1
توبة دري سݢي هباس برأصل دري اكت ت ََو َب يڠ برمعىن مكبايل .دي برتوبة ،ارتڽي اي مكبايل درڤد دوساڽ (برڤاليڠ
دان مناريق ديري دري دوسا) .توبة اداهل مكبايل كڤد هللا دڠن ملڤسكن هايت دري بلڠڬو يڠ ممبواتڽ تروس
مرنوس مالكوكن دوسا اللو ملقساانكن مسوا حق هللا عز وجال .
دري سݢي رشع ،توبة اداهل منيڠڬلكن دوسا كران اتكوت ڤد هللا ،مڠڠڬڤڽ بوروق ،مڽسايل ڤربواتن معصيةڽ،
1
برتكد كوات اونتوق تيدق مڠوالڠڽي ،دان ممڤرابءيقي اڤ يڠ موڠكني داڤت دڤرابءيقي مكبايل دري معلڽ.
ڤارا علامء مڠاتكن توبة دري سڬال مامچ دوسا اداهل واجب .جك سواتو مكعصينت ايت تيدق مڽاڠكوت حق انتارا
سسام مأنيس ،مقصودڽ هاڽ دوسا يڠ براكءينت انتارا سأورڠ مهبا دڠن هللا سبحانه وتعاىل مك توبة دري ڤربواتن
ايت ممڤوڽاءي تيڬ رشط ،إييت يڠ ڤراتم ،ملڤسكن ديري دري مكعصينت .كدوا اايهل مڽسايل سڬاال ڤربواتن
دوسا يڠ تهل دالكوكڽن دان كتيڬ ،برعزم اونتوق تيدق مڠوالڠي ڤربواتن ايت اونتوق سالماڽ.
جك ساهل ساتو دري كتيڬ رشط ايت تيدق ترڤنويه ،مك توبةڽ تيدق حص .سداڠكن مكعصينت يڠ مڽاڠكوت
حق انتارا سسام مأنيس ،مك رشطڽ اد امڤت ،إييت تيݢ رشط يڠ تهل دڽااتکن دان دمتبه ساتو رشط الݢي
اإييت ڤالکو معصية ممبيبسکن ديري دري حق ڤميليکڽ .جک حق ايت برکناءن دڠن هرت بندا اتو مسيثلڽ
مک اي هاروس مڠمباليکن کڤدڽ .دان جک بروڤا تودوهن زينا دان مسيثلڽ،مک دي (ڤالکو معصية) مڠاجوکن
ديري اونتوق مرنميا حكوم حد اتو اي ممينتا معاف كڤداڽ .دان جك ڤراکرا ايت بروڤا غيبة ،مك اي ترلبيه دهولو
1
https://almanhaj.or.id/7192-taubat-pengertian-hakikat-syarat-dan-keutamaan.html
1
هاروس ممينتا معاف .دان اي هاروس برتوبة دري سڬال مامچ دوسا .جك اي هاڽ برتوبة دري سباهاڬني دوسا،
2
مك توبةڽ تتڤ حص منوروت ڤنداڤت أهل احلق ،تتاڤي اي تتڤ بركواجنب برتوبة دري دوسا ۲يڠ ترسيسا.
منااکال الزهد دري سݢي هباس منيڠڬلكن سسواتو .سچارا اصطالح اايهل منيڠڬلكن الكذاتن هيدوڤ دنياوي يڠ
مسنتارا دان فاان اكرن مڠإ يڠينكن لكذاتن أخروي يڠ لبيه ابءيق دان كلك ،جك يڠ دتيڠڬلكن ايت اداهل سسواتو
3
يڠ تيدق دسواكءي سام ساكيل اكرن تيدق اد هرڬڽ.
مام امحد مڠاتكن" :زهد ايت اد تيڬ تيڠكنت ،إييت يڠ ڤراتم اايهل زهد يڠ براريت منيڠڬلكن حال ۲يڠ حرام دان
اينهل زهدڽ اورڠ ۲عوام .کدوا ،زهد يڠ براريت منيڠڬلكن لكبهين دري حال ۲يڠ دحاللكن .دان اينهل زهد قوم
خ ََواص .زهد يڠ براريت منيڠڬلكن حال ۲يڠ داڤت مالاليكن (دري مڠإيڠت) هللا .دان اينهل زهد قوم عارف
(اورڠ ۲يڠ مڠنل هللا)".
اوچاڤن يڠ دمكواككن اوليه امام امحد اين ،منچاكوڤ سلوروه اوڠاكڤن ڤارا شيخ يڠ تهل لبيه دولو دمسڤايكن ،يڠ
درساتءي دڠن ڤرينچني دان ڤنجلسن تيڠكنت۲ڽ .دان اوڠاكڤن ايت مروڤاكن اوڠاكڤن يڠ ساڠت كومڤرهينسيف
(مڽلوروه) دان حال ايت منوجنوقكن هبواسڽ بلياو ممنڤيت اوروتن ڤراتم دامل علمو اين ،دان امام الشافعي
سنديري تهل ممربيكن كسقسني تنتڠ كڤمميڤينڽن دامل الڤن حال ،يڠ ساهل ساتوڽ اداهل دامل حال زهد.
ستياڤ مأنيس دموک بويم اين تيدق ترلڤس دري مالکوکن کسيالڤن دان بربوات دوس··ا .ددامل کهي··دوڤن س··هارين
کيت ،س·تياڤ ه··اري اکن اد مالک·وکن دوس··ا مسأدا دوس··ا ي·ڠ تراله··ري دري ه··ايت ،ڤن··داڠن م··ات کيت ،ڤن··دڠران
2
Syaikh Salim bin ‘Ied al-Hilaili,Syarah Riyadhush Shalihin, Pt.Pustaka Imam Asy-Syafi’I, Indonesia, 2003, Jil.1,
Hlm.63
3
https://an-nur.ac.id/pengertian-zuhud-dalil-ciri-ciri-contoh-dan-tingkatannya/
2
ماهوڤون ڤرچ·اکڤن کيت .تي·دق اد مأنيس ي·ڠ مسڤوان دان ي·ڠ تي·دق مالک·وکن دوس·ا .اولي·ه ک·ران ايت ،هللا ي·ڠ هما
ڤڠامڤون تهل ممبواککن سلواس·۲ڽ ڤينت·و توب·ة کڤ··د مهبا۲ڽ ي·ڠ مالک·وکن کس يالڤن دان دوس··ا .هللا تهل برفرم·ان دامل
سورة النور هبواسڽ هللا مممرينهتکن اونتوق مالکوکن توبة سوڤاي کيت براوهل کجاايءن.
َوتُوب ُٓو ْا ِإلَى ٱهَّلل ِ َج ِميعًا َأيُّهَ ۡٱل ُم ۡؤ ِمنُونَ لَ َعلَّ ُكمۡ تُ ۡفلِحُونَ (سورة النور)24:31
مقصودڽ :دان برتوبتهل اکمو ساکلني کڤد هللا ،واهاي اورڠ ٢يڠ براميان ،سوڤاي اکمو برجاي.
س··الين درڤ··د ايت ،هللا ج··وک منچنت··اءي مهبا۲ڽ ي··ڠ س نتياس برتوب··ة دان مهبا۲ڽ ي··ڠ زه··د ايءيت مهبا۲ڽ ي··ڠ
منيڠݢلکن کسناڠن دني·ا دان ڤراکرا ۲ي·ڠ تي·دق برمنفع·ة ديم مڠج·ر چينت··ا دان رض··اء هللا دان مڠه·ارڤکن کجاايءن
دأخرية الکق.
مقصودڽ :تيدق ڤاتوت سـؤرڠ نيب ممڤوڽاءي اتوانن سبلوم اي داڤت ملومڤوهکن موسوهڽ دموک بويم .اکمو
مڠهنديق هرت بندا دنياوية سدڠکن هللا مڠهنديق (ڤهال) أخرية (اونتومقو) .دان هللا هما ڤراکسا الݢي هما بيجقسان.
اايت اين هللا مڠچم مريک يڠ منجاديکن دنيا سباݢي توجوان هيدوڤڽ .جوسرتو ايت کجرهل رضاء دان چينتا هللا
سبجانه وتعاىل اݢر کيت برأوليه کجاايءن دنيا دان أخرية.
3
·وب لَ ْي· ِه ىِف هللا يِّن َأَل ْس َت ْغ ِف ُر َ
هللا َوَأتُ· ُ ول ِ
هللا ﷺ ي َ ُق· ُ
·ولَ (( :و ُ َو َع ْن َأىِب ه َُرْي َر َة َرىِض َ َع ْن ُه قَ··ا َل :مَس ِ ْع ُت َر ُس· ُ
ِإ ِإ
4
الْ َي ْو ِم َأ ْكرَث َ ِم ْن َس ْب ِع َني َم َّرةً)) (رواه البخاري)
دري ابو هريره ريض هللا عنه ،دي براكت ،اكو مندڠر رسول هللا ﷺ برسبدا" ،ديم هللا ،سسوڠڬوهڽ
اكو براستغفر كڤد هللا دان برتوبة كڤدڽ دامل سهاري لبيه دري توجوه ڤولوه اكيل".
بلياو جوڬ سأورڠ يڠ مميليقي داي ايڠنت يڠ كوات .حصيد بن اسامعيل براكت :البخاري بربيذا دڠن كيت دان
علامء ۲برصة .بلياو اداهل سأورڠ انق يڠ تيدق ماهو منوليس سݢال سسواتو دداڤتڽي سهيڠڬ برهاري،۲سدڠكن
اكيم مڠهميڤون دان مڠومڤولكن توليسن ۲ترسبوت.ستهل امن بلس هاري ،بلياو مڠاتكن" :اكمو ساكلني تهل لبيه
ابڽق مڠومڤولكن توليسن ۲درڤدكو ،مك توجنوقكنهل اڤ ٢يڠ اكمو توليس ايت ".اكيم ڤون لنتس مڠلواركن چاتنت
ترسبوت ،يڠ مسواڽ منچاڤاي سهيڠڬ لامي بلس ريبو حديث .مكودين بلياو ممباچ حديث ۲ايت ساتو ڤرساتو تنڤا
4
Al-Bukhari,Syarah Riyadhush Shalihin, bab 2 Taubat, no. hadith 13
4
تيك-س ،سهيڠڬ اكيم ڤون مڽسوايكن توليسن ۲اكيم ايت مرنويس حفظن۲ڽ".
سوڠڬوه اين ساتو بوقيت يڠ جلس ،دان ماسيه اد الڬي بوقيت الين يڠ منوجنوقكن اكوڤااين البخاري دامل مڠحفظ.
سباڬاميان دسبوتكن د دامل ساتو چريتا ،هباوا البخاري ڤد ماس معورڽ منچاڤاي امن بلس اتهون ،سوده داڤت
مڠحفظ مسوا كتاب يڠ داكراڠ اوليه ابن املبارك دان واقع .هبكن لبيه درڤد ايت ،بلياو بوليه مڠولڠ دان بربينچڠ دڠن
5
ڬورو۲ڽ يڠ مليا كتيك اي مسودا ايت.
2.2رشح حديث:
نيب محمد ﷺ اداهل مهبا هللا يڠ معصوم يڠ سوده هللا امڤوين دوسا۲ڽ يڠ تهل اللو دان يڠ اكن داتڠ،دامل
حديث اين بڬيندا برسومڤه هبوا بݢيندا مموهون امڤون دان برتوبة كڤد هللا دامل سهاري لبيه دري توجوه ڤولوه اكيل.
استغفر نيب ﷺ تيدق مسستڽي اكرن بݢيندا مالكوكن دوسا ،اكن تتاڤي اين مروڤاكن كسمڤورانءن عباده
بڬيندا دان كرتڬنتوڠن بڬيندا دڠن هللا ،دان بݢيندا مراساكن أكڬوڠن حق هللا ،رسات ككوراڠن بڬيندا
مسكيڤون سوده منشكوري نعمت يڠ هللا بريکن کڤدڽ .اين جوڬ ساكليڬوس سباڬاي رشيعة دان ڤندوان
اونتوق اومت بڬيندا ستهل بڬيندا وفاة اونتوق سنتاس ممربسهيکن ديري دري دوسا ،دان برابڬاي حمكه اليڽن.
2.3ڤڠاجرن حديث:
ڤڠاجران يڠ داڤت دأمبيل دري حديث اين اايهل:
5
Ali Yusuf Ali, 6 Ulama Hadis Menyingkap Rahsia Kejayaan Ulama Silam, Pustaka Al-Mizan, Kuala Lumpur Malaysia,
1990, hlm. 41-42
5
دڤربولهيكن برسومڤه اتس سسواتو اونتوق ممربيكن ڤناكنن ،مسكيڤون تي··دق ت··رداڤت كراڬ·وان ابڬي اورڠ ي··ڠ )1
مندڠرڽ.
دڤ ·راينهتكن ابڬي مسوا اومت اونت··وق برتوب··ة دان مموه··ون اكمڤونن .ك ·ران مس··كيڤون رس··ول هللا تهل دب ·ريكن )2
اكمڤونن اكتس دوسا ۲يڠ تهل براللو دان يڠ اكن داتڠ ،انمون بڬيندا تتڤ مموهون اكمڤونن دان برتوبة كڤداڽ.
ممڤرابڽق ڤرموهونن امڤون دان برتوبة .كران ،سأورڠ مهبا ايت تيدق ڤ نر··ه لڤس دري كس··الهن دان كك··وراڠن. )3
دان هندقهل اي مڠتاهوءي هبوا اي اكن مكبايل كڤد هللا .
سدڠكن دامل رواية مسمل دسبوتكن" .سسوڠڬوهڽ هللا ساڠت ڬمبريا ترهادڤ توبة مهباڽ كتيك اي برتوبة
۲ڤادڠ سهارا، كڤداڽ ،ملبهيي كڬمبرياءن ساهل سساورڠ دانتارا اكليان يڠ برادا دأتس كنداراءنڽ دتڠه
اللو بيناتڠ كنداراءنڽ ايت الري منيڠڬلكڽن ڤدهل داتس بيناتڠ ايت ترداڤت ماكنن دان مينومڽن ،سهيڠڬ اي ڤون
6
Al-Bukhari,Syarah Riyadhush Shalihin, bab 2 Taubat, no. hadith 15
6
برڤوتوس اسا اونتوق ممنوكڽن مكبايل .مكودين اي منداتڠي سباتڠ ڤوهون اللو برابريڠ دابوه نأوڠڽن ،سداڠ اي
تهل برڤوتوس اسا اونتوق ممنوكن مكبايل بيناتڠڽ ايت .دان كتيك اي دامل اكدأن سڤريت ايت ،تيبا ۲اي سوده برادا
برسام بيناتڠڽ ايت دامل اكدأن برديري د مسڤيڠڽ .مكودين اي ممڬڠ اتيل كاكڠڽ ،دان اكرن ساڠت ڬمبريا اي
براوچڤ :اي هللا ،اڠاكو مهباكو سداڠ اكو توهمنو .اي لكريو اكرن ساڠت ڬمبرياڽ".
انم ڤنوه امام مسمل اايهل ابو احلسن مسمل بن احلجاج بن مسمل بن وارد بن قَوزَش القوشريي ال ِنصابوري ،دان بلياو
دكنيل سباڬاي اورڠ كدوا درڤد علامء اهيل حديث.
ترداڤت ابڽق ڤنداڤت تنتڠ وقتو الكهرين بلياو،انمون ڤنداڤت يڠ قوات اايهل اڤ يڠ داکتکن اوهل احلاكمي ابو عبد هللا
مڽبوتكن هباوا مسمل دالهريكن ڤد اتهون 206جهرة بلياو تهل دأنوڬريه اوليه هللا (سبحان وتعاىل) كهيدوڤن يڠ الڤڠ
سالما ماس حياتڽ ،انمون سباليقڽ معور يڠ بلياو اللوءي بڬيتو ڤينديق دان سيڠكت.
امام مسمل ريض هللا عنه منيڠڬل دكوات نرص اابد ،نصابور ،ڤد هاري احد اتهون 260جهرة .دان دقبوركن ڤد هاري
اثنني 24 ،رجب .معور بلياو ابرو مماسوقيك 53اتهون.
امام مسمل رمحه هللا اداهل سئورڠ يڠ ݢمر اکن علمو ڤڠهتوان دان سوک برمذکرة برسام علامء .۲بلياو اداهل ساهل سئورڠ
مريد امام البخاري .بلياو جوݢ ترکنل دڠن کراي ڤنوليسڽن يڠ برس إييت کتاب صاحيح مسمل.
3.2رشح حديث:
7
دامل حديث اين ممرباتهو هبوا هللا امت ݢمبريا ترهدڤ مهباڽ يڠ برتوبة ملبهيي ݢمبريا سئورڠ مهب··ا اڤ··ابيال من··داڤت
سس ·واتو ي··ڠ أمت مڽنڠکن ه··اتڽي .ڤنتڤن ص··فة كڬمب ·ريائن ابڬي هللا س بحانه وتع··اىل .دان سس··وڠڬوهڽ ص··فة
ترسبوت سسواي دڠن كبرسن دان كس·مڤورنأنڽ ،رسات ب·وكن مروڤ··اكن الكزمين ڤنتڤن ص·فة ترس بوت ابڬي هللا،
هبوا صفة ايت بوليه دسامكن دڠن كڬمبريائن خملوق چيڤتاءنڽ يڠ درساتکن دڠن ڬرقکن .س·وكچيتا ،دان ڤروابهن
يڠ دعاملي اوليه سسئورڠ ڤد دي·ريڽ ڤ··د س··اعت ممڤرولي··ه ك··ربونتوڠن دڠن توج·وان مڽمڤورانكن كك··وراڠڽن .اولي··ه
اكرن ايت ،سهباڬيان دري مريك برياڠڬڤن هبوا صفة ترس بوت س باڬاي كناي··ة (قياس··ن) دري كريض··ائن ،ڤرنميائن
دڠن س·················································································································································································ڬرا.
ڤنفسرين حديث يڠ تراخري اين جلس ابطيل ك·ران ،دداملڽ ت··رداڤت ڤڽام··اءن انت··ارا هللا دڠن خمل··وقڽ ،دان كتي··ك
مريك مڠت··اهوي هبوا ص··فة خمل··وق ايت تي··دق اكن ڤ نر··ه س··ام دڠن س··ڠ خ··الق ،مري··ك ڤ··ون مني··اداكن ص··فةڽ دان
منتأويلكڽن (مڽميڤڠكن معنىڽ دري معىن يڠ سبرنڽ).
بردارسكن ايت مسوا ،هللا ممڤوڽ··اءي كڬمب·ريارئن ي··ڠ سس·واي دڠن كبرسن دان كس··مڤورانئڽن ،س باڬاميان خمل··وق
جوڬ ممڤوڽاءي كڬمبريائن يڠ سسواي دڠن لكامهن دان مكيسكينن .دان كيت مسوا براميان ترهادڤ صفة ۲هللا ي··ڠ
دس بوتكن ددامل كت·ابڽ دان س نه رس··ول هللا ي··ڠ حصيح .كيت تي··دق بولي··ه ملمڤ··اوي ابتس تره··ادڤ الق··رءان دان
احلديث .دان كيت جوڬ تيدق بوليه ممربيكن ڤرومڤاماءن ،مالءينكن كيت هاڽ بولي··ه منتڤكن اڤ ي··ڠ تهل دتتڤكن
اوليه هللا ابڬي ديريڽ سنديري ،رسات منافيكن سڬال سسواتو يڠ دي انفيكن دري ديريڽ ،مندايمكن اڤ ي··ڠ دي
دايمكن .کران هللا ايت ماهاتيڠڬي ،دي لبيه مڠت··اهويئ ،لبي··ه بيجقس··ان ،س·هيڠڬ م··ڽراهكن س·ڬالڽ كڤ··دڽ اداهل
7
لبيه سالمت.
7
Syaikh Salim bin ‘Ied al-Hilaili,Syarah Riyadhush Shalihin, Hlm.72-71
8
3.3ڤڠاجرن حديث:
ڤڠاجران يڠ داڤت دأمبيل دري حديث اين اايهل:
هللا مرنميا توب··ة دان مڠمڤ··وين س··ڬال دوس··ا .تي··دق دب·ريكن حك··ومن تره··ادڤ كس··الهن سس··اورڠ ي··ڠ تي··دق )1
دسڠهاج،سڤريت دامل اكدأن ڤانيك دان بيڠوڠ.
)2مڽراهكن سݢال اوروسن کيت كڤد هللا سبحانه وتعاىل کران اي مروڤاكن كڤوتوسن يڠ ابءيق دان ڤنوه بركة.
جاڠن برڤوتوس أسا دڠن اڤ جوا اوجني يڠ منميڤا .تتڤهل برهارڤ کڤ··د هللا دان بردع··اء اݢرهللا ممربيکن ج··الن )3
يڠ ترابءيق.
)4مڠيكويت جيج··ق ن··يب دامل ممربيكن ڤرومڤام··اءن اونت··وق من··دكتكن ڤاممهن مع··ىن س··اكليڬوس ممنب··ه كجالس··ن،
ايءيت دڠن مڠڬوانكن ڤرومڤاماءن يڠ علميه دان تيدق دڠن چارا ڬوراو ،س··كدر من··ريو ،دان دڠن سس·واتو
يڠ سيا.۲
هللا ﷺ ،عَىَل املُنرَب ِ َ ،و َجلَ ْس نَا َح ْوهَل ُ ،فَ َق··ا َل: ول ِ َو َع ْن َأيِب َس· ِعي ٍد الْ ُخ··دْ ِر ِ ّي ريض هللا عن··ه ،قَ··ا َلَ :جلَ َس َر ُس· ُ
8
« َّن ِم َّما َأخ َُاف عَلَ ْيمُك ْ ِم ْن ب َ ْع ِدي َما يُ ْفتَ ُح عَلَ ْيمُك ْ ِم ْن َزه َْر ِة ادلُّ نْ َيا َو ِزيْنَهِت َا ))( .متفق عليه)
ِإ
دري َأيِب َس · ِعي ٍد الْ ُخ··دْ ِر ِ ّي ريض هللا عن··ه ،دي براكت هبوا رس··ول هللا ڤ نر··ه دودوق داتس مميرب ،س··داڠ اكيم دودوق
دسلكيليڠ بلي··او ،الل··و بلي··او برس بدا" :سس··وڠڬوهڽ دانت··ارا ي··ڠ اك··و خ·واتركن تره··ادڤ اكلني س··ڤنيڠڬلكو اداهل دب··وكڽ
(دڤرلهيتكڽن) إكينداهن دان ڤرهياسن دنيا ابڬي اكليان( ".متفق عليه)
8
Al-Bukhari,Syarah Riyadhush Shalihin, bab 55 keutamaan zuhud terhadap kenikmatan dan dunia dan perintah
untuk hidup sederhana serta keutamaannya, no. hadith 458
9
4.1رشح حديث :
حديث اين رسول هللا امت خواتر ترهدڤ امڽت ي··ڠ هي··دوق س··لڤس کوف··اتڽن .بݢين··دا خ·واتر امڽت ترڤس··وان دڠن
إکينداهن دنيا دان ݢوداءنڽ سهيڠݢ لوڤا اکن کهيدوڤن ي··ڠ کلک أابدي .ک·ران برݢنت··وڠ کڤ··د دني··ا بولي··ه مروس··قکن
اݢام دان ملوڤاکن أخرة.
س باݢاي کس ميڤولڽن التوب··ة دان الزه··د اداهل دوا ڤرب·واتن ي··ڠ س··اڠت دتونت··وت دامل اس··الم .ک··دوا ۲ڽ امتهل مولي··ا
دسييس هللا سبحانه وتعاىل .سباݢاي سئورڠ مهبا ي··ڠ س··نتاس مالک·وکن کس··االهن اداهل دواجبکن اونت··وق برتوب··ه
دان ممينتا أکمڤونن کڤد هللا دامل کهيدوڤن سهارين کيت اکن اد ساج دوسا يڠ دالکوکن ستياڤ ماس .اوليه کران ايت
سنتاسهل مموهون امڤون کران يڠ هندق دچاڤي اداهل چينتا هللا دان ريضاءڽ جوا.
بݢيتو جوݢ تنتوتن اوتوق منيڠݢلکن ڤراکرا ۲ي·ڠ تي··دق من··داتڠکن منفع··ة ابݢي دي·ريڽ دان سنتياس··هل مڠحاض·ريکن
کهيدوڤن أخرية ددامل هايت اݢر کيت تيدق أکن ترڤداي دڠن دنيا يڠ مستارا اين.
10
: بيبليوݢرايف/روجوعکن .6
1. Syaikh Salim bin ‘Ied al-Hilaili. 2003. Syarah Riyadhush Shalihin. M.Abdul Ghoffar E.M.
Pt.Pustaka Imam Asy-Syafi’I. Jil.1 . Indonesia.
2. Syaikh Salim bin ‘Ied al-Hilaili. 2003. Syarah Riyadhush Shalihin. M.Abdul Ghoffar E.M.
Pt.Pustaka Imam Asy-Syafi’I. Jil.2 . Indonesia.
3. Syaikh Salim bin ‘Ied al-Hilaili. 2003. Syarah Riyadhush Shalihin. M.Abdul Ghoffar E.M.
Pt.Pustaka Imam Asy-Syafi’I. Jil.5 . Indonesia.
4. Walid bin Ahmad Al Husain, Iyad bin Abdullatif, Musthafa bin Qaththan,Basyir bin
Jawad Al Baghdadi. 2012. Ensiklopedia Ibnu Hajar Al Asqalani. Amir Hamzah . Jil.
1.Pustaka Azzam Jakarta Indonesia.
5. Abdullah bin Abdurrahman Al Bassam. 2007. Syarah Bulughul Maram. Thahirin
Suparta,Adis Aldizar, M.Irfan ,Mukhlis b. Mukti. Jil.7 . Pustaka Azzam Jakarta
Indonesia.
6. Ali Yusuf Ali. 1990 . 6 Ulama Hadis Menyingkap Rahsia Kejayaan Ulama Silam.
Pustaka Al Mizan Kuala Lumpur Malaysia.
7. https://almanhaj.or.id/7192-taubat-pengertian-hakikat-syarat-dan-keutamaan.html
8. https://an-nur.ac.id/pengertian-zuhud-dalil-ciri-ciri-contoh-dan-tingkatannya/
11