Anda di halaman 1dari 26

HUKUM JUAL BELI (2)

Oleh :
KH. M. Shiddiq Al Jawi, S.Si, MSI

STEI HAMFARA
Yogyakarta 31 Oktober 2013
POKOK BAHASAN
 1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH TERKAIT
JUAL BELI
 2. MACAM-MACAM JUAL BELI
 3. JUAL BELI SALAM & ISTISHNA'
 4. JUAL BELI BUAH YANG MASIH ADA DI
POHON
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH
TERKAIT JUAL BELI
 PENGERTIAN KAIDAH FIKIH :
‫القاعدة الفقهية = َاْلُح ْك ُم الَّش ْر ِع ُّي اْلُك ِّلُّي اْلُم ْنَطِبُق َع لَى ُج ْز ِئَّياِتِه‬
 "Kaidah fikih adalah hukum syar'i
yang bersifat menyeluruh (kulliy)
yang berlaku untuk bagian-
bagiannya (juz`iyat).“
 Kaidah fiqih = qaidah syar’iyyah =
qaidah kulliyah.
 Kaidah fiqih beda dgn kaidah ushul
fiqih (qawaid ushuliyah).
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH
TERKAIT JUAL BELI
 Kaidah fiqih adalah hukum syara’
 Sedang kaidah ushul fiqih (qawaid
ushuliyah) bukan hukum syara’,
melainkan kaidah bahasa Arab
untuk mengistinbath
(menyimpulkan) hukum syara’.
 Contoh kaidah ushul fiqih :
‫ األصل في الكالم الحقيقة‬
 “Arti asal dari perkataan adalah
makna hakiki (sebenarnya).”
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH
TERKAIT JUAL BELI
 KAIDAH 1 :

‫ٌم‬ ‫ا‬ ‫َر‬ ‫َح‬ ‫ُعُه‬ ‫ْي‬‫َب‬‫َف‬ ‫ُك ُّل َم ا ُح ِّر َم َع لَى اْلِعَباِد‬
 "SETIAP APA YANG DIHARAMKAN
ATAS HAMBA, MAKA
MENJUALBELIKANNYA HARAM.“
 KAIDAH 2 :

‫َاألْص ُل ِفي الُّش ُر ْو ِط ِفي اْلُم َعاَم الِت اإلَباَح ة‬


 "HUKUM ASAL MEMBUAT SYARAT-
SYARAT DALAM MUAMALAH
ADALAH BOLEH.“
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH
TERKAIT JUAL BELI
KAIDAH 3 :

‫ُك ُّل َبْيٍع َاَع اَن َع َلى َم ْع ِص َيٍة َح َر اٌم‬


 “SETIAP JUAL BELI YANG
MEMBANTU KEMAKSIATAN, HARAM.“
 KAIDAH 4 :

‫َم ا ال َيِتُّم اْلَو اِج ُب إال ِبِه َفُهَو َو اِج ٌب‬


 "JIKA SUATU KEWAJIBAN TIDAK
TERLAKSANA KECUALI DENGAN
SESUATU, MAKA SESUATU ITU
WAJIB PULA HUKUMNYA.“
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
A. MACAM-MACAM JUAL BELI
BERDASARKAN BARANG DAGANGAN
(MABII') : => 4 MACAM
 (1) JUAL BELI MUTLAK (al-bai' al-
muthlaq) = pertukaran uang (naqd) dgn
barang ('ain) .
 (2) JUAL BELI SALAM (bai'us salam/
 ‫) بيع السلم‬, disebut juga Salaf = jual beli
suatu barang yang diserahkan kemudian,
dengan uang (tsaman) yang dibayarkan
di depan.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
 (3) JUAL BELI SHOROF (bai'ush shorof) =
pertukaran uang (naqd) dengan uang
(naqd), baik yang sejenis (misal rupiah dg
rupiah) maupun yang beda jenis (misal
rupiah dg dolar AS).
 NB : jika sejenis, disyaratkan mumatsalah
(nilainya sama) dan taqabudh (kontan).
 Jika beda jenis, syaratnya 1 saja, yaitu
taqabudh (kontan).
 (4) JUAL BELI BARTER (bai'ul
muqaayadhah) = pertukaran harta (mal)
dengan harta (mal), yang bukan uang.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
B. MACAM-MACAM JUAL BELI
BERDASARKAN CARA PENENTUAN
HARGA => 3 macam :
 (1) JUAL BELI TAWAR MENAWAR (bai'ul
musaawamah) = jual beli tanpa
menunjukkan harga pokok (modal).
 (2) JUAL BELI LELANG (bai'ul
muzaayadah) = jual beli dimana penjual
menawarkan harga barang di pasar, kemudian
para pembeli berlomba menawar dengan harga
yang lebih tinggi dari pembeli lainnya, dan
penjual menjual kepada pembeli yang menawar
dengan harga tertinggi.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
 (3) JUAL BELI AMANAH (bai'ul amaanah) =
jual beli yang harganya sama dengan modal,
atau lebih, atau kurang dari modal, ada 3
macam :
 (3.1) JUAL BELI MURABAHAH = jual beli
pada harga modal, dengan tambahan harga
tertentu, yang disepakati kedua pihak.
 (3.2) JUAL BELI TAULIYAH = jual beli
dengan harga modal, tidak kurang dan tidak
lebih dari itu.
 (3.3) JUAL BELI WADHI'AH = jual beli
dengan harga yang kurang dari modal.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
C. MACAM-MACAM JUAL BELI
BERDASARKAN CARA PENYERAHAN
HARGA (UANG) => 4 macam :
 (1) JUAL BELI DGN HARGA KONTAN
(bai'u munjiz ats-tsaman), disebut juga
bai'u an-naqd atau bai'u ats-tsaman al-
haal = yaitu jual beli yang mensyaratkan
pembayaran harga di depan (kontan).
 (2) JUAL BELI DGN HARGA BERTEMPO
(bai'u mu`ajjal ats-tsaman) (‫= )بيع مؤجل الثمن‬
jual beli yang mensyaratkan pembayaran
harga kemudian (tidak kontan).
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
 (3) JUAL BELI DGN PENYERAHAN
BARANG KEMUDIAN (bai'u mu`ajjal al-
matsman) (‫ = ) بيع مؤجل المثمن‬jual beli
dengan penyerahan barang kemudian,
contohnya : jual beli salam dan istishna‘.
 (4) JUAL BELI DGN PENYERAHAN
HARGA DAN BARANG KEMUDIAN (bai'u
mu`ajjal al – 'iwadhoin) (‫= )بيع مؤجل العوضين‬
jual beli dengan penyerahan barang dan
uang kemudian. Yg ini hukumnya haram.
 (Lihat : Shalah Ash-Shawi & Abdullah Mushlih, Maa Laa
Yasa'u At-Tajiru Jahlahu, h. 80-dst; Abdur Rouf Hamzah,
Al-Bai' fi Al-Fiqh Al-Islami. 14-dst)
3. JUAL BELI SALAM
 PENGERTIAN :
‫َالَّس َلْم ُهَو َبْيُع َش ْي ٍء َم ْو ُص ْو ٍف ِفي الِّذ َّم ِة ِاَلى َاَج ٍل ِبَش ْي ٍء ُم َعَّج ٍل‬
 "SALAM ADALAH MENJUAL SUATU BARANG
YANG DIJELASKAN SIFATNYA DALAM
TANGGUNGAN (TIDAK HADIR) HINGGA TEMPO
TERTENTU DENGAN HARGA YANG
DIBAYARKAN DI DEPAN.“
 SALAM HUKUMNYA BOLEH. MERUPAKAN
PERKECUALIAN (ISTITSNA`) DARI MENJUAL
SESUATU YANG TIDAK DIMILIKI YG DILARANG
BERDASARKAN HADIS : ‫ال تبع ما ليس عندك‬
 "JANGANLAH KAMU MENJUAL APA YANG
TIDAK ADA DI SISIMU." (HR KHAMSAH, SAHIH)
3. JUAL BELI SALAM
 DALIL BOLEHNYA SALAM :

‫َم ْن َاْس َلَم َفْلُيْس ِلْم ِفْي َك ْيٍل َم ْع ُلْو ٍم َوَو ْز ٍن َم ْع ُلْو ٍم‬
‫ِاَلى َاَج ٍل َم ْع ُلْو ٍم‬
 "BARANGSIAPA MELAKUKAN SALAM,
HENDAKLAH DIA MELAKUKAN SALAM
PADA TAKARAN YANG DIKETAHUI DAN
TIMBANGAN YANG DIKETAHUI, HINGGA
TEMPO YANG DIKETAHUI." (HR
BUKHARI)
3. JUAL BELI SALAM
SYARAT-SYARAT SAH SALAM :
 SYARAT PADA BARANG OBJEK SALAM
(MUSLAM FIIHI) => 3 syarat :
 1. BARANG OBJEK SALAM HARUS DIKETAHUI
DGN JELAS (MA'LUM) SIFATNYA (TAKARAN
ATAU TIMBANGANNYA). MISAL : SATUANNYA
HARUS JELAS BERAPA KILOGRAM, ATAU
BERAPA TON, DSB.
 2. BARANGNYA TERMASUK BARANG YANG
DIHITUNG, DITAKAR, DITIMBANG. Contoh : gula,
beras, dll. Tidak boleh salam pada br yg tak
dihitung, ditakar, ditimbang, mis : tanah,
bangunan, mobil, dsb.
3. JUAL BELI SALAM
 3. BARANGNYA DIJUAL SECARA
BERTEMPO (ILA AJAL) (DISERAHKAN
KEMUDIAN)
 SYARAT2 HARGA (RO`SUL MAL) =>
 3 syarat :
 1. HARGANYA HARUS JELAS DIKETAHUI
(MA'LUM)
 2. HARGANYA HARUS DISERAHKAN DI
DEPAN (DI MAJELIS AKAD)
 3. HARGANYA TIDAK MENGALAMI GHABAN
FAHISY (JAUH LEBIH TINGGI/RENDAH DARI
HARGA PASAR)
3. JUAL BELI ISTISHNA’
 PENGERTIAN :
‫اإلستصناع هو عقد على مبيع في الذمة ُش ِرَط فيه‬
‫العمُل على وجٍه مخصوٍص بثمٍن معلوٍم‬
 'ISTISHNA' = AKAD ATAS SUATU
BARANG DALAM TANGGUNGAN (TIDAK
HADIR/TAK ADA) YANG
MENSYARATKAN PEKERJAAN
[pembuatan barang], MENURUT CARA
TERTENTU, DENGAN HARGA
TERTENTU.”
3. JUAL BELI ISTISHNA’
 DALIL KEMUBAHANNYA :

‫أن النبَّي صلى هللا عليه وسلم َطَلَب من المرأِة‬


‫َأْن َتأُم َر ُغ الَم َها ِبُص ْنِع اْلِم ْنَبِر‬
 “BHW NABI SAW PERNAH MEMERINTAHKAN
SEORANG WANITA, AGAR BUDAK LAKI-
LAKINYA MEMBUATKAN MIMBAR BAGI NABI
SAW." (HR BUKHARI)
3. JUAL BELI ISTISHNA’
 APAKAH ISTISHNA' TERMASUK JUAL BELI ATAU
TERMASUK IJARAH ?
 1. JIKA BAHANNYA BERASAL DARI SHANI'
(PEMBUAT BARANG), MAKA TERMASUK JUAL BELI.
 2. JIKA BAHANNYA BERASAL DARI MUSTASHNI'
(YANG MINTA DIBUATKAN BARANG), MAKA
TERMASUK IJARAH.

 JIKA TERMASUK JUAL BELI, APAKAH TERMASUK


SALAM?
 1. MENURUT MAZHAB HANAFI => ISTISHNA'
MERUPAKAN AKAD TERSENDIRI.
 2. MENURUT MAZHAB JUMHUR (MALIKI, SYAFII,
HAMBALI) => ISTISHNA' TERMASUK JUAL BELI
SALAM.
3. JUAL BELI ISTISHNA’
 Menurut Syaikh Ziyad Ghazal, akad
istishna’ tidak termasuk jual beli salam.
 Tetapi merupakan jual beli tersendiri
(mustaqil), seperti halnya jual beli
lainnya yang bersifat khusus, misalnya
jual beli salam, dan jual beli sharaf.
 Istishna’ mempunyai hukum-hukum dan
syarat-syarat khusus. (Ziyad Ghazal,
Masyru’ Qanun Al Buyu’, hlm. 90-91)
3. SYARAT-SYARAT JUAL BELI
ISTISHNA’
 SYARAT PADA MASHNU’ (BARANG YG
DIBUAT) => 3 syarat :
 (1) harus dijelaskan sifat-sifatnya secara
jelas, yang dapat membedakan nilainya
dengan nilai barang lainnya.
 (2) harus termasuk materi yang
memungkinkan terjadinya proses
shina’ah / istishna’ (pengolahan bahan
mentah)
 (3) bahan mentahnya harus berasal dari
pembuat (shaani’)
 (Ziyad Ghazal, Masyru’ Qanun Al Buyu’, hlm. 91-92)
3. SYARAT-SYARAT JUAL BELI
ISTISHNA’
 SYARAT PADA HARGA (TSAMAN)
 Harga harus diketahui secara jelas
(ma’luum)
 Boleh harga dibayar belakangan
(mu`ajjal) ( ‫)مؤجل‬.
 Tidak disyaratkan harga dibayar di depan
seperti jual beli salam (bai’us salam)
 Dalil bolehnya pembayaran di belakang
adalah hadits Nabi SAW (hadits taqriiriy)
 (Ziyad Ghazal, Masyru’ Qanun Al Buyu’, hlm. 93)
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH
DI POHON
 1. HUKUMNYA HARAM, JIKA BUAH
BERASAL DARI POHON YG TERTENTU
DAN BUAHNYA BELUM ADA. INI
TERMASUK SALAM YANG TIDAK
DIBOLEHKAN.
 DALIL KEHARAMANNYA :

‫و قد َنَهى رسول هللا صلى هللا عليه و سلم عن السلم في ثماِر َش َج ٍر ُم َعَّيٍن‬
 "Rasulullah SAW telah melarang jual beli
salam pada buah dari pohon tertentu."
(Lihat An-Nabhani, Syakhshiyah, 2/299).
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH
DI POHON
 2. HUKUMNYA BOLEH, JIKA TIDAK
DITENTUKAN DARI POHON TERTENTU
DAN BUAHNYA BELUM ADA. TERMASUK
JUAL BELI SALAM YANG DIBOLEHKAN.
 3. HUKUMNYA BOLEH, JIKA BUAHNYA
DARI POHON TERTENTU ASALKAN
BUAHNYA SUDAH MATANG (SUDAH
LAYAK DIMAKAN).
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH
DI POHON
 DALILNYA :
‫ان النبي صلى هللا عليه وسلم َنَهى َع ْن بيع‬
‫الثمر حتى يبدو َص الُح ُه‬
 "Sesungguhnya Nabi SAW melarang jual
beli buah (yang ada di pohonnya) hingga
nampak kematangannya." (HR Bukhari,
Muslim, Ahmad)
 TAMMAT.
INSYA ALLAH
WASSALAM

Anda mungkin juga menyukai