendaraan : mobil avansa 3 buah
7. Panganan : Mbontot dhewek-dhewek
8. Alat hang digawa : Alat tulis menulis, kamera
9. Biaya : 3000 angger wong
10. …………………………………………………………………………….

1. WAWANCARA
Sedurunge wawancara ambi wong, titinen conto laporan asil wawancara
Saman lan Pak Asir ngisor iki!
a. Conto lapuran ngisor iki terusna!

LAPURAN ASIL WAWANCARA ADAT


KEBO-KEBOAN ALIYAN

Arane Nara sumber : Asir


Basa Using Kelas VI
Umur : 65 tahunPage 14
Umahe ring : Aliyan- Rogojampi
Dina/tanggal wawancara : Minggu , 9 Juni 2013
Pewawancara : Saman
Asil wawancara :

Serta wis mari rembugan saiki wawancaraa nyang:

1. Industri kecil batik gajah uling kang ana ring Badean, Laban
2. Utawa industri anyaman kang ana ring Gintangan.
3. Nara sumber (tokoh masyarakat) adat kebo-keboan
4. Nara sumber (tokoh masyarakat) kesenian jaranan
5. Nara sumber ( ahli seni) kesenian kuntulan
B. NULIS
a. Nggawe lapuran diskusi
 Serta wis mari niti lan mahami contone lapuran diskusi mau saiki nggawea
kelompok paling sithik jak telu, acake jaken rembugan perkara kunjungan nong
Industri Bathik Gajah Uling ring Badean.
 Urupna ambi hambi kancarika, telitinen maning Salah lupute pecikna.
 Majuo mengarep ceritakna ring kanca-kanca rika
b. Nggawe lapuran wawancara
Asile Wawancara ambi kelompok rika mau tulisen ning kertas Folio kaya conto hang
ana ring nduwur!
c. Ngenal partikel tah, tawis, wis, yara, ra
a. Partikel tah ditulis gendheng ambi ucap sedurunge.
Conto:
1) Partikel tah dienggo negasaken karepsira madhanga sulungtah!
2) Partikel tah dienggo negesaken takonan kerana sing weruh.
Rika arep sinautah?
Basa Using Kelas VI Page 15
b. Partikel wis tah tawis ditulis pisah ambi ucap sedurunge.
Conto:
I. Partikel wis dienggo negasaken warah
Isun arep mullih sulung wis.
II. Partikel tawis dienggo negasaken kongkonan
Sira nerimaa bain ta wis
c. Partikel yara lan ra ditulis pisah ambi ucap sedurunge
Conto:
1) Partikel ra dienggo negasaken takonan kerana sing weruh.
2) Partikel yara dienggo negasaken karep
Yara gediku dadi lare, kang patheng sinau.
Gesah -gesahan
DOLAH : Teko ndi Hib, mampir sulung tah?
SAHIB : Ngisi bensin, kesuwun Wis,
SAHIB : Ngisi Dol?
DOLAH : Ngisio nang kampung sebelah tah Hib..!
SAHIB : Apuo sih Dol (penasaran)
DOLAH : Isun sabene ngisi ring kono. Hang ngelayani nganggo seluar cekak,
Sikile akeh rambute, kaosan tipis, sing nganggo jilbab Hib...
SAHIB : Iyo tahDol? (ambi ngeleg idu) peno sing kenalan Dol?
DOLAH : Isun yo wes kenal tah.Hib!pengen kenal tah?
SAHIB : Semana peno sing cerita nang isun, sapa arane nak sun parani?
DOLAH : Arane? Parman!
SAHIB : Nagudd…! Mesti bain Lik! Endi ana wong lanang nganggo jilbab! Aja
pati salah paham tah.

Nggaweo gesah-gesahan wong loro utawa lebih perkara latihan njuged


utawa belajar kelompok hang nganggo partikel la,ra, wis, tawis, ya ra. !

Basa Using Kelas VI Page 16


. ANI : ......................................................................................................................

ARI :.......................................................................................................................

ANI :.......................................................................................................................

ARI :.......................................................................................................................

ANI :.......................................................................................................................

2. GENDHINGAN
Gendhingan Banyuwangi enak dirungokkaken merga rangkaian kalimahe nganggo ucap
pilihan, ucap kang nganggo makna konotatif kang ring njeroni iku ana maksud lan amanat
kang kepingin disampekkaken penulis.
Cengkir gadhing
Tayongan lambean kegal kegol nong kadoan
Kelapane padha kiring direngga janur kuning
Membat mayun nong ndhuwuran
Awe-awe kaya perawan
Penekana undhuhana sun upahi cengkir gadhing
Sekar-sekar gendhing cengkir gadhing
Gendhinge wong menek ngunduh kelapa
Yung layung temiyung kiring sak mancung
Gage sendhalana, cicira temeblak
Alak… emas, nong galengan sutra
Puputana, tembangana kelapa badhene lenga
Kamus cengkir gading

No Basa Using Bahasa Indonesia


1. Cengkir Buah kelapa yang masih muda, belum ada
daging buah masih berisi air

2. gadhing Jenis tanaman kelapa

3. Tayongan lambean gerakan tangan waktu berjalan

4. Kegal kegol nong kadoan bergerak-gerak di kejauhan

5. Kiring Tua
Basa Using Kelas VI Page 17
6. Direngga dihias

7. Membat mayun Bergerak-gerak

8. Awe-awe memanggil dengan lambaian tangan

9. Perawan gadis

10. Menek memanjat

11. Undhuhana dipethik,dipanen

12. Diupahi Di beri hadiah, diberi upah

13. Sekar gendhing Syair lagu

14. Temiyung membengkok ke bawah, melentur melelai,


menjulai ke bawah

15. Mancung Seludang /bungkus bunga kelapa yang sudah


kering

16. Sendal Ditarik dengan keras dan tiba-tiba

17. Cicira temeblak Jatuh

18. Galengan sutra Tanah yang menghasikan

19. Puputana, diambili

20. Tembangana bernyanyilah

21. Badhene lenga Dapat diolah menjadi minyak

Gendhingena tembang ngisor iki sak kancan rika!


Luk-luk lumbu
Uki-uki angin tekoo
Uki-uki angin moroo
Sebar-sebarno ganda arume kembang menika rupa
Sebar-sebarno ganda arume kembang menika rupa
Luk-luk lumbu gampang kepilu
Angin liwat selempat sun njaluk milu
Asem rasane kecut kesensem katut
Katut kegawa arus lancing hang bagus
Luk lumbu dielok lumbu
Ojo gampang katut lan ojo gampang kepilu

Basa Using Kelas VI Page 18


Luk lumbu temiyung uwite
Mikir sak durunge aja getun pungkasane

Oleh : Bs. Nurdian


Kanggo mahami tembang nduwur, jawaben takonan ngisor iki!
a. Paran judule gendhing iku?
b. Paran maksude Luk-luk lumbu?
c. Nurut gendhing nduwur iku berarti kita sing oleh gampang katut, ana ring baris kepira
kalimah hang muni gediku?
d. Supaya sing getun mburi paran hang kudu dilakokaen?
e. Sapa pengarange Gendhing eluk-eluk lumbu?
f. Uki-uki unen-unen hang dinggo nyeluk sapa?
g. Ana paran kok angin diceluki?
h. Paran amanat hang kepingin disampekkkaen pengarang liwat lagu iku?
i. Gendhing uki-uki iku pantese di gendingaken ana ring panggonan hang klendi?
j. Paran maksudesebarno ganda arume kembang menika rupa?

Nong njero gendhing luk-luk lumbu akeh nilai karakter hang perlu diconto yaiku:

1. Sebarno perilaku kang apik nong lingkungan sekitar rika


2. Nduweni pendirian iku hang kuat aja pling plang.
3. Aja gambang katut omongan manis wong hang penampilan apik tapi tujuane mong
ngapusi.
4. Mikir hang temenan sak durunge ngelakoni
5. Hing oleh getun ring ndina mburi
Ucap-ucap hang nduwe nilai karakter ring ngisor iki gawenen kalimah saran kaya ring
ngisor iki!

No Ucap Kalimah
1. temiyung Godhong
lumbu iku
temiyung
mengisor
diterak
angin.

2. luk-luk lumbu

3. sebarna

4. ganda arum

5. kesensem

Basa Using Kelas VI Page 19


6. katut

7. arus

8. omongan manis

9. mikir-mikir

10. getun

Dina mburi

11.

I. Uwenana tanda (X) nong huruf a, b, c, utawa d hang rika anggep jawaban paling te!
1. Perang bangkat asale saka ucap perang lan bangkat rekan basane, perang yaiku …….

a. Emper-emper masio ora terang c. Emper-emper perang


b. Memper terang d. Memper-memper masio ora terang
2. Acara adat perang bangakat iku dianakaken angger… .
a. Ana penganten anak penggarep oleh kemunjilan c. Ana penganten penengah
b. Ana penganten penggarep d. ana penganten kemunjilan
3. Uba rampene perang bangkat ana arane Eko Patmosari kang awujud para dayang maknane
yaiku… .
a. Wong laki rabi kudu akeh akal lan pinter d. wong lanang kudu meneng
c. Wong lanang bisaa ngerumat nyang wong wadon e. wong lanang kudu duwe akal
4. Wayah soren pengantene diarak nganggo terbang lan di suraki nganggo “surak hore”,
diarak pada ambi … .
a. mlaku iring-iringan jak akean ambi c. dijak mlaku ider bumi
ditabuhi terbang d. dijak mlaku bareng ider bumi

Basa Using Kelas VI Page 20


b. mlaku bareng
5. ….......... penganten disurupaken? Wayah soren. Ucap takon hang cocok dinggo ngisi
titik-titik nduwur yaiku … .
a. Wayakendi c. klendi
b. Sapa d. apua
7. Ring persyaratane perang bangkat ana kanga ran Panca Sura panggali awujud maknane
wong lanang kudu wani mageri nyang wong wadon,
a. muga-muga rejekine sing putus-putus c. kayu sepikul
b. muga-muga rejekine satus d. Cingkek kang isine pekakaskemunjilan
8. Wayah soren penganten disuruKangen, lare-lare hang ngarak padha girang atine kabeh
padha surak-surak nganggo surak “hore” surak-surak pada artine ambi ..............
a. Sisilan c. keplok-keplok
b. berak-berak d. kauk-kauk
9. Lare-lare hang ngarak padha girang atine, girang atine ucap walike… .
a. Bungah c. seneng
b. Susah d. meneng
10. Ring urutane perang bangkat ana persyaratan catur wanara Rukem wujude peras lan
tumpeng maknane …
Aman : “Sinten hang pertama nganakaen kebo-keboan teng Aliyan?”
P. Asir : “Mbah buyute wong Aliyan arane mbah Wangsa”
Rita :”Sakatkapanentenkebo-keboan?”
P. Asir : “Sakat jaman mbah buyut bengen”
Rina :” dados mulai sengen?”
P.Asir : “ ya iya tek”
11. Nurut wawancara ndhuwur hang dadi nara sumber yaiku … .
a. P. Aman c. Rita
b. P.Asir d. Rina

12. Nurut gesah ndhuwur wawancara iku ngomongaken perkara ,,, ,

Basa Using Kelas VI Page 21


a. desa Mangir c. Pengalaman pribadi
b. Pengalamane pengendhang d. Pengalamane guru
13. Sedurunge wawancara hang kudu disiaen yaiku … .
a. Peralatan c. makanan
b. pedoman wawancara d. minuman

LAPURAN PENGAMATAN
Tanggal pengamatan : 17 Desember 2012
Panggonan pengamatan : Industri bathik gajah Uling Badean Rogojampi
Tujuan pengamatan : kepingin weruh carane wong mbathik gajah uling
Pengamat : Ria, Lita, Rere, Mita
Asile pengamatan : …………………………………………………….

14. Nurut lapuran pengamatan ndhuwur iku tujuane lare-lare nong Industri bathik yaiku … .

a. kepingin mbathik c. kepingin weruh carane wong mbathik


b. arep tuku kain bathik d. arep milu mbathik

15. Aduso sulung tah makne rijig, aja kesusu madhang!


Fungsi partikel tah ana ring nduwur iku yaiku … .

a. negasaken karep c. negasaken warta


b. negasaken takonan d. negasaken barang Kang sing weruh

16. Rika ... . hang ngawa sandal isun? Partikel hang cocok dinggo ngisi titik-titik ring ngarep
yaiku …

a. Tah c. ra
b. wis d. ta wis

17. … . gediku pinter, mari mangan piringe dikorahi. Partikel hang cocok dinggo ngisi titik-
titik ring ngarep yaiku … .

a. tah b. yara c. tawis d. wis

18. Menengo bain … . engko roh sadar –sadar dewek. Partikel hang cocok dingo nglengkapi
kalimah ring duwur yaiku … .

a. tah b. yara c. tawis d. wis


Basa Using Kelas VI Page 22
19. Kari asin jangane arep kawin tah? Partikel tah iku fungsine … .

a. Negasaken karep c. Negasaken perintah


b. Negasaken takonan d. Negasaken penjelasan

20. Mlakuo sulung wis, isun mageh arep adus. Partikel wis ring ngarep iku dingo negasaken ….

a. Negasaken karep c. Negasaken perintah


b. Negasaken takonan d. Negasaken penjelasan

21. Makne … . sun kejuluk tuan tanah, hang penting sawah isun yara akeh.

a. tah b. yara c. tawis d. wis

22. Kebo-Keboan dianakaken bareng bersih desa ring ulan Sura. Hang dadi keterangan waktu
ana ring kalimah nduwur yaiku ….

a. Ulan Suro c. bersih desa


b. kebo-keboan d. dianakaken

23. Pantes wis lare iku kejuluk sisik melike perawan Banyuwangi. Sisik melik pada artine ambi
….

a. lare Kang paling sugih c. lare Kang akeh sisike


b. lare Kang paling ayu d. lare Kang akeh sisik melike

24. Mak… Sapa hang nggawe memengan kari apik iki ! Kalimah iku ngungkaen rasa … .

a. kagum c. demen
b. seneng d. . takon

25. Tangar-tangaro hang teliti maca tingkahe dunya! kalimahngarep iku dideleng teka isine
termasuk kalimah … .

a. Perintah c. saran
b. ajakan d. . takon

Basa Using Kelas VI Page 23


II. ISENANA TITIK TITIK NGISOR IKI NGANGGO UCAP KANG BENER!
26. Lare kang lair pungkasan diarani… .

27. Anake man Janotok iku wadon kabeh ucap walike wadon yaiku….

“Perawan sunthi, mageh subuh gedigi arep nong ndi rika?”sapane Imam nang sari.

28. Ucap perawan Sunthi padha ambi… .

29. …… bain hang nyakseni acara ngosek ponjen iku? Sanak braya kabeh.

Ucap takon hang cocok dingga ngiseni titik-titik ring ndhuwur yaiku… .

30. Pengantene diarak mubeng sak desa lare-lare pada girang ambi kauk-kauk “hore”….

Kahanan Kang klendi hang digambaraken ana ring kalimah ndhuwur?

31. Woh klapa kang mageh cilik diarani……..

32. Woh klapa kang wis rada gedi tapi durung ana daginge Cuma wis ana banyune diarani …

Membat mayun nong ndhuwuran

Terusane gendhingan iku yaiku …. .

P. Suk : Arep takon paran sira beng?”

Imah : Ajeng tangled pengalaman dika dados pengendhang?”

Hang ditakokaen Ani nang P. Suk iku perkara….

33. Reng njero adat kemunjilan iku ana acara ngelawi paran hang dimaksud acara ngelawi?.

Maksude acara ngelawi penganten lanang sing oleh …… nong hang wadon.

34. Penganten disuruKangen sak marine sembayang asar. Kalimah ring ngarep keterangan

waktune yaiku … .

35. “Kadung rika cuma elak-elok kaya godhong lumbu gedigu ya entek donya rika!”

Elak-elok kegolong ucap balen .............................

36. Elak-elok kaya godhong lumbu maksude … .

37. Tangan tengen ring ndhuwuran lebih apik timbang tangan tengen ana ring …..

Basa Using Kelas VI Page 24


Ucap walike ndhuwuran yaiku … .

38. Mikir sak durunge aja getun pungkasane. Kalimah iku nurut isine termasuk kalimah ….

39. Pungkasane rika iki sing tuku,semono kari diwolak-walik barang isun.

Ucap walike pungkasan yaiku..................

A. PERBAIKAN
I. Jawaben pitakon nong ngisor iki nganggo jawaban hang bener!
1. Industri anyaman nong kecamatan Rogojampi ana ring desa ngendi?
Jawab.................................................................................................................................
Sebutna lima bain uba rampene perang bangkat iku!
Jawab :.........................................................................................................................
2. Desa Kesilir ana ring pareke segara kidul , kelebu ring kecamatan ndi?
Jawab :.........................................................................................................................
3. Sebutna telung panggonan wisata ring Banyuwangi Kang ana ring pesisir kidul!
Jawab :.........................................................................................................................
4. Kerajaan Belambangan kang ana ring pucuk wetan tanah jawa salah sijine kerajaan
Kang aman lan tentrem. Alame indah kulon gunung wetan segara lor lan kidul alas
angker keliwat-liwat.Tanahe subur makmur rakyate sing kurang mangan lan papan.
Ring kana akeh nyimpen kesugian alam hang sing kira-kira.

Sebutna ide pokok paragraf ndhuwur iku!

Jawab :.........................................................................................................................
..........................................................................................................................
B. PENGAYAAN

Weruh dulure mati, Waiso Suro kesetanen, awake muter kaya gasing, tangane
didaplangaken undang-undang angin. Saknalika langit peteng, angin lesus teka medeni, wit-
witan rubuh, paglak, pari, pasir, watu, uga Mbok Dlima semembur mendhuwur kesapu
angin. Kahanan kaya kiyamat. Kabeh rusak lan nemu pati.
Atep paglake Panji Gimawang hang diseler angin melamuk ngidul, pareke segara
kidul, kesangsang ning ndhuwure wit weringin. Dinggo pengiling-iling panggonan iku
diarani “ Kesilir” sampek saiki desa iku diarani desa Kesilir mlebu kecamatan Siliragung.”

Basa Using Kelas VI Page 25


I. Jawaben pitakon nong ngisor iki nganggo jawaban hang bener!
1. Kadung dideleng teka isine wacan asal - usule Kesilir kegolong cerita paran?
2. Ana ring penggalan cerita nduwur sapa baen tokoh ceritane !
3. Nurut paragraf nduwur apua waiso Suro kesetanen?
4. Nurut cerita nduwur klendi watake Waiso Suro?
5. Paran ide pokok paragrap hang pertama?

Basa Using Kelas VI Page 26


STANDAR KOMPETENSI

1. Mampu mendengar, memahami ragam wacana lisan melalui pendengaran


penjelasan nara sumber dan meringkas cerita

KOMPETENSI DASAR

I. Membaca 1. Membaca intensif dan ekstensif


II. Mendengarkan 1. Mendengarkan wacana
III. Berbicara 1. Berdiskusi tentang suatu persoalan
2. Mendiskripsikan benda
IV. Menulis 1. Menyusun kalimat

1. Mendengarkan kata yang memiliki antonim dan menyebutkan antonimnya


2. Menyimpulkan isi penjelasan
3. Menjawab pertanyaan isi penjelasan
4. INDIKATOR
Mencatat hal-hal pokok
5. Melakukan kegiatan diskusi
6. Melaporkan hasil diskusi
7. Mengenali benda
8. Mengetahui fungsi benda
9. Menyampaikan kegunaan benda kepada orang lain(secara lisan)
10. Menyusun kalimat pesan
11. Menyusun kalimat kritik saran dan anjuran
A. 12. Menyusun
MEMBACA kalimat dengan partikel tah,wis,tawis,ra,yara
INTENSIF
13. Mengurutkan gambar seri
Basa Using Kelas VI Page 27
A. MACA INTENSIF

I. Maca Intesif:
Maca intensif atau intensive reading yaiku maca nganggo pemahaman lan penghayatan kang
teliti supaya tujuan bisa terwujud.
II. Paragraf
Paragraf yaiku:
Salah sijine tulisan hang nduweni tujuan utawa ide, penulisane bisa ring awal paragraf utawa
ring akhir paragraf. dadi baris anyar (ditulis menjorok ketengah enam ketuk)
Nurut panggone dibedakkaen dadi loro yaiku:

1. Paragraf Deduktif yaiku paragrap kang Ide pokoke nong ngarep.


(Ind. dari persoalan pokok atau ide pokok diikuti kalimat penjelas.)
2. Paragraf Induktif paragrap kang ide pokoke nong mburi
( Ind. dari penjelasan diakhiri dengan kalimat topik)

Conto paragrap deduktif:


Weruh dulure mati, Waiso Suro kesetanen, awake muter kaya gasing, tangane
didaplangaken undang-undang angin. Saknalika langit peteng, angin lesus teka medeni, wit-
witan rubuh, paglak, pari, pasir, watu, uga Mbok Dlima semembur mendhuwur kesapu
angin. Kahanan kaya kiyamat. Kabeh rusak lan nemu pati.
Conto paragrap induktif:
Atep paglake Panji Gimawang hang diseler angin melamuk ngidul, pareke segara kidul,
kesangsang ning ndhuwure wit weringin. Dinggo pengiling-iling panggonan iku diarani “
Kesilir” sampek saiki desa iku diarani desa Kesilir mlebu kecamatan Siliragung.”

III. Ide pokok paragraf yaiku:

Gagasan hang dadi inti persoalan Kang didukung ambi kalimat penjelas hang ana sak jerone
paragraf.

Basa Using Kelas VI Page 28


Paju Gandrung Sewu Ring Boom

(dadi selametan gandrung dina mburi)

Banyuwangi mula hing keneng diculaken nyang kang aran kesenian.Kadung wes urusan
kesenian, Banyuwangi seng keneng di kalahaken. Kabeh katut, kabeh milu nyengkiwing milu
guyub, milu ubret lan seng gelem mung sak kadare, sukur sukur baen pokoe ono. Tapi sembarang
kepingin apik lan kepingin ngelegakaen kekarepan lan kedemenane nyang kesenian.

Gandrung wis kabeh wong weruh. Kesenian kang dadi maskote pariwisata Banyuwangi lan
wis identik ambi Banyuwangi. Lan kabeh wis weruh kadung jugete iku biasane wong papat paling
akeh. Kang soren kedadean ring boom Dina Sabtu, 23 November soren, mula ke seron-seron. Soren
iku sing mung jak papat, naming 2.106 lare njoget Gandrung bareng ning Boom lan di sakseni ambi
ewuan wong koyo- koyone kala iku dadi kalangane gandrung kabeh.

Ajat kang wis pindho dianakaken iki mula wis dadi tekade wong Banyuwangi kanggo
ngeramekaken “ Festival Banyuwangi” taun 2013 iki kang dianakaken sakat Ulan September
sampek ulan Desember. “ Paju Gandrung Sewu” iki dadi pejangkep agenda festifal liyane yaiku
Banyuwangi Etno Carnifal (BWC), Festival Kuwung, Festifal Bathik, tour de Ijen lan Banyuwangi
beach Jazz festival.

Taun kepungkur mung dipiloni ambi 1.300-an gandrung. Taun iki mula ditambahi maning
ambi pemaju. Dadi bisa dibayangaken kelendi ramene pesisir Boom kala iku. Kelawan busana kelir
abang gelaran acara iki nampilaken telung segmen tari gandrung. Dikawiti ambi “ jejer gandrung”,
aju diterusaken ambi “ paju gandrung” lan ditutup ambi “ seblang subuh” .

Basa Using Kelas VI Page 29


Wong Banyuwangi ngucap sukur kang gedhe, kerana ring acara iki uga dihadiri ambi ibu
Megawati Soekarno Putri. Ning sambutane, Ibu Mega nyeritakaken riwayate magih cilik bengen
pas mageh ning istana Negara, ga BaKange bengen yaiku Bung Karno uga dhemen seru nyang
gandrung kang kerep tampil ning istana Negara. Mula jare Ibu Mega, ngelestarekaken kesenian
Gandrung dadi kuwajibane kabeh wong Banyuwangi.

Kang paling penting tujuan utamane acara iki supaya kesenian bisa lestari lan mekar. Mula
dhasar kang dibangun ring acara iki interaksi antarane Masyarakat seniman lan Masyarakat kang
nonton dadi siji. Kadhung Masyarakat wis duwe karep lan dhemen nyang keseniane, mula aja duwe
kuwatir nyang dina mburine kesenian iku bakal lestari lan mekar. Kelawan acara Paju Gandrung
Sewu iki ajat ngelestarikaken lan ngembangaken kesenian Gandrung nemu penguwate lan bisa
njunjung derajate kesenian gandrung, uga seniman Banyuwangi. Supaya bisa manggon ning papan
kang dadi pengarep-arepe Masyarakat. Yaiku bisa diagulaken ring atine para Mudha. Kanggo
ngadepi era Global “paju Gandrung sewu” dadi selametan agung kanggo panjer kilinge kesenian
khas Banyuwangi.

a. Sinonim

1. Nyengkiwing = ngangkat
2. Paju Gandrung = Wong tukang maju gandrung
3. jejer gandrung = tariane gandrung kang dinggo pembukaan.
4. Maskote = unggulan
5. Guyub= rukun
6. milu ubret = ruwed
7. Identik = padha
8. Ajat = niat, kekarepan
9. Festival = lomba
10. Segmen= babak (Ind.episode)
11. Lestari = (awet, tetep ana, terawat)
12. pengarep-arepe = cita-cita
13. diagulaken = (diungulaken)
14. panjer kilinge= pengiling-iling
15. khas = beda ambi liyane

Basa Using Kelas VI Page 30


b. Njawab Pertanyaan
1.

1. Nong ngendi manggone acara Gandrung Sewu iku?


2. Biasae jak pira tari Gandrung iku?
3. Paran maksude Gandrung dadi maskote kutha Banyuwangi?
4. Kapan acara gandrung iku dianakaken?
5. Tamu sapa hang teka ring acara Gandrung Sewu iku?

Tentokeno ide pokok angger paragraf!

NO PARAGRAP UNINE IDE PARAGRAP

1. I

2. II

3. III

4. IV

5. V

IV. FRASE
Frase yaiku : ucap hang ana lara utawa lebih sing nduweni arti anyar
Conto : alas angker, kiwa tengen, lor kidul, wetan kulon, pucuk kidul
Kelambi anyar, umah gedhe, gelang emas, macan turu, manuk alas Paju
gandrung, jejer gandrung.

V.Kata Majemuk

Basa Using Kelas VI Page 31


Kata majemuk : ucap hang ana loro utawa lebih nduweni arti anyar, sing keneng
diseseli ucap liya ( satu kesatuan yang utuh tidak dapat ditambah
kata lain diantara dua kata itu).
Conto : Nyangga langit, perawan sunthi, maja putri, macan jawa, lancing
tanggung, panjer killing.

Sinonim
2.

1. Nyengkiwing= ngangkat
2. Katut= kegawa
3. Guyub= rukun
4. Ubred = ruwed
5. Pejangkep= Nyukupi
6. Seniman= ahli seni
7. pengarep-arepe = cita-cita
8. diagulaken = (diungulaken)
9. panjer kilinge= pengiling-iling
10. khas = beda ambi liyane

Antonim: Ucap walike (Ind. lawan kata)


tonim
Katut >< kelalen Dikawiti >< dipungkasi
Guyub >< tukaran Tahun kepungkur >< Tahun ngarep
Ubred >< tenang Lestari >< ilang
Akeh >< sithik Mekar >< nguncup, mundur
Soren >< isuk diagulaken >< diasoraken

Basa Using Kelas VI Page 32


ARAN LAN GUNANE BARANG

N FOTO ARAN GUNANE

Dinggo wadhah ragi kinangan


1 Wanci

2 Kukusan

3 Penggorengan

4 Dandang

5
jebeg

6 talenan

Basa Using Kelas VI Page 33


7 kedhuk

8
canthuk

9 kekeb

10 panci

tenong
11

12 nyiru

13
Sapu kereg

14 ketel

15 planca

16 coret

Basa Using Kelas VI Page 34


17 katrol

18 cingkir

19 kemarang

20 Genthong

21 cingkek

22 ebeg

23 anda

Basa Using Kelas VI Page 35


24 arit

25 pacul

Nggawea kalimah ngganggo ucap arane barang

No Arane barang Kalimah

Kalimah pesen yaiku kalimah Kang isine nyampekaken wekas utawa omongane uwong nyang
wong liya.
Conto : Rahmat ngongkon Ipul supaya marah emake kesok dikongkon masak
nongumahe Haji Hairudin ambi kon ngejak kanca telu kang adang,korah-korah, lan nggodok
banyu.

Basa Using Kelas VI Page 36


Ipul : Mak rika dikongkon Rahmat kesuk masak reng umahe Haji Hairudin
kon ngejak kanca wong telu kang adang, korah-korah, lan nggodhok banyu.
Nggawea kalimah wekas kaya perentah ngisor iki :
1. Wak Enah ngongkon Ruroh nyampekaken wekase nyang emake, kesok dikongkon
adang neng umahe haji Hairudin ambi wak Enik lan wak Rajemah.
Ruroh :…………………………………………………………………………………..
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
2. Wak Enah ngongkon Diman nyampekaken wekase nyang Bae, kesuk dikongkon korah-
korah ring umahe Haji Hairudin jam enem isuk kudu wis gaduk kana.
Diman:…………………………………………………………………………………..
……….......................................................................................................
...................................................................................................................
3. Wak Enah ngongkon Isah nyampekaken wekase nyang Bae, kesuk dikongkon godhok
banyu ring umahe Haji Hairudin ambi dikongkon tuku bata 50 iji jam enem kudu wis
gaduk kana.
Isah :……………………………………………………………………………………
...............................................................................................................
...............................................................................................................
4. Haji Haerudin ngongkon Anam nyampekaken wekas neng Rahmat, kesuk dikongkon
tuku es krim ning toko Rayas rong gendhung.
Anam: ……………………………………………………………………………...........
...............................................................................................................
...............................................................................................................
5. Rahmat ngongkon Andri nyampekaken salam nong bae es e jam pitu kon ngeteraken
ning umahe Haji Haeruddin.
Andri: …………………………………………………………………………………….
...............................................................................................................
...............................................................................................................

Basa Using Kelas VI Page 37


Ucap seron dienggo nyampekaken rasa jengah, suker, susah, kaget,bangkel, girang, getun,
lan liya-liyane.Maceme ucap seron kayata: bek, uluh, mak, nagud, asem, adhuh, idhih,
sukur, lan liya-liyane.
Conto:
1. Bek, kari seger hawa neng teluk Ijo iki!(jengah)
2. Mak, perandane mau jare sing arep, temenaen ngoredi!(bangkel)
3. alhamdulillah, isun juara siji!( girang)
4. Idhih, ambune bathang paran kari bacin iki!(suker)
5. Ala, kari gedhe ombake! (jengah)

I. Pasangna kalimah lan ucap seron Kang nyatakaken rasa seneng, susah, bangkel,
jengah lan liya-line Kang ana ring ngisor iki!

N0 Kalimah seron Ucap seron

1. ……Kari windul rujak iki! nagud

2. … ., Kari kaget jare isun sapa! jeh

3. … . Kari adoh umahe! mak

4. … .kuping tah cantholan diwarah kari sing aduuh


ngerungokaken!

5. … . ,kari wayu lare iki! emong

6. … , temenaen ning kene baen umahe! asem

7. … ., kari atos iwake! ala

8. … ..kari wero wadhahe! mas

9. … . , lare iki digoleki kari angel! Masyaalah

10. … . sore tuku saiki wis rusak bek

II. Wong-wong sekitar rika yara akeh Kang pantes dialem? Ngelem kanca utawa wong
biasahe nganggo kalimah seron. Contone kaya ngisor iki!

Basa Using Kelas VI Page 38


Conto:
1. Ala, pantes bain gurune welas. Wong Lita iku lare patheng, nurut, pinter pisan.
2. Masaallah, iku mau rika, tanggo Syahrini!
3. Mesti bain Dinda kepilih dadi penari Banyuwangi.sakat cilik wis patheng latihan!
4. Sing ngiro yo dung Indra nilai Ujiane paling gedhi. Larene patheng sinau iku paran.
5. Ala, pantes bain P. Ahmad didemeni muride, wonge sabar iku paren!
6. Adhuh ..kadung kepingin juara kelas tirunen ku Mita, larene pinter, naming sing kuminter.
7. Rika kepingin sugih tirunen iku P. yon wonge titi, priatin, temen megawe.
8. Sapa bain dhemen nyang adik rika larene sing muringan, enakan dung dijak memengan
9. Sing ngiro yo, kadung Mira iku saiki dadi penyanyi kang terkenal.
10. Sapa bain kepingin weruh apike penyu ngendhog!
III. Nggawea kalimah seron kang dinggo ngelem wong kang parek ambi rika: kanca
rika, kakang rika, adik rika, utawa guru rika utawa sapa bain kang pantes rika alem
kerana sipat-sipate kang apik!

NO Sipat-sipate kang apik Kalimah

1. welasan

2. Patheng sinau

3. Temen megawe

4. Patheng ngaji

5. Patheng sembayang

6. Bakti nang wong tuwek

7. loman

8. Using sombong

9. nurut

10. priatin

Urutena gambar acak hang ana ring ngisor iki!


Basa Using Kelas VI Page 39
IV. Ngurutaken gambar seri
1. Urutan gambar anyaman iki urutna supaya dadi paragraf Kang padu,
2. serta gambare wis urut , penjelasane ngisor iki uruten padhakna ambi gambar.
3. Kembangna dadi paragraf bisa ditambahi kalimah sira dhewek supaya dadi cerita singkat
urutane nganyam
Penjelasan gambar:

LANGKAH-LANGKAH KANGGO BAKUL NGANGGO CARA BERPALANG PENJALIN


LONGITUD TUNGGAL.

1. Sak lencer penjalin dianyam


2. Marek iku enamen 2 bunderan, pucuke digunting menjobo.
3. Pitung lencer penjalin wungkul(longitude) : 4 lencer turu bersilang ambi 3 lencer ngadek.
4. Dadekna 2 lencer penjalinwungkul(longitude ) utawa bunderan mau terus dianyam
5. Selarasno penjali wungkul( longitude) supaya jarake padha

V. Ngelengkapi cerita rumpang

Lengkapana cerita rumpang ring ngisor iki ambi kalimah hang wis cumawis nong
ngisore supaya dadi paragrap Kang padu!

Kopi Klethak

Sapa tau rungu lan ngerasakaken Kang aran …. .. . Kopi klethak iku ombenane embah buyut
jaman bengen, ………aju diganti gula abang utawa gulo klapa. Kadung rika kepingin cacaken,
……… …….,,,,,,,,,,remeken lebih enak tinimbang gulo pasir.

Carane nggawe gampang….,………..aju corotno nang lumur utawa cingkir ………..Marek


iku diudek sampek rata genengna sampek rodok adem………………………………, engko

Basa Using Kelas VI Page 40


diklethak aju dikremes terus diuyupi kopi pait mau. Byek rasane pancen bedo. Ayo hang jagoan
ngopi dicacak ring umahe dhewek-dhewek.

Jawaban

 kadung ring umah kentekan gulo pasir


 Kopi klethak.
 isi bubukan kopi hang rika senengi.
 Gula abang cawisno ring lepeke
 nggodok banyu sampek gemulak

I. Uwenana tanda ping (X) nong hurup a, b, c utawa d hang rika anggep jawaban paling
te!
1. Dinggo ngeramekaken dina dadine Banyuwangi ring Boom dianakaken acara Gandrung
sewu Nurut bentuke Ucap acara Gandrung sewu kegolong …..

a. Frase b. kalimah c. kata majemuk d. ucap balen

2. Ayo nedeleng Gandrung ring pesisir Boom Banyuwangi Nurut bentuke Ucap pesisir
Gandrung kegolong …..

a. Frase b. kalimah c. kata majemuk d. ucap balen

3. Acara paju gandrung dadi panjer kilinge wong Banyuwangi


Nurut isine Ucap panjer killing nduweni maksud… .

a. Pengiling -iling c. Dikiling jejer


b. Dipanjer nong kiling d. Dijejer-jejer

4. Taun kepungkur wis dianakaken acara sewu gandrung taun kepungkur ucap walike … .

a. Taun saiki c. Taun ngarep


b. bengen d. emben

Ubege Masyarakat Banyuwangi kanggo ngegeti dina dadine kesero-seron. Ucap keseron-
seron kegolong ucap … .

a. Ucap lingga c. parafrase

Basa Using Kelas VI Page 41


b. Ucap balen d. ucap majemuk

6. Sing ngiro sing nyana, ring acara Paju Gandrung iku bisa nekokaken ibu Megawati putrane
Bung Karno hang demen nong kesenian gandrung. Kalimah ring ndhuwur nyakaken rasa …

a. Syukur c. jengah
b. getun d. muring

7. Akeh wong hang gandrung nong kesenian Gandrung Maksude kalimah ring nduwur yaiku
…. .
a. Akeh wong hang demen nyang Gandrung
b. Akeh wong hang milu nyang gandrung.
c. Akeh wong hang jengah nyang Gandrung
d. Akeh wong hang nyurung nyang Gandrung
8. Teka gesahe Sari ambi Anah ring nduwur iku kalimah hang nyatakaen kalimah ajakan yaiku
kalimah … .

a. Preian kesuk ngelencer mrana wis! c. preian kesuk mrana, tah?


b. ayo preian kesuk ngelencer mrana! d. preian kesuk isun mrana

Anah: “ klendi se mbok Ani carane nganggo sarung?”


Ani: “ beberen terus blebedna teka kiwa sarunge singsetno nganggo sabuk
9. Isine gesahe Sari ambi Anah ring nduwur carane nggawe … .

a. beberan b. sarung c. sabuk d. blebedan

10. Mudhun teka perau para nelayan ambi gandhangan ngawa asile ngelaut.Teka kalimah
nduwur iku nduduhaken gok atine nelayan iku … .

a. sayang b. susah c. males d. bungah

11. Atinisun girang sedilut ngkas lebaran teka. Ucap walike girang yaiku …

a. sayang b. susah c. males d. bungah

12. Lare Sukamade masio mlaku sekolah kudu liwat gunung lan nyabrang banyu teteppatheng
sekolah, lare hang ana ring kota kudune lebih patheng teka lare desa.
Ucap patheng antonime ….

a. sayang b. susah c. males d. bungah


Basa Using Kelas VI Page 42
13. Alam indah nong Banyuwangi kudu dijaga lan dilestarikaen. Program Pemerintah hang
diculaken yaiku program …. .

a. Ijo royo –royo c. Mangan sing mangan kumpul


b. I love Banyuwangi d. prokasih

Alas angker keliwat –liwat nong lor lan kidule Banyuwangi.


14. Ucap hang dicetak miring kadung dideleng nurut bentuke kegolong … .

a. Frase c. ucap balen


b. kata majemuk d. ucap takon

15. Sak paragraf ana … . gagasan pokok

a. Siji c. telu
b. lara d. papat

16. Gesah gesahan ambi nara sumber dinggo golek informasi diarani …. .

a. Maca berita c. dongeng


b. wawancara d. Musyawarah

17. Supaya lancar ulihe gesah ambi nara sumber sak durunge wawancara kudu nggawe …. .
wawancara. Ucap hang tepat dingo ngisi titik-tik ring ndhuwur yaiku…

a. Skenario c. pedoman wawancara


b. Musyawarah d. pedoman diskusi

18. Segara Kidul hang gedhe ombake uga apik pesiisire garai turis mancanegara kepingin teka
ring Banyuwangi.
Ucap hang dicetak miring tegese … .

a. tengah segara c. ombak segara


b. pinggir segara d. telung segara

19. Paragraf Kang gagasan pokoke ana ring ngarep diaranI paragraf …. .

a. Deduktif c. dedektif-induktif

Basa Using Kelas VI Page 43


b. induktif d. edukatif

20. Idih, kari pesing ambune jedhinge!


Kalimah seron ring ndhuwur iku nyatakaken rasa … .

a. Bangkel c. Suker
b. Seneng d. ngenyek

II. Isenana titik-titik ring ngisor iki nganggo jawaban hang bener!
21. Sak jane rika iki pinter, saking kurang sinau akhire kalah ambi kancane.
Kalimah ring ndhuwur termasuk kalimah … .
22. Mak, kari cerewed lare iku gediki salah gedigu salah!
Kalimat seron ring ndhhuwur nyakaken rasa … .
23. Rika … .hang nyuwek buku isun.
Partikel hang tepat dinggo ngisi titik-titik ring ndhuwur yaiku …
24. Beras ketan, asale teka pari. Kepingin…………tekaa ning Blimbing Sari.
Ucap Kang cocok dinggo ngisi wangsalan ring ndhuwur yaiku ………………..
25. Rika wis weruh … .kadung ring Blimbing Sari ana sekolah pilot?
Partikel hang cocok dinggo ngisi titik-titik ring ndhuwur yaiku…. .
26. Cak Andri kadung rika arep ning Surabaya cepet gadug, numo pesawat teka Blimbing Sari
bainwis wenak!
Kalimah ring ndhuwur kadung dideleng teka isine kegolong kalimah ……..
27. Alhamduliilah, isun wis lulus sekolah SD!
Kalimah seron ring ndhuwur nyatakaken rasa ….
28. Mangan jagung iwake teri. Aja getun ring dina mburi.
Kalimah ring ndhuwur diarani …..
29. Ketang tulisane kari apik, mangkane menang ring lomba sore ika.
Kalimah ring ndhuwur kegolong kalimah … .
30. Lumur iku dihawe teka ……
31. Gunane lumur dingo …..
32. Talenan iku digawe teka kayu, Bu siti tuku talenan dinggo … .
33. Delengen maning gambar ketel , gunane ketel dinggo......
34. Kekeb digawe teka lemah, kadung kukusan digawe teka …..
35. Kadung arep nginter beras alat hang dinggo yaiku ….
36. Kakek ududan nganggo udud jawa, udud ucap liyane yaiku … .

Basa Using Kelas VI Page 44


37. Kulite jagung dilinting didelehi bako njerone diarani …….
38. Wak Kamari dongkel lemah nganggo alat hang arane … .
39. Alat hang dinggo ngumbah janganan utawa iwak ring mak rika yaiku …..
Tembang Banyuwangi wis kesuwur ring manca nagara, tapi sayange akeh wong demen
gendingan gendhing Banyuwangi naming isin ngomong using.
40. Kalimah nduwur bisa disimpulaken wong Banyuwanogi iku … .

PERBAIKAN
III. Jawaben takonan ngisor iki nganggo jawaban hang tepat!
41. Apua hang nganggo diselameti perang Bangkat iku kok penganten kemunjilan lan
penggarep?
42. Paran julukane anak kang lahir kawitan ?
43. Sebutna 2 bain gunane cingkek!
44. Sebutna 2 bain gunane arit!
45. Paran bedane tenong ambi welasah?

PENGAYAAN
46. Ana ring cerita Panji Gimawang di ceritakaken kesaktenane Mbok Delima selendhang
abang.
47. Nurut kalimah ring ndhuwur sapa wong hang sakti?
48. Aproh ceritakno paran gunane panjer killing!
49. Aproh jelasno Kang tukang kadung arep njuwut Kangu nong tembok nganggo alat paran?
50. Amari pengusaha kerupuk, kadung arep mepe krupuke Amari nganggo alat hang arane
paran?

NYIRU

Asale Teka Jajang

Dienam Kaya Kepang

Bunder Kaya Terbang

Diwengku Mane Apik Disawang

nyiru bunder seser melingker

tapi gedhe gawene

dinggo nginter beras ilang elase

dinggo dodolan dadi garuse

Basa Using Kelas VI Page 45


dinggo namper gabah ilang lemine

kadung dirumat umure bisa sak abad

rupa bunder kaya bundere jagad

di jarang manggone mane kuat

dijak megawe sing tau sambat

I. Jawaben Pitakon ngisor iki!


1. Paran judule guritan ndhuwur iku?
2. Ana pirang bait guritan ndhuwur?
3. Nilai karakter paran kang ana ring guritan ndhuwur?
4. Nyiru asale digawe teka paran?
5. Mane apuo beras gok kathik diinter?
II. Uwenana tanda ping(X) nong hurup a, b, c utawa d hang rika anggep paling tepak!
6. Kesenian Banyuwangi kang mirip ambi reog ponorogo yaiku kesenian …..
a. Kundaran
b. Janger
c. Gandrung
d. Jaranan
7. Kalimah ngisor iki hang klebu kalimah seron yaiku … .
a. Mak, kari gedhik umahe!
b. Umah rika hang madep ngidul iku?
c. Umah rika rame ana paran?
d. Umah rika kari sunut
8. Acake tah dung pas preian, ngelencero nong Sukamade mane weruh Penyu ngendhog!
a. Saran b. kritik c. anjuran d. ajakan
9. Nong pethik laut Muncar iku ana acara ngirim
Nong kuburane gandrung hang ana ring gunung
….

a. Serawet c. Sembulungan
b. Pang -pang d. Purwo

10. Sing ngiro sing nyana ring njero alas hang angker Meru Betiri ana pabrik lan perkebunan serta
sekolahan kang gedhi.

Basa Using Kelas VI Page 46


Kalimah hang maknane padha ambi kalimah ndhuwur yaiku… .

a. Sing nyangka temenaen lare iku pinter c. Sing ngiro sing nyana umah kari apik
gendhingan neng njerone akeh kewan galak

b. Sing ngiro sing nyana enak-enakan panas d. Sing ngiro sing nyana nong njero masjid
mara-mara udan kician sing terang- ana mol kang gedhi lan rame
terang.

11. Picis kemunjilan iku karepe dingo…


a. Mane dinggo simpenan
b. Mane dinggo modal nggo golek pegawean
c. Diwakaen nang dulure
d. Dinggo belanja
12. Wong Banyuwangi sagah saing nong masalah kesenian, sagah saing maksude…
a. Wani tanding
b. Wani megawe
c. Wani kalah
d. Wani tukaran
13. Serang ngelake Yanto ngombe entek rong lumur, lumur piranti kanggo…
a. Kanggo mangan
b. Kanggo tutup
c. Kanggo tuku
d. Kanggo ngombe
14. Bek Minah nggoleki talenan dinggo….
a. Belanja
b. Masak
c. Iris-iris
d. Mbuang deket
15. Pak Buang mari ngarit oleh sak…
a. Bungkus
b. Kothak
c. Cingkek
d. Tobos
16. Wak amari meseng kicir ana ring…
a. Segara
b. Kolam

Basa Using Kelas VI Page 47


c. Kalen
d. Dauan
17. Titah belajar masang omrok polae kesuk arep nari nong pendopo, omrok iku…
a. Tali ring pundake gandrung
b. Kembene gandrung
c. Kuluke gandrung
d. Tali ring tangane gandrung
18. Wong kang pegaweane dol-tinuku barang diarani
a. Pedagang
b. Petani
c. Buruh
d. Nelayan
19. Nong blimbing sari Rogojampi ana lapangan terbang, penulisan hang bener yaiku…
a. Blimbing sari rogojampi
b. Blimbingsari Rogojampi
c. Blimbing Sari Rogojampi
d. Blimbingsari Rogojampi
20. Pelasan teri jangan bobohan, tutuge basanan iku…
a. Noong Blimbingsari akeh bobohan
b. Nong Blimbingsari akeh wowohan
c. Nong Blimbingsari akeh Lesehan
d. Nong Blimbingsari akeh kebo-keboan

21. Sak durunge acara kebo-keboan dikawiti ambi acara …. .


Kalimah hang tepak dingo ngisi titik-titik ring ndhuwur yaiku… .
a. Selametan ring tengah sawah
b. Selametan tumpeng ring lurung
c. Selametan ring umahe dhewek
d. Selametan ring pinggir banyu
Ning Rogojampi tuku nanas … .
22. Kalimah hang cocog dinggo nutugaken wangsalan ring ndhuwur yaiku … .
a. Bupati Banyuwangi arane P. Anas.
b. Hang gati dung ketemu P. Anas.
c. Saiki usum panas
d. Ring Banyuwangi hawane panas.
Sanah : “ Ndika ajeng teng pundi, Wak”
Wak aji : “ arep nang Surabaya, Nah”
Sanah : “ Nunggang napa, Wak? “

Basa Using Kelas VI Page 48


Wak aji : “ hang gampang ya numpak kapal miber, Nah”
Sanah :“ Mak, kari hebat ndika, wak!”
23. Nurut gesah hang ana ring ndhuwur,kalimah hang kegolong kalimah seron yaiku …. .
a. arep nang Surabaya, Nah
b. hang gampang ya numpak kapal miber, Nah”
c. Nunggang napa, Wak?
d. Mak, kari hebat ndika, wak!”
24. Ring njero wanci akeh ragi kinangan, wanci iku uba rampe hang gunane dinggo …
a. Wadhah suruh
b. Wadhah ragi kinangan
c. Wadhahe banyu
d. Wadhah gedhang
25. Jaman sak durunge ana Shampo wong wuwung nganggo … .
a. Pupuse gedhang
b. Godhonge gedhang
c. Merang
d. Sabun
26. Saben isuk lare-lare munggah mudun mancat sepidah ngeliwati ereng-ereng gunung sing
perduli ademe kabut, guyonan lan gendingan. Ucap munggah mudun kegolong ucap … .
a. Peribahasa
b. Prase
c. Tembung majemuk
d. Ucap balen
27. Dung lebaran emak isun olah …… salah sijine jajan hang dibungkus ambi janur ucap
hang cocok dinggo ngisi titik-titik ring nduwur yaiku … .
a. Lemper
b. Sumping
c. Kopat lepet
d. Jenang ketan
28. Embah nginang sisige … .
Ucap hang cocok dinggo ngisi titik-titik ring nduwur yaiku … .
a. Ketebluk
b. Temebluk

Basa Using Kelas VI Page 49


c. Cicir
d. Gemelindhing
29. Lurung nong Lateng buru didandani.buru ucap walike …
a. Lawas
b. Suwi
c. Bengen
d. sore
30. Masyaalah, mak olah sumping kari wenak! Sumping panganan kang digawe teka…
a. Gedhang lan ditutupi adon dibungkus ambi godhong
b. Ketan didelehi wijen
c. Kacang ijo dibungkus adon
d. Kacang brol dibungkus adon
III. Isinen titik-titik ngisor iki nganggo ucap hang bener!
31. Wak Aripah nyiduk banyu nganggo….
Jawab …………………………………………………………………………………………
32. Bek Atik nyiduk sega nganggo….
Jawab …………………………………………………………………………………………
33. Man Parik ndangir sawi nganggo…………………………………………………………
Jawab …………………………………………………………………………………………
34. Man Bodos ngeratakaen lemah ring sawah nggango…..
Jawab …………………………………………………………………………………………
35. Winihe wis wayahe ngurit . ngurit,tegese…….
Jawab …………………………………………………………………………………………
36. Sak marine di rit parine di………… makne pisah ambi damine.
Jawab …………………………………………………………………………………………
37. Cengkir gadhing iku uwohe………………………………………………………………
38. Kulite kelapa arane …
Jawab…………………………………………………………………………………………
39. Kadhung selametan bersih desa, wong-wong nyolok damar kang digawe teka jajang lan
disumpeli gumbal, arane………………………………………………………..
40. Arane Bupati Banyuwangi kang saiki………………………………………………......

I. JAWABEN PITAKON NGISOR IKI!

Basa Using Kelas VI Page 50


41. Tenong-tenongo ereg kemureb. Klendi tutuge wangsalan ring ndhuwur?
Jawab : …………………………………………………………………………
Mbah nginang sisige cicir.
42. Jelasna paran artine sisig!
Jawab: ……………………………………………………………………………..
43. Sebutna kesenian asli Banyuwangi kang ana ring Rogojampi lima bain !

Jawab: ……………………………………………………………………………..

44. Ring Rogojampi Kebo-keboan anane ring desa ndi?

Jawab: ……………………………………………………………………………..

45. Adike isun sunat nanggap jaran kencak.Paran arane tabuhan kang ngiringi jaran kencak ?
Jawab: ……………………………………………………………………………..
46. Acake jelasna paran jaran kencak iku !

Jawab: ……………………………………………………………………………..

47. Adat bersih desa hang ana ring Oleh Sari lan Bakungan diarani … .

Jawab: ……………………………………………………………………………..

48. Ayo numpak kereta mudhun Kalibaru


Klendi terusane wangsalan ring ndhuwur?

Jawab: ……………………………………………………………………………..

49. Teka Meru Betiri ana motor khusus kang ngeteraken Wisatawan nong Sukamade.
Nggweo kalimah takon hang cocok dinggo jawaban nong ndhuwur!
Jawab : ……………………………………………………………………………………
50. Sebutna industri bathik gajah uling hang ana ring Rogojampi!
Jawab :…………………………………………………………………………

Basa Using Kelas VI Page 51


STANDAR KOMPETENSI

1. Mampu mengungkapkan pikiran,pendapat,gagasan,perasaan secara lisan,menanggapi


persoalan peristiwa sekitar,mendiskripsikan benda alat,menceriterakan pengalaman,ke-
san,memuji dan pidato.

KOMPETENSI DASAR

Basa Using Kelas VI Page 52


I. Membaca 1. Membaca intensif dan ekstensif
II. Mendengarkan 1. Mendengarkan wacana
III. Berbicara 1. Pidato
2. Mengamati lingkungan
IV. Menulis 1. Menyusun kalimat poster/spanduk

INDIKATOR

1. Menuliskan rangkuman isi teks


2. Menjawab pertanyaan
3. Menceriterakan kembali wacana
4. Memahami persoalan yang disampaikan
5. Menuliskan pokok-pokok pidato
6. Mencatat keadaan lingkungan sekolah
7. Menyampaikan pengamatan kepada orang lain (secara lisan)
8. Menuliskan kembali ceritera disertai tokoh-tokohnya sehingga menjadi karangan
yang utuh
9. Menuliskan fungsi spanduk/poster
10. Menulis kalimat yang baik sesuai ceritera kalimat spanduk/poster

MACA
PERANG PUPUTAN BAYU

Serta Walanda ndharat ring Banyualit taun 1767, terus nguasai Ulu Pang-pang lan Lateng
(Rogojampi).Welanda tambah anggak kadhung njajah rakyat Blambangan. Saben dina patroli
VOC metani kampung-kampung, ngerampas beras parotane rakyat. Sing iku bain, rakyat
dipulasara dikongkon megawe sa mbangun benteng, lurung, nggawe tebeng banyu ring gunung
Iwak tanpa upah lan pangan.Aja takon sarane. Mayid gelimpangan keleleran, penyakit semebar
nggawa ganda pati.
Ndeleng kahanan gediku, Rempeg gemulak atine, rempeg nyingkrih ring Bayu ngetap
kekuatan.Rakyat gemurudug ampyak –ampyakan milu beta pati. Weruh Bayu dadi benteng
benteng Kang Jaya, tanggal 3 Agustus 1771 VOC ngirimaken pasukan nyerang Bayu.Sing weruha
gaduk Bayu pasukan mau malah nggabung nyang Rempeg. Tanggal 22 september 1771 letnan
Imhof Kang dibantu pasukan ambi para Bupati jawa Lor ngempur Bayu Kelendi asile? Pasukan
welanda muluh sing ngawa menang, naming mati dadi bathang. Malah pasukane rempeg bisa
ngepung benteng VOC ring kutha Lateng.

Basa Using Kelas VI Page 53


Tanggal 14 Desember 1771 tentara VOC Kang dipimpin Kapten Reygers ngetokaken
sekabehe kekuatane. Disokong tentara teka garnisun Batavia, Jogja, Surakarta, Surabaya,
semarang, lan Pasuruan nggempur maning benteng Bayu. Naming lascar Blambangan Kang kaya
lahar semangate , sing omek didhongkel, sing ancur digempur. Malah sebalike pasukan VOC
Kang nyerange teka rong panggon, susukan lan Songgon, ancur sing kaitungan, Sing luput,
Kapten Reygeers uga kelangan nyawa.
Tanggal 18 Desember dadi banget-bangete totoan pati, Laskar Blambangan labuh
perjuangan puput seleh nyawa nyerang musuh kaya dene geni alas kobong. Pasukan VOC sing
ngira ana serangan kaya gediku, Pasukan VOC semembur limid entek-entekan. Van Schaar Kang
dadi pimpinane Landa, endhase dikethok ditancebaken ring tumbak diarak keliling Desa. Naming
ya gediku, Laskar Blambangan kelangan pimpinane,Rempeg Kang kejuluk Pangeran Jagapati
gugur ngadep nyang Kang kuasa mati kerana tatu Kang seru.
Tanggal 11 Oktober 1772, 7000 tentara VOC Kang dipimpin Henrich nyerang Bayu
nganggo meriem lan senjata abot liyane. Pungkase serta perang Kang seru bangete, kena sing
seimbang gamane lan jumlah pasukane, benteng bayu bisa direbut Landa. Naming mong sithik
korbane. Polahe sebagean Laskar Blambangan wis nyingkrih nang alas.
Pejuang Bayu Kang kecandhak dipateni dibelehi. Endhase digantung-gantungaken ring
uwit-uwitan lan ditancebaken ring saka-saka pager sak dawane lurung kampong. Lan 2. 500 wong
sisane pejuang blambangan lanang wadon disileen ring segara.
Diakoni Dhewek ambi Landa, perang puputan Bayu iku perang Kang paling kejem, paling
ganas, paling akeh korbane, disbanding kabeh perang Kang dilakoniVOC ring Nusantara. Serang
akehe korbane, sakwise perang rakyat Blambangan kari mong 5000- an wong. Kanggo ngerebut
Blambangan iki VOC ngentekaken banda Kang regane sing kurang teka 8 ton emas, Kang
ndedekaken VOC nanggung torog Kang sepirang-pirang.

1. Ngawea takonan Kang jawabane ana ring sebelahe mane gampang kawitana ambi ucap
takon apuo, kelendi, wayakndi, pira,nong ndi,paran

No TAKONAN JAWABAN

1. Taunpira Landa ndarat ring Tahun 1767


Blimbing Sari?
2. rakyat dipulasara dikongkon megawesa mbangun
benteng
3. rempeg nyingkrih ring Bayu ngetap kekuatan.

4. Pasukan welanda mulIh sing ngawa menang

5. Tanggal 11 Oktober 1772

Basa Using Kelas VI Page 54


6. tentara teka garnisun Batavia, Jogja, Surakarta,
Surabaya, semarang, lan Pasuruan
7. 7000 wong

8. Polahe sebagean Laskar Blam-bangan wis


nyingkrih nang alas

9. Kerana paling akeh korbane lan paling akeh


ngentekaken banda sing sithik

10. rakyat Blambangan kari mong 5000- an wong.

2. Golekana ide pokok angger paragraph nong wacan nduwur iku!

No Paragrap Ide pokok

3. Serta wis ketemu ide pokok angger paragrap,susunen tambahana nganggo kalimah iro
dhewek supaya dadi ringkesan cerita Kang apik!

PERANG PUPUTAN BAYU


...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................

Basa Using Kelas VI Page 55


A. Basanan
Basanan iku pantun Banyuwangi.Wong bengen iku omong sak omong gesahe nganggo basanan.
Mula ayo nggawe basanan. Basana ana loro.Ana basanan rong baris ana basanan petang baris.
Ciri-ciri basanan yaiku :
Basanan 4 baris
Baris satu I,2 sampiran, baris 3.4 isi
Uni akhir baris basanan 4 baris ab.aba utawa a,a,a,a.
Basanan 2 baris
Basanan 2 baris aa
Baris 1 sampiran baris 2 isi
Conto basanan 2 baris aa:
Pelasan teri, jangan bobohan (a)
Ning Bilmbingsari akeh Lesehan(a)
Ayo num kereta mudun Kalibaru (a)
Ayo kanca-kanca Kang patheng sinau(a)

Conto basanan 4 baris:


Wak osok mlaku nyang sawah (a)
Gawanane singkal lan teter (b)
Ayo hang patheng sekolah (a)
Makne urip mulya lan pinter (b)
a. Jangkepana basanan ngisor iki pilihen jawabane Kang cocok ambi sampirane!
1. Ring Rogojampi tuku nanas
………………………………
2. ……………………………….
Pelengkung indah ombake.
……………………………

3. Alas purwa akeh macane


……………………………………………
………………………………………….
4. Ayo hang patheng muji nong pengeran
……………………………………….
……………………………………….

Basa Using Kelas VI Page 56


5. Tuku Bathik ring Badhean
Miliho hang kelir kuning
…………………………….
…………………………….
Jawabane:
1. Bupati Banyuwangi arane Anas
2. Mangan jagung sak kulite
3. Peras dawa akeh gedhange
4. Tuku klambi ring pasar wetan
5. Kepingin nilai apik dung ujian

NGOMONG
NGAMATI LINGKUNGAN

Sekolahan rika wis apik? Makne tam-


bah apik acake golekana paran kang
kurang apik hang temenantah? Mu-
solahe tah? Lan liya-liyanne. Tu-lisen
kang apik asil pengamatan rika! Aja
lali paran usul rika makene sekolahane
tambah apik.

Contone ngisor iki! Kadung wis mari sampekna lapurane ring ngarep kelas Kelompok liyane
Kang ngoreksi

NO OBYEK KAHANAN

Latare sekolah Kadhungudan nge- Salurane banyu diilekaken


cembung banyune

Mburi sekolah

Panggonan waudhlu

mushola

Wc murid

Wc guru

kantin

bangku

Lemari guru

Basa Using Kelas VI Page 57


perpustakaan

Ngerokaken Wacanan!
1. Guritan

Rungokna guritan kang diwacakkaken kanca rika!

Ibadah
Sak kabehe wong-wong donya
Kudu pada sabar lan nerima
Sing ana wong kuat lan dikdaya
Kejaba idine hang Maha kuasa
Ayo pada nglakoni sholat
Aja lali puasa lan zakat
Kabeh iku ibadah kanggo akhirat
Kadung mati makne sing diseksa malaikat

( Kang tiyon )

A. KANGGO MAHAMI GURITAN NDHUWUR, JAWABEN TAKONAN NGISOR IKI!

1. Sapa hang kudu ngelakoni ibadah?


2. Sing ana wong kuat lan dikdaya bener tah? Dung iya paran alasane
3. Paran amanat Kang kepingin disampekaken oleh pengarang
4. Kadung di teliti guritan ring ndhwur iku ajaran Kanggo wong agama paran?
5. Kabeh iku ibadah Kanggo akhirat paran maksude kalimah nduwur?
B. Uwahen Guritan Ring Ndhuwur Dadi Karangan Prosa
2. PIDATO
CONTO PIDATO BUPATI BANYUWANGI
SAMBUTAN BUPATI BANYUWANGI

Asssalamualaikum Warohmatullohi Wabarokatuh

Puji syukur marang kersane Alloh SWt hang nyiptaaken Banyuwangi kang akeh
ambi potensi budaya lan pariwisata. Banyuwangi salah sijine Kabupaten Kang unik
mergane dipanggone ambi pitung macem suku budaya yaiku: Jawa, Using, Cina, Bali, Arab,
Madura lan Bugis
Anane pitung macem suku budaya kang wis kesebut mau ndadekaken Banyuwangi
nduweni macem-macem ritual kang sing bisa dipisahaken ambi uripe masyarakat

Basa Using Kelas VI Page 58


Banyuwangi. Contone kaya Petik laut, Kebo-keboan, Puter Kayun, Seblang, Barong lan sak
liyan-liyane kang dadi daya tarike wisatawan menyang nang Banyuwangi.
Kanggo ngangkat seni lan budaya kang ono ring Banyuwangi, Pemerintah liwat
Dinas kebudayaan lan Pariwisata ambi masyarakat kang nduweni budaya nganakeno
kegiyatan seni lan budaya kang dianakaken tiap taun sepisan kang ditulis nang buku arane
“Calender Of Events 2013”
Ambi anane buku kang dadi pathokane iki diarani para wisatawan, tour travel agen,
peneliti budaya lan para pengusaha jasa pariwisata kang ana ring Banyuwangi lan sekitare
bisa ngerencanaaken kegiyatan ring Bnayuwangi kanggo nyaksekaken kesenian, budaya lan
indahe alam lan ramah tamahe masyarakat Banyuwangi.
Selamet kanggo wisatawan kang nyambangi lan ndeleng pesona wisata ring
Banyuwangi, mugi-mugi kegiyatan ndiko ring Banyuwangi bisa nyenengaken ati
Wassalamualaikum warohamatullohi wabarokatuh.
I. Wacanen bolak balik sampek gamblang kadung wis paham
1. Golekana pokok-pokok pidatone P. Anas ring dhuwur mau!
2. Apuo jare P.Anas Banyuwangi Kabupate Kang unik?
3. Kanggo ngang kat seni lan Budaya Banyuwangi . Paran usahane Pemerintah Kabupaten
Banyuan
4. Suku paran bain Kang ana ring Banyuwangi?
5. Sebutna ana pira adat ring Banyuwangi!

II. Acake rika nggawea teks pidato perkara perpisahan kelas VI!
III. Wacanen teks pidato nira ning ngarep kelas nganggo kalimah kang apik!

NULIS

I. NULIS KALIMAH SPANDUK


Spanduk umume dipasang mangklang ring lurung,utawa ning ngarepe kantor pemerintah!
Sarat-syarate spanduk:
1. Disawang nyenngaken
2. Klaimahe sing ulih nyinggung atine wong utawa golongan
3. Kalimahe ringkes jelas.
Isene spanduk macem-macem nurut perlune. Ana sipate ajakan, iklan, ucapan slamet lan liya-
liyane.
1. Iklan

Basa Using Kelas VI Page 59


Iklan digawe Kanggo nguweni weruh nyang wong liya (wong akeh) supaya wong akeh mau
milu duwe utawa milu nyang karepe iklan.
Wujude iklan ana petang macem, yaiku iklan Niaga, iklan layanan Masyarakat, iklan
lowongan pegawean, lan iklan pendhidhikan.
Syarat-Syarat nggawe iklan Kang apik:
1. Ucapane kudu ringkes lan ndhemenaken
2. Sipate persuasip, artine kudu bisa ngaruhi wong akeh supaya dhemen
3. Ngedhohaken ucap-ucap Kang bisa nggawe bangkele wong liya (wong akeh).

Conto Kang sipate ajakan:

SAIKI DUDU JAMANE ACLAK-ACLAKAN AYO

BANGUN BANYUWANGI HANG TEMENAN

KANG SIPATE IKLAN:

Kanggo ngengeti lan ngeramekaken dina dadine kaping 234 Banyuwangi


dianakaken lomba: TARI JEJER GANDRUNG

Tanggal 18 Desember 2008


Ring bale Desa Gladag

Jam 7 bengi Hang gancang daptar !!!


Hadiah jutaan rupiah!
Pendaptaran terakhir 15 Desember 2008
Kang sipate pendhihikan:

PERANG PUPUTAN BAYU


TULADHA KANG KUDU DITIRU

BEDANE SLOGAN AMBI POSTER:


Slogan isene penjelasan perkara tujuan ideologi salah sijine organisasi, golongan, lansak
liyane. Slogan lebih mentingaken ucap-ucap/ kalimah
Poster bisa isine imbauan, ajakan, protes,tawa produk, upaya pendidikan, utawa
penyaluran aspirasi tertentu. Poster lebih mentingaken imformasi sak jerone gambar/
ilustrasi.
Conto poster:

Basa Using Kelas VI Page 60


Selametno Lingkungan kanggo urip ring dino
mburi

1. Tanggal 18 Desember Banyuwangi nganakaken dina dadine. Nggawea kalimah poster


Kang apik Kang pantes ditulis nong Spanduk
2. Ngawea iklan Kang isine nawakaken bathik Banyuwangi!

Wacanen hang teliti :


Candi Purwo Alas Mangrove Teluk Pang-Pang

Basa Using Kelas VI Page 61


Alam Banyuwangi akeh nyimpen misteri hang durung bisa diungkap sampek saiki, nong
alas-alas iku bengen akeh penduduk. tapi sakat tekone Londo nong Banyuwangi panggonan-
pangonan iku diobong sampek entek, ahire akeh ditinggalaken penduduk. Sak benere ana rahasia
paren nong panggonan iku. Nyatane panggonan iku saiki mulai akeh hang nemokaken kadung nong
kono kesimpen kesugian. koyo nong gunung Tumpang Pitu, Alas Purwo, lan liya- liyane.

Banyuwangi mula sugih, akeh Budaya lan peninggalan-peninggalan teko jaman turun
temurun hang magih durung bisa dijelentrehaken. Alas angker hang ana pojok wetan kidul yaiku
alas Purwo, hang disebut Taman Nasional Alas Purwo,nong njerone akeh panggonan hang narik
wong hang teka mrana, yaiku: ana panggon ngerawat penyu, safana panggone kewan-kewan alas,
Plengkung panggon surving tingkat sedonyo, ana 99 guwo alam hang nduwe misteri dhewek-
dhewek. Kucur mas,Khayangan, ana maning hang buru diungkap yaiku Jati paKang. Saiki hang
buru ditemokakaen yaiku gumuk candi, manggone ring Alas Mang rove teluk pang-pang. Ana ring
jaman kerajaan Blambangan Alas Mang rove teluk pang-pang dikenal dadi alas larangan. Sapa
baen sing oleh mlebu mrono merga keangkerane, tapi walikane temenakaken ana hang
dirahasiakaken. Panggonan iku dadi panggonanane para Bangsawan ngelakoni tapa. Sampek saiki
Panggonan iku diarani Gumuk Candi , merga ning kono kerep katon Candi. Akhire pirang tahun
kepungkur ring panggonan iku dibangun Candi Purwo ambi Masyarakat diarani Candi Purwo
Teluk Pang-Pang.
a. Ucap-ucap Angel:
1. Misteri = rahasia
2. Dijelentrehaken= dijelasaken
3. Angker = wingit, peteng akeh wiwitan, (Ind. Menyeramkan)
4. safana = padang laut hang wera
5. kepungkur = dina kang wis dilakoni ( kemarin)
b. Njawab Pitakon
1. Nurut paragraf nduwur apua sakat Landa teka nong Banyuwangi akeh alas kang
diobong?
2. Ana kesugian alam paran nong gunung tumpang pitu iku?
3. Akeh panggonan ring Banyuwangi kang myimpen kesugihan alam hang sing kira- kira,
nurut rika klendi carane supaya kesugihan alam iku bisa manfaat kanggo rakyat
Banyuwangi?
4. Kadung dideleng teka isine wacan asal - usule Gumuk Candi kegolong cerita paran?
5. Gawea kalimah saran loro baen kang isine njaga kelestarian alam Banyuwangi!

Basa Using Kelas VI Page 62


II. UWAHANA TANDHA PING (X) NONG JAWABAN A,B, C, D NONG NGAREPE
JAWABAN HANG PALING BENER !
1. Kadung rika arep usul nong sajerone rembugan carane kudu ….
Ucap hang tepat dingo ngisi kalimah ndhuwur yaiku … .
a. Ngacung tangan kanan
b. Ngomong antar ketua mane rungu
c. Tetep dikurmati
d. Dipilokkaken cadhangan
2. Asile keputusan rembugan kudu bisa dipertanggung jawabaken nong ….

a. ketua
b. Pembina
c. Sekretaris
d. TuhanYang Maha Esa
3. Rika … .hang nyelok isun sore ika?
Partikel hang tepat dingo ngisi titik ndhuwur yaiku …
a. Tah c. Ra
b. Wis d. yara
4. Kesenian jaranan butho asale teko deso Cemethuk Kecamatan Cluring Kabupaten
Banyuwangi.Kesenian iku unik lan menarik, istilah jaranan butho njuwut teko arane
Minak Jinggo ( ana Kang nganggep Minak Jinggo iku endase dudu manungsa tapeng
endase raksasa Kang diarani butho).
Ide pokok paragraph ring ndhuwur yaiku … .
a. Kesenian iku unik lan menarik kaya butho
b. Kesenian jaranan butho asale teko deso Cemethuk Kecamatan Cluring Kabupaten
Banyuwangi
c. dudu manungsa tapeng endase raksasa Kang diarani butho).
d. Kesenian jaranan butho omahering deso Cemethuk
5. Sari : “ Sing weruh setip isun?
Sandra : “Sing weruh, Sar.
Hang duwe sipat lalian yaiku ….
a. Sari c. Sandra
b. Sardi d. Santri

Basa Using Kelas VI Page 63


6. Asdi :” Lif, gelemtah dikongkon mampir ning umahe uwake? ”
Alif : … .engkabain magih gambar isun.
Partikel hang tepat dingo ngisi titik ndhuwur yaiku … .
a. Ya c. ya wis
b. Wis d. yara
7. Mudin : “ Wis cukup ubo rampene ponjen iki?”P. Arik : “ sampun ?”Gesah ring
ndhuwur ngomongaken perkara …
a. Perang Bangkat c. Penggarep
b. Kemunjilan d. penengah
8. 1. Kalimat pembuka pidato
2. Uluk salam
3. Kalimah penutup
4. Isine pidato
5. Salam penutup
Urut-urutane Pidato yaiku :
a. 1-2-3-4-5 c. 2-4-3-1-5
b. 2-3-1-4-5 d. 2-1-4-3-5

9. Masyaalah, mak isun olah sumping kari wenak! Kalimat ring ndhuwur nyatakaken rasa . … .
e. Jengah g. seneng
f. susah h. bangkel
10. Motif gajah uling akeh maceme, antarane … .
a. Paras gempal, alas kobong, sido mukti
b. Gajah uling, alas kobong, Kangkung setingkes
c. Kangkung setingkes, alas kobong, liris,
d. Gajah uling, alas kobong, jajang sebarong
11. Hang tugase tulis –tulis ring rembugan diarani … .
a. Bendahara c. Ketua
b. Sekretaris d. Badan Pemeriksa
12. Manepa … ,sun kejuluk si kutu buku, hang penting ulangan oelh satus terus.Partikel hang
cocok dingga ngelengkapi kalimah ndhuwur ya iku … .
a. Tah c. wis
b. Ta wis d. yara
13. Wis dadi sega jangane kadung mlaku ambi sisilan.
Basa Using Kelas VI Page 64
Sega jangan pada ambi … .
a. Kesenengan c. kelebihan
b. Kebiasaan d. kelakuan
14. Picis hang dinggo sembur uthik ya iku picis kenthing ucap walike picis kenthing yaiku …
a. kenthing c. kertas
b. kain d. logam
20. … wong Belambangan sak wise perang puputan Bayu? Kari limang ewu wong.
Ucap takon hang te dinggo ngisi titik-titik ring nduwur yaiku …
a. Kapan c. kapan bain
b. Kari pira d. apua
21. Mangga kampah, Man! Ucap kampah maksude … .
a. Mampir c. mampir
b. Teka d. mulih
22. Uki-uki angin tekoo...
Uki-Uki angin maraa .
Ucap Uki ucap dinggo nyeluk
a. Angin c. udan
b. Panas d. gelodog
23. Tenong-tenonga irig kemureb
Ngamong-ngamanga nglirig …
a. Sing gelem c. sing arep
b. Sing balik d. siling weruh
24. Aja pati mblimbing bumi! Engka dileboni syetan.
Kalimat ring nduwur termasuk kalimah …

a. Takon c. nasehat
b. Seron d. meneng

Kanggo soal nomor 25 – 30


LAHIRE KABUPATEN BANYUWANGI
Rebo wage 11 Oktobe r 1772 ancure Songgon uga ancure kedhaton Blambangan,diancuraken
ambi 900 prajurit rneriem kang dipimpin Kapten Heinrick kang dikawal 1500 prajurit Landa.Rakyat
Blambangan kang akehe 65000 kari mong 5000. Suwidak ewu wong rakyat Blambangan gugur, ana
kang gulune dikethoki digantung-gantung ring pageran pinggir lurung, ana kang dipateni cara
awake ditaleni nong watu aju dikelemaken ring Selat Bali lan cara-cara keji liyane.
Basa Using Kelas VI Page 65
Sing ana peristiwa sejarah ring Nusantara kang kaya gedigi" Landa ngetokaken wolung ton
emas kanggo bandhane perang. Sing demen-demen, bandha iku ngoredi kas VOC Landa. Kecathet
ambi Landa, menange wong pejuwang Bayu nalika tanggal 18 Desember 1771 kang disebut ambi
Lekkerkerker yaiku minggu keancuran kang dramatik pasukan VOC. tanpha dicathet ambi Landa
dadi sejarah ring tanggal-tanggal iku rakyat Bayu bareng dadi siji maju perang kang dibarengi ambi
kauk berak nggedhekaken semangat perjuwangan masiyatah mung nganggo keris, tombak, pedhang
naming bisa mbubaraken pasukan Landa lan menang dina iku'
25. Paran kang diancuraken Kapten Heinrick lan prajurite tanggal 11 Oktober 1772 ?
a. Kedhaton Majapahit c. Songgon lan kedhaton Blambangan
b. Kedhaton Blambangan d. Lopangpang
26. Kelendi kahanan rakyat Blambangan sakwise diancuraken Landa ?
a. Gugur 60 ewu wong c. Getihe ngutahi pesisir Selat Bali
b. Kari 5000-an wong d. Janji setiya nyang Landa
27. Apuwa perang Bayu ngoredi kas VOC Landa ?
a. Mbandhani 900 Prajurit meriam
b. Landa ngetokaken wolung ton emas kanggo bandha perang
c. Kanggo bandha 1500 prajurit pengawal
d. Kanggo mbayar kapal kang ngelemaken prajurit Bayu
28. Sapa kang ngarani tanggal 18 Desember 1771 iku minggu keancuran kang dramatik pasukan
VOC ?
a. Lekkerkerker c. rempeg jagapati
b. Kapten Heinrick d. Sayuwiwit
29. Nong endi Bayu iku ?
a. Muncar b. Rogojampi c. Sempu d. Songgon
30. 1. Kawah ijen panggonane welirang
2. Sandhingane kopi kuluban gedhang
3. Endah ngedani kadhung disawang
4. Jenange diwadhahi lemarang
Urutan kang tepak sampiran lan isi basanan ndhuwur yaiku ...
a.3-1-2-4 b. 4-2-1-3 c. 1- 4-3-2 d. 4-1-3-2
II. ISENEN NGANGGO TITIK-TITIK NGISOR IKI!
31. Adat kebo-keboan iku ana loro ning Banyuwangi yaiku ning…..
32. Kesenian hang asale teka puji-pujian ning langgar yaiku ,… .

Basa Using Kelas VI Page 66


33. Kacang masa ninggal lanjarane ?
artine …
34. Paren maksude mbelung nangka ? …
35. Kopi kelethak kopi mbah buyut Kang dicampuri gula ….
36. Sawangentah,Usik iku kaya bojog keneng tulup.
Paran artine paribasan ndhuwur ?
37. Cengkir gading
Tayongan lambean megal megol ring kadon
Kelapane padha kiring direngga janur kuning, …
tutuge gendhing yaiku ………………………
………………………………………………....
38. Kelendi saran rika kanggo ngelestarekaken lingkungan sekolah?
39. Wong Banyuwangi sagah saing mbangun tanah kelahirane.
Ucap sagah saing artine ……
40. Perawan suthi metu subuh wong rika arep nyang ndi?”
Sapane usup nyang Surti. Perawan sunthi tegese ……..
Jawaben takonan ring ngisor iki nganggo jawaban hang te!
41. Sebutna 5 uba rampene kemunjilan hang dipikul ring penggawangan!
42. Nggawea kalimah 2 kang isine nakokaken isine ponjen!
43. Sebutna loro bain gunane Dandang !
44. Paran bedane kemarang ambi pengaron?
45. Paran bedane welasah ambi tenong?
46. “ aja mong abang-abang lambe tah” dung tawa-tawa ngko sun ntekaen temenan
Ucap abang –abang lambe artine … .
47. Ketang kari patheng dung sinau, pantes wis juara siji
Kalimah kana mau kalimah hang dinggo….
48. Sebutna isine ponjen 5 baen ! … .
49. Nggawe kalimah nganggo partikel ya ra !. … .
50. Gawea spanduk kang isine ngajak warga nyuksesaken Nandur wit Trembesi !

V. Nggawea karangan hang judhule milih salah sijine pilihan ring ngisor iki!
1. Ndeleng janger

Basa Using Kelas VI Page 67


2. Milu kegiatan Pramuka
3. Ngelencer nong kolam renang

DAFTAR PUSTAKA

1. Maskur,dkk,2005,Lancar Basa Using Kanggo Kelas 6.Banyuwangi: PEMDA


BANYUWANGI
2. Sudibyo ,Aris,1980.Mengenal Kesenian Tradisional Daerah Blambangan di
Banyuwangi :Balai Pustaka
3. DepDikbud 2006,Kurikulum Muatan Lokal Banyuwangi:Banyuwangi
4. Tim Penyusun,2007,Seblang,Banyuwangi:Dewan Kesenian Blambangan ((DKB)
Banyuwangi
5. Sutiyon,2013 Nara Sumber:Banyuwangi

Basa Using Kelas VI Page 68


Basa Using Kelas VI Page 69

Anda mungkin juga menyukai