Anda di halaman 1dari 62

PENEMUAN DAN PENGOBATAN

TB SENSITIF OBAT,
TB RESISTEN OBAT
APA ITU TUBERKULOSIS?

Kuman Mycobacterium Tidak hanya menyerang Bisa disembuhkan 


Tuberculosis  menular paru  bagian tubuh Kepatuhan minum obat
lewat udara lainnya (kulit, kelenjar, dan dukungan masyarakat
tulang,otak) mempengaruhi

Obat disediakan oleh Kuman TB berkembang di


Pemerintah (Program TB tempat yang gelap dan
Nasional) secara gratis lembab. Lingkungan kumuh dan
(kerjasama dengan dinkes) padat memperbesar resiko
penularan.
PERJALANAN PENYAKIT TUBERKULOSIS
transmisi
Jumlah kasus TB BTA+
Faktor lingkungan : Risiko menjadi TB bila
§Ventilasi dengan HIV:
§Kepadatan • 5-10% setiap tahun
§Dalam ruangan • >30% lifetime
SEMBUH
Faktor Perilaku
HIV(+)
KRONIS/
TB RESISTEN
OBAT

TERPAJAN INFEKSI
10%
TB MATI
Konsentrasi Kuman § Keterlambatan diagnosis
Lama kontak dan pengobatan
§ Malnutrisi § Tatalaksana tak memadai
§ Penyakit DM, § Kondisi kesehatan
immunosupresan
DIAGNOSIS ?
Batuk > 2 minggu

Gejala Konstitusional
• Demam
• Nafsu makan menurun
• Penurunan berat badan
Riwayat
• Lemah Medis
•• HIV
Lelah
•• DM
Keringat malam
• Kegananasan
Faktor risiko infeksi
•• Kontak
immunocompromais
dengan penderita TB Aktif
• Lingkungan padat penduduk
• Tunawisma
• malnutrisi
KRITERIA TERDUGA TB RO Segera rujuk pemeriksaan TCM
(utamakan rujukan specimen)

1. Pasien TB gagal pengobatan kategori 2


2. Pasien TB pengobatan kategori 2 yang tidak konversi
3. Pasien TB yang mempunyai riwayat pengobatan TB yang tidak standar
4. Pasien TB gagal pengobatan kategori 1
5. Pasien TB pengobatan kategori 1 yang tidak konversi
6. Pasien TB kambuh/relaps
7. Pasien TB yang kembali setelah lalai/default
8. Suspek TB yang kontak erat dengan pasien TB MDR
9. Pasien ko-infeksi TB HIV yang tidak respon terhadap OAT
10. Kriteria 10 bukan terduga TB RO tetapi penegakan diagnosanya dengan TCM : pasien
ODHA, ibu hamil dan menyusui, anak, DM, malnutrisi, BTA negatif, lesi luas, TB
ekstraparu.
FAKTOR RESIKO KEJADIAN TB RO
• BERDASARKAN FAKTOR RESIKO UNTUK KEJADIAN TB RO, PASIEN DIBEDAKAN MENJADI:
• RESIKO TINGGI UNTUK TB RO (KRITERIA HIGH RISK TB RO)
YANG MASUK DALAM KRITERIA INI ADALAH 9 KRITERIA TERDUGA TB RO
• RESIKO RENDAH UNTUK TB RO (KRITERIA LOW RISK TB RO)
YANG MASUK DALAM KRITERIA INI ADALAH TERDUGA TB TERMASUK TERDUGA TB
ANAK, TB DARI PASIEN DM, TERDUGA TB DARI ODHA.
BAGAIMANA STRATEGI
PENEMUAN KASUS DI RUMAH
SAKIT?
Penemuan dini pasien terduga TB melalui intensifikasi penemuan secara pasif
intensif
KLINIS TERDUGA TB PERIOPERATIF RAJAL DENGAN KOMORBID
DM, HIV, DLL

RANAP DENGAN KOMORBID


MCU DM, HIV, DLL

DAN
PASIEN IGD PENEMUAN KASUS TB DI RS LAIN2

PERSIAPAN KEMOTERAPI PERSIAPAN TRANSPLANTASI

PENJARINGAN MELALUI
PENAPISAN BATUK OLEH
RUANG TINDAKAN, mis: Inhalasi, Spirometri,
PETUGAS REGISTRASI
,Bronkoskopi,Pungsi pleura, WSD
dll

AKTIF MELAKUKAN INVESTIGASI KONTAK


PEMERIKSAAN LABORATORIUM TB

• Pemeriksaan Mikroskopis TB
• Pemeriksaan Molekuler TB
 Tes cepat molekuler (TCM)
 Line Probe Assay (LPA) lini 2
• Biakan Dan Uji Kepekaan Obat TB
PERKEMBANGAN PEMERIKSAAN
DIAGNOSTIK TB
TCM – 2 jam

LPA
5 –7 hari

Metode MGIT
6 –8 minggu

Metode LJ
Konvensional
10-14 minggu
Perbandingan Sensitivitas Pemeriksaan Lab TB

Kebutuhan Pooled Pooled


Jenis Pemeriksaan
Koloni Sensitifity Specificity

5.000 - 10.000
Mikroskopis BTA 70.8 % 94.9 %
cfu / ml

TCM TB untuk
88% 99%
diagnosis TB
(84.92) (98.99)
Tes Cepat Paru dewasa*
Molekuler 131 cfu / ml
(GeneXpert) TCM TB untuk
95% 98%
mendeteksi Rif
(90.97) (97.99)
Resistan **

* Berdasarkan 27 studies, 9558 partisipan


** Berdasarkan 24 studies, 2414 spesimen, 555 rif res spesimen WHO Xpert MTB/RIF- Policy Update 2013, Oct 2013
JUMLAH DAHAK UNTUK
PEMERIKSAAN DIAGNOSIS TB RO
• JUMLAH DAHAK UNTUK DIAGNOSIS (TCM) ADALAH 2 DAHAK
BERKUALITAS BAIK:
1. SATU DAHAK UNTUK DIPERIKSA TCM
2. SATU DAHAK SEBAGAI CADANGAN JIKA DIPERLUKAN PEMERIKSAAN ULANGAN:
CT. JIKA HASIL TCM INDETERMINATE, INVALID, ERROR, NO RESULT ATAU HASIL RIF
RESISTAN PADA PASIEN DENGAN RESIKO RENDAH TB RO

DIAMBIL 2 DAHAK
• PASIEN TB RO YANG TELAH TERKONFIRMASI RR HARUS

(SS/SP) UNTUK PEMERIKSAAN LPA DAN UJI KEPEKAAN TB.


PENGIRIMAN SPESIMEN TB
• PENGEMASAN DAHAK WAJIB MENGGUNAKAN COLD CHAIN

 PADA PENGIRIMAN DAHAK UNTUK PEMERIKSAAN BIAKAN


DAN UJI KEPEKAAN
• PENGEMASAN DAHAK TIDAK WAJIB MENGGUNAKAN COLD CHAIN

PADA PENGIRIMAN DAHAK UNTUK PEMERIKSAAN TCM.


• DAHAK DITERIMA OLEH LABORATORIUM MAKSIMAL 2 X 24 JAM DARI SAAT PENGAMBILAN DAHAK.
INTERPRETASI HASIL PEMERIKSAAN TCM
HASIL INTERPRETASI TINDAK LANJUT
 DNA MTB terdeteksi Lanjutkan sesuai dengan
MTB DETECTED;
 Mutasi gen rpoB terdeteksi, alur diagnosis TB resistan
Rif Resistance
kemungkinan besar resistan terhadap Obat
DETECTED
rifampisin (TB RO)
MTB DETECTED;  DNA MTB terdeteksi
Lanjutkan sesuai dengan
Rif Resistance  Mutasi gen rpoB tidak terdeteksi.
alur diagnosis TB biasa
NOT Kemungkinan besar sensitif terhadap
(TB SO)
DETECTED Rifampisin
 DNA MTB terdeteksi
Ulangi pemeriksaan*)
MTB DETECTED;  Mutasi gen rpoB / resistansi rifampisin
secepatnya menggunakan
Rif Resistance tidak dapat ditentukan karena sinyal
spesimen dahak baru
INDETERMINATE penanda resistansi tidak cukup
dengan kualitas yang baik
terdeteksi
Lanjutkan sesuai alur
MTB Not Detected DNA MTB tidak terdeteksi
diagnosis TB
*) Apabila hasil TCM adalah indeterminate/invalid/Error/No result maka hanya diperbolehkan untuk mengulang
proses pemeriksaan TCM sebanyak 1 (satu) kali.
HASIL INTERPRETASI TINDAK LANJUT
Ulangi pemeriksaan dengan
Keberadaan DNA MTB tidak dapat
katrid baru dan spesimen
ditentukan karena kurva SPC tidak
dahak baru*), pastikan
INVALID menunjukan kenaikan jumlah amplikon,
specimen tidak terdapat bahan-
proses sampel tidak benar, reaksi PCR
bahan yang dapat menghambat
Terhambat
reaksi PCR
Ulangi pemeriksaan dengan
Keberadaan DNA MTB tidak dapat
katrid baru*), pastikan
ERROR ditentukan, quality control internal gagal
pengolahan spesimen sudah
atau terjadi kegagalan system
benar

Keberadaan DNA MTB tidak dapat Ulangi pemeriksaan dengan


NO RESULT ditentukan karena data reaksi PCR tidak katrid baru*) (lihat BAB VI.B.
Mencukupi Penyelesaian Masalah)

*) Apabila hasil TCM adalah indeterminate/invalid/Error/No result maka hanya diperbolehkan untuk mengulang
proses pemeriksaan TCM sebanyak 1 (satu) kali.
Alur Diagnosis TBC Paru pada orang Dewasa
TERDUGA TB

Pasien baru, tidak ada riwayat pengobatan TB, tidak ada riwayat kontak erat dengan pasien TB RO, pasien dengan HIV (- Pasien dengan riwayat pengobatan TB, pasien dengan riwayat kontak erat dengan pasien TB
) atau tidak diketahui status HIV nya RO, pasien dengan HIV (+)

Pemeriksaan Klinis dan Pemeriksaan bakteriologis dengan Mikroskop atau Tes Cepat Molekuler (TCM)

Tidak memiliki akses untuk TCM TB


Memiliki akses untuk TCM TB

Pemeriksaan Mikroskopis BTA Pemeriksaan TCM TB

Tidak bisa dirujuk


(- -)
(+ +) (+ -) MTB Pos, Rif Indeterminate MTB Neg
MTB Pos, Rif Sensitive MTB Pos, Rif Resistance

Foto Toraks Antibiotika Ulangi pemeriksaan TCM TB RR Foto Toraks Mengikuti alur yang sama
Non OAT
TB Terkonfirmasi Bakteriologis dengan alur pada hasil pemeriksaan
mikrokopis BTA negatif (- -)

Mendukung Tidak Mendukung


TB TB
Mulai Pengobatan TB RO; Lakukan pemeriksaan Biakan dan Uji Kepekaan OAT Lini 1 dan
Lini 2

Ada Perbaikan Klinis Tidak Ada Perbaikan Klinis, ada


faktor risiko TB, dan atas
pertimbangan dokter

TB RR; TB MDR TB Pre XDR TB XDR


Bukan TB;

TB Terkonfirmasi Klinis Lanjutkan Pengobatan TB RO Pengobatan TB RO dengan Paduan Baru

Pengobatan TB Lini 1
PRINSIP PENGOBATAN TBC

• PRINSIP PENGOBATAN YANG ADEKUAT:


• MINIMAL 4 MACAM OBAT
• DOSIS YANG TEPAT
• DITELAN TERATUR DAN DIAWASI PMO (PENGAWAS MENELAN
OBAT) SAMPAI SELESAI PENGOBATAN.
• PENGOBATAN DIBERIKAN DALAM DUA (2) TAHAP YAITU TAHAP
AWAL DAN TAHAP LANJUTAN
PENGOBATAN
TB SENSITIF OBAT
PRINSIP PENGOBATAN TBC DI FASYANKES

TAHAP AWAL TAHAP LANJUTAN


• DIBERIKAN SETIAP HARI • OBAT PROGRAM SAAT INI
• TUJUAN: MENJAMIN KONVERSI TERSEDIA INTERMITTEN/1
MINGGU 3X
• GUIDELINES WHO TAHUN 2017:
DIBERIKAN SETIAP HARI
• TUJUAN: MEMBUNUH SISA-SISA
KUMAN YANG MASIH ADA DALAM
TUBUH DAN MENCEGAH
TERJADINYA KEKAMBUHAN
Lama pengobatan pasien TB tergantung kriteria pasien TB
PENGOBATAN TBC SENSITIF OBAT
MENGGUNAKAN OAT LINI PERTAMA

KATEGORI 1 KATEGORI 2
2(HRZE)/4(HR)3 ATAU 2(HRZE)S/(HRZE)/5(HR)3E3 ATAU
2(HRZE)/4(HR) 2(HRZE)S/(HRZE)/5(HR)E
DIBERIKAN PADA PASIEN:
DIBERIKAN PADA PASIEN DENGAN RIWAYAT
• TB PARU BARU TERKONFIRMASI
PENGOBATAN OAT DAN TIDAK RESISTEN :
BAKTERIOLOGIS • KAMBUH
• TB PARU BARU TERKONFIRMASI • GAGAL PADA PENGOBATAN KATEGORI 1
KLINIS SEBELUMNYA
• PENGOBATAN SETELAH PUTUS BEROBAT
(LOSS TO FOLLOW-UP)
DOSIS PADUAN OAT KDT Dosis paduan OAT KDT Kategori 2 :
KATEGORI 1: 2(HRZE) / 4(HR)3 2(HRZE)S/ (HRZE)/5(HR)3E3

Tahap Awal Tahap Lanjutan Tahap Lanjutan


Tahap Awal
tiap hari selama 3 kali seminggu 3 kali seminggu
Berat tiap hari
RH (150/150) +
Berat 56 hari selama 16 Badan RHZE (150/75/400/275) + S
E(400)
Badan RHZE minggu
Selama 56 hari Selama 28 hari selama 20 minggu
(150/75/400/275) RH (150/150)
30-37 kg 2 tab 4KDT 2 tab 4KDT 2 tab 2KDT
+ 500 mg Streptomisin inj. + 2 tab Etambutol

30 – 37 kg 2 tablet 4KDT 2 tablet 2KDT 38-54 kg 3 tab 4KDT 3 tab 4KDT 3 tab 2KDT
+ 750 mg Streptomisin inj. + 3 tab Etambutol
38 – 54 kg 3 tablet 4KDT 3 tablet 2KDT
55-70 kg 4 tab 4KDT 4 tab 4KDT 4 tab 2KDT
+ 1000 mg Streptomisin inj. + 4 tab Etambutol
55 – 70 kg 4 tablet 4KDT 4 tablet 2KDT

≥71 kg 5 tab 4KDT 5 tab 4KDT 5 tab 2KDT


≥ 71 kg 5 tablet 4KDT 5 tablet 2KDT + 1000mg Streptomisin inj. + 5 tab Etambutol
DOSIS PADUAN OAT KOMBIPAK KATEGORI 1: 2 HRZE /
4H3R3 Dosis per hari / kali Jumlah
Lama hari/kali
Tahap Pengobatan Tablet Isoniasid @ Kaplet Rifampisin Tablet Pirazinamid Tablet Etambutol
Pengobatan menelan obat
300 mgr @ 450 mgr @ 500 mgr @ 250 mgr

Awal 2 Bln 1 1 3 3 56

Lanjutan 4 Bln 2 1 - - 48

Dosis paduan OAT Kombipak Kat 2: 2HRZES / HRZE / 5H3R3E3


Etambutol

Lama Tablet Kaplet Tablet Jumlah


Streptomis
Tahap Pengobatan Pengobata Isoniasid @ Rifampisin Pirazinamid Tablet @ Tablet @ hari/kali
in injeksi
n 300 mgr @ 450 mgr @ 500 mgr 250 mgr 400 mgr menelan obat

Tahap Awal (dosis 2 bulan 1 1 3 3 - 0,75 gr 56


harian) 1 bulan 1 1 3 3 - - 28
TahapLanjutan (dosis
5 bulan 2 1 - 1 2 - 60
3x semggu)
PEMANTAUAN KEMAJUAN PENGOBATAN
KATEGORI BULAN PENGOBATAN
PENGOBATAN 1 2 3 4 5 6 7 8
Pasien baru (====) (====) (-------) (-------) (-------) (-------)
2(HRZE)/4(HR)ӡ X (X) X X
apabila apabila apabila
hasilnya hasilnya BTA hasilnya
BTA positif, positif, BTA positif,
dinyatakan dinyatakan dinyatakan
tidak gagal * gagal*.
konversi*.
Pasien (====) (====) (====) (-------) (-------) (-------) (-------) (-------)
pengobatan X (X) X X
ulang apabila apabila apabila
2(HRZE)S hasilnya BTA hasilnya BTA hasilnya BTA
/(HRZE)/ positif, positif, positif,
5(HR)ӡEӡ dinyatakan dinyatakan dinyatakan
tidak konversi*. gagal* gagal*
TATALAKSANA PASIEN BEROBAT TIDAK TERATUR
HASIL PENGOBATAN PASIEN TB SO
TATALAKSANA PASIEN TB
DENGAN EFEK SAMPING OAT
• EFEK SAMPING RINGAN SAMPAI SEDANG DITANGANI DI FKTP
• EFEK SAMPING BERAT DAN TIDAK MENUNJUKKAN PERBAIKAN SETELAH PENANGANAN EFEK
SAMPING RINGAN ATAU SEDANG SEGERA RUJUK KE FKRTL
• ALUR RUJUKAN TATALAKSANA EFEK SAMPING MENGIKUTI ALUR JEJARING YANG TELAH
DISEPAKATI ANTARA PENGELOLA PROGRAM TB, PENYEDIA LAYANAN DAN MEKANISME
PEMBAYARAN YANKES YANG DIMILIKI PASIEN TB
EFEK SAMPING RINGAN OAT
Efek Samping Penyebab Penatalaksanaan
Tidak ada nafsu makan, H, R, Z OAT ditelan malam sebelum tidur. Apabila keluhan
mual, sakit perut tetap ada, OAT ditelan dengan sedikit makanan.
Apabila keluhan semakin hebat disertai muntah,
waspada efek samping berat dan segera rujuk ke
dokter.
Nyeri sendi Z Beri Aspirin, Parasetamol atau OAINS.
Kesemutan/Rasa H Beri vtamin B6 (piridoxin) 50-75 mg per hari.
terbakar di telapak kaki
atau tangan
Warna kemerahan pada R Tidak membahayakan dan tidak perlu diberi obat
air seni (urine) penawar tapi perlu penjelasan kepada pasien.
Flu sindrom (demam, R dosis Pemberian R dirubah dari intermiten menjadi setiap
menggigil, lemas, sakit intermiten hari.
kepala, nyeri tulang)
KENALI EFEK SAMPING BERAT OAT
Efek Samping Penyebab Penatalaksanaan
Bercak kemerahan kulit (rash) H, R, Z, S Ikuti petunjuk penatalaksanaan TB
dengan atau tanpa rasa gatal dengan reaksi alergi.
Gangguan pendengaran S S dihentikan.
(tanpadiketemukan serumen)
Gangguan keseimbangan S S dihentikan.
Ikterus tanpa penyebab lain H, R, Z Semua OAT dihentikan sampai ikterus
menghilang.
Bingung, mual muntah (dicurigai Semua jenis Semua OAT dihentikan, segera
terjadi gangguan fungsi hati OAT lakukan pemeriksaan fungsi hati.
apabila disertai ikterus)
Gangguan penglihatan E E dihentikan.
Purpura, renjatan (syok), gagal R R dihentikan.
ginjal akut
Penurunan produksi urine S S dihentikan.
PENGOBATAN
TB RESISTEN OBAT
DEFINISI RESISTENSI OAT
• MONO RESISTEN:

1 MACAM OAT H/ R/ S/ E

• POLI RESISTEN:

INH & RIFAMPISIN TIDAK BERSAMAAN  H+S+E/ S+E/ H+E/R+E+S

• RESISTENSI GANDA (MDR):

INH DAN RIFAMPISIN SECARA BERSAMA  H+R/ H+R+Z/ H+R+E/ H+R+Z+E+S

• EXTENSIVE DRUG RESISTANCE (XDR):

GOL.FLUOROQUINOLON DAN OAT LINI 2 SUNTIKAN (KANAMISIN/ AMIKASIN/ KAPREOMISIN)


PENGOBATAN TB RO
Setelah hasil TCM keluar :

Persiapan KIE & Menetapkan


Diagnosis
Awal Informed Paduan
Tegak Consent Pengobatan
Pengobatan
WHO GUIDANCE ON TREATMENT &
MANAGEMENT OF DRUG-
RESISTANT TB, 1996 +

© World Health Organization 2018


2018

2016
Position
2016 statements on
the use of
delamanid &
the shorter
2017
2018 MDR-TB
regimen
PERUBAHAN KELOMPOK OAT TB RO
PENGELOMPOKAN OAT UNTUK PENGOBATAN TB RR/MDR
(WHO, 2016)
Hati-hati
Pengguna
annya!

Hati-hati
Penggunaan
nya!
PADUAN PENGOBATAN TB RO 2016 SAMPAI SAAT INI
Jangka Paduan
Pendek
Individual
Pengobatan (min. 20 bulan)
(9 – 11 bulan)
TB RO
Pengelompokan OAT Lini Kedua (2016)
Levofloksasin (Lfx)
A. Fluorokuinolon
Moksifloksasin (Mfx)
Amikasin (Am)
B. Obat injeksi lini
4-6Km-Mfx-Eto-HDT-Cfz-E-Z/ Kanamisin (Km)
kedua
Kapreomisin (Cm)
5 Mfx-Cfz-E-Z
Etionamid / Protionamid (Eto/Pto)
C. Obat inti lini Sikloserin (Cs)
kedua Linezolid (Lzd)
Klofazimin (Cfz)
Pirazimanid (Z)
D. Obat tambahan D1 Etambutol (E)
Isoniazid dosis tinggi (INHdt
Bedaquiline (Bdq)
D2
Delamanid (Dlm)
P-aminosalicylic acid (PAS)
D3 Meropenem (Mpm)
Terduga TB ALURPENGOBATAN
Tes Cepat Molekular TBRO–updated
(TCM)

MTB negatif TB rifampisinsensitif TB rifampisin resistan(RR)

Kirim spesimen untuk DSTlini 1 & 2 (LPA lini kedua DAN


Penatalaksanaanyang Pengobatan TB dengan OAT kultur DST)
sesuai lini pertama MULAI PENGOBATAN SETELAHMENGEVALUASI KRITERIABERIKUT

KRITERIA PENGOBATAN TBRODENGAN PADUAN JANGKAPENDEK


1. Tidak ada bukti resistan terhadap fluorokuinolon / obat injeksi lini
kedua
2. Tidak ada kontak dengan pasien TBpre/XDR
3. Tidak pernah mendapat OATlini kedua selama ≥ 1 bulan
4. Tidak terdapat intoleransi terhadap obat-obat pada paduanstandar
jangka pendek
5. Tidak hamil
6. Bukan kasus TBekstra paru berat*

MEMENUHI KRITERIA TIDAK MEMENUHI KRITERIA

Paduan standar jangka


Paduan pengobatan TBROyangdiberikan pendek Paduan individual

Sensitif / toleran Resistan/ intoleran Sensitif / toleran terhadapFQdan


Perubahan paduan Resistan/ intoleran
terhadap FQdan atau terhadap FQdan atau atau SLI
berdasarkan: terhadap FQdan atauSLI
SLI SLI
Hasil DSTlini kedua LANJUTKAN paduan individual sambil
LANJUTKAN paduan GANTI ke paduan LANJUTKAN paduan
Toleransi obat jangka pendek individual KONSULTASITAKuntuk kemungkinan
individual
perubahan paduan berdasarkan hasil
DSTdan kondisi klinis
YANG TERMASUK KASUS TB EKSTRAPARU BERAT IALAH MENINGITIS TB,
TUBERKULOMA OTAK, DAN SPONDILITIS TB. KASUS TB EKSTRAPARU
SELAIN YANG DISEBUTKAN DI ATAS (MIS. LIMFADENITIS TB, EFUSI PLEURA
UNILATERAL) DAPAT DIPERTIMBANGKAN UNTUK PEMBERIAN PENGOBATAN
JANGKA PENDEK.

**YANG TERMASUK RISIKO UNFAVORABLE OUTCOME PENGOBATAN


STANDAR JANGKA PENDEK IALAH PEMANJANGAN GELOMBANG QTCF >500
MS; KENAIKAN KADAR SGOT-SGPT > 5X NORMAL, KLIRENS KREATININ <30
CC/MENIT DAN TB PARU LESI SANGAT LANJUT DENGAN SEVERE
UNDERWEIGHT.
PENGOBATAN PASIEN TB RO PADUAN JANGKA PENDEK
4-6 Km-Mfx-Eto(Pto)-HDT-Cfz-E-Z / 5 Mfx-Cfz-E-Z
TahapAwal TahapLanjutan
Tahap Awal Tahap Lanjutan
(diberikan setiap hari selama 4–6 bulan) (diberikan setiap hari selama 5 bulan)

1. Kanamisin (Km) 1. Moxifloxacin (Mfx)


2. Moxifloxacin (Mfx) 2. Clofazimin (Cfz)
3. Etionamid (Eto) / Protionamid (Pto)* 3. Etambutol (E)
4. Isoniazid (H) dosis tinggi (DT) 4. Pirazinamid (Z)
5. Clofazimin (Cfz)
6. Etambutol (E)
7. Pirazinamid (Z)

* ) Pemilihan Etionamid atau Protionamid tergantung pada ketersediaan obat program.


CARA PEMBERIAN OAT
PENGOBATAN JANGKA PENDEK 9 – 11 BULAN :

• Obat Oral dan Injeksi


Tahap Awal • Diberikan setiap hari
(4 – 6 (7 hari, Senin s.d
Minggu)
bulan)

Tahap • Hanya obat oral saja


• Diberikan setiap hari
Lanjutan (7 hari, Senin s.d
Minggu)
(5 bulan)
DURASI PENGOBATAN
Tahap Awal Tahap Lanjutan
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Nama Obat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1. Kanamisin (Km) √ √ √ √ √* √**
2.Etionamid(Eto) / Protionamid (Pto) √ √ √ √ √* √**

3. Isoniazid (H) dosis tinggi (DT) √ √ √ √ √* √**

4. Moxifloxacin (Mfx) √ √ √ √ √* √** √ √ √ √ √


5. Clofazimin (Cfz) √ √ √ √ √* √** √ √ √ √ √
6. Etambutol (E) √ √ √ √ √* √** √ √ √ √ √
7. Pirazinamid (Z) √ √ √ √ √* √** √ √ √ √ √

* Pengobatan diperpanjang sampai bulan ke-5 jika belum konversi BTA bulan ke-4
** Pengobatan diperpanjang sampai bulan ke-6 jika belum konversi BTA bulan ke-5
Pada bulan ke-5 dan ke-6 : obat injeksi diberikan 3x seminggu, obat oral diberikan setiap hari
CATATAN
 INTOLERANSI Z TIDAK BOLEH MENDAPATKAN PADUAN JANGKA PENDEK.
 INTOLERANSI/RESISTANSI ETAMBUTOL, PADUAN JANGKA PENDEK
DIBERIKAN TANPA ETAMBUTOL
 CAPREOMISIN DAPAT MENGGANTIKAN KANAMISIN APABILA MUNCUL
EFEK SAMPING DI DALAM MASA PENGOBATAN (BUKAN KARENA
TERDAPAT RESISTANSI).
DOSIS OAT PADA PADUAN PENGOBATAN JANGKA PENDEK
Dosis berdasarkan kelompok berat badan
Nama Obat
<33 kg 33 – 50 kg >50 – 70 kg >70 kg
Kanamisin* 0,5 g 0,75 g 0,75 g 1g
Moxifloxacin 400 mg 600 mg 800 mg 800 mg
Clofazimin 50 mg# 100 mg 100 mg 100 mg
Etambutol 600 mg 800 mg 1000 mg 1200 mg
Pirazinamid 750 mg 1500 mg 2000 mg 2000 mg
IsoniazidDT 300 mg **450 mg **600 mg 600 mg 600 mg
Etionamid 500 mg 500 mg 750 mg 1000 mg
Protionamid 500 mg 500 mg 750 mg 1000 mg

SURAT EDARAN TERKAIT DOSIS MOXI: 400 mg


PENGOBATAN JANGKA PENDEK
Bulan pengobatan
Fase intensif 4 bulan
Fase lanjutan 5 bulan
Jenis pemeriksaan (dapat diperpanjang sampai 6 bulan)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Anamnesis √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
Pemeriksaan fisik /
√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
klinis (BB)
PEMERIKSAAN BTA sputum √ √ √ √ √√* √√* √√* √ √ √ √ √√*
PADA Kultur sputum √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
Uji kepekaan (DST) √ √**
PENGOBATAN
JANGKA PENDEK EKG+ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

Tes pendengaran*** √

Rontgen dada √ √ √ √
Darah lengkap*** √
Gula darah puasa dan 2

Jam PP***
Ureum-kreatinin serum
√ √ √ √ √ √ √

Elektrolit √ √ √ √ √ √ √
SGOT, SGPT, Bilirubin

Total***
TSH/TSHs √
Tes kehamilan*** √
Tes HIV*** √
INDIKASI PADUAN INDIVIDUAL
Jika pasien TB RO tidak memenuhi kriteria pengobatan dengan
paduan jangka pendek berikan paduan individual.

Paduan individual diberikan untuk pasien:


• TB pre-XDR
• TB XDR
• MDR dengan intoleransi terhadap salah satu atau lebih obat lini
kedua yang digunakan pada paduan jangka pendek
• Gagal pengobatan dengan paduan jangka pendek
• Kembali setelah putus berobat
• TB MDR kambuh
PRINSIP PEMBERIAN PADUAN INDIVIDUAL
• Paduan pengobatan individual terdiri dari setidaknya lima
(5) obat efektif: 4 obat inti lini kedua ditambah Pirazinamid
(Z)
• Yang dimaksud dengan obat efektif adalah:
– Terbukti sensitif berdasarkan hasil uji kepekaan atau
diperkirakan masih sensitif
– Tidak ada resistansi silang pada golongan yang sama
– Tidak ada riwayat pemakaian obat >1 bulan
1. Pilih 1 obat golongan fluorokuinolon Lfx Mfx
(Grup A)
2. Pilih 1 obat suntik lini kedua (Grup B) Km Cm

▪ Obat injeksi Km tidak diberikan pada pasien sensory neural hearing loss (SNHL).
Langkah Penyusunan
OAT utama lini kedua lainnya (Grup C) Eto (Pto)
Paduan Individual 3
Lzd
Cfz
Cs
▪ Obat grup C ditambahkan sampai obat pada paduan memenuhi 5 obat efektif.

4 OAT lini pertama (Grup D1) Z E H

▪ Pirazinamid (Z) rutin diberikan pada semua paduan pengobatan. Bila Pirazinamid
intoleran dan tidak bisa diberikan maka ditambahkan satu obat efektif bisa dari
grup C, D2 atau D3 menggantikan pirazinamid.
▪ Etambutol diberikan untuk memperkuat paduan apabila masih sensitif.
▪ INH diberikan bila terbukti tidak resistan dan jumlah obat dalam paduan belum
memenuhi 5 obat efektif.
5 Pilih 1 obat baru (grup D2) Bdq
Dlm
6 PAS
Obat tambahan (Grup D3)
▪ Tambahkan obat dari kelompok ini bila paduan belum memiliki minimal 5 obat efektif. Saat ini,
obat yang tersedia hanya PAS.
INDIKASI PEMBERIAN OBAT BARU
KONTRAINDIKASI PEMBERIAN OBAT BARU
LAMA PENGOBATAN PADUAN
INDIVIDUAL
(WHO 2014)
CARA PEMBERIAN OBAT BARU
BEDAQUILINE:
•Pemberian Bdq direkomendasikan selama maksimal 24 minggu (6 bulan)
•Sediaan obat Bdq ialah berupa tablet 100 mg
•Jadwal pemberian Bdq ialah sebagai berikut:

Minggu ke- Dosis harian Frekuensi / minggu


Minggu 0–2 Bdq: 400 mg (1 x 4 tab) 7 hari / minggu
Minggu 3–24 Bdq: 200 mg (1 x 2 tab) 3 kali / minggu dengan jarak
pemberian min. 48 jam
CARA PEMBERIAN OBAT BARU
Delamanid (Dlm)
• Pemberian Dlm direkomendasikan selama 24 minggu (6 bulan)
• Sediaan obat Dlm ialah berupa tablet 50 mg
• Bioavailabilitas Dlm diketahui meningkat bila dikonsumsi setelah makan
• Jadwal pemberian Dlm ialah sebagai berikut:
Usia Dosis Harian Frekuensi / minggu
6 – 11 tahun Dlm: 2 x 50 mg (1 tablet ditelan pada pagi hari 7 hari seminggu
(20 – 34 kg) DAN 1 tablet pada malam hari)
12–17 tahun Dlm: 2 x 100 mg (2 tablet ditelan pada pagi 7 hari seminggu
(>35 kg) hari DAN 2 tablet pada malam hari)
Dewasa Dlm: 2 x 100 mg (2 tablet ditelan pada pagi 7 hari seminggu
hari DAN 2 tablet pada malam hari)
DOSIS OAT PADUAN INDIVIDUAL
DURASI PENGOBATAN PADUAN OBAT BARU

Keterangan:
Bedaquiline atau Delamanid diberikan selama 6 bulan.
*) OAT suntik lini kedua diberikan 8 bulan untuk pasien baru dan 12 bulan untuk pasien yang pernah diobati atau TB pre-/XDR**) OAT MDR
oral diberikan minimal 20 bulan untuk pasien baru dan 24 bulan untuk pasien pernah diobati atau TB pre-/XDR.
Evaluasi
Pengobatan n
EFEK SAMPING OAT LINI 2
EFEK SAMPING RINGAN DAN SEDANG YANG SERING MUNCUL
No Efek samping Kemungkinan OAT
Penyebab
Kemungkinan OAT
No Efek samping
Penyebab
1. Reaksi kulit alergi ringan Z, E, Eto, PAS, Km, Cm,
6. Nyeri kepala Eto, Cs
Reaksi kulit alergi sedang Z, E, Eto, PAS, Km, Cm
dengan/ tanpa demam
7. Vertigo Km, Cm, Eto

2. Neuropati perifer H, Cs, Km, Eto, Lfx


8. Artralgia Z, Lfx
3. Mual muntah ringan Eto, PAS, Cfz, H, Z, E, Lfx, R
9. Gangguan Tidur Lfx, Moxi
Mual muntah berat Eto, PAS, Cfz, H, Z, E, Lfx.

4 Anoreksia Z, Eto, Lfx 10. Gangguan elektrolit Km, Cm


ringan: Hipokalemi
5 Diare PAS
EFEK SAMPING OAT LINI 2 (LANJUTAN)
EFEK SAMPING RINGAN DAN SEDANG YANG SERING MUNCUL

No Efek samping Kemungkinan OAT Penyebab


11 Depresi Cs, Lfx, Eto, H
12 Perubahan perilaku Cs, H

13 Gastritis PAS, Eto,Z

14 Nyeri di tempat suntikan Km, Cm

15 Metalic taste Eto


16 Gatal Cfz

17 Penuaan warna kulit Cfz


Efek Samping OAT Lini 2 (Lanjutan)
EFEK SAMPING BERAT YANG SERING MUNCUL
Kemungkinan OAT Kemungkinan OAT
No Efek samping No Efek samping
Penyebab Penyebab

1 Kelainan fungsi hati Z, H, Eto, PAS, E, Lfx, 7 Gangguan psikotik Cs

Mfx (Suicidal tendency)


8 Kejang Cs, Lfx
2 Kelainan fungsi ginjal Km, Cm

3 Perdarahan lambung PAS, Eto, H,Z 9 Tendinitis Lfx, Mfx

4 Gangguan Elektrolit berat Cm, Km 10 Syok Anafilaktik Km, Cm

(Bartter like syndrome) 11 Reaksi alergi toksik Semua OAT yang


5 Gangguan pendengaran Km, Cm menyeluruh dan SJS digunakan

6 Gangguan penglihatan E 12 Hipotiroid PAS, Eto

Anda mungkin juga menyukai