B. Bagian Inti
Topik Uyon-uyon
Tujuan Pembelajaran : Alur Tujuan Pembelajaran :
Peserta didik mampu Mempresentasikan isi dan pesan moral yang terdapat
mempresentasikan isi dan dalam cakepan gendhing uyon-uyon dengan cermat
pesan moral yang terdapat
dalam cakepan gendhing
uyon-uyon dengan cermat
Tujuan Pembelajaran: Alur Tujuan Pembelajaran:
Peserta didik mampu 1. Mengidentifikasi kata sulit dalam cakepan
menganalisis isi cakepan gendhing uyon-uyon.
gendhing uyon-uyon dengan 2. Menganalisis isi cakepan gendhing uyon-uyon
cermat dengan cermat
Pemahaman Bermakna Peserta didik dapat menguraikan pesan moral yang
terdapat dalam cakepan gendhing uyon-uyon
Tindak Lanjut
● Guru memberi tugas tindak lanjut berupa mencari
cakepan gendhing uyon-uyon lingkungan atau media
manapun secara kreatif dan tanggung jawab.
(content)
a. Guru mengajak siswa untuk membiasakan literasi
wacana beraksara jawa di lingkungann atau media
yang dijumpai dengan cermat, teliti dan tanggung
jawab. (content)
● Guru menutup pertemuan dengan meminta peserta
didik berdoa secara mandiri, kemudian dilanjutkan
guru mengucapkan salam penutup dengan penuh rasa
syukur dan santun.
● Guru mengingatkan peserta didik untuk Pembiasaan
Hidup bersih Sehat dengan (PHBS) dan 5 M.
(memakai masker, mencuci tangan, menjaga jarak,
mengurangi mobilitas, menghindari kerumunan)
secara tertib dan tanggung jawab.
ASSESMEN
Asesmen sebelum pembelajaran ● non kognitif: Bagaimana suka cita
(diagnostik) belajar di kelas ?
● kognitif: Apa yang kamu ketahui
tentang cakepan gendhing uyon-uyon?
● Dimana kamu sering menjumpai/
mendengar gendhing uyon-uyon ?
Jenis Asesmen selama proses pembelajaran Mengerjakan LKPD yang sudah disiapkan
(formatif)
Guru.
Asesmen pada akhir proses pembelajaran Jadi setelah belajar mengenai cakepan
(sumatif). gendhing uyon-uyon, dapat disimpulkan
bahwa dalam cakepan gendhing uyon-uyon
mengandung pesan moral.
REFLEKSI
GURU
Apakah pembelajaran yang saya lakukan sudah sesuai dengan apa yang saya
rencanakan?
Bagian rencana pembelajaran manakah yang sulit dilakukan
Apa yang dapat saya lakukan untuk mengatasi hal tersebut?
Berapa persen siswa yang berhasil mencapai tujuan pembelajaran?
Apa kesulitan yang dialami oleh siswa yang belum mencapai tujuan pembelajaran?
Apa yang akan saya lakukan untuk membantu mereka?
REFLEKSI
SISWA
Bagaimana kesan Anda setelah mengikuti pembelajaran ini ?
Apakah Anda telah menguasi seluruh materi pembelajaran ini? Jika ada materi yang
belum dikuasi tulislah materi tersebut ?
Apakah manfaat yang Anda peroleh setelah menyelesaikan pelajaran ini ?
Apakah yang akan Anda lakukan setelah menyelesaikan pelajaran ini ?
Apa kesulitan yang dialami oleh siswa yang belum mencapai tujuan pembelajaran?
Tulislah secara ringkas apa yang telah Anda pelajari dari kegiatan pembelajaran ini ?
LAMPIRAN
A. LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
B. BAHAN BACAAN GURU & PESERTA DIDIK
C. DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN 1: Bahan Ajar
Uyon-uyon
A. Pemahaman Uyon-uyon
1. Hakikat Uyon-uyon
KASUSASTRAN KANG TINEMU ING GENDHING
@ 7 @ 7 @ 7 @ 7 3 5 6 7 # @ 7 6
A - yo kan - ca a - yo kan – ca nga- yah- i kar- ya- ne pra- ja
@ # @ # @ # @ # @ 7 6 5 6 2 5 3
ke-ne ke- ne ke- ne ke- ne gu- gur gu-nung tan-dang ga- we
. . 5 6 6 6 6 6 2 3 5 6 5 7 6 5
sa – yuk sa- yuk ru- kun be- ba- reng-an ro kan- ca- ne
. . 2 3 3 3 3 3 5 6 7 5 6 5 3 2
li- la lan le- ga- wa kang-go mul- ya- ning ne- ga- ra
@ 7 @ 7 @ 7 @ 7 . . 3 5 6 6 6 6
si- ji lo- ro te- lu pa-pat ma- ju pa-pat pa-pat
. # 6 7 6 # @ # @ 7 6 5 3 3 3 .
di- u- lang u- lung- a- ke mes- thi eng-gal ram-pung-e
. 6 6 6 6 6 6 6 . 5 5 5 5 5 5 5
ho- lo- bis kun-tul ba- ris ho- lo- bis kun-tul ba-ris
. 3 3 3 3 3 3 3 6 . 7 5 2 2 2 g2
ho- lo- bis kun-tul ba- ris ho- lo- bis kun-tul ba- ris
Panembrama
Jineman:
.... 2 2 jz2c3 2 . . 2 z1xx x xj.cy z2 xj3xjk2c1 y
Ing-kang mur-ba a- mi- se- sa,
.... 2 2 jz2c3 1 . . jz2c3 2 . jzyx1x cy gt
Sang-kan pa- ran- ing du- ma- di
Umpak-umpak:
. . . . 1 1 2 2 2 2 2 1 y 2 1 y
Ko- lik pri-ya pri-ya ti- ni- lar wa- no-dya
Mong ing tir- ta tir- ta wi- jil- ing sa- ri- ra
. . . . 2 2 2 1 1 1 1 y t 1 y t
tu- hu tres-na an- dha- dha a- sih- ing bang-sa
sa- pa ba- ya ba- nget ngu-di ba- sa Ja- wa
. . . . 1 1 2 2 2 2 5 3 2 jz3c2 1 y
Ka- wi pu- tra pu- tra na- ta ing Nga-mar-ta
Nrek-sa pus-pa pus- pa ne- dheng mba-bar gan-da
. . . . 5 5 5 5 5 5 6 ! 5 3 2 g5
wi- da- da- a ka- lis sa- gung sam- be- ka- la
nggu-bah ba-sa mrih me-kar lan- dhep-ing ra- sa
Gerongan ngelik:
. . . . @ @ jz@c# ! . . jz@c# @ . jz6x!x c6 5
Ki- nan- thi pi- nang-ka a- tur
Pa- ra sis- wa wa- jib- i- pun
LK 1: LK Hakikat Gamelan
Gamelan iku salah sijining jinis utawa corak gamelan kang urip ing tlatah Jawa Tengah
(uga Yogyakarta) lan sebagéyan Jawa Wétan. Musik gamelan Jawa iki béda karo musik gamelan
saka dhaérah liya, yèn musik gamelan Jawa umumé nduwé nada luwih lembut lan nganggo témpo
luwih alon, béda karo musik gamelan Bali sing témponé luwih cepet, uga gamelan Sundha sing
musiké mendayu-dayu lan di-dominasi swara suling. Amarga iku, Gamelan Jawa iku uga kasebut
pentatonis. Saprangkat gamelan komplit iku nduwé 2 laras yaiku Gamelan Sléndro lan Gamelan
Pélog. Laras slendro beda karo pelog, ing slendro ora ana nada 4 (papat/pat) karo 7 (pitu/pi). Laras
slendro nduwe 5 nada, yaiku 1 2 3 5 6 kanthi interval kang padha. Dene laras pelog iku nduwe 7
nada yaiku 1 2 3 4 5 6 7. Nadyan mangkono, gamelan pentatonis kuwi dhasare ana 5 nada ( penta =
5, tone = nada).
Laras yaiku swara kang ajeg dhuwure, ora owah, kasebut uga nada, sistem nada/ tonal
system. Laras Slendro (Sl.) ateges sistem nada kang manut cendhek-dhuwure lan interval saka
gamelan slendro, semono uga laras pelog (Pl.). Titi laras yaiku notasi nada kang ditulis manut
sistem nada laras lan pathete. Dene pathet (Pt.)yaiku ukuran endhek-dhuwuring laras, minangka
wates wilayah nada. Pathet ing laras slendro iku antane, pathet Nem (6), pathet Sanga (9), lan
pathet Manyura (Myr). Dene pathet ing laras pelog yaiku, pathet Lima (5), pathet Nem (6), lan
pathet Barang (Br.). Kanggo gambaran bab pathet, iki grambyangane:
- laras slendro: pathet Nem 6-2 (6---5--3--2), tangga nadhane (2-----= 3 5 6 ! @), pathet
Sanga 2-5 (@-!-6-=+-5)tangga nadhane (t- y 1 2 3 5), pathet Manyura 3-6 (# @ ! 6),
tangga nadhane (y 1 2 3 5 6).
- laras pelog: pathet Lima tangga nadhane (t y 1 2 4 5), pathet Nem tangga nadhane (2
3 5 6 ! @), lan pathet Barang tangga nadhane (y u 2 3 5 6).
Instrumen Gamelan Jawa nduwé aturan-aturan kang pakem, antarané saben piranti nduwé
fungsi dhéwé-dhéwé, kayata kang murba lagu yaiku rebab, gender, bonang, suling, gambang; kang
mangku lagu yaiku celempung, siter, lan balungan (slenthem lan saron); kang murba irama yaiku
kendhang, bedhug, dhodhogan; lan kang mangku irama yaiku kempul, gong, kethuk, kenong,
kempyang, kemanak, kecer. Dene arané pemain sing nabuh gamelan iku lumrah kasebut panayaga
utawa nayaga/wiyaga, sing nembang arané pesindhèn utawa wira-swara/swarawati. Ing ngisor iki
andharan singkat bab perangkat gamelan:
BONANG
Gb. 3: Bonang
Bonang iku salah sawijining perangkat gamelan kang wujude arupa pencon. Bonang iku
ditata dadi rong baris, saben sabaris gamelan slendro ana 5 pencon lan uga kang ana 6 pencon, dadi
cacahe kabeh ana 10 utawa 12. Dene saben sabaris gamelan pelog ana 7 pencon lan cacahe kabeh
ana 14. Wujude bonang iku ana 3, yaiku bonang panembung kang wujude paling gedhe, bonang
barung kang wujude luwih cilik saka bonang panembung, lan bonang penerus minangka bonang
kang cilik dhewe. Gedhe cilike wujud pencon bonang mau mratandhani asiling swara/karakter
bonang siji lan sijine. Bonang kang asring kanggo mbukani gendhing yaiku bonang barung.
CELEMPUNG LAN SITER
Celempung iku piranti gamelan kang cara nabuhe dipetik padha karo siter, cacah senare
ana 11 lan 13 pasang. Celempung iki, bebarengan karo siter dadi piranti utama ing gamelan. Ing
pagelaran gamelan, piranti iki kalebu kelompok penerusan lan nduwe tempo kang padha garo
gambang yaiku tempo cepet. Ukuran celempung dawane kira-kira 90 cm, nduwe 4 penyangga.
Dadi, dibanding siter, celempung iku kira-kira ping telu luwih dawa. Celempung disetel pasangan
ing laras pelog lan slendro. Nada celempung iku saoktaf ing ngisore siter cendheke.
GAMBANG
Gb. 6: Gambang
Wujud gambang iki meh padha saron ning luwih gedhe tur dawa lan wilahane digawe saka
kayu. Jaman mbiyen ana gambang kang wilahane digawe saka tosan utawa logam, nanging saiki
wis ora ana maneh. Ukuran wilah gambang udakara 29 cm nganti 58 cm. Wilah kang luwih gedhe
iku swarane luwih rendah lan kabeh cacahe wilahan gambang ana 19 nganti 20 wilah. Dene tabuh
gambang iku luwih dawa dibandhing tabuh liyane yaiku kira-kira 35 cm.
GENDER
Gb. 7: Gender
Gender iku perangkat gamelan Jawa kang kasusun ing papan kaya ayunan lan ing ngisore
ana tabung/silinder kang fungsine kanggo ngatur gema swarane. Tabung/silinder iku umume
digawe saka pring lan wesi tipis. Gender iki wujude meh padha karo Slenthem.
KEMPUL
Gb. 8: Kempul
Kempul iki biasane digantung kaya umume perangkat gong. Kempul iki cacahe
gumantung jinis pagelarane, dadi ora mesthi. Bentuke kaya gong nanging luwih cilik lan diameter
umum kira-kira 45 cm. Kempul ngasilake swara kang luwih dhuwur tinimbang gong, kempul kang
ukurane luwih cilik swarane luwih dhuwur maneh.
GONG
Gong iku piranti gamelan Jawa kang ditabuh, digawé saka tosan, lan nduwé ukuran kang
gedhé dhéwé. Piranti iki biasané dipapanaké ing mburi dhéwé, digantung ing gayor kang umum
digawé saka kayu ukuran gedhé. Ana loro jinis gong yaiku: gong ageng lan gong suwuk. Wujudé
bunder, permukaané rata ning ana tonjolan ing tengah-tengah. Gong nduwé swara kang gedhé
dhéwé lan nadhané paling cendhek tinimbang nadha piranti gamelan liyané. Gong ditabuh kanggo
awèh tekanan ing bagéyan tinentu (umumé akhir) iringan musik gamelan Jawa, dadi arang banget
ditabuh (ora terus-terusan) nanging ditabuh ing selang wektu tinentu. Prangkat musik tradhisional
iki uga nduwé fungsi liya yaiki kanggo tandha paresmian utawa pambukaan acara.
Gong ageng iku perangkat gamelan kang ditabuh lan kang paling gedhe diametere udakara
80 nganti 100 cm utawa sekitar 24 inci. Gong ageng lan gong suwuk iku biasane digantung ing
bagian mburi. Wujud gong ageng padha karo gong umume yaiku bunder. Gong ageng iki nduwe
nada paling rendah dibanding swara piranti gamelan liyane lan ditabuh kanggo tandha akhir
gendhing kang umum diarani gongan.
Gb. 10: Gong Suwukan
Gong Suwukan utawa siyem iku perangkat gamelan kang ditabuh lan nduwe ukuran sing
paling gedhe sawise gong ageng kanthi diameter 50 nganti 60 cm. Gong suwuk iku biasane
digantung ing bagian mburi bareng karo gong ageng. Wujud gong suwuk iki padha persis karo
gong ageng nanging ukurane luwih cilik. Gong suwuk iki nduwe nada luwih dhuwur dibanding
gong ageng.
KENDHANG
Kendhang iku piranti gamelan kang ditabuh nganggo kombinasi antara tlapakan karo driji
(dikebuk). Ing musik modhèrn, piranti iki digolongaké piranti perkusi. Kendhang disèlèhaké ing
wadhah panyangga saka kayu sing wujudé mèmper huruf Y. Wujudé mèh silindher, simetris, ing
salah siji sisih rada gedhé tinimbang sisih lawané. Bagéyan sing luwih gedhé umumé disèlèhaké
ing tengening panabuh. Kendhang iku ukurané luwih cilik tinimbang bedhug. Kendhang iku
wujude ana kendhang ageng/gedhe/gendhing, kendhang ketipung, kendhang ciblon/batangan, lan
kendhang sabet/kosek/wayang. Swara kendhang umume yaiku: dlang, dlong, dhah, dheng/nggen,
thung, ket, tong lan tak. Jinising swara iku metu saka carane nabuh kang beda-beda.
Kendhang gendhing utawa kendhang ageng iku kendhang sing paling gedhe ukurane
(kerep disebut kendhang gedhe) dibandhing kendhang liyane. Kendhang gendhing iki uga
ngasilake swara kang cendhak dhewe tinimbang kendhang liyane. Ana sebutan kendhang
satunggal yaiku kendhang ageng iki ditabuh dhewekan, lan kendhang kalih yaiku kendhang ageng
ditabuh bareng karo kendhang ketipung (kendhang loro).
Kendhang ketipung utawa biasa disebut ketipung iku kendhang kang cilik dhewe lan
ngasilake swara paling dhuwur dibandhing kendhang liyane. Ketipung biasane ditabuh bareng karo
kendhang ageng. Swara ketipung iki padha karo swara kendhang umume lan jinising swara iku
metu saka carane nabuh kang beda-beda.
Kendhang batangan utawa kendhang ciblon iku kendhang sing nduwe ukuran sedheng,
luwih cilik sithik dibandhing kendhang ageng lan kendhang sabet. Swara kendhang iki luwih
dhuwur dibandhing kendhang ageng. Kendhang iki uga umum disebut kendhang ciblon. Kendhang
ciblon biasane ditabuh kanggo ngiringi tari/joged lan gendhing. Swara kendhang batangan padha
karo swara kendhang umume lan jinising swara iku metu saka carane nabuh kang beda-beda.
Gb. 13: Kendhang Ciblon
Kendhang wayangan utawa kendhang sabet/kosek iku kendhang sing nduwe ukuran
sedheng, luwih cilik sithik dibandhing kendhang ageng ning luwih gedhe sithik dibandhing ciblon.
Kendhang sabet ngasilake swara kang luwih dhuwur dibandhing kendhang ageng. Kendhang iki
biasane ditabuh kanggo ngiringi pagelaran wayang. Swara kendhang wayangan pada karo swara
kendhang umume lan jinising swara iku metu saka carane nabuh kang beda-beda.
KENONG
Kenong iku perangkat gamelan wujud pencon kang kasusun ing papan kaya ayunan, dadi
cara natane mirip karo bonang, kempyang, lan kethuk. Ing kelompok perangkat gamelan kang
diayun iki, kenong nduwe ukuran sing paling gedhe.
Kethuk lan kempyang iku perangkat gamelan wujud pencon kang kasusun ing papan kaya
ayunan, dadi cara natane mirip karo kenong lan bonang. Rancakan kethuk-kempyang iku luwih
cendhek dibandhing kenong.
REBAB
SARON
Saron iku prangkat gamelan wujud wilahan logam kang kasusun sandhuwure rancakan
kayu. Ana 3 jinis saron yaiku: Saron Demung, Saron Barung/Ricik, lan Saron Penerus/Peking).
Saron Demung iku jinis saron kang paling gedhe ukurane. Wilah saron demung iki paling
gedhe ing kelompok saron (balungan) yaiku ukurane kira-kira 35,5 cm dawa lan lebar 9 cm. Ing
kelompok saron/balungan, saron demung iku ngasilake swara paling cendhek.
Saron barung utawa saron Ricik iku prangkat gamelan jinis saron tengah-tengah yaiku
antarane peking lan demung. Wilah saron barung iki luwih gedhe dibandhing saron penerus ning
luwih cilik dibandhing saron demung. Wilah kang luwih dhuwur swarane, ukurane luwih cilik.
Saron barung ngasilake swara luwih dhuwur saoktaf dibandhing saron demung.
Saron panerus (Peking) iku jinis saron kang paling cilik. Wilah saron panerus iku luwih
cilik tinimbang saron barung lan demung, nanging wilahané luwih kandel. Wilah kang luwih
dhuwur swarané, ukurané luwih cilik. Wilah saron panerus kang paling cilik dawané watara 18 cm
lan amba 4 cm. Saron panerus ngasilake swara luwih dhuwur saoktaf dibandhingaké karo saron
barung.
SLENTHEM
SULING
Suling iku kalebu piranti musik kang disebul, fungsiné kanggo variasi melodi. Ing musik
gamelan, suling iku kagawe saka bahan pring, dawané kira-kira setengah meter. Swara suling
diasilaké saka rongga angin digeteraké liwat sebulan angin. Frekuensi gelombangé gumantung karo
ukuran dawa rongga angin sing digeteraké.
KEMANAK
LK 2 : LK Struktur Uyon-uyon
LK 3 : LK Metrum Uyon-uyon
Deskripsikan kaidah kebahasaan uyon-uyon dengan data yang mendukung (kalimat atau bagian
paragraf)!
N
KEBAHASAAN BAIT
O
1 Diksi ………………………………………………………..
2 Purwakanthi ………………………………………………………..
3 Rima ………………………………………………………..
Jineman:
.... 2 2 jz2c3 2 . . 2 z1xx x xj.cy z2 xj3xjk2c1 y
Ing-kang mur-ba a- mi- se- sa,
.... 2 2 jz2c3 1 . . jz2c3 2 . jzyx1x cy gt
Sang-kan pa- ran- ing du- ma- di
Umpak-umpak:
. . . . 1 1 2 2 2 2 2 1 y 2 1 y
Ko- lik pri-ya pri-ya ti- ni- lar wa- no-dya
Mong ing tir- ta tir- ta wi- jil- ing sa- ri- ra
. . . . 2 2 2 1 1 1 1 y t 1 y t
tu- hu tres-na an- dha- dha a- sih- ing bang-sa
sa- pa ba- ya ba- nget ngu-di ba- sa Ja- wa
. . . . 1 1 2 2 2 2 5 3 2 jz3c2 1 y
Ka- wi pu- tra pu- tra na- ta ing Nga-mar-ta
Nrek-sa pus-pa pus- pa ne- dheng mba-bar gan-da
. . . . 5 5 5 5 5 5 6 ! 5 3 2 g5
wi- da- da- a ka- lis sa- gung sam- be- ka- la
nggu-bah ba-sa mrih me-kar lan- dhep-ing ra- sa
Gerongan ngelik:
. . . . @ @ jz@c# ! . . jz@c# @ . jz6x!x c6 5
Ki- nan- thi pi- nang-ka a- tur
Pa- ra sis- wa wa- jib- i- pun
. . 6 z!x x x x jx6c5 jz2x3x c2 1 . . jz2c3 2 . jzyx1x cy gt
a- tur pam- ba- gya ba- su- ki
nas- ti- ti lan nga-ti a- ti
2 Bait 2 ………………………………………………………..
3 Bait 3 ………………………………………………………..
4 Bait 4 ………………………………………………………..
Simpulan:.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
..............................
LK 3 : Menginterpretasi ( isi, struktur, metrum, diksi dan ajaran moral serta wicara,
wirama, wirasa dan wiraga dalam melagukan Uyon-uyon) Makna
.....................................................................................................................
............................................................................................................. .......
.....................................................................................................................
...................................................................................................... ..............
.....................................................................................................................
............................................................................................... .....................
.....................................................................................................................
........................................................................................ ............................
.....................................................................................................................
................................................................................. ...................................
.....................................................................................................................
.......................................................................... ..........................................
.....................................................................................................................
................................................................... .................................................
.....................................................................................................................
............................................................
Bacalah baik-baik setiap pernyataan dan berilah tanda v pada kolom yang sesuai dengan
keadaan dirimu yang sebenarnya.
No. Pernyataan Ya Tidak
d. Jurnal
Jurnal Penilaian
Nama:
Kelas :
1.
2.
2. PENGETAHUAN
TES URAIAN
Petunjuk
1. Baca secara cermat Uyon-uyon berikut!
Bawa Sekar Ageng Mintajiwa lrs. Sl. Pt. Sanga
Dhawah Ketawang Subakastawa
Jineman:
.... 2 2 jz2c3 2 . . 2 z1xx x xj.cy z2 xj3xjk2c1 y
Ing-kang mur-ba a- mi- se- sa,
.... 2 2 jz2c3 1 . . jz2c3 2 . jzyx1x cy gt
Sang-kan pa- ran- ing du- ma- di
Umpak-umpak:
. . . . 1 1 2 2 2 2 2 1 y 2 1 y
Ko- lik pri-ya pri-ya ti- ni- lar wa- no-dya
Mong ing tir- ta tir- ta wi- jil- ing sa- ri- ra
. . . . 2 2 2 1 1 1 1 y t 1 y t
tu- hu tres-na an- dha- dha a- sih- ing bang-sa
sa- pa ba- ya ba- nget ngu-di ba- sa Ja- wa
. . . . 1 1 2 2 2 2 5 3 2 jz3c2 1 y
Ka- wi pu- tra pu- tra na- ta ing Nga-mar-ta
Nrek-sa pus-pa pus- pa ne- dheng mba-bar gan-da
. . . . 5 5 5 5 5 5 6 ! 5 3 2 g5
wi- da- da- a ka- lis sa- gung sam- be- ka- la
nggu-bah ba-sa mrih me-kar lan- dhep-ing ra- sa
Gerongan ngelik:
. . . . @ @ jz@c# ! . . jz@c# @ . jz6x!x c6 5
Ki- nan- thi pi- nang-ka a- tur
Pa- ra sis- wa wa- jib- i- pun
b. Berdasarkan Uyon-uyon, jelaskan pesan moral yang terdapat di dalam tembang tersebut!
c. Berdasarkan Uyon-uyon, deskripsikan nilai filosofi tembang uyon-uyon tersebut !
a. Pesan Moral
Uyon-uyon Pesan Moral
b. Nilai Filosofis
Uyon-uyon Nilai Filosofis
3. Keterampilan
Petunjuk
Menulis pesan moral yang terkandung di dalam uyon-uyon dengan tepat.
Pedoman Penskoran :
Perhitungan skor :