BAB 1 KESEIMBANGAN REDOKS 2

1.1 Pengoksidaan & Penurunan 2

1.2 Keupayaan elektrod piawai 7
1.3 Sel kimia 9
1.4 Sel Elektrolisis 10
1.5 Pengekstrakan logam drpd Bijihnya 13
1.6 Pengaratan 15
BAB 2 SEBATIAN KARBON 17
2.1 Jenis-Jenis sebatian karbon 17
2.2 Siri Homolog 18
2.3 Sifat kimia & saling pertukaran Sebatian antara
siri homolog 21
2.4 Isomer & penamaan mengikut IUPAC 26
BAB 3 TERMOKIMIA 29
3.1 Perubahan haba dlm tindak balas 29
3.2 Haba tindak balas 30
3.3 Aplikasi tindak balas eksotermik & endotermik
dlm kehidupan harian 33
BAB 4 POLIMER 34
4.1 Polimer 34
4.2 Getah asli 35
4.3 Getah sintetik 37
BAB 5 KIMIA KONSUMER & INDUSTRI 39
5.1 Minyak & lemak 39
5.2 Bahan pencuci 40
5.3 Bahan Tambah Makanan 42
5.4 Ubat-ubatan & bahan kosmetik 42
5.5 Aplikasi nanoteknologi dlm industri 44
5.6 Aplikasi teknologi hijau dlm pengurusan sisa
industri 46
BAB 1 KESEIMBANGAN REDOKS Pengoksidaan & Penurunan dari Segi Penambahan &
Kehilangan Hidrogen
1.1 Pengoksidaan & Penurunan
Ahli kimia memperluas pengertian pengoksidaan &
Tindak balas pembakaran merupakan satu contoh penurunan kpd sebatian yangbertindak balas dgn
tindak balas redoks. hidrogen @ bahan tindak balas yg terkandung
hidrogen.
Tindak balas redoks ialah tindak balas kimia yg Pengertian tindak balas pengoksidaan & penurunan
melibatkan pengoksidaan & penurunan berlaku scr diterangkan berdasarkan kehilangan &penambahan
serentak hidrogen

Tindak Balas Pengoksidaan & Penurunan
Penambahan @ kehilangan oksigen
Penambahan @ kehilangan hidrogen
Pemindahan elektron
Perubahan nombor pengoksidaan
Pengoksidaan & Penurunan dari Segi Penambahan &
Kehilangan Oksigen
Tindak balas pengoksidaan berlaku apabila suatu bahan
tindak balas mengalami kehilangan hidrogen.
Tindak balas penurunan berlaku apabila suatu bahan
tindak balas mengalami penambahan hidrogen.
Contoh tindak balas yg tdk melibatkan oksigen ialah
tindak balas antara hidrogen sulfida, H2S & klorin,
Cl2.

Tindak balas redoks yg berlaku antara magnesium,

Mg & gas karbon dioksida, CO2 dlm Gambar foto 1.1
menghasilkan magnesium oksida, MgO & karbon, C.
Pengertian tindak balas pengoksidaan & penurunan
diterangkan berdasarkan penambahan & kehilangan
oksigen.

Tindak balas pengoksidaan berlaku apabila suatu bahan Hidrogen sulfida, H2S
Bahan dioksidakan:
tindak balas mengalami penambahan oksigen.Tindak mengalami kehilangan
Hidrogen sulda, H2S
balas penurunan berlaku apabila suatu bahan tindak hidrogen.
balas mengalami kehilangan oksigen.
Bahan diturunkan: Klorin, Cl2 mengalami
Klorin, Cl2 penambahan hidrogen.

Klorin, Cl2 telah

Agen pengoksidaan:
mengoksidakan hidrogen
Klorin, Cl2
sulfida, H2S.
Hidrogen sulfida, H2S
Agen penurunan:
telah menurunkan klorin,
Hidrogen sulfida, H2S
Cl2
Magnesium, Mg
Bahan dioksidakan:
mengalami
Magnesium, Mg
penambahan oksigen.
Pengoksidaan & Penurunan dari Segi Pemindahan
Karbon dioksida, CO2
Bahan diturunkan: Elektron
mengalami kehilangan
Karbon dioksida, CO2
oksigen.
Pembakaran magnesium, Mg dlm oksigen, O2
Agen pengoksidaan: Karbon dioksida, CO2 menghasilkan magnesium oksida, MgO. Magnesium
Karbon dioksida, CO2 telah mengoksidakan oksida, MgO ialah sebatian ion yg terbentuk apabila
Magnesium, Mg telah
elektron dipindahkan drpd logam kpd bukan logam.
Agen penurunan:
menurunkan karbon
Magnesium, Mg
dioksida, CO2.

Pengertian tindak balas pengoksidaan& penurunan

diterangkan berdasarkan pemindahan elektron.
2
HanimBookStore
Tindak balas pengoksidaan berlaku apabila suatu bahan
tindak balas kehilangan elektron.
Tindak balas penurunan berlaku apabila suatu bahan
tindak balas menerima elektron.

Bukan semua tindak balas redoks dpt diterangkan

berdasarkan penambahan & kehilanganoksigen @
hidrogen.
Sejak penemuan elektron oleh J.J. Thomson pada Menulis setengah persamaan pengoksidaan:
tahun 1897, ahli kimia mula menggunakan konsep
pemindahan elektron utk menerangkan tindak balas Warna hijau larutan ferum(II) sulfat, FeSO4 bertukar
(1)
kpd perang
redoks. Tuliskan bahan
⇣
tindak balas &
Banyak tindak balas redoks dpt diterangkan dgn hasil tindak balas.
Fe2+(ak) → Fe3+(ak)
(hijau) (perang)
menggunakan konsep pemindahan elektron.
Pemindahan elektron dlm tindak balas redoks dpt (2)
Tambah elektron
dijelaskan dlm setengahpersamaan yg berikut: pada bahagian cas Fe2+ (ak) Fe3+ (ak) + e−
positif yg lebih Cas = +2 → Cas = +3 Cas = -1
banyak spy Jumlah cas = +2 Jumlah cas = (+3) + (-1) = +2
Setengah persamaan tindak jumlah cas
Mg → Mg2+ 2e-
balas pengoksidaan: seimbang.
Menulis setengah persamaan penurunan:
Setengah persamaan tindak
O2 + 4e- → 2O2–
balas penurunan: (1)
Tuliskan bahan MnO4−(ak) + H+(ak) → Mn2+ (ak)
Bahan dioksidakan: Atom magnesium, Mg tindak balas & (ungu) (keadaan berasid) (tdk berwarna)
Magnesium, Mg kehilangan elektron. hasil tindak balas.

Molekul oksigen, O2 (2)

Bahan diturunkan: Oksigen, O2 Seimbangkan
menerima elektron. MnO4−(ak) + 8H+(ak) Mn2+(ak) + 4H2O(ce)
bilangan atom
Agen pengoksidaan: Oksigen, Oksigen, O2 ialah setiap unsur
O2 penerima elektron. (3)
MnO4−(ak) + 8H+(ak) → Mn2+(ak) + 4H2O(ce)
Agen penurunan: Magnesium, Magnesium, Mg ialah Hitung jumlah cas
Cas = -1 Cas = +8 Cas = +2 Cas = 0
bahan tindak
Mg penderma elektron. balas & hasil
Jumlah cas = (-1) + (+8) Jumlah cas = (+2) + 0
= +7 = +2
tindak balas.
Pemindahan Elektron pada Suatu Jarak (4)
Tambah elektron
MnO4−(ak) + 8H+(ak) + 5e− → Mn2+(ak) + 4H2O(ce)
pada bahagian cas
Pesongan jarum galvanometer menunjukkan Cas = -5
positif yg lebih
berlakunya pemindahan elektronmelalui wayar Jumlah cas = (-1) + (+8) + (-5) Jumlah cas = (+2) + 0
banyak spy
= +2 = +2
penyambung drpd agen penurunan (terminal jumlah cas
seimbang
negatif) kpd agen pengoksidaan (terminal positif).
Perubahan warna larutan tindak balas pula
menunjukkan berlakunya proses pengoksidaan @ Berdasarkan setengah persamaan pengoksidaan &
penurunan. setengah persamaan penurunan, di bawah
Larutan ferum(II) sulfat, FeSO4 & larutan kalium menunjukkan persamaan ion keseluruhan bagi
manganat (VII) berasid, KMnO4 dipisahkan oleh tindak balas redoks
suatu elektrolit, iaitu asid sulfurik, H2SO4
Elektron berpindah drpd ion ferum(II), Fe2+ kpd ion
manganat(VII) berasid, MnO4− melalui wayar
penyambung.

Contoh agen pengoksidaan

3
HanimBookStore
 Agen pengoksidaan Setengah persamaan Bahan
diturunkan: Nombor pengoksidaan oksigen, O berkurang
Kalium manganat(VII) berasid, MnO4−(ak) + 8H+(ak) + 5e− → Oksigen, O2
KMnO4 Mn2+(ak) + 4H2O(ce) Agen
pengoksidaan: Oksigen, O2 telah mengoksidakan karbon, C.
Kalium dikromat(VI) berasid, K2 Cr2O72−(ak) + 14H+(ak) + 6e− →
Oksigen, O2
Cr2O7 2Cr3+(ak) + 7H2O(ce)
Agen penurunan:
Air klorin, Cl2 Cl2(ak) + 2e− → 2Cl−(ak) Karbon, C telah menurunkan oksigen, O2.
Karbon, C

Air bromin, Br2 Br2(ak) + 2e− → 2Br−(ak)

Kesimpulan:
Ferum(III) klorida, FeCl3 Fe3+(ak) + e− → Fe2+(ak) a. Agen pengoksidaan ialah bahan yg
H2O2(ak) + 2H+(ak) + 2e− →
mengoksidakan bahan lain & diturunkan
Hidrogen peroksida berasid, H2O2
2H2O(ce) dalamtindak balas redoks.
Contoh agen penurunan
b. Agen penurunan ialah bahan yg menurunkan
bahan lain & dioksidakan dalamtindak balas
Agen penurunan Setengah persamaan redoks.
Kalium iodida, KI 2I (ak) → I2(ak) + 2e−
−

Kalium bromida, KBr 2Br−(ak) → Br2(ak) + 2e−

Penentuan Nombor Pengoksidaan

Ferum(II) sulfat, FeSO4 Fe2+(ak) → Fe3+(ak) + e− Nombor pengoksidaan @ keadaan pengoksidaan

ialah cas unsur dlm sebatian jika pemindahan
Logam reaktif (contoh: zink, Zn) Zn(p) → Zn2+(ak) + 2e−
elektron berlaku dlm atom utk membentuk ikatan
Sulfur dioksida, SO2
SO2(g) + 2H2O(ce) → SO42−(ak) + kimia dgn atom lain.
4H+ (ak) + 2e− Nombor pengoksidaan sesuatu unsur dlm ion @
sebatian ditentukan berdasarkan garis panduan yg
Pengoksidaan & Penurunan dari Segi Perubahan berikut:
Nombor Pengoksidaan
(1) Nombor pengoksidaan bagi semua unsur ialah sifar.
Ahli kimia mendpti konsep pemindahan elektron
dlm menerangkan tindak balas redoksadalah terhad Unsur Nombor pengoksidaan
kpd tindak balas yg melibatkan sebatian ion. Natrium, Na 0
Karbon, C 0
Oleh itu, maksud pengoksidaan & penurunan
Helium, He 0
diperluas dgn menggunakan konsep nombor Oksigen, O2 0
pengoksidaan utk menerangkan tindak balas redoks Klorin, Cl2 0
bagi merangkumi semua tindak balas.
(2) Nombor pengoksidaan bagi ion monoatom adalah
Tindak balas pengoksidaan berlaku apabila nombor bersamaan dgn cas pada ion itu.
pengoksidaan suatu unsur dlm bahan tindak balas
bertambah. Ion monoatom Nombor pengoksidaan
Tindak balas penurunan berlaku apabila nombor Ion kuprum(II), Cu2+ +2
pengoksidaan suatu unsur dlm bahan tindak balas Ion kalium, K+ +1
Ion bromida, Br− -1
berkurang.
Ion oksida, O2− -2
Ion aluminium, Al3+ +3
Contoh tindak balas adalah antara karbon, C &
oksigen, O2 yg menghasilkan karbon dioksida, CO2. (3) Nombor pengoksidaan unsur dlm sebatiannya bagi
Kumpulan 1, Kumpulan 2 & Kumpulan 13 dlm Jadual
Berkala masing-masing ialah +1, +2 & +3.

Sebatian Nombor pengoksidaan

Litium klorida, LiCl +1
Natrium oksida, Na2O +1
Magnesium oksida, MgO +2
Aluminium klorida, AlCl3 +3

(4) Jumlah nombor pengoksidaan atom unsur dlm suatu

Bahan sebatian ialah sifar.
dioksidakan: Nombor pengoksidaan karbon, C bertambah.
Karbon, C

4
HanimBookStore
Contoh: Tentukan nombor Nombor pengoksidaan klorin
Jumlah nombor pengoksidaan pengoksidaan sulfur dlm dlm kalium klorat(I), KClO.
bagi natrium klorida, NaCl. sulfur trioksida, SO3. (+1) + x + (-2) = 0 x = +1
Nombor pengoksidaan x + 3(-2) = 0 Nombor pengoksidaan Cl = +1
Na + Nombor pengoksidaan x = +6
Cl = (+1) + (-1) = 0 Nombor pengoksidaan S = +6
Nombor pengoksidaan bromin
dlm ion bromat(V), BrO3−. x + 3 (‒2) = -1
x = +5
(5) Jumlah nombor pengoksidaan atom unsur dlm suatu Nombor pengoksidaan Br = +5
ion poliatom adalah bersamaan dgn cas pada ion itu.

Tentukan nombor Nombor Pengoksidaan & Penamaan Sebatian Mengikut

Contoh:
pengoksidaan Sistem Penamaan IUPAC
Jumlah nombor pengoksidaan
karbon dlm ion karbonat,
bagi ion ammonium, NH4+
CO3
Nombor pengoksidaan N +
2−. x + 3(‒2) = -2 Unsur-unsur peralihan ialah logam yanglazimnya
Nombor pengoksidaan 4H menunjukkan lebih drpd satu nombor pengoksidaan
x = +4
. = (‒3) + 4(+1) = +1
Nombor pengoksidaan C = +4 dlm sebatiannya.
Mengikut sistem penamaan IUPAC, angkaroman
(6) Nombor pengoksidaan bagi hidrogen dlm sebatian digunakan utk menunjukkan nombor pengoksidaan
biasanya ialah +1, kecuali dlm logam hidrida, iaitu -1. logam yg tersebut dlm sebatiannya.
Sbg contohnya, Rajah 1.4 menunjukkanferum
membentuk dua jenis sebatian nitrat.
Tentukan nombor
Nombor pengoksidaan hidrogen
pengoksidaan hidrogen dlm
dlm sebatian
natrium hidrida, NaH. Nombor
hidrogen klorida, HCl.
+1 + x = 0 pengoksidaan Angka roman (II)
x + (‒1) = 0 x = +1
x = -1 Fe = +2 menunjukkan nombor
Nombor pengoksidaan H = +1 Fe(NO3)2
Nombor pengoksidaan H = -1 pengoksidaan Fe ialah
+2
Sebatian Ferum(II) nitrat
(7) Nombor pengoksidaan bagi oksigen dlm sebatian ferum
biasanya ialah -2, kecuali dalamsebatian peroksida, iaitu Nombor
pengoksidaan Angka roman (III)
- Fe = +3 menunjukkan nombor
Fe(NO3)3
1. pengoksidaan Fe ialah
Ferum(III) +3
nitrat
Tentukan nombor
Nombor pengoksidaan oksigen pengoksidaan oksigen dlm
dlm hidrogen Nama sebatian mengikut sistem penamaan IUPAC
magnesium oksida, MgO. peroksida, H2O2. Nombor
(+2) + x = 0 2(+1) + 2x = 0 Formula sebatian Nama IUPAC
pengoksidaan
x = -2 2x = -2 Nombor
Nombor pengoksidaan O = -2 x = -1 MnO2 pengoksidaan Mangan(IV) oksida
Nombor pengoksidaan O = -1 mangan ialah +4
Nombor
Kalium
(8) Nombor pengoksidaan bagi unsur Kumpulan 17 dlm KMnO4 pengoksidaan
manganat(VII)
sebatian biasanya -1. mangan ialah +7
Nombor
CrCl3 pengoksidaan Kromium(III) klorida
Nombor pengoksidaan fluorin sentiasa -1. kromium ialah +3
Nombor pengoksidaan klorin, bromin & iodin Nombor
biasanya -1, kecuali apabila unsuritu terikat kpd K2Cr2O7 pengoksidaan Kalium dikromat(VI)
kromium ialah +6
unsur lain yg lebih elektronegatif seperti oksigen,
maka nombor pengoksidaannya akan bernilai positif.
Pertukaran Ion ferum(II), Fe2+ kpd Ion ferum(III), Fe3+ &
Nombor pengoksidaan oksigen dlm
magnesium oksida, MgO.
Sebaliknya
(+2) + x = 0
x = -2 Sebatian ion ferum(II), Fe2+ & sebatian ion ferum(III),
Nombor pengoksidaan O = -2 Fe3+ banyak digunakan dlm kehidupan kita.
Kehadiran ion ferum(II), Fe2+ & ion ferum(III), Fe3+
dpt ditentusahkan dgn menggunakan larutan
natrium hidroksida, NaOH, ammonia akueus, NH3,
larutan kalium heksasianoferat(II), K4[Fe(CN)6],
5
HanimBookStore
 larutan kalium heksasianoferat(III), K3[Fe(CN)6] @ Setengah persamaan, persamaan ion & persamaan
larutan kalium tiosianat, KSCN. kimia bagi tindak balas ini dpt dibinaberdasarkan
Pertukaran ion ferum(II), Fe2+ kpd ion ferum(III), Fe3+ pemerhatian & inferens bagi tindak balas yg berlaku.
& sebaliknya pada Rajah 1.7 menunjukkan
perubahan nombor pengoksidaan dlm tindak balas
redoks yg mempunyai kaitan dgn pemindahan
elektron.

Keelektropositifan ialah kecenderungan atom

membebaskan elektron utk membentuk kation.
Siri elektrokimia ialah satu siri penyusunan logam
mengikut tertib keupayaan elektrod piawai, E0 dari
paling negatif kpd paling positif. Logam yg lebih
elektropositif adalah agen penurunan lebih kuat krn
nilai E0 lebih negatif maka lebih mudah melepaskan
Tindak Balas Penyesaran Logam drpd Larutan Garamnya elektron.
Rajah 1.9 menunjukkan Siri Elektrokimia iaitu
Penyesaran logam dilakukan dgn meletakkan satu sebahagian dari siri keupayaan elektrod piawai.
logam ke dlm larutan garam logam lain. Logam yg
lebih elektropositif berupaya menyesarkan logam yg
kurang elektropositif drpd larutan garamnya.
Rajah 1.8 menunjukkan satu kepingan zink, Zn
dimasukkan ke dlm tabung uji yg berisikanlarutan
kuprum (II) nitrat, Cu(NO3)2 berlaku adalah seperti yg
berikut:

Pemerhatian Inferens

Warna biru larutan

kuprum (II) nitrat, Kepekatan ion kuprum(II), Cu2+
Cu(NO3)2 semakin semakin berkurangan.
pudar.

Pepejal kuprum, Cu terbentuk.

Ion kuprum(II), Cu2+ menerima dua
Pepejal perang
elektron utk membentuk atom
terenap.
kuprum, Cu. Tindak Balas Penyesaran Halogen drpd Larutan Hali&ya
Ion kuprum(II), Cu2+ diturunkan.

Atom zink, Zn mengion lalu Atom unsur halogen cenderung menerima elektron
membentuk ion zink, Zn2+. utk membentuk ion halida.
Kepingan zink, Zn Atom zink, Zn membebaskan dua Oleh itu, halogen mengalami tindak balas penurunan
semakin nipis. elektronutk membentuk ion zink, & bertindak sbg agen pengoksidaan.
Zn2+.
Zink, Zn dioksidakan.
Atom unsur halogen semakin sukar
menerima elektron.
Menuruni
Oleh itu, kekuatan halogen sbg agen
Kumpulan 17
pengoksidaan semakin berkurangan.
kereaktifan unsur
Sebaliknya ion halida semakin mudah
halogen semakin
membebaskan elektron.
berkurangan
Oleh itu, kekuatan ion halida sbg agen
penurunan semakin meningkat.

Penyesaran halogen dilakukan dgn menambahkan

satu halogen ke dlm suatu larutan halidalain.
Halogen yg brd lebih atas dlm Kumpulan 17 (lebih

6
HanimBookStore
 reaktif) dpt menyesarkan halogen di bawah (kurang
reaktif) drpd larutan halidanya
Rajah 1.10 menunjukkan air klorin, Cl2dimasukkan
ke dlm tabung uji yg berisikan larutan kalium
bromida, KBr. Pemerhatian & inferensnya bagi
tindak balas yg berlaku adalah sepertiyang berikut:
Keupayaan elektrod ialah beza keupayaan yg terhasil
apabila wujud keseimbangan antara kepingan logam M
& larutan akueus yg terkandung ion logam Mn+ dlm sel
setengah.
Keupayaan elektrod suatu sel tdk dpt diukurscr
langsung. Oleh itu, nilai keupayaan elektrodbagi
suatu sistem ditentukan berdasarkan perbezaan
keupayaan elektrod antara dua sel setengah.

Keupayaan elektrod bagi suatu sistem elektrod dpt

diukur sekiranya elektrod tersebutdigandingkan dgn
satu sistem elektrod rujukan piawai. Dgn
persetujuan antarabangsa,elektrod hidrogen piawai
dipilih sbg elektrod rujukan utk mengukur nilai
keupayaan elektrod piawai.

Keupayaan elektrod piawai, E0 bagi sel diukur pada

Pemerhatian Inferens keadaan piawai, iaitu:
Warna larutan Bromin, Br2 terhasil. 1. Kepekatan ion di dlm larutan akueus 1.0 mol
kalium bromida, Ion bromida, Br− membebaskan dm−3.
KBr bertukar drpd elektron lalu membentuk molekul 2. Tekanan gas 1 atm @ 101 kPa.
tdk berwarna kpd bromin, Br2.
perang. Ion bromida, Br− dioksidakan.
3. Suhu 25°C @ 298K.
4. Platinum digunakan sbg elektrod lengai apabila
Warna air klorin, sel setengah bukan elektrod logam.
Molekul klorin, Cl2 menerima elektron
Cl2 bertukar drpd
lalu membentuk ion klorida, Cl−.
kuning kehijauan
Klorin, Cl2 diturunkan.
kpd tdk berwarna. Elektrod Hidrogen Piawai

Setengah persamaan, persamaan ion & persamaan Gambar rajah sel setengah elektrod hidrogen piawai
kimia bagi tindak balas ini dpt dibinaberdasarkan ditunjukkan dlm Rajah 1.14.
pemerhatian & inferens bagi tindak balas yg berlaku.

Elektrod hidrogen piawai terdiri drpd satu elektrod

platinum, Pt yg direndam ke dalamlarutan asid yg
terkandung ion hidrogen, H+ 1.0 mol dm−3 & gas
hidrogen, H2 pada tekanan 1 atm dialirkan ke dlm
larutan asid itu.
Persamaan sel setengah hidrogen ialah:

2H+(ak) + 2e− ⇌ H2(g)

Keupayaan elektrod hidrogen piawai, E0 diberi nilai

0.00 V

1
1.2 Keupayaan elektrod piawai H+(ak) + e− ⇌ H2(g) E0 = 0.00 V
2

7
HanimBookStore
 Nilai Keupayaan Elektrod Piawai, E0

Rajah 1.15 menunjukkan keupayaan elektrod piawai,

E0 zink diperoleh apabila sel setengahyg terdiri drpd
elektrod zink, Zn dicelup ke dlm larutan terkandung
ion zink, Zn2+ 1.0 mol dm−3 disambungkan kpd
elektrod hidrogen piawai & titian garam.

Oleh sebab keupayaan elektrod hidrogen piawai Berdasarkan Jadual 1.6, perbandingan nilai
ialah 0.00 V, maka bacaan voltmeter 0.76 V keupayaan elektrod piawai, E0 digunakan utk
menunjukkan keupayaan elektrod zink. Zink,Zn menentukan sama ada argentum, Ag @ magnesium,
adalah lebih cenderung utk membebaskan elektron Mg merupakan agen pengoksidaan @ agen
berbanding hidrogen. Maka zink, Zn menjadi penurunan
terminal negatif. Elektron bergerak dari elektrod
zink, Zn (terminal negatif) ke elektrod platinum, Pt Nilai E0 Ag lebih positif, Nilai E0 Mg lebih negatif,
(terminal positif) melalui wayar penyambung.
Ion argentum, Ag+ di Atom magnesium, Mg di
sebelah kiri ialah agen sebelah kanan ialah agen
pengoksidaan yg lebih penurunan yg lebih kuat.
kuat. Atom magnesium, Mg
Ion Ag+ lebih mudah lebih mudah melepaskan
menerima elektron & elektron & mengalami
mengalami penurunan. pengoksidaan.
Sebaliknya atom Sebaliknya ion
argentum, Ag di sebelah magnesium, Mg2+ di
kanan sukar melepaskan sebelah kirisukar
elektron. menerima elektron.
Agen Pengoksidaan & Agen Penurunan Berdasarkan
Nilai Keupayaan Elektrod Piawai
Scr ringkasnya dpt disimpulkan bahawa nilai E0 dpt
digunakan utk menentukanbahan yg akan
Jadual 1.6 menunjukkan sebahagian siri keupayaan
mengalami tindak balas pengoksidaan @ penurunan
elektrod piawai bagi sel setengah yangdisusun dlm
serta kekuatan sebagaiagen pengoksidaan @ agen
tertib meningkat nilai keupayaan elektrod piawai
penurunan seperti yg ditunjukkan pada Rajah 1.16.
drpd yg paling negatifhingga yg paling positif.
Keupayaan elektrod piawai, E0 juga dikenali sbg
keupayaan penurunan piawai. Semuapersamaan sel Molekul @ ion yg mempunyai Atom @ ion yg mempunyai
nilai keupayaan elektrod nilai keupayaan elektrod
setengah ditulis sbg penurunan.
piawai, E0 lebih positif @ piawai, E0 yg lebih negatif @
Nilai E0 ialah ukuran kecenderungan suatu bahan kurang negatif . kurang positif.
sama ada menerima @ membebaskan elektron.
Lebih cenderung menerima Lebih cenderung
elektron. membebaskan elektron.
Agen pengoksidaan + elektron ⇌ Agen penurunan
Lebih mudah mengalami tindak Lebih mudah mengalami tindak
balas penurunan. balas pengoksidaan.
Merupakan agen pengoksidaan Merupakan agen penurunan yg
yg lebih kuat. lebih kuat

8
HanimBookStore
 Katod ialah elektrod tempat penurunan berlaku. Dlm
sel kimia, terminal positif juga dikenali sbg katod.

Sel kimia juga dpt dibina dgn menggabungkan dua

sel setengah yg mempunyai nilai E0 berbeza.
Sel &iell ialah contoh sel kimia yg terdiri drpd
elektrod logam zink, Zn & elektrod logam kuprum,
Cu yg dicelupkan ke dlm larutan garam ion masing-
masing.
Dua larutan garam tersebut dihubungkan dgn
menggunakan titian garam @ diasingkandengan
pasu berliang. Apakah fungsi titian garam @ pasu
berliang tersebut?
Rajah 1.18(a) menunjukan sel &iell yg menggunakan
titian garam & Rajah 1.18(b) menunjukan sel &iell yg
1.3 Sel kimia menggunakan pasu berliang.

Sel Kimia Ringkas

Dua kepingan logam berlainan jenis yg dicelup ke

dlm elektrolit & disambung dgn wayar penyambung
Dikenali juga sbg sel voltan @ sel galvani.
Menukarkan tenaga kimia kpd tenaga elektrik
Tindak balas redoks yg berlaku dlm sel mybb
pengaliran elektron. Beza keupayaan yg dikesan Didpti di dlm sel &iell,
pada voltmeter menunjukkan arus elektrik terhasil. E0 bagi dua sel setengah ialah:

Tindak Balas Redoks dlm Sel Kimia

Rajah 1.17 menunjukkan contoh sel kimia ringkas

bagi pasangan logam Mg/Cu.
Nilai E0 magnesium adalah lebih negatif, maka Zink, Zn dgn nilai E0 yg lebih negatif ialah terminal
magnesium, Mg menjadi terminal negatif. negatif (anod). Kuprum, Cu dgn nilai E0 yg lebih
Tindak balas yg berlaku di terminal negatif ialah positif ialah terminal positif (katod).
pengoksidaan. Tindak balas yg berlaku ialah:
Nilai E0 kuprum adalah lebih positif, maka kuprum,
Cu menjadi terminal positif.
Tindak balas di terminal positif ialah suatu tindak
balas penurunan.
Elektron mengalir dari terminal negatif ke terminal
positif, manakala arus mengalir dari terminal positif Elektron mengalir dari elektrod zink, Zn ke elektrod
ke terminal negatif. kuprum, Cu melalui wayar penyambung.
Anod ialah elektrod tempat pengoksidaan berlaku. Sel kimia boleh ditulis dlm bentuk notasi sel. Anod
Dlm sel kimia, terminal negatif juga dikenali sbg ditulis di sebelah kiri notasi sel & katod di sebelah
anod. kanan notasi sel.
9
HanimBookStore
 krn terdpt ion-ion yg bebas bergerak. Ion-ion ini
boleh membawa cas. Rajah 1.21menunjukkan
elektrolit di dlm leburan & larutan akueus
terkandung ion-ion yg bebas bergerak.
Asetamida, CH3CONH2 & glukosa, C6H12O6 tdk boleh
mengkonduksi elektrik dlm keadaan lebur @ larutan
akueus krn wujud sbg molekul & tdk terdpt ion-ion
yg bebas bergerak. Tdk ada ion-ion yg membawa
cas.

1.4 Sel Elektrolisis

Perbandingan antara Konduktor & Elektrolit
Elektrolisis
Konduktor Elektrolit

Elektrolit & Bukan Elektrolit Bahan yg mengkonduksi

Bahan yg mengkonduksi
elektrik dlm keadaan leburan
elektrik dlm keadaan pepejal @
@ larutan akueus & mengalami
Pada tahun 1834, Michael Faraday ahli sains Inggeris leburan tetapi tdk mengalami
perubahan kimia
telah mengemukakan Hukum Faraday. Beliau perubahan kimia.
menamakan bahan kimia yg mengkonduksi arus Bahan mengalirkan arus
Bahan mengalirkan arus
elektrik sbg elektrolit & yg tdk mengkonduksi arus elektrik tanpa mengalami
elektrik & mengalami
elektrik sbg bukan elektrolit. penguraian kpd juzuk unsur-
penguraian.
unsurnya.
Elektrolit ialah bahan yg dpt mengalirkan arus
elektrik dlm keadaan lebur @ larutan akueus & Dpt mengalirkan arus elektrik
Dpt mengalirkan arus elektrik
krn terdpt elektron yg bebas
mengalami perubahan kimia. krn terdpt
bergerak.
Bukan elektrolit ialah bahan yg tdk mengalirkan arus ion-ion yg bebas bergerak.
elektrik dlm semua keadaan Kekonduksian elektrik semakin
Kekonduksian elektrik semakin
berkurang apabila suhu
bertambah apabila suhu
semakin meningkat
semakin meningkat.
Contoh konduktor ialah logam
Contoh elektrolit ialah sebatian
& grafit.
ion serta asid & alkali.

Elektrolisis Sebatian Lebur

Elektrolisis ialah proses penguraian suatu sebatian dlm

keadaan lebur @ larutan akueus kpd unsur juzuknya
apabila arus elektrik mengalir melaluinya.

Apabila arus elektrik dialirkan melalui elektrolit, ion-ion

Plumbum (II) bromida, PbBr2 & natrium klorida, NaCl
ialah contoh elektrolit & merupakansebatian ion
manakala asetamida,CH& merupakan sebatian
kovalen. 3CONH2 & glukosa,C6H12O6 ialah contoh
bukan elektrolit
Leburan plumbum(II) bromida, PbBr2 & larutan
natrium klorida, NaCl boleh mengkonduksielektrik
10
HanimBookStore
bebas bergerak. Anion (ion negatif) bergerak ke anod &
kation (ion positif) bergerak ke katod.
Plumbum(II) bromida, PbBr plumbum(II), Pb2+ & ion
bromida, Br−. 2 ialah sebatian ion yg terkandung ion
Pepejal plumbum(II) bromida, PbBr2 tdk boleh
mengalirkan arus elektrik krn ion plumbum(II), Pb2+
 & ion bromida, Br− brd dlm struktur kekisi ion yg Terdpt tiga faktor yg mempengaruhi pemilihan ion
tetap & tdk bebas bergerak. utk dinyahcas pada elektrod bagielektrolisis larutan
Apabila plumbum(II) bromida, PbBr2 lebur, ion akueus, iaitu:
plumbum(II), Pb2+ & ion bromida, Br− bebas bergerak
seperti yg ditunjukkan pada Rajah 1.25. 1. Nilai Eo
Pemerhatian & inferens bagi elektrolisis leburan 2. Kepekatan larutan
plumbum(II) bromida, PbBr2 dlm Jadual 1.9dpt 3. Jenis elektrod dipakai
dijelaskan melalui carta alir pada Rajah 1.26.
Faktor pemilihan
Elektrod Ion yg dipilih utk dinyahcas
ion dinyahcas

Anion dgn nilai E0 yg lebih negatif @

kurang positif dlm siri keupayaan
Anod
elektrod piawai akan lebih mudah
dinyahcas & dioksidakan
Nilai E0
Kation dgn nilai E0 yg lebih positif @
kurang negatif dlm siri keupayaan
Katod
elektrod piawai akan lebih mudah
dinyahcas & diturunkan.

(i) Faktor ini hanya dipertimbangkan

utk pemilihan ion pada anod sekiranya
larutan akueus terkandung ion halida.
Anod
(ii) Ion halida yg mempunyai kepekatan
yg lebih tinggi di dlm elektrolit akan
dinyahcas pada anod walaupun nilai E0
Kepekatan larutan ion halida lebih positif.

Kation dgn nilai E0 yg lebih positif @

kurang negatif dlm siri keupayaan
Katod
elektrod piawai akan lebih mudah
dinyahcas & diturunkan.

(i) Faktor ini hanya dipertimbangkan

utk elektrod aktif (contohnya kuprum
@ argentum).

Anod (ii) Tiada anion yg dinyahcas.

(iii) Atom logam pada anod

Jenis elektrod membebaskan elektron bagi
membentuk ion logam.

Kation dgn nilai E0 yg lebih positif @

kurang negatif dlm siri keupayaan
Katod
elektrod piawai akan lebih mudah
dinyahcas & diturunkan.

Faktor-faktor yg Mempengaruhi Elektrolisis Larutan

Faktor yg Mempengaruhi Hasil Elektrolisis Larutan Akueus
Akueus
Rajah 1.28 menunjukkan anion bergerak ke anod &
Elektrolisis juga berlaku apabila arus elektrik kation bergerak ke katod semasa elektrolisis larutan
dialirkan melalui suatu larutan akueus. Di kuprum(II) sulfat, CuSO4 menggunakan elektrod karbon.
dalamlarutan akueus, selain ion drpd zat terlarut,
ion hidrogen, H+ & ion hidroksida, OH−drpd
penceraian separa air turut hadir.

11
HanimBookStore
 2. ion hidroksida, OH− dipilih utk dinyahcas pada
anod krn nilai E0 ion hidroksida, OH− kurang
positif berbanding E0 ion sulfat, SO42−.

Membandingkan Sel Kimia & Sel Elektrolisis

Sel elektrolisis Sel kimia

Jadual 1.10 menujukkan pemerhatian & inferens selepas

elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4 dijalankan
selama beberapa minit.

Persamaan

Elektrod dicelup dlm elektrolit

Tindak balas pengoksidaan pada anod
Tindak balas penurunan pada katod
Elektron mengalir dari anod ke katod melalui wayar penyambung

Perbezaan
Pasangan logam sama jenis Tenaga kimia ke tenaga elektrik
Tenaga elektrik ke tenaga
Pasangan logam berlainan jenis
kimia
Anod disambung kpd terminal
positif bateri & katod Terminal negatif ialah anod &
disambung kpd terminal terminal positif ialah katod
negatif bateri

Warna biru larutan kuprum Warna biru larutan kuprum(II)

(II) sulfat, CuSO4 tdk berubah sulfat, CuSO4 semakin pudar

Penyaduran & Penulenan Logam

Penyaduran Logam

Penyaduran logam scr elektrolisis dilakukan

denganobjek yg hendak disadur dijadikan katod,
logampenyadur dijadikan anod & menggunakan
larutan akueus yg terkandung ion logam penyadur.
Misalnya, penyaduran cincin besi dgn logamkuprum,
Cu. Anod kuprum mengion menjadi ion kuprum(II),
Cu2+.

Cu(p) → Cu2+(ak) + 2e−

Ion kuprum(II), Cu2+ bergerak ke katod, dinyahcas &

terenap lalu membentuk lapisan nipis kuprum, Cu di
Dlm elektrolisis larutan akueus kuprum(II) sulfat, atas cincin besi.
CuSO4, Cu2+(ak) + 2e− → Cu(p)

1. ion kuprum (II), Cu2+ dipilih utk dinyahcas pada
katod krn nilai E0 ion kuprum(II), Cu2+lebih
positif berbanding E0 ion hidrogen, H+.
Warna biru larutan kuprum(II) sulfat, CuSO4tidak
berubah krn kepekatan ion kuprum(II),Cu2+ tdk
berubah. Kadar atom kuprum, Cumengion pada
anod adalah sama dgn kadar ion kuprum(II), Cu2+
dinyahcas pada katod.

12
HanimBookStore
 Penulenan Logam
Elektrolisis Bagi logam yg lebih reaktif drpd karbon
Logam kuprum @ juga dikenali sbg tembaga ialah
Penurunan oleh karbon Bagi logam yg kurang reaktif drpd
mineral& unsur penting utk kehidupan seharian kita.
karbon
Logam kuprumialah logam perindustrian utama krn
sifat-sifat kemuluran,kebolehtempaan,
kekonduksian elektrik & haba serta tahan terhadap Pengekstrakan Logam drpd Bijihnya Melalui Proses
kakisan. Elektrolisis
Logam kuprum yg digunakan dlm pendawaian
elektrik mesti 99.99% tulen. Ketulenan logam Logam reaktif seperti aluminium, Al dpt diekstrak
kuprum yg diekstrak melaluiproses peleburan drpd bijihnya dgn menggunakan kaedah elektrolisis.
bijihnya adalah dlm lingkungan 99.5%. Perbezaan Dlm pengekstrakan aluminium, Al, bijih aluminium
ketulenan kuprum itu walaupun sedikit akan
@ bauksit ditulenkan terlebih dahulu utk mendptkan
menjejaskan kekonduksian elektrik. Utk memastikan
aluminium oksida, Al2O3 yg akan dileburkan bagi
bahawa logam kuprum itu tulen, maka penulenan
logam melalui proses elektrolisis dilakukan. membolehkan elektrolisis leburan dijalankan.
Penulenan kuprum scr elektrolisis dilakukan dgn Takat lebur aluminium oksida, Al2O3 yg mencecah
kepingannipis kuprum tulen dijadikan katod, kuprum 2000°C menjadikan proses peleburan menggunakan
tdk tulen dijadikananod & menggunakan larutan tenaga yg sangat tinggi. Bagi mengatasi masalah ini,
akueus garam kuprum seperti kuprum(II) nitrat, kriolit, Na3 AlF6 dilebur bersama aluminium oksida,
Cu(NO3)2 sbg elektrolit. Al2O3 bagi merendahkan suhu peleburan.
Anod kuprum tdk tulen mengion membentuk ion Mari kita teliti Rajah 1.37 utk memahami proses
kuprum (II),Cu2+. Kuprum larut utk menjadi ion pengekstrakan aluminium, Al menggunakan
kuprum(II), Cu2+ & bendasing terhimpun di bawah elektrolisis.
anod kuprum tdk tulen. Anod semakin nipis.

Cu(p) → Cu2+(ak) + 2e−

Pada katod kuprum tulen, ion kuprum(II), Cu2+

dinyahcas membentuk atom kuprum, Cu. Pepejal
kuprum dienapkan & katod kuprum tulen semakin
tebal.

Cu2+(ak) + 2e− → Cu(p)

1.5 Pengekstrakan logam drpd Bijihnya

Pengekstrakan Logam

Logam biasanya wujud sbg sebatian @

bercampurdengan bahan lain seperti batu & tanah.
Sebatian yg terkandung logam juga dikenali sbg bijih
@ mineral & wujud sbg logam oksida, logam
sulfida@ logam karbonat. Rajah 1.36 menunjukkan
logam & bijih yg ditemui scr semula jadi. Leburan aluminium akan tenggelam di lapisanbawah
Logam tdk reaktif seperti emas & perak tdk perlu krn lebih tumpat & dialirkan keluar melalui satu
diekstrak krn wujud sbg logamunsur. Logam reaktif saluran khas.
seperti ferum & aluminium memerlukan cara yg Keseluruhan proses pengekstrakan aluminium
tertentu bagi pengekstrakan logam drpd bijih menggunakan tenaga elektrik yg sangat tinggi.
masing-masing. Gas karbon dioksida, CO2 turut dihasilkan semasa
Cara pengektrakan logam reaktif adalah berdasarkan proses elektrolisis leburan aluminium oksida, Al2O3
kedudukan logam dlm siri kereaktifan logam. Dua yg dpt memberikan kesan negatif kpd alam sekitar.
cara yg biasa digunakan utk mengekstrak logam
drpd bijih masing-masing ialah:

13
HanimBookStore
 Selain itu, proses penulenan bauksit turut
menghasilkan sisa bauksit dlm bentuk enapcemar
merah yg bersifat toksik.
Sbg pengguna, kita perlu mengitar semula
aluminium bagi mengurangkan kesan pencemaran
terhadap alam sekitar.

Pengekstrakan Logam drpd Bijihnya Melalui Proses

Penurunan oleh Karbon

Logam besi yg kurang reaktif berbanding

dengankarbon dpt diekstrak melalui proses
penurunan oleh karbon. Proses ini dijalankan di dlm
relau bagasdengan memanaskan bijih besi @
hematit (Fe2O3) bersama dgn arang kok, C & batu
kapur, CaCO3
Terdpt beberapa tindak balas penting yg terlibat dlm
proses pengekstrakan ini.

Pengekstrakan Menggunakan Logam yg Lebih Reaktif

Logam yg lebih reaktif mampu utk

mengekstraklogam yg kurang reaktif drpd logam
oksi&ya apabila dipanaskan bersama-sama. Tindak
balas ini membebaskan haba yg tinggi sehingga
mampu menghasilkan logam dlm bentuk leburan.
Sbg contohnya dlm tindak balas termit, serbuk
aluminium, Al dipanaskan bersama-sama dgn serbuk
ferum (III) oksida, Fe2O3. Aluminium, Al yg lebih
reaktif menurunkan ferum(III) oksida, Fe2O3 utk
menghasilkan leburan besi. Tindak balas ini sangat
berguna utk menghasilkan leburan besi dlm kuantiti
yg kecil bagi mengimpal landasan kereta api.
Persamaan tindak balas termit ini adalah seperti yg
berikut: Fe2O3 (p) + 2Al(p) → Al2O3 (p) + 2Fe(ce)
Beberapa logam seperti kromium, Cr & titanium, Ti
turut dpt diekstrak drpd oksidalogam masing-masing
menggunakan penurunan oleh logam yg lebih
reaktif.
Kaedah pengekstrakan logam adalah berbeza
bergantung kpd kereaktifan logam yanghendak
diekstrak. Rajah 1.39 menunjukkan siri kereaktifan
logam dpt membantu kita dalammenentukan cara
terbaik utk mengekstrak logam drpd bijihnya.

14
HanimBookStore

1.6 Pengaratan
Pengaratan besi ialah proseskimia yg berlaku apabila
besi yg terdedah kpd oksigen & air mengalami tindak
balas redoks.
Pengaratan besi ialah kakisan logam yg berlaku pada
besi. Apabila logam besi mengalami pengaratan,
lapisan oksida besi yg berwarna perang terbentuk
pada permukaan besi; bersifat mudah retak & telap.
Oleh itu pengaratan berlaku scr berterusan &
merosakkan struktur besi.
Selain pengaratan besi, kakisan juga dpt berlaku
pada logam lain. Sbg contohnya padabarangan yg
dibuat drpd perak (argentum) & gangsa yg
merupakan aloi kuprum.
Kakisan logam ialah tindak balas redoks, iaitu logam
dioksidakan scr spontan apabila atomlogam
membebaskan elektron membentuk ion logam.
M → Mn+ + ne−
Scr umumnya, semakin elektropositif suatu logam,
semakin mudah logam terkakis. Sbg contohnya,
kakisan logam besi lebih cepat drpd logam kuprum.
Pengaratan besi berlaku apabilabesi terkakis akibat
kehadiran air & oksigen.
15
HanimBookStore
Pengaratan besi ialah tindak balasredoks apabila
oksigen bertindak sbg agen pengoksidaan,sementara
besi bertindak sbg agen penurunan.
Rajah 1.41 menunjukkan mekanisme pengaratan
besi.
Berdasarkan Rajah 1.41, apabilabesi bersentuh dgn
air & terdedah kpd oksigen, sel kimia ringkas
terbentuk.
1. Permukaan besi di bahagian tengah titisan air
berkepekatan oksigen yg lebih rendahmenjadi
anod (terminal negatif). Atom ferum, Fe
melepaskan elektron & mengalamipengoksidaan
utk membentuk ion ferum(II), Fe2+
Setengah persamaan pengoksidaan pada anod:
2. Elektron mengalir melalui besi kpd hujung titisan
air, iaitu kepekatan oksigen di situ adalah lebih
tinggi. Permukaan besi di bahagian ini menjadi
katod(terminal positif), apabila penurunan
berlaku.
3. Oksigen, O2 yg larut di dlm air menerima
elektron & mengalami penurunan utk
membentuk ion hidroksida, OH−. Setengah
persamaan penurunan pada katod:
4. Ion ferum(II), Fe2+ yg dihasilkan bertindak balas
dgn ion hidroksida, OH− utk membentuk
ferum(II) hidroksida, Fe(OH)2.
Ion ferum(II), Fe2+ berwarna hijau tetapi karat
berwarna perang krn ferum(II) hidroksida, Fe(OH)2
mengalami pengoksidaan yg berterusan oleh
oksigen utk membentuk ferum(III) oksida terhidrat,
Fe2O3 . xH2O (karat). x ialah integer yg mempunyai
nilai yg pelbagai.
Ferum(III) oksida, Fe2O3 @ karat adalah rapuh, telap
& tdk melekat dgn kuat. Oleh itu,air & oksigen dpt
meresap pada logam besi yg brd di bawahnya. Besi
akan mengalamipengaratan yg berterusan.
 Pengaratan besi berlaku lebih cepat dgn kehadiran
asid @ garam krn apabila bahan bahan ini melarut di
dlm air, larutan menjadi elektrolit yg lebih baik.
Elektrolit akanmeningkatkan kekonduksian arus
elektrik bagi air.
Besi dlm bentuk keluli digunakan denganmeluas dlm
bahan binaan. Contohnyabesi digunakan utk
membuat kenderaan,bangunan, jambatan &
landasan kereta api. Bagaimanapun pengaratan
akan mybb strukur besi semakin lemah.
16
HanimBookStore
Pencegahan Pengaratan Besi
1. Penggunaan Permukaan Perlindungan. Kaedah ini
menghalang besi drpd bersentuh dgn air & oksigen.
Cat, gris & lapisan plastik
Cat utk pagar, kereta & jambatan.
Minyak @ gris pada enjin kereta.
Lapisan plastik pada dawai pagar.
Menggunakan logam lain
Penggalvanian. Besi @ keluli disadur dgn
zink yg nipis. Zink membentuk lapisan zink
oksida yangbersifat keras, kuat, tdk telap &
melindungi logam besi.
Penyaduran timah (stanum). Kepingan
keluli disadur dgn stanum yg sangat nipis.
Stanum membentuk lapisan perlindungan
oksida.
Penyaduran kromium. Digunakan pada
bumper kereta, basikal & barang-barang
hiasan.
2. Perlindungan Logam Korban. Besi disambung pada
logam yg lebih elektropositif seperti magnesium &
zink.
Apabila besi disambung pada logam yg lebih
elektropositif, logam yg lebih elektropositif
terkakis maka pengaratan besi dpt dicegah.
Logam yg lebih elektropositif menjadi logam
korban.
3. Pengaloian. Dlm keluli nirkarat, besi dialoikan dgn
karbon, kromium & nikel
Kromium & nikel membentuk lapisan
perlindungan oksida yg tahan kakisan serta
membentuk lapisan yg berkilat. Lapisan oksida
terbentuk melindungi besi drpd terdedah kpd air
& oksigen. Keadaan ini dpt mencegah
pengaratan. Keluli nirkarat banyak digunakan
dlm alatan pembedahan & perkakas dapur.
BAB 2 SEBATIAN KARBON

2.1 Jenis-Jenis sebatian karbon

Sebatian karbon ialah sebatian yg terkandung karbon

sbg unsur juzuknya.

Terdpt dua jenis sebatian karbon:

Sumber Hidrokarbon
1. Sebatian organik.
2. Sebatian tak organik.
Sumber utama hidrokarbon ialah petroleum @
minyak mentah.
Petroleum terbentuk drpd hasil pereputan
tumbuhan & haiwan yg telah mati di dasar laut
berjuta-juta tahun dahulu.
Petroleum ialah campuran hidrokarbon sama ada yg
ringkas @ yg berantai panjang.
Petroleum tdk dpt digunakan sebelum diproses.
Petroleum perlu diasingkan kpd pecahannya
sebelum dpt digunakan melalui proses penapisan.
Dua peringkat dlm penapisan minyak, iaitu
Hidrokarbon & Bukan Hidrokarbon penyulingan berperingkat & peretakan.

Sebatian organik terbahagi kpd hidrokarbon & Penyulingan berperingkat Peretakan

bukan hidrokarbon
Hidrokarbon
Sebatian organik yg
terkandung hidrogen &
karbon sahaja.
Pecahan hidrokarbon dlm Hidrokarbon berantai
Bukan Hidrokarbon petroleum diasingkan pada panjang dipecahkan kpd
suhu berlainan mengikut molekul yg lebih kecil pada
Sebatian organik yg
saiz hidrokarbon. suhu tinggi & bermangkin.
terkandung karbon &
hidrogen serta unsur lain
seperti oksigen, nitrogen,
fosforus @ halogen. Penyulingan Berperingkat

Semasa proses penyulingan berperingkat, petroleum

dipanaskan & dialirkan ke menara pemeringkat
seperti yg ditunjukkan pada Rajah 2.2.
Pecahan dlm petroleum dpt diasingkan krn setiap
pecahanhidrokarbon mempunyai takat didih yg
tersendiri.
Hidrokarbon dgn takat didih yg lebih rendah meruap
terlebih dahulu, naik ke bahagian atas menara lalu
dikondensasikan & diasingkan.
Hidrokarbon dikelaskan kpd hidrokarbon tepu & Hidrokarbon dgn takat didih yg lebih tinggi akan
hidrokarbon tak tepu berdasarkan jenis ikatan terkumpul di bahagian bawah menara &
kovalen. dikondensasikan sbg cecair.
Dua kegunaan utama pecahan hidrokarbon yg
Hidrokarbon tepu Hidrokarbon tak tepu diperoleh drpd penyulingan berperingkat, iaitu:
a. Digunakan sbg bahan api.
Hidrokarbon yg mempunyai b. Sbg bahan mentah dlm industri petrokimia.
Hidrokarbon yg mempunyai
sekurang-kurangnya satu
hanya ikatan tunggal antara
ikatan ganda dua @ ganda
atom karbon.
tiga antara atom karbon.

17
HanimBookStore

Peretakan
Peretakan ialah proses hidrokarbon rantai panjang
dipecahkan kpd hidrokarbon yanglebih kecil.
Dlm proses peretakan, pecahan hidrokarbon
molekul besar dipanaskan pada suhu & tekanan
tinggi.
Mangkin campuran aluminium oksida, Al2O3 &
silikon(IV) oksida, SiO2 biasanya digunakanutk
meningkatkan kadar tindak balas.
Proses peretakan menghasilkan:
1. Hidrokarbon yg lebih kecil seperti petrol yg
digunakan sbg bahan api.
2. Hidrokarbon alkena & alkana rantai lebih
pendek yg digunakan sbg bahan mentahdalam
penghasilan polimer, ubat, detergen, pelarut,
baja & banyak produk yg berguna.
Permintaan terhadap hidrokarbon bersaiz kecil
adalah lebih tinggi krn lebih mudah terbakar &
digunakan sbg bahan api.
Pengasingan pecahan petroleum scr penyulingan
berperingkat tdk dpt memenuhi permintaan yg
tinggi terhadap hidrokarbon bersaiz kecil. Rajah 2.3
menunjukkan contoh tindak balas peretakan
hidrokarbon rantai panjang
18
HanimBookStore
Sumber alternatif hidrokarbon
Saintis meramalkan kebanyakan rizab petroleum
dlm bumi akan habis dlm masa 100 tahun jika
digunakan pada kadar sekarang. Oleh itu, langkah
proaktif & berkesan amat diperlukan utk
menghasilkan sumber alternatif bagi menggantikan
petroleum.
Sumber alternatif hidrokarbon merujuk kpd sumber
tenaga selain bahan api fosil yg tdk dpt diperbaharu.
Biojisim ialah bahan organik drpd tumbuhan &
haiwan. Biojisim terkandung tenaga yg tersimpan
drpd matahari.
Sumber alternatif ini ialah sumber yg diperbaharu.
Sumber tenaga alternatif boleh dihasilkan melalui
pelbagai proses kimia yg bersumberkan biojisim.
2.2 Siri Homolog
Terdpt berjuta-juta sebatian organik yg diketahui.
Utk mengkaji sifat fizik & tindak balas kimia,
sebatian organik dikelaskan kpd kumpulan sebatian-
sebatian yg dipanggil siri homolog.
Siri homolog mempunyai ciri-ciri yg berikut:
 Siri homolog yg akan dipelajari ialah alkana, alkena,
alkuna, alkohol, asid karboksilik & ester seperti yg
ditunjukkan dlm Jadual 2.3.

Alkana

Formula Molekul, Formula Struktur & Penamaan Ahli-

ahli Siri Homolog

Formula molekul ialah formula kimia yg

menunjukkan bilangan sebenar atom bagi unsur yg
terdpt dlm suatu molekul.
Formula struktur menunjukkan jenis ikatan & cara
atom-atom dlm suatu molekul terikat antara satu
sama lain. Contoh:

Nama ahli setiap siri homolog yg berantai lurus mengikut

sistem penamaan IUPAC terdiri
drpd dua komponen, iaitu:

Nama induk Akhiran

Mewakili bilangan atom Mewakili siri homolog
karbon pada rantai paling Wujud ikatan kovalen tunggal
panjang Hidrokarbon Tepu
antara atom karbon.

Ikatan kovalen tunggal antara atom

Kumpulan Berfungsi
karbon,
Formula Am CnH2n+2 , n = 1,2,3...

19
HanimBookStore
 Alkena Alkohol

Hidrokarbon Tak Wujud ikatan kovalen ganda dua

Tepu antara atom karbon.
Ikatan ganda dua antara atom
Kumpulan Berfungsi
karbon,
Formula Am CnH2n , n = 2,3...

Alkuna Bukan Terkandung atom karbon, hidrogen &

Hidrokarbon oksigen.

Kumpulan
Kumpulan hidroksil, OH
Berfungsi
Formula Am CnH2n+1OH, n = 1,2,3...

Asid Karboksilik

Hidrokarbon Wujud ikatan kovalen ganda tiga antara

Tak Tepu atom karbon.
Kumpulan
Ikatan ganda tiga antara atom karbon,
Berfungsi
Formula Am CnH2n-2 , n= 2,3...

Bukan Terkandung atom karbon, hidrogen &

Hidrokarbon oksigen.

Kumpulan Kumpulan karboksil,

Berfungsi

Formula Am CnH2n+1COOH, n = 0,1,2,3...

20
HanimBookStore
 Menghuraikan Sifat Fizik utk Sebatian dlm Suatu Siri Walaupun alkana tdk bertindak balas dgn
Homolog kebanyakan bahan kimia, alkana mengalami dua
jenis tindak balas, iaitu:
Sifat Fizik Alkana, Alkena & Alkuna
Ahli siri homolog alkana, alkena & alkuna terdiri 1. Pembakaran
drpd molekul yg neutral. 2. Penukargantian
Alkana, alkena & alkuna mempunyai sifat fizik
sebatian kovalen seperti yg ditunjukkan pada
Rajah 2.6 1. Tindak Balas Pembakaran

Alkana terbakar dgn lengkap dlm oksigen, O2

berlebihan lalu menghasilkan karbon dioksida, CO2
& air, H2O. Sbg contoh, pembakaran lengkap
metana, CH4 dlm oksigen, O2 berlebihan berlaku
seperti yg berikut:

Sifat Fizik Alkohol & Asid Karboksilik

Alkana melalui pembakaran yg tdk lengkap apabila
bekalan oksigen, O2 terhad @ tdk mencukupi.
Alkohol & asid karboksilik ialah sebatian organik
Pembakaran alkana yg tdk lengkap menghasilkan
bukan hidrokarbon yg terkandung unsur karbon,
zarah karbon, C (dlm bentuk jelaga), gas karbon
hidrogen & oksigen.
monoksida, CO yg beracun & air, H2O. Contoh
Takat didih alkohol & asid karboksilik secara
pembakarantidak lengkap metana, CH4 berlaku
relatifnya lebih tinggi drpd alkena yg sepadan.
seperti yg berikut:
Keterlarutan alkohol & asid karboksilik dlm air
berkurang apabila saiz molekul bertambah.
Jadual 2.12 menunjukkan sifat fizik alkohol & asid
karboksilik

Pembakaran alkana membebaskan kuantiti haba yg

banyak. Oleh itu, alkana sesuai dijadikan bahan api.
Alkana yg mempunyai atom karbon, C lebih banyak
terbakar bilangan dgn nyalaan lebih berjelaga.

2. Tindak Balas Penukargantian

Alkana mengalami tindak balas penukargantian dgn

2.3 Sifat kimia & saling pertukaran Sebatian antara siri
halogen seperti klorin, Cl2 & bromin, Br2 di bawah
homolog
sinaran cahaya matahari @ sinaran ultra-ungu (UV).

Sifat Kimia Alkana Tindak balas penukargantian berlaku apabila setiap

atom hidrogen, H dlm molekul alkana digantikan satu
demi satu oleh atom-atom halogen sehingga semua
Alkana ialah hidrokarbon tepu yg hanya mempunyai
atom hidrogen, H digantikan.
ikatan kovalen tunggal, C C & C H.
Alkana tdk reaktif kerana ikatan C C & C H yg kuat
dlm molekul memerlukan tenaga yg banyak utk Cahaya matahari @ sinaran UV diperlukan utk
diputuskan. memutuskan ikatan kovalen dlm molekul halogen
seperti klorin, Cl2 utk menghasilkan atom klorin, Cl.

21
HanimBookStore
Contoh: 2. Tindak Balas Penambahan
Apabila gas metana, CH4 bertindak balas dgn gas
klorin, Cl2 berlebihan di bawah cahaya matahari, Oleh sebab alkena ialah hidrokarbon tak tepu, maka
pelbagai molekul hasil tindak balas yg telah alkena melalui tindak balas penambahan.
mengalami penukargantian terbentuk.
Persamaan tindak balas yg berikut menunjukkan
cara atom klorin, Cl drpd molekul klorin, Cl2
menggantikan atom hidrogen, H peringkat demi
peringkat drpd molekul metana, CH4 sehingga
molekul tetraklorometana CCl4 terbentuk.

Lima tindak balas penambahan yg berlaku pada

alkena:

Sifat Kimia Alkena

Alkena secara kimia lebih reaktif berbanding alkana

kerana kewujudan ikatan kovalen ganda dua antara
dua atom karbon, C. Hampirsemua tindak balas
kimia alkena berlaku pada ikatan ganda dua.
Tindak balas kimia alkena ialah:
1. Pembakaran.
2. Tindak balas penambahan.
3. Tindak balas pempolimeran penambahan.

1. Tindak Balas Pembakaran

Alkena terbakar dgn lengkap dlm keadaan oksigen,

O2 berlebihan utk menghasilkan karbon dioksida,
CO2 & air, H2O. Pembakaran etena, C2H4 adalah
seperti yg berikut:

Alkena terbakar dgn tdk lengkap dlm keadaan

bekalan oksigen, O2 yg tdk mencukupiutk
membentuk zarah karbon (dlm bentuk jelaga), gas
karbon monoksida, CO yg beracun & air, H2O.
Pembakaran alkena akan menghasilkan nyalaan yg
lebih berjelaga berbanding alkana yangsepadan. Hal
ini disebabkan oleh peratus jisim karbon per molekul
lebih tinggi dlm alkena berbanding alkana.

22
HanimBookStore
 Perbandingan Antara Alkana & Alkena

Penyediaan Alkohol

Etanol, C2H5OH ialah alkohol yg paling penting &

banyak kegunaannya.
Dua kaedah penyediaan etanol:
a. Penapaian glukosa @ kanji dgn kehadiran yis.
b. Penghidratan etena, C2H4 dgn kehadiran
mangkin.

a. Penapaian Glukosa
3. Tindak Balas Pempolimeran Penambahan
Molekul alkena yg kecil mengalami tindak balas
penambahan antara satu sama lain utk membentuk
molekul rantai panjang.
Molekul-molekul alkena bergabung utk membentuk
molekul rantai panjang yg dipanggil polimer,
manakala molekul-molekul alkena yg kecil ialah unit
asas yg dipanggil monomer.
Tindak balas monomer alkena yg menjadi polimer
dipanggil pempolimeran penambahan. Contoh:
Penapaian ialah proses yis bertindak ke atas
karbohidrat (gula @ kanji) utk menghasilkan
etanol, C2H5OH & karbon dioksida, CO2 dlm
keadaan tanpa oksigen, O2.
Yis yg terkandung enzim zimase bertindak sbg
mangkin yg memecahkan gula @ kanji kpd
glukosa. Penapaian seterusnya ke atas glukosa
menghasilkan etanol, C2H5OH serta karbon
dioksida, CO2.
Persamaan kimia bagi penapaian:
Etanol, C2H5OH yg dihasilkan ditulenkan secara
penyulingan berperingkat.

b. Penghidratan Etena

Etena, C2H4 bertindak balas dgn stim (H2O)

pada suhu 300 °C & tekanan 60 atm dlm
kehadiran asid fosforik, H3PO4 sbg mangkin.

23
HanimBookStore
 Sifat Kimia Alkohol
Semua alkohol mempunyai sifat-sifat kimia yg sama
kerana kehadiran kumpulan hidroksil, OH sbg
kumpulan berfungsi. Tindak balas kimia yg penting
bagi alkohol iaitu:
1. Pembakaran
2. Pengoksidaan
3. Pendehidratan
1. Tindak Balas Pembakaran
Alkohol terbakar dlm bekalan oksigen, O2 yg
berlebihan utk menghasilkan karbondioksida,
CO2 & air, H2O.
Alkohol mudah terbakar dgn nyalaan biru & tdk
menghasilkan jelaga.
Contoh:
Pembakaran etanol, C2H5OH membebaskan
kuantiti haba yg banyak.
Etanol, C2H5OH sesuai digunakan sbg bahan api
utk roket.
2. Tindak Balas Pengoksidaan
3. Tindak Balas Pendehidratan
Pendehidratan alkohol melibatkan penyingkiran
molekul air drpd setiap molekul alkoholutk
menghasilkan alkena yg sepadan.
24
HanimBookStore
Molekul air disingkirkan apabila wap alkohol
dialirkan ke atas mangkin yg telah dipanaskan
dgn kuat seperti serpihan porselin, aluminium
oksida, alumina @ asid sulfurik pekat.
Alkena yg terhasil drpd pendehidratan alkohol
mempunyai ciri-ciri yg berikut;
1. terbakar dgn nyalaan kuning berjelaga,
2. menyahwarnakan warna perang air bromin, Br2
kpd tanpa warna, &
3. menyahwarnakan warna ungu larutan kalium
manganat (VII) berasid, KMnO4 kpd tanpa
warna.
Sifat Kimia Ahli Siri Homolog Alkohol yg Lain
Semua ahli siri homolog alkohol mempunyai
kumpulan berfungsi hidroksil OH yg sama seperti
etanol, C2H5OH.
Oleh itu, ahli yg lain dlm siri homolog juga
mengalami pembakaran, pengoksidaan &
pendehidratan.
Sifat Kimia Asid Karboksilik
Asid karboksilik dpt disediakan melalui
pengoksidaan alkohol
Asid etanoik, CH3COOH disediakan melalui tindak
balas pengoksidaan etanol, C2H5OH oleh agen
pengoksidaan seperti larutan kalium manganat(VII)
berasid, KMnO4 @ larutan kalium dikromat(VI)
berasid, K2Cr2O7 secara refluks seperti yg
ditunjukkan pada Rajah 2.15.
 Sifat Kimia Ahli Siri Homolog Asid Karboksilik yg Lain

Semua ahli siri homolog asid karboksilik mempunyai

kumpulan berfungsi yg sama dgn asid etanoik,
CH3COOH, iaitu karboksil, COOH
Oleh itu, asid karboksilik yg lain menunjukkan sifat
kimia yg sama dgn asid etanoik, CH3COOH.

Ester

Ester terhasil apabila asid karboksilik bertindak balas

dgn alkohol seperti yg telah dipelajari dlm sifat kimia
alkohol:
Asid karboksilik + Alkohol → Ester + Air

Sifat kimia asid karboksilik dipelajari melalui tindak

balas kimia asid etanoik, CH3COOH.
Sifat kimia asid karboksilik ditentukan oleh
kumpulan berfungsi karboksil, COOH
Dua tindak balas kimia penting asid karboksilik:

1. Tindak balas sbg asid.

2. Tindak balas dgn alkohol.

1. Tindak Balas Kimia Asid Etanoik, CH3COOH

Penamaan Ester

Penamaan ester berasal drpd bahagian alkohol &

bahagian asid karboksilik.
2. Tindak Balas dgn Alkohol

Etil etanoat, CH3COOC2H5 ialah cecair tanpa warna

yg mempunyai bau manis buah-buahan & tdk larut
di dlm air. Etil etanoat, CH3COOC2H5 terapung
membentuk satu lapisan pada permukaan air.
Asid sulfurik pekat, H2SO4 ialah mangkin dlm tindak
balas pengesteran.
25
HanimBookStore
 Isomer-isomer menunjukkan:
a. Sifat kimia yg sama kerana setiap isomer
mempunyai kumpulan berfungsi yg sama
b. Sifat fizik seperti takat lebur & takat didih adalah
berbeza. Semakin banyak cabang, semakin
rendah takat lebur & takat didih.

Sifat Fizik Ester Secara umumnya, bilangan isomer suatu molekul

semakin bertambah dgn pertambahan bilangan
atom karbon dlm molekulnya.

Langkah-langkah Melukis Isomer

1. Bagi melukis isomer utk alkana, mulakan dgn

2. Bagi melukis isomer utk alkena & alkuna:
2.4 Isomer & penamaan mengikut IUPAC
Keisomeran struktur
Keisomeran struktur ialah fenomena suatu sebatian
yg mempunyai formula molekul sama tetapi dua @
lebih formula struktur yg berbeza.
menyambung atom karbon dlm bentuk rantai lurus
diikuti dgn rantai bercabang.
a. Mulakan dgn formula struktur rantai lurus &
tukar kedudukan ikatan ganda dua @ ikatan
ganda tiga pada kedudukan karbon yg berbeza.
b. Seterusnya, lukis formula struktur dgn rantai
bercabang drpd setiap rantai lurus yg
mempunyai kedudukan ikatan ganda dua @
ganda tiga yg berbeza.

Isomer ialah molekul yg mempunyai formula molekul Penamaan Isomer Mengikut Sistem Penamaaan IUPAC
yg sama tetapi formula struktur yg berbeza.

Keisomeran struktur dpt berlaku dgn beberapa cara:

a. Keisomeran rantai Isomer-isomer mempunyai
susunan rantai karbon yg berbeza, iaitu rantai
lurus @ rantai bercabang.
b. Keisomeran kedudukan Isomer-isomer ini
mempunyai kedudukan kumpulan berfungsi yg
berbeza pada rantai karbon yg sama.

Rajah 2.19 menunjukkan contoh keisomeran

struktur pada butana, C4H10 & butena, C4H8.

26
HanimBookStore
 Langkah-langkah Penamaan Isomer Mengikut Sistem Isomer-isomer utk Alkohol
Penamaan IUPAC
Isomer dlm siri homolog alkohol bermula dgn
molekul yg mempunyai tiga atom karbon.
Sama seperti alkena & alkuna, keisomeran dlm
alkohol terdiri drpd isomer rantai danjuga isomer
kedudukan (kedudukan kumpulan berfungsi
hidroksil, OH yg berbeza).
Jadual 2.17 menunjukkan isomer-isomer propanol,
C3H7OH & butanol, C4H9OH.

Kegunaan Siri Homolog dlm Kehidupan Seharian

Kegunaan Alkana & Alkena

Alkana mempunyai haba pembakaran yg tinggi. Oleh

itu, kegunaan utama alkana adalah sbg bahan api &
bahan mentah dlm industri petrokimia.
Alkena juga digunakan sbg bahan mentah
dalamindustri petrokimia.
Rajah 2.21 menunjukkan contoh kegunaan ahli
sirihomolog alkana & alkena.

27
HanimBookStore
 Kegunaan Alkohol
Alkohol mempunyai sifat fizik yg membolehkannya
sesuai digunakan dlm penghasilan bahan utk
kegunaan dlm kehidupan seharian. Etanol ialah
alkohol yg digunakan secara meluas. Rajah 2.22
menunjukkan pelbagai kegunaan alkohol.
Asid karboksilik juga digunakan utk menghasilkan
polimer iaitu poliester seperti terilena serta
poliamida seperti nilon.
Kegunaan Ester
Ester dgn molekul kecil bersifat mudah meruap &
berbau wangi sesuai digunakan utkpenyediaan
kosmetik & minyak wangi. Ester juga digunakan sbg
perisa makanan.
Ester etil etanoat, CH3COOC2H5 digunakansebagai
pelarut sebatian organik dlm losyen,varnis kuku,
lakuer & gam.
Minyak & lemak ialah sejenis ester yangterbentuk
antara asid lemak & gliserol yg digunakan dlm
pembuatan sabun.
Poliester ialah polimer utk penghasilan fabrik
sintetik.

Kesan Penyalahgunaan Alkohol

Mengakibatkan ketagihan serta gangguan mental

seperti kemurungan & psikosis.
Kecacatan bayi yg dikandung jika diambil oleh ibu
mengandung
Mybb sirosis hati & kegagalan fungsi hati, kegagalan
jantung, gastritis, ulser, radang pankreas serta kanser
saluran mulut & tekak.
Mabuk, alkohol melemahkan fungsi otak & gerak balas
fizikal menjadi perlahan. Pemandu mabuk mengakibatkan
kemalangan jalan raya.

Kegunaan Asid Karboksilik

Asid karboksilik yg paling penting ialah asid etanoik,

CH3COOH yg banyak digunakan sbg:
a. Bahan pengawet makanan dlm sos cili & tomato
serta perisa makanan.
b. Bahan mentah bersama dgn bahan kimia lain utk
menghasilkan pewarna, cat, racun serangga &
plastik.

Asid metanoik, HCOOH digunakan dlm industri getah

utk pembekuan lateks.
Asid lemak merupakan asid karboksilik rantai
panjang yg digunakan utk membuat sabun.

28
HanimBookStore
BAB 3 TERMOKIMIA
3.1 Perubahan haba dlm tindak balas
Tindak Balas Eksotermik & Endotermik
Terdpt perubahan tenaga apabila tindak balas kimia
berlaku & lazimnya melibatkan tenaga haba. Semasa
tindak balas kimia berlaku, tenaga haba, sama ada
dibebaskan ataupun diserap
Gambar Rajah Aras Tenaga
Haba yg dibebaskan @ diserap semasa tindak balas
kimia dinamakan haba tindak balas & diberi simbol
ΔH. Unit bagi haba tindak balas ialah kJ mol−1.
Apabila haba dibebaskan ke persekitaran dlm tindak
balas kimia,ΔHbertanda negatif manakala ΔH
bertanda positif utk tindak balas kimia yg menyerap
haba drpd persekitaran.
Perubahan tenaga dlm tindak balas kimia dpt
ditunjukkan dgn gambar rajah aras tenaga. Gambar
rajah aras tenaga menunjukkan perbezaan
kandungan tenaga haba antara bahan tindak balas &
hasil tindak balas.
Persamaan termokimia yg berikut menunjukkan satu
contoh tindak balas eksotermik manakala
Rajah 3.1 menunjukkan gambar rajah aras tenaga bagi
tindak balas tersebut.
29
HanimBookStore
Persamaan termokimia yg berikut menunjukkan satu
contoh tindak balas endotermik
manakala Rajah 3.2 menunjukkan gambar rajah aras
tenaga bagi tindak balas tersebut.
Perubahan Tenaga Semasa Pemutusan & Pembentukan
Ikatan
Semasa tindak balas kimia, ikatan kimia dlm bahan
tindak balas diputuskan & ikatan baru dlm hasil
tindak balas terbentuk. Berdasarkan Jadual 3.1,
perubahan tenaga utk tindak balas antara hidrogen,
H2 & klorin, Cl2 menghasilkan hidrogen klorida, HCl
ditunjukkan pada Rajah 3.3.
Dlm tindak balas eksotermik, tenaga haba yg
dibebaskan semasa pembentukan ikatan dlm hasil
tindak balas lebih besar berbanding tenaga haba yg
diserap utk memutuskan ikatan dlm bahan tindak
balas.
Dlm tindak balas endotermik, tenaga haba yg
diserap utk memutuskan ikatan dlm bahan tindak
balas lebih besar berbanding tenaga haba yg
dibebaskan semasa pembentukan ikatan dlm hasil
tindak balas.
 Berdasarkan persamaan termokimia, 42 kJ haba
3.2 Haba tindak balas dibebaskan apabila 1 mol mendakan barium sulfat,
BaSO4 terbentuk. Oleh itu, haba pemendakan
Haba tindak balas barium sulfat, BaSO4 ialah -42 kJ mol−1.
Haba Pemendakan
Haba Penyesaran
Haba Peneutralan
Haba Pembakaran

Haba tindak balas dpt ditentukan melalui

eksperimen dgn menentukan perubahan suhu
semasa sesuatu tindak balas berlaku. Nilai
perubahan suhu yg diperoleh digunakan utk
menghitung haba tindak balas.
Rajah 3.5 menunjukkan peta alirlangkah-langkah
penghitungan haba tindak balas:

Bilangan mol, n adalah mengikut jenis haba tindak balas

seperti yg berikut.

Kebanyakan tindak balas kimia yg dijalankan utk

menentukan haba tindak balas melibatkan larutan
akueus. Beberapa anggapan dibuat semasa
penghitungan

Haba Pemendakan

Haba pemendakan ialah perubahan haba apabila 1 mol

mendakan terbentuk drpd ion-ionnya di dlm larutan
akueus.

Persamaan termokimia pembentukan mendakan

barium sulfat, BaSO4 ialah:

Haba Penyesaran

Satu eksperimen telah dijalankan dgn memasukkan

paku besi ke dlm larutan kuprum(II) sulfat,CuSO4.
30
HanimBookStore
 Keputusan eksperimen dpt dilihat seperti dlm Rajah
3.8.
Enapan berwarna perang, iaitu kuprum, Cu
menunjukkan bahawa ferum, Fe menyesarkan
kuprum, Cu drpd larutan garamnya.
Tindak balas penyesaran juga melibatkan perubahan
haba.
Haba penyesaran ialah perubahan haba apabila satu mol
logam disesarkan drpd larutan garamnya oleh logam yg
lebih elektropositif.
Haba Peneutralan
Tindak balas peneutralan ialah tindak balas antara asid
& alkali yg menghasilkan garam & air sahaja.
Ion hidrogen, H+ drpd asid bertindak balas dgn ion
hidroksida, OH− drpd alkali utk membentuk molekul
air. Persamaan ion adalah seperti yg berikut:
31
HanimBookStore
Haba peneutralan ialah perubahan haba apabila satu
mol air terbentuk drpd tindak balas peneutralan antara
asid & alkali.
Persamaan termokimia utk tindak balas peneutralan
antara asid hidroklorik, HCl & larutan natrium
hidroksida, NaOH ialah:
Persamaan termokimia menunjukkan sebanyak 57 kJ
haba dibebaskan apabila satu mol air, H2O terbentuk
drpd peneutralan antara 1 mol asid hidroklorik, HCl
(1 mol ion hidrogen, H+) dgn 1 mol natrium
hidroksida, NaOH (1 mol ion hidroksida, OH−).
Tindak balas peneutralan dpt berlaku antara asid &
alkali dgn kekuatan berbeza seperti berikut:
a. Asid kuat dgn alkali kuat.
b. Asid lemah dgn alkali kuat.
c. Asid kuat dgn alkali lemah.
d. Asid lemah dgn alkali lemah.
Nilai teori haba penuetralan antara asid kuat dgn
alkali kuat ialah -57 kJ mol−1.
Haba peneutralan antara asid lemah dgn alkali
lemah adalah yg paling rendah:
a. Lebih banyak tenaga diperlukan utk mengionkan
kedua-dua asid lemah & alkali lemah dgn
lengkap.
b. Oleh itu, ion hidrogen, H+ & ion hidroksida, OH−
yg dihasilkan dpt bertindak balas dgn lengkap
utk menghasilkan satu mol air.
Asid hidroklorik, HCl ialah asid monoprotik manakala
asid sulfurik, H2SO4 ialah asid diprotik.
Peneutralan lengkap asid kuat diprotik dgn alkali
kuat menghasilkan dua kali ganda kuantiti haba
berbanding dgn asid kuat monoprotik.
 Satu mol asid kuat diprotik seperti asid sulfurik,
H2SO4 mengion dgn lengkap di dlm air utk
menghasilkan dua mol ion hidrogen, H+:
Dua mol ion hidrogen, H+ akan menghasilkan dua
mol air, H2O apabila bertindak balas dgn dua mol ion
hidroksida, OH−. Sebanyak 114 kJ haba dibebaskan
kerana dua mol air terbentuk.
Haba peneutralan asid sulfurik, H2SO4 dgn larutan
natrium hidroksida, NaOH masih sama iaitu -57 kJ
kerana maksud haba peneutralan adalah haba yg
dibebaskan bagi pembentukan satu mol air.
Satu mol air dihasilkan apabila menggunakan asid
monoprotik seperti asid hidroklorik, HCl @ asid
nitrik, HNO3 dgn alkali kuat, natrium hidroksida,
NaOH @ kalium hidroksida, KOH.
32
HanimBookStore
Haba Pembakaran
Pertimbangkan pembakaran lengkap metana, CH4 dlm
oksigen, O2.
Persamaan termokimia itu menunjukkan apabila
satu mol metana, CH4 terbakar dgn lengkap dlm
oksigen, O2, haba yg dibebaskan ialah 394 kJ
Haba yg dibebaskan itu dikenali sbg haba
pembakaran.
Haba pembakaran ialah haba yg dibebaskan apabila satu
mol bahan dibakar dgn lengkap dlm oksigen, O2
berlebihan.
Molekul alkohol terkandung atom karbon, C,
hidrogen, H & oksigen, O. Pembakaran lengkap
alkohol membebaskan karbon dioksida,CO2 &
air,H2O.
Pembakaran alkohol juga membebaskan tenaga,
iaitu tindak balas eksotermik. Rajah 3.14
menunjukkan graf haba pembakaran alkohol
melawan bilangan atom karbon per molekul alkohol.
Apabila bilangan atom karbon per molekul alkohol
bertambah maka pembakaran alkohol menghasilkan
lebih banyak molekul karbon dioksida & air. Oleh itu,
semakin banyak haba dibebaskan.
Peningkatan nilai haba pembakaran antara ahli
alkohol berturutan adalah hampir sama. Hal ini
kerana setiap ahli alkohol berbeza drpd ahli yg
berikutnya dgn satu kumpulan CH2
 Unit bagi nilai bahan api ialah kJ g−1.
Nilai bahan api dpt ditentukan dgn haba
pembakaran bahan

Oktana mempunyai nilai bahan api yg lebih tinggi

berbanding metana seperti dlm Jadual 3.5, namun
pembakarannya akan menghasilkan lebih banyak
jelaga.
3.3 Aplikasi tindak balas eksotermik & endotermik dlm
kehidupan harian

Penemuan cara membuat api dianggap salah satu

peradaban manusia yg penting.
Tenaga yg dihasilkan melalui pembakaran
membenarkanmanusia utk mengusir binatang liar,
memasak makanan & mengawal sumber cahaya
serta kepanasan mereka sendiri.
Pengetahuan tentang tindak balas eksotermik &
tindak balas endotermik telah memungkinkan
kehidupan manusia lebih selesa.
Satu contoh aplikasi yg telah anda pelajari dlm
tingkatan tiga ialah penggunaan pek sejuk & pek
panas.

Nilai Bahan Api

Bahan api ialah sebatian yg terbakar dlm udara utk

menghasilkan tenaga haba.
Setiap bahan api mempunyai haba pembakaran yg
berlainan.

Nilai bahan api ialah kuantiti tenaga yg terbebas apabila

satu gram bahan api dibakar dgn lengkap dlm oksigen yg
berlebihan.

33
HanimBookStore
BAB 4 POLIMER

4.1 Polimer

Polimer ialah molekul berantai panjang yg terhasil

drpd pencantuman banyak ulangan unit asas.
Unit asas polimer adalah monomer
Tindak balas pencantuman monomer utk
menghasilkan polimer dinamakan tindak balas
pempolimeran Tindak Balas Pempolimeran
Polimer dpt dikelaskan kpd beberapa kumpulan
berdasarkan sumber polimer, cara polimer Tindak balas pempolimeran dpt dibahagikan kpd dua
dihasilkan & ciri-ciri polimer yg terhasil. jenis, iaitu pempolimeran penambahan &
pempolimeran kondensasi.
Sumber Polimer
1. Pempolimeran Penambahan
Polimer terdiri drpd polimer semula jadi @ polimer
Pempolimeran penambahan berlaku apabila
sintetik.
monomer yg mempunyai ikatan kovalen ganda
Polimer semula jadi merupakan polimer yg terhasil
dua antara karbon, C C bertindak balas antara
secara semula jadi & dpt diperoleh drpd alam
satu sama lain.
sekeliling.
Contoh polimer yg terhasil melalui
Antara contoh polimer semula jadi ialah kanji,
pempolimeran penambahan ditunjukkan dlm
protein & kapas.
Jadual 4.2 berserta monomer masing-masing.
Polimer sintetik pula dihasilkan oleh manusia
melalui tindak balas kimia di makmal @ di kilang-
kilang.
Nilon, polietena, polistirena & polivinil klorida (PVC)
adalah antara contoh polimer sintetik yg dihasilkan
dlm sektor perindustrian.

Jenis-jenis Polimer
Sewaktu tindak balas, ikatan ganda dua “dibuka” &
monomer “ditambah” pada rantai molekul utk
menghasilkan polimer.
Contoh tindak balas yg berlaku ditunjukkan pada
Rajah 4.2.

34
HanimBookStore

Pempolimeran Kondensasi
Pempolimeran kondensasi melibatkan sekurang-
kurangnya dua jenis monomer yg berbeza.
Monomer yg terlibat memiliki dua kumpulan
berfungsi yg akan terlibat dlm tindak balas
pempolimeran.
Hasil pempolimeran kondensasi ialah polimer & satu
produk lain seperti air @ molekul HCl.
Tindak balas pempolimeran kondensasi utk
menghasilkan terilena, sejenis poliester & nilon,
sejenis poliamida ditunjukkan pada Rajah 4.3 & 4.4.
Penggunaan Polimer dlm Kehidupan Seharian
Polimer sintetik digunakan dlm pelbagai aspek
kehidupan kerana memiliki ciri-ciri yg tdk terdpt
pada polimer semula jadi antaranya:
Polimer & Alam Sekitar
4.2 Getah asli
Kepelbagaian ciri yg terdpt pada polimer mybb
permintaan & penggunaannya semakin meningkat
saban tahun.
35
HanimBookStore
Sifat sesetengah polimer yg tahan lasak &
mengambil masa yg sangat lama utk terurai mybb
masalah pencemaran yg serius.
Pencemaran di lautan mybb banyak hidupan mati &
mikroplastik memasuki rantaian makanan.
Pusat pelupusan sampah pula dipenuhi dgn beg
plastik tdk terbiodegredasi yg akan memberi kesan
kpd alam sekitar.
Kitar semula merupakan cara termudah bagi
penggunautk memastikan polimer sintetik tdk
berakhir di tapak pelupusan sampah.
Pengenalan polimer terdegradasi @ boleh urai
terutama bagi barangan plastik membolehkan
pencemaran dpt dikurangkan.
Bahan tambah dimasukkan utk membolehkan
barangan plastik terurai secara semula jadi oleh
bakteria (biodegradasi) @ terurai dgn cahaya
(fotodegradasi).
Barangan plastik akan terurai dgn lebih cepat & dpt
mengurangkan masalah lambakan barangan plastik
di tapak pelupusan sampah di samping lebih selamat
kpd haiwan liar.
Lateks merupakan cecair berwarna putih yg
diperoleh drpd pokok getah apabila kulit pokok
 getah ditoreh. Getah asli terdpt di dlm lateks & Bakteria yg brd di udara akan memasuki lateks &
merupakan sejenis polimer semula jadi yg merembeskan asid laktik yg akhirnya mybb lateks
dinamakan poliisoprena. menggumpal.

Menghalang Penggumpalan Lateks

Lateks juga diperlukan dlm bentuk cecair utk

menghasilkan produk-produk yg tertentu seperti
sarung tangan & tiub getah. Larutan alkali seperti
ammonia, NH3 dimasukkan ke dlm lateks bagi
memastikan penggumpalan tdk berlaku.
Larutan alkali terkandung ion hidroksida, OH− yg dpt
meneutralkan asid yg dihasilkan oleh bakteria.
Membran protein zarah getah kekal bercas negatif &
zarah getah akan kekal tertolak apabila mendekati
antara satu sama lain.

Pemvulkanan Getah
Ciri-ciri Getah Asli
Getah asli bersifat lembut & mudah dioksidakan
apabila terdedah kpd udara pada jangka masa yg
lama. Keadaan ini mybb getah asli tdk dpt digunakan
dlm keadaan @ aplikasi yg tertentu.
Ciri-ciri getah asli dpt ditingkatkan dgn menjalankan
proses pemvulkanan kpd getah asli

Pemvulkanan ialah proses penghasilan getah yg lebih

kenyal & berkualiti melalui penghasilan rangkai silang
antara rantai polimer.
Penggumpalan Lateks
Sewaktu proses pemvulkanan, ikatan ganda dua
Lateks dikumpulkan dlm bentuk cecair utk diproses antara karbon yg terdpt antara molekul getah akan
@ boleh dibiarkan menggumpal & dipungut sehari bertindak balas dgn sulfur @ bahan lain utk
selepas penorehan. menghasilkan rangkai silang sulfur seperti yg
Pengumpulan lateks dlm bentuk cecair perlu ditunjukkan pada Rajah 4.8.
disegerakan kerana selepas terdedah kpd udara utk Rangkai silang sulfur ini menjadikan getah tervulkan
beberapa jam, lateks akan mula menggumpal & lebih kuat.
berubah menjadi pepejal.

Proses Penggumpalan Lateks

Teknik Pemvulkanan Alternatif

Asid dpt menggumpalkan lateks dgn meneutralkan
membran protein yg bercas negatif.
Penggumpalan boleh berlaku dgn memasukkan asid
lemah ke dlm lateks @ secara semula jadi dgn
membiarkan lateks terdedah kpd udara.
36
HanimBookStore
 Sifat-sifat unik getah tervulkan ini membolehkan
pelbagai barangan dihasilkan berbanding dgn getah
tdk tervulkan.

4.3 Getah sintetik

Getah sintetik ialah sejenis polimer sintetik yg

bersifat kenyal @ polimer elastomer.
Pemvulkanan dgn menggunakan sulfur merupakan
kaedah yg paling utama digunakan utk menghasilkan
getah tervulkan drpd getah asli.
Namun begitu, kaedah pemvulkanan ini tdk dpt
digunakan utk jenis getah yg tertentu terutama
getah sintetik yg tdk terkandung C C.
Terdpt beberapa teknik pemvulkanan alternatif yg
dpt digunakan utk menghasilkan getah tervulkan
tanpa menggunakan sulfur
Getah tervulkan yg dihasilkan adalah bebas sulfur &
lebih mesra alam.

Sifat Getah Tervulkan

Getah tervulkan mempunyai ciri-ciri yg berbeza drpd

getah tdk tervulkan hasil drpd pembentukan
rangkaisilang sewaktu proses pemvulkanan seperti
ditunjukkan dlm Rajah 4.12. Kegunaan Getah Sintetik
Pembentukan rangkai silang sulfur mengurangkan
ikatan ganda dua antara karbon dlm getah tervulkan
yg menjadikan getah tervulkan sukar dioksidakan.
Rangkai silang sulfur yg kuat pula menghalang
polimer getah drpd menggelongsor apabila
diregangkan & dpt kembali semula ke bentuk asal
selepas diregangkan. Tenaga haba yg tinggi juga
diperlukan utk memutuskan rangkai ini.

Penggunaan Getah & Alam Sekitar

Penggunaan barangan getah secara tdk lestari akan

mengakibatkan pencemaran terhadap alam sekitar.
Getah sintetik terutamanya mengambil masa yg
sangat lama utk terurai & menyukarkan proses
pelupusan.
Keadaan ini menjadikan getah tervulkan lebih kenyal Tayar kenderaan adalah antara produk getah sintetik
& tahan haba yg tinggi. utama yg perlu dilupuskan dlm kuantiti yg banyak.
37
HanimBookStore
 Getah asli sebaliknya mengambil masa yg lebih
singkat utk terurai secara biologi.
Namun begitu, penggunaan getah asli lebih terhad
disebabkan sifat semula jadi getah asli seperti tdk
tahan haba & pelarut kimia.

38
HanimBookStore
BAB 5 KIMIA KONSUMER & INDUSTRI
5.1 Minyak & lemak
Perbezaan Minyak & Lemak
Minyak & lemak merupakan sebahagian drpd
keperluan diet manusia yg berfungsi utk
memberikan tenaga, penebat suhu badan & juga
membantu dlm penyerapan vitamin-vitamin utama.
Pada suhu bilik, lemak lazimnya wujud dlm keadaan
pepejal. Lemak dlm keadaan cecair dikenali sbg
minyak.
Lemak biasanya ditemukan dlm daging & mentega,
manakala pelbagai jenis minyak diperoleh drpd
tumbuhan seperti minyak sawit, minyak soya &
minyak kelapa.
Asid lemak mempunyai rantai karbon yg sangat
panjang. Sifat minyak @ lemak bergantung kpd jenis
asid lemak yg terlibat dlm tindak balas pengesteran
bersama dgn gliserol.
Contoh asid lemak adalah seperti asid palmitik, asid
stearik & asid linoleik.
Contoh tindak balas pengesteran antara gliserol &
asid lemak utk membentuk lemak ditunjukkan dlm
Rajah 5.1.
Tindak balas antara satu molekul gliserol dgn tiga
molekul asid lemak membentuk satu molekul lemak.
R1, R2 & R3 mewakili bahagian rantai hidrokarbon
dlm asid lemak & lemak.
R1, R2 & R3 mungkin sama @ bebeza.
Walaupun minyak & lemak tergolong dlm siri
homolog yg sama, terdpt ciri-ciri yg boleh digunakan
utk membezakan antara minyak & lemak.
Jadual 5.1 menunjukkan perbezaan antara minyak &
lemak.
39
HanimBookStore
Lemak Tepu & Lemak Tak Tepu
Lemak tepu ialah lemak yg terkandung asid lemak
tepu, manakala lemak tak tepu terkandung asid
lemak tak tepu.
Contoh asid lemak tepu ialah asid palmitik, asid
laurik & asid stearik, manakala contoh asid lemak tak
tepu ialah asid oleik, asid linoleik & asid linolenik.
Asid lemak tak tepu mempunyaisekurang-kurangnya
satu ikatan ganda dua dlm rantai karbon, manakala
asid lemak tepu hanya mempunyai ikatan tunggal
dlm rantai karbon seperti contoh yg ditunjukkan dlm
Rajah 5.2.
Kehadiran ikatan ganda dua mybb lemak tak tepu
mempunyai takat lebur yg rendah & wujud dlm
keadaan cecair.
Penukaran Lemak Tak Tepu kpd Lemak Tepu
Minyak terkandung peratusan lemak tak tepu yg
tinggi. Lemak tak tepu dpt ditukar kpd lemak tepu
melalui tindak balas penghidrogenan.
Sewaktu tindak balas penghidrogenan, gas hidrogen,
H2 disalurkan ke dlm minyak yg panas dgn kehadiran
logam nikel, Ni sbg mangkin. Ikatan ganda dua pada
rantai karbon “terbuka” & atom hidrogen, H
ditambah pada rantai karbon.
Rajah 5.3 menunjukkan contoh tindak balas
penghidrogenan.
Penambahan atom-atom hidrogen pada rantai
karbon mybb jisim molekul bertambah & seterusnya
mybb takat lebur serta takat didih meningkat.
Keadaan ini menerangkan kewujudan marjerin sbg
pepejal pada suhu bilik walaupun dihasilkan drpd
minyak
 Penggunaan Minyak & Lemak dlm Kehidupan

5.2 Bahan pencuci

Sabun ialah garam natrium @ kalium bagi asid

lemak.
Sabun dihasilkan drpd tindak balas peneutralan
antara asid lemak & alkali.
Asid lemak ialah asid karboksilik berantai panjang.
Sumber asid lemak dpt diperoleh drpd ester semula
jadi dlm lemak haiwan @ minyak sayuran.
Formula am bagi sabun ialah RCOO−Na+ @
RCOO−K+.
R ialah kumpulan alkil yg terkandung sekurang-
kurangnya 8 atom karbon. Namun begitu,
kebiasaanya kumpulan alkil ini terkandung 12 hingga
20 atom karbon.
R boleh terdiri drpd hidrokarbon tepu & hidrokarbon
tak tepu.
Proses Penyediaan Sabun
Sabun boleh disediakan drpd sumbersemula jadi
melalui hidrolisis minyak @ lemak dlm larutan
natrium hidroksida, NaOH @ kalium hidroksida,
KOH.
Tindak balas ini dinamakan saponifikasi, iaitu proses
hidrolisis minyak @ lemak oleh alkali.
Minyak @ lemak bertindak balas dgn alkali pekat utk
menghasilkan gliserol & garamgaram asid lemak,
iaitu sabun.
Persamaan am bagi tindak balas saponifikasi

Minyak & lemak ialah ester semula jadi yg

dinamakan trigliserida.
Hidrolisis beralkali ke atas trigliserida akan
menghasilkan gliserol & sabun(garam asid lemak)
seperti yg ditunjukkan dlm Raj

Detergen

Penghasilan detergen bermula semasa perang dunia

kedua hasil drpd kekurangan lemak haiwan &
minyak sayuran.
Detergen ialah bahan pencuci yg bukan sabun.
Detergen ialah garam natrium bagi asid sulfonik.
Dua jenis asid sulfonik yg digunakan utk membuat
detergen ialah asid alkil sulfonik & asid alkilbenzena
R1, R2 & R3 ialah hidrokarbon rantai panjang. R1, R2
sulfonik seperti yg ditunjukkan dlm Rajah 5.5.
& R3 mungkin sama @ berbeza

40
HanimBookStore
 Penyediaan Detergen Merujuk kpd Rajah 5.8 & 5.9, struktur anion sabun &
anion detergen terdiri drpd dua bahagian, iaitu:
Detergen biasanya dibuat drpd pecahan petroleum a. Bahagian hidrofilik yg larut di dlm air.
& asid sulfurik, H2SO4. b. Bahagian hidrofobik yg larut di dlm minyak @
Dihasilkan melalui dua proses, iaitu: gris.
a. Pensulfonan
b. Peneutralan Kedua-dua sifat bahagian ini menjadikan sabun &
detergen sbg agen pencucian yg berkesan. Rajah
5.10 menerangkan tindakan pencucian sabun &
detergen.

Tindakan Pencucian Sabun & Detergen

Pada asasnya tindakan pencucian sabun & detergen

adalah sama.
Sabun & detergen bertindak sbg agen pengelmusi
kerana molekul sabun & detergen dpt larut di dlm
minyak @ gris & juga air. Perbandingan Tindakan Pencucian Sabun & Detergen
Apabila sabun @ detergen dilarutkan di dlm air,
molekul sabun @ detergen tercerai utk membentuk:
a. Ion natrium, Na+ @ ion kalium, K+.
b. Anion sabun @ anion detergen.

Contoh persamaan am bagi pengionan sabun &

detergen:

41
HanimBookStore
 Bahan Tambah dlm Detergen

5.3 Bahan Tambah Makanan

Bahan tambah makanan ialah bahan semula jadi @

sintetik yg ditambahkan pada makanan utk
menghalang kerosakan @ utk memperbaik rupa
bentuk, rasa @ tekstur. Mewajarkan Penggunaan Bahan Tambah Makanan
Kesan drpd kemunculan makanan yg diproses dlm
industri makanan pada masa ini, lebih banyak bahan Sesetengah bahan tambah makanan dpt
tambahan makanan telah diperkenalkan sama ada menjejaskan kesihatan kita. Walaupun demikian,
berasal drpd bahan semula jadi @ sintetik. bahan tambah makanan wajar digunakan dlm
Atas kesedaran & kepentingan pengguna, pihak makanan kita.
Kementerian Kesihatan menguatkuasakan Akta Pengeluar makanan harus mematuhi kuantiti
Makanan 1983 & Peraturan-peraturan Makanan penggunaan bahan tambah makanan yg diluluskan
1985 secara serentak. agar kesihatan pengguna tdk terjejas.
Kedua-dua akta & peraturan yg dikuatkuasakan ini Rajah 5.12 menunjukkan kewajaran penggunaan
bertujuan utk memastikan makanan yg dijual kpd bahan tambah makanan serta kesan buruk jika
orang ramai adalah selamat dimakan, disamping diambil secara berlebihan.
memastikannya mempunyai label yg tdk
mengelirukan pengguna.
Tumpuan diberikan kpd standard makanan &
kandungannya, jaminan bagi makanan yg tertentu,
penandaan tarikh bagi makanan & tambahan zat
makanan serta aspek pembungkusan.

Jenis-jenis Bahan Tambah Makanan

5.4 Ubat-ubatan & bahan kosmetik

Ubat ialah bahan kimia yg digunakan utk membantu

kita merawat @ mencegah penyakit.
Ubat dpt dikelaskan kpd ubat tradisional & ubat
moden.
Ubat adalah selamat jika diambil dgn betul.
Secara am, ubat adalah utk kegunaan kesihatan
tetapi ada yg menyalahgunakan ubat sehingga
memudaratkan diri sendiri.

42
HanimBookStore
 Ubat Tradisional

Diperoleh drpd tumbuh-tumbuhan herba @ haiwan

& tdk diproses secara kimia.
Biasanya disediakan dgn menghancurkan bahagian
tertentu tumbuhan dgn menggunakan lesung &
disapukan pada anggota badan yg sakit.
Ada juga bahagian tertentu tumbuhan @ haiwan
direbus utk mendptkan patinya & diminum.
Pada masa ini, ubat tradisional telah mengalami
evolusi pemprosesan & dipasarkan dlm bentuk pil @
kapsul. Rajah 5.13 menunjukkan contoh beberapa
jenis tumbuhan yg biasa digunakan sbg ubat
tradisional di Malaysia berserta kegunaannya.

Keberkesanan & Penyalahgunaan Ubat

Ubat-ubatan moden & tradisional dpt digunakan utk

merawat pelbagai jenis penyakit termasuk penyakit
yg sama namun tahap keberkesanan mungkin sedikit
berbeza.
Berbanding dgn ubat moden yg menjalani pelbagai
ujian klinikalsebelum boleh digunakan, sesetengah
ubat tradisional tdk mempunyai apa-apa data kajian
utk ditentusahkan akan keberkesanan dlm rawatan.
Ini menyukarkan utk melakukan pemantauan &
penggunaan dos rawatan yg betul.
Ubat Moden
Penggunaan dos yg tdk tepat akan memberikan
kesan yg tdk sepatutnya kpd rawatan & dpt
Perkembangan pesat dlm bidang penghasilan ubat
menjurus kpd penyalahgunaan ubat-ubatan.
melalui teknologi baharu seperti bioteknologi,
Penyalahgunaan ini tdk hanya melibatkan ubat-
nanoteknologi & kejuruteraan genetik telah
ubatan moden sahaja malah turut merangkumi
memangkinkan industri penghasilan ubat-ubatan
ubat-ubatan tradisional.
moden.
Utk mengharmonikan bidang rawatan tradisional
Ubat moden terdpt dlm pelbagai bentuk seperti pil,
dlm era moden, Akta Perubatan Tradisional &
kapsul, serbuk & larutan
Komplementari 2016 telah diperkenalkan bagi
memastikan rawatan tradisional yg dibekalkan
memenuhi kriteria yg ditetapkan oleh kerajaan.
DasarPerubatanTradisionaldanKomplementariKeban
gsaan juga turut diperkenalkan utk memastikan
ubat-ubatan & rawatan tradisional adalah selamat &
berkualiti.
Bahagian Regulatori Farmasi Negara merupakan
badan yg bertanggungjawab menyelia kualiti &
keselamatan ubat-ubatan & kosmetik di Malaysia.

43
HanimBookStore
 Kosmetik 5.5 Aplikasi nanoteknologi dlm industri

Kosmetik ialah bahan @ produk yg digunakan secara Nanosains & Nanoteknologi

luaran utk membersih, melindungi @ mencantikkan
penampilan seseorang
Keinginan utk melihat benda yg sangat kecil sentiasa
menjadi dorongan utama dlm kajian saintifik.
Pemahaman tentang struktur bahan yg sangat kecil
ini berserta dgn kemajuan penyelidikan kini telah
membolehkan sifat sesuatu bahan dimanipulasi utk
menghasilkan bahan dgn sifat yg diingini.
Antara kajian tentang struktur yg sangat kecil ini
adalah berkaitan zarah nano seperti helaian grafen
& zarah nano emas yg menyumbang kpd
perkembangan pesat bidang nanosains &
nanoteknologi.

Penggunaan Kosmetik dlm Kehidupan

Kosmetik dpt dihasilkan secara organik

menggunakan bahan yg terdpt di sekeliling kita @
secara komersial yg dpt dibeli di pasaran.

Aplikasi Nanoteknologi dlm Kehidupan

Zarah nano yg berukuran antara 1 hingga 100 nm

memungkinkan pelbagai aplikasi dpt dicipta kerana
saiznya yg sangat kecil.
Dlm bidang kosmetik contohnya, penggunaan zarah
nano mampu utk memberikan keputusan yg lebih
memuaskan kerana zarah yg sangat kecil ini
berkeupayaan utk menembusi lapisan kulit dgn lebih
mudah

44
HanimBookStore

Perkembangan Bidang Nanoteknologi
Cakupan bidang nanoteknologi sangat luas
merentasi pelbagai disiplin ilmu termasuk fizik,
biologi, kimia, perubatan & kejuruteraan. Disiplin
ilmu ini menyumbang kpd perkembangan pesat
kajian tentang aplikasi nanoteknologi dlm pelbagai
aspek kehidupan.
Antara contoh bahan yg menjadi tumpuan utama
ialah bahan drpd karbon yg dikenali sbg grafen.
Grafen merupakan salah satu alotrop bagi karbon
selain berlian & grafit, namun mempunyai sifat yg
sangat berbeza antara satu sama lain. Saiz grafen yg
berukuran 0.1 nm menjadikan grafen antara bahan
yg penting dlm bidang nanosains & nanoteknologi.
Helaian grafen dpt menghasilkan pelbagai bahan lain
termasuk grafit, tiub karbon nano & bebola fulerena.
Rajah 5.20 menunjukkan struktur bagi grafen.
45
HanimBookStore
Sifat Fizik Grafen
Sifat Kimia Grafen
Helaian grafen terbakar pada suhu yg lebih rendah
berbanding grafit. Grafen merupakan alotrop karbon
yg paling reaktif.
Tindak balas kimia grafen masih dikaji oleh
penyelidik secara terperinci kerana penemuan &
pengasingan grafen yg masih baru. Namun begitu,
beberapa sebatian berjaya dihasilkan antaranya
grafen oksida yg digunakan sbg mangkin.
Kegunaan Grafen
Penemuan grafen membuka lembaran baru dlm
bidang nanoteknologi. Pelbagai aplikasi sedia ada
dpt ditambah baik @ diganti dgn grafen yg
mempunyai ciri-ciri unggul & istimewa. Antara
kegunaan grafen dlm bidang yg berbeza ditunjukkan
dlm Rajah 5.22.
5.6 Aplikasi teknologi hijau dlm pengurusan sisa
industri
Perkembangan Teknologi Hijau
Pengenalan Dasar Teknologi Hijau Kebangsaan pada
tahun 2009 telah merintis penggunaan Teknologi
Hijau dgn lebih meluas dlm pelbagai sektor di
Malaysia.
Kesedaran masyarakat terhadap pencemaran alam
sekitar & perubahan iklim telah mencepatkan usaha
ke arah penghasilan serta penggunaan Teknologi
Hijau di samping penggunaan sumber yg lebih
lestari.
Teknologi Hijau ialah teknologi @ aplikasi yg
dibangunkan utk mengurangkan impak aktiviti manusia
terhadap alam sekitar.
Teknologi Hijau dlm Pengurusan Sisa & Air Sisa
Teknologi Hijau diguna pakai dlm pengurusan sisa &
air sisa dgn tujuan utk memastikan pengurusan sisa
yg lebih cekap, pengurangan pembebasan gas
rumah hijau & penyingkiran air sisa yg lebih bersih.
Kesan karbon juga secara tdk langsung dpt
dikurangkan & pelbagai kaedah alternatif dlm
menguruskan sisa
Pengurusan sisa
Pembangunan pesat & peningkatan jumlah
penduduk telah menyumbangkan penjanaan sisa
pepejal @ sampah yg tinggi. Jika tdk diuruskan dgn
baik, kualiti hidup & kesihatan awam akan terjejas.
Pengurusan sisa tdk hanya melibatkan pihak
berkuasa tempatan, sebaliknya semua masyarakat
perlu memainkan peranan di dlm memastikan
keberkesanan pengurusan sisa terutama sisa
pepejal.
46
HanimBookStore
Pengurusan Air Sisa
Air sisa merupakan bahan buangan berbentuk cecair
yg boleh terdiri dari sisa manusia, sisa makanan,
minyak & bahan kimia. Air sisa dpt dibahagikan kpd
air sisa domestik, air larian stormwater & air sisa
industri.
Berbanding air sisa domestik & air larian
stormwater, air sisa industri mungkin terkandung
bahan kimia seperti akrilonitril, metilbenzena,
toluena serta logam berat seperti arsenik, merkuri &
plumbum.
Bahan-bahan kimia berbahaya ini sukar utk terurai
secara biologi & memerlukan kaedah olahan yg lebih
sistematik agar tdk mencemarkan alam sekitar @
menjejaskan kesihatan.
Kaedah Olahan Larut lesapan Tapak Pelupusan dgn
menggunakan prinsip elektrolisis yg juga dikenali sbg
proses elektro penggumpalan merupakan
pendekatan Teknologi Hijau yg boleh digunakan utk
mengolah air sisa termasuk air sisa industri.
Elektrod karbon @ kuprum akan digunakan
manakala air sisa pula adalah sbg elektrolit dlm
proses elektro-penggumpalan. Bahan enapcemar
akan membentuk gumpalan (flok) & dpt diasingkan
dari air seterusnya disingkirkan sbg bahan
enapcemar.
Bahan enapcemar setelah dirawat dgn betul boleh
digunakan sbg baja dlm sektor pertanian @
dilupuskan dgn kaedah yg bersesuaian bergantung
kpd komposisi bahan yg terdpt dlm bahan pencemar
Air sisa yg sudah diolah dpt diguna semula utk
pengairan tanaman @ disingkirkan sbg efluen.
Langkah-langkah rawatan air sisa ditunjukkan secara
ringkas dlm Rajah 5.26.
 Kepentingan Teknologi Hijau dlm Kehidupan

Teknologi Hijau telah membuka lembaran baru dlm

bidang teknologi dgn pendekatanyang lebih mesra
alam tanpa mengetepikan fungsi asal sesuatu
teknologi.
Perkembangan inimemberikan sumbangan kpd
sektor ekonomi negara melalui pewujudan sektor
industri baru & peluang pekerjaan berteraskan
teknologi hijau. Pelbagai kepentingan Teknologi
Hijau dlm kehidupan dpt dilihat dlm Rajah 5.27

47
HanimBookStore