Picumpea: Posuona Ibu-Ibu Maangura yi Lapandewa, Buton Selatan

Rahmawati

Penerjemah Bahasa Wolio : Windi Huwolo

Dadina manga mia yi Nusantara yinda apogaa tekananea mosiwuluna mina yimancuana
mangenge. Upacara te tradisi abari giuna, dangia isarongiaka sadhaka bumi, sadhaka tawo,
kadangiana dadi, tebari-baria kananea momembalina karangkaeana budaya bangsa. Sampe siy-
siy dangiapo mokenia kananea siy, dangia duka mopotaangia tekadangia siy-siy, dangia duka
mobolimea. Upacarana tradisi kadangiana dadi siy saangu tradisi yimiana Lapandewa
yikamatata mina akokompoakea, alahiriakea, ana-anamo, ea maogemo, akawimo, sampe amate.
Kasamea, kepeelu, teduka gora malape apotaburi yidadita siy aposaangu yinuncana upacara
tradisi.

Miana Ciacia Lapandewa siy saangu suku modangiana yi Kepulauan Buton, Sulawesi
Tenggara. Miana Lapandewa siy dangia asausaua baribaria kananeana mancuana mangenge
sampe siy-siy. Mobomo upacara kadangiana dadi isarongiaka tradisi kariaa. Kariaa siy opogau
Ciacia Lapandewa akomaana ‘pesta pingitan’. Tradisi kariaa siy amembalimo tradisina miana
Lapandewa yipadangiana manga yinuncana posuo picumpea teduka posouona to pikalambe.
Posuo picumpea siy apadagiaia tobawine simpomo mopalahirina tumpena. Pogoau Ciacia cumpe
siy akomaana anaana tumpe/anana baabaana. Sambali amembali kasukuruna manga roonamo
asalamatiakamea lahirina tumpena, yinuncana apadaangia tradisi picumpea abarimpu gorana
masangia anana teinana asehati teamarido mina yikatoo madaki. Posuo pikalambe apatoroa
tomanga kabua-bua katandainamo ea kalambemo, eapokawawaaka kaadari momalapena
tokarona teduka toincana nganga randana tobakuna ea kobanua naile naepua. Upacara siy
amembalimo kananeana miana Ciacia yi Lapandewa mina ipiamoyitu sampe siy-siy.

Posuo siy apadangiaia kaange pitu eo sabhara amembali duka aoseaka musawara
iundapina tekadangiana manga moposuona. Bhara mbomo mama-mama picumpea mokoanana
maidi-idi, yinda apakisaia aose kaange pitu eo posuona. Saratina wakutu tobawine mopousuona
siy minai pitu eo sapadana apalahiri anana sampe satao, sumanamo bolipo alahiri andina tumpe
siy. Tradisi siy amembalimo kadikaakana mancuana mangenge ipiamo yitu, ipadangiana manga
miana Ciacia Lapandewa sampe siy-siy. Sambalina posuo picumpea te pikalambe, eona kariaa
apadangia duka tradisi pisumba (pasaana dali tomanga ana-ana) teduka alaana bulua tomanga
ana-ana moosena picumpea. Tatalipo taaba-abaki Amas, S.H., Kapala Desana Lapandewa Jaya
manga parangomo tuapa auwalina tradisi kariaa. Pogau Ciacia kariaa siy akomaana ‘pesta’.
Minaaka ipiamoyitu miana Lapandewa siy apadangiamo kariaa, yindampu atoro incana manga
ande yindapo apokariaa. Roonamo amembalimo kananeana, kadangiana tradisi siy aparacaea
toagora yikawasana Opu mamudaakana yinda amadaki dawuana, apekaridoa minai kagangguna
seetani, adawua umuru marambe, yinda amemapii, utamana toana-ana simpo molahirina.

Padangiana kariaa siy minai kasiapuna, eona kariaa, simpo kapadaana. Kasiapuna
aauwalia minai musawara/koja-kojana manga macunana adhati, dewan sara, tekeluargana
moosena picumpea te pikalambe, ea pogauakamo giuna opea-opea ipadangiana toacara siy.
Sambula ea pokariaamo apepuumo manga amusawara. Kananeana, tradisi kariaa siy apooseakea
mia bari, mbakanamo bari-baria giuna kariaa atopogauka tebari-baria mia moosena. Ande abari
moosena amagaagaa duka apalimba dhoi samia-samia, teduka amagaa-gaamo karajaana ronamo
abari mia. Akarajaia mbosiy mamudaaka membali aosea bari-baria mia. Bari-baria hali
apogauakamea yinuncana musawara siy, mbomo eona kariaa, saopea afaralu dhoi, incema-
incema moosena kariaa, incema-incema tomoikemba, incema mokarajaana/panitiana, opea
toikande, temintini giu sagaanana. Panitiana siy eapogauakamo opea-opea toikarajaana, mbomo
mourusunamo kinande, uwe mpane, uwe mangkilo toipake, teduka sagaanana.

Eona kariaa apeelo eo malape yikalentuna moji teparabela (tokoh adat). Yimusawara siy
apogauakamo duka incema-inecema moosena kariaa, moosenamo picumpea, pikalambe, teduka
pisumba. Yimusawara siy apaumbaakamea duka incema-incema emomaina, moosena sabhara
moumbana mamudaakana asiapu mina siy-siy. Tradisi modangiana satao-satao siy sadhiampu
arame tesadhia antagia manga mia, yindampu somiana Lapandewa, maka ambuli duka manga
miana Lapandewa mobosena, modangiana yi Ambon, Papua, Kendari, Kalimantan, teyitampa
sagaanana. Sagaa mobosena apaosemo manga anana kariaa yi kampo. Apogaukamo duka saopea
dhoi ifaraluna toacara siy. Biasana moosena picumpea siy mokompulunamo dhoi.

Samakasuna wakutuna upacara, kera-kera sapulu eo eakawamo eona, miana Lapandewa

siy ea karajaamo kaompu, tampaana bari-baria yipewau eona kariaa. Kaompu siy akarajaia minai
kau atutubiakea okae teapakeakea jaojaonga mbomo ikawia. Kaompu siy apekaogea mamudaaka
membali apesuaikia mia bari. Akarajaia yisaripina banua sabhara yitampana posuo. Kaompu siy
akarajaia mia bari, umane teduka bawine. Isiapuakana mosagaanana dangia bhaju adhati,
pomantomu (bae te mantomu), pangana (panga), hapu (kaporona gili), karoo (tawana gili),
teduka sagaanana.

Padayitu kawamo yieona. Yieo siy manga moosena picumpea te pikalambe apesuomo
yisuo. Lebe bawine te pande bindhu eaatoromo opea-opea yipewau yinuncana tampana suo.
Manga mopesuana yinuncana suo siy yinda membali akamatea umane, momini oamana teduka
wutinaina oumane. Siy-siy moosena kariaa abhari giuna kaangena aposuo. Dangia mokawana
pitu eo pitu malo. Dangia duka sosaeo mea to picumpea, roonamo oanana dangia amaidi-idi.
Ande posuona manga kalambe kaange talu eo ronamo manga kabua-bua siy dangia asikola. Bari-
baria mopokaina teupacara siy apatoroa lebe bawine (bawine mafahamuna giuna suo). Mbomo
wakutuuna manga mia siy ea pesuamo yisuo, lebe bawine siy asaratipea manga moposuoana
tedhoa-dhoa agora kasalaamati tekalapena dadina moosena posuo teduka bari-baria miana
Lapandewa.

Padayitu, moposuona eapepuumo amakanu, (a) pibura (apakemo bura) aburatia sakaroa
apake kajalona bae temantomu toamangkiloaka kulina teakocaheaaka; (b) pibindhu (akurui
kerena te bulu-bulu moalusu yirouna kawa yiborokona) mamudaakana amakesa ande apoajo;
teduka (c) polimbaa oikaompu (apolimba mina yi banua/tampana posuo alingka yi kaompu).
Samalo-malona, pindaanamo moposuona picumpea te pikalambe siy. Carana polimbaa
oikaompu (mina yi banua/tampana posuo apolimba yi kaompu) membalimo ahirina tradisi
kariaa. Eona alimba mina yisuo amembali saangu hali iantagina manga mia, aogempu incana mia
bhari aumba yi kaompu. Teapoajo teduka apake bhaju adhati, kakesana moposuona siy aposala
tatontoa terouna saeo-saeo. Bhari-bharia amakesamo, akocahea rouna sampemo asana namisina
moumbana atonto manga incia. Kasanaana namisina manga moposuoan isanaakanamo duka
manga moumbana, maka akagora-goramo manga apasanaa moposuona.

Ande alingka yikaompu, moposuoana siy aosea pande cicuni. Pande cicuni siy omancuana
bawine wutinaina sabhara otolidana moposuona siy, moosenamo manga moposuona mina yi
nuncana suo. Karajaana abantu bhari-bharia yifaraluuna moposuona mina apobaju kawa apoajo.
Pande cucuni siy aosea torosu moposuona toaoseaka upacarana adhati yi kaompu. Wakutuuna
apesua yi kaompu, olebe umane abahomo nganga ogena aena moposuona siy. Pande cucuni
eabantumo moosena picumpea te kalambe alingka yikurusi mokokae maputina weta yibawo
toauncuraaka manga moposuoana siy. Yiaroana kurusiy mako auncuramo manga lebe sabhara
okabantuna leba moatorona giuna adhati. Yiaroana manga lebe umane dangia pindai tetengkala
mbomo kauwa mokoantona tana, pangana, kaporo gili, karoo (tawana gili), banaa (kambari)
teduka deuu (soromba). Siy-siy okauwa agantiakamea piri-piri antokiakea tawana gili teduka
kabhia-bhia. Alandaki tana manga apake nganga ogena aena. Tangasaana mako, manga lebe
adhoaakamo agora kasalaamati tekalapena dadi. Padayitu, kawamo yidawuakana dhoi tomanga
moposuona, tandanamo samia-samia padamo aosea adhati siy. Kabharina dhoi yinda aatoroa,
malingumo yidawuna lebe. Sapadana prosesina adhati, moposuona ambulimo duka yi tampana
suo. Padayitu aumbamo manga ana-ana mopadana atoajo teapakemo bhaju adhati aoseaka tradisi
pisumba. Pasaana dali toana-ana bawine isarongiakamo pisumba siy. Teaosea mancuanana,
manga ana-ana siy pepumo aose prosesina adhati. Ande yimiana Lapandewa, pasaana dali siy
yinda soapasa, apasea manga mancuanana adhati teduka tokoh masyarakat temancuana
moumbana yi kariaa. Sapadana pisumba, ana-ana mina yi picumpea mako isao aumbamo
toaoseaka alaana bulua. Neilena, bhari-bharai acara kariaa atutubhia tebacaana dhoa
tokasukuruna teduka gorana kasalaamati mina yikawasana Opu. Moosena pikalambe ea pibaho
(pebaho) teaatoroa lebe mowine. Padayitu apekangkilomo kaompu teduka tampana posuo isao.

Haejatina kariaa kalapena amembali poromu-romuna mia bhari toapengkaadariaka

teduka apokawa-kawaaka toalape-lapeaka manga dadi mangura. Kariaa siy tokaranganina katau,
fahamu, teduka kaadari tomanga ibu-ibu mangura isarongiaka ilmuna parenting mamudaakana
amataua tugasina amembali ibu te istri. Mincuana gampa bawine momembalina ibu te istri siy.
Abharimpu tugasina manga yinuncana ruma tangga, membali asau-sau yinuncana bhanua,
membali guru tomanga anana, membali dotoro tomanga anana, makida amanasu giuna kinande
tokeluargana teduaka manga anana. Mamudaaka membali akarajaakea bhari-bharia tugasi mako,
bawine beana amakida atoro karona, teipoolina, teikatauna, boli ameamara, tesabarana, makida
apomusiraha, tesagaanana duka. Mamudaaka membali akarajaakea, manga bawine aadaria
mamudaaka membali asau-sau bhanuana. Kaadari mina yimancuana mofahamuna ruma tangga
malapempu aparangoaka manga ibu-ibu mangura toikenina asau-sauaka ruma tanggana.
Padanayitu, pokawana tesampoosena membalimo apodawu katau teduka apoose-oseaka kalapena
manga. Bhari-bharia aposala manga tuapa aadari manga anana, mbakanamo ande apokawa
membali apodawu ilmu tuapa kalapena taadari manga ana-ana.

Bhari-bharia kadangianan acara amembali posaa-saanguna mia bhari morelana

mosumbanganamo bara, dhoi, tenaga, podawu fikiri mamudaaka membali apadangia kariaa.
Haejati satao-satao siy membali poromu-romu, poose-ose mokarajaana, pohamba-hamba,
fadhulinamo miana Lapandewa. Kalapena, tradisi inciasiy bholi abholia manga, toro-torosu
apadangiaia toapokawaaka giu malape moogena gunana.

Foto Wa Celli, Peserta Kariaa di Lapandewa Jaya, Buton Selatan