Anda di halaman 1dari 18

X

Tembang macapat
menurut R.Ng.Ranggawarsita,
macapat iku wujude saka tembung
maca pat lagu, kan nduweni teges
maca tembang kang kaping pat.
Sanese maca pat lagu, uga ana maca
sa lagu, ro lagu lan tri lagu.
• Tembang Macapat yaiku reriptan utawa
dhapukaning basa, mawa paugeran tartamtu
lan anggene maca (ngucapake) kudu dilaguke
ngangggo kagunan swara.
• Titikane (ciri-cirine) tembang macapat

1. Migunakake pathokan utawi paugeran


guru gatra, guru wilangan, guru lagu
2. Basane nganggo basa Jawa enggal
3. Bisa katindakake tanpa iringan
gendhing (ngadeg dhewe)
Gunane tembang macapat :

1. Kanggo kaswastran jaman saiki


2. Kanggo mbawani utawa ngiringi gendhing
3. Kanggo ngarang kapustakaan Jawa
4. Kanggo lagu-lagu kethoprak utawi wayang
wong
5. Kanggo parikan utawa dhagelan
Urutane tembang macapat:
a. Maskumambang
Saka 'kemambang' = nggambarake janin utawi
jabang bayi nang njero rahim ingkang durung
jelas lanang utawi wadon
b. Mijil
Nggambarake laire bayi sing wis genah lanang
utawi wadon
c. Sinom
Saka 'sing enom' = nduweni makna kudu
nggayuh cita-cita, pemudha kudu semangat
(remaja)
d. Kinanthi
Saka 'dituntun' = kudu diarahna (diarahaken maring
sing bener) / pemuda harus diarahkan, biasanya pada
masa-masa ini pemuda mencari jati dirinya
e. Asmaradana
Asmara iku cinta, dhana iku api. Asmaradana (api
cinta). Ing saben manungsa bakal tresno marang lawan
jenise
f. Gambuh
Sawise tresno, menawi sampun cocok kudu nikah
g. Dandang gula
Nggambarake manise urip (berumah tangga)
h. Durma
Weh-weh (memberi) marang sapadhaning
wong urip
i. Pangkur
Wong yen wis tua kudu ngurangi hawa nepsu
j. Megatruh
Megat iku pisah, ruh iku roh. Antara raga lan
ruh pisah.
k. Pocung
Wong yen wis mati dikafani (dipocong)
Tugas Kelompok
1. Carilah syair tembang macapat
2. Tulislah kata-kata yang tidak dimengerti
3. Cari artinya di dalam kamus
4. Artikan keseluruhan syair
5. Analisislah guru gatra, guru wilangan, lan guru
lagu
6. Tulislah nilai/pelajaran yang ada di dalam syair
tersebut!
7. Masukkan semua ke dalam power point!
Setiap Tembang Macapat itu ada aturan (batas) masing-masing.
Aturan (batas) di dalam Tembang Macapat itu ada tiga, yaitu :
Guru Gatra yaitu banyaknya jumlah larik/baris dalam satu bait.
Guru Lagu yaitu jatuhnya persamaan bunyi sajak dalam setiap
larik (baris).
Guru Wilangan yaitu banyaknya jumlah suku kata dalam setiap
larik (baris).
SINOM

Am be ke kang wus u ta ma,


1 2 3 4 5 6 7 8 a
tan ngen dhak gu na ning jal mi,
1 2 3 4 5 6 7 8 i
A mi gu na ing a gu na,
1 2 3 4 5 6 7 8 a
Sa so la he ku du ba thi,
1 2 3 4 5 6 7 8 i
Pin te re den a li ngi,
1 2 3 4 56 7 i
Bo dho ne di do kok nga yun,
1 2 3 4 5 6 7 8 u
Pam ri he den I na a,
1 2 3 4 5 6 7a
mring pa dha pa dha ning jal mi,
1 2 3 4 5 6 7 8 i
Su ka bu ngah den I na sa pa dha-pa dha.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 a

• guru gatra = 9 baris


• guru lagu = a, i, a, i, i, u, a, i, a
• guru wilangan = 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12
Contoh analisis tembang sinom
• Nulada laku utama
(Mencontohlah perilaku yang utama)
Tumrape wong tanah Jawi
(Bagi orang di tanah Jawa)
Wong agung ing Ngeksiganda
(Orang besar dari Ngeksiganda/Mataram)
Panembahan Senopati
(Panembahan Senopati)
Kepati amarsudi
(Sangat tekun berusaha)
Sudane hawa lan nepsu
(Mengurangi hawa nafsu)
Pinepsu tapa brata
(Dengan cara laku prihatin/bertapa)
Tanapi ing siyang ratri
(yang dilakukan siang dan malam)
Amamangun karyenak tyasing sesami
(Berkarya membangun ketenteraman hati sesama)
Makna keseluruhan tembang sinom
• Dalam pupuh Sinom ini dapat ditafsirkan
bahwasanya beliau KGPAA Mangkunegoro ke
IV mengajak pada generasi muda untuk
meneladani sikap dan perilaku Raja Mataram
yang bernama Panembahan Senopati. Semasa
hidupnya Panembahan Senopati merupakan
orang yang memiliki kebiasaan mengolah diri
dengan laku perihatin, meditasi dan bertapa.
• Bagi orang jawa laku perihatin merupakan satu
usaha dalam mengendalikan hawa nafsu, baik
yang berupa nafsu amarah, nafsu dengan lawan
jenis, nafsu untuk bersikap malas, maupun nafsu
keserakahan dalam urusan makan dan tidur.
Hawa nafsu merupakan anugerah dari Tuhan YME
agar digunakan oleh manusia sebagaimana
mestinya. Hampir di semua agama tidak ada yang
memerintahkan untuk menghilangkan hawa
nafsu, namun pengendalian diri terhadap hawa
nafsu adalah hal terpenting.
• Dalam pupuh sinom di atas tersirat pesan,
dengan berusaha semaksimal mungkin laku
perihatin baik waktu siang dan malam, maka
akan mampu menentramkan hati diri sendiri
dan juga orang lain (sesama). Orang-orang
yang telah mampu mengendalikan diri dan
mengontrol emosi dan nafsunya biasanya ia
akan lebih mampu bersikap bijaksana.
Kebijaksanaan inilah yang akan dapat
menenteramkan.
Patokan Guru gatra, wilangan, lagu

Anda mungkin juga menyukai