Buku Guru KLS 7

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.
--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

--------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.
--------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Prss.
--------------, 1989. Jant Arkidam. Bandung: Pustaka.
Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana.
Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna.
Rusyana, Dr. Yus. 1982. Mtode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.
Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.
80
Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMP/MTs Kelas VII
Buku Tuturus Guru SMP/MTs
Kelas VII
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
2013
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Pamekar Diajar
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H. Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandar Wasid
Dr. Hj. Ai Sofanti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar
Rarancang Jilid : Yoshi Sukadar
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3
Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-22-0 (Jilid Lengkap)
978-602-1300-23-7 (Jilid 1)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
Hak cipta
kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga
larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan
dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK)
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina
dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal
tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti
rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Pamekar Diajar
79
Bab I
PITUDUH UMUM
PABUKON
Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra.
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung.
Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
Hadish, Ytty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Lgende 1.
Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemn
Pendidikan dan Kebudayaan.
Iskandar, Yosph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang.
Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran jahan
Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang.
Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang.
Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Flors: Nusa Indah.
Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Tmpo Doeloe. Bandung: Gransia.
Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung:
Tarat.
Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Mangl Panglipur.
Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.
No. 1574. 1996. Majalah Mangl.
No. 51-52. 1996. Majalah Simpay.
---------------. 1986. Kedok Tangkork. Bandung: Remadja Karya.
Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonsia. Jakarta: PN Balai
Pustaka.
Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum
Berbasis Kompetnsi Mata Pelajaran Bahasa Darah (Sunda). Bandung: Geger
Sunten.
Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman jaan Bahasa Sunda
yang Disempurnakan. Jakarta.
78
silildan : sililhan, henteu patugeng-tugeng.
sumerah : pasrah.
talang : kokocoran cai beunang nyieun; nalang, ngabantu;
nalangan; nulungan mangmayarkeun nu batur.
tamba : ubar; nambaan, ngubaran nu gering sangkan cageur.
taroh : tumpangan.
tibelat : rus-ras ingetan tur ngahudang kasedih.
tilem : ngaleungit; kalem.
timpuh : henteu cetaan, teu loba tingkah.
tresna : asih atawa cinta.
ugeran : takeran, patokan.
Pangajaran 7
asiwung : kapas keur kaperluan mayit.
campolh : lalawora,wawayagon; ngaran sabangsa bungbuahan rupa jeung
dagingna konng.
dicontangan : dicokotan saeuk-saeuk.
munel : penng, ged hasilna.
ngawuruk : mapatahan sangkan bisa.
ngstokeun : nurutkeun parntah kalawan enya-enya.
ngumbara : cicing di lembur atawa darah batur.
nyakrawa : jeneng, nyekel kakawasaan.
samana : sabongbrong.
Pangajaran 8
ayem : teu rusuh.
dimbohan : ditambahan, dibr paleuleuwih.
dihapit : didempt ku dua.
dipapandkeun : dibandingkeun, diibaratkeun.
kasinugrahan : nampa hal pikabungaheun.
mikawanoh : mikanyaho.
mopo : bobolh, teu sanggup neruskeun.
ngawengku : ngurung, nyakup.
sareundeuk : sarigig.
ttcan : titincakan mak hambalan jiga taraj.
PANGBAGA
iii
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud,
enggoning nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang
Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.
Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid
sareng buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna
ngeunaan pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud
No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans
mung buku wungkul bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku
Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana
Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna
ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa
dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar
ngeunaan basa jeung sastra darah, dipiharep dina diri murid aya parobihan
anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh pangaweruhna (knowledge), boh
kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance; behavior). Singgetna
mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi.
Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning
ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis
basajan, saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum
2013, tangtosna g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta kurikulum bakal
tiasa diimplemntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun
sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara nysusun buku
padoman guru, kalebet tarkah anu kedah knging pangajn.
iv
Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu
ttla dina dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa
ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad
dongkap.
Bandung, Desember 2013
Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
Pembina Utama Madya
NIP. 19570807 198601 1 001
BBBBBBBBBBBBBBBBan an an an an aaa du d ng, Desem
KKKKKKep ep ep ep ep ep pppal al al al al al al al al al a a a a aa a Dinas Pe
Prof Dr HH MMMMMMM
77
Bab IV
BAHAN PANGJEMBAR
Pangajaran 6
balbat : pajar, mimiti tmbong cahya.
bayah : eusi dada nu ngahapit jajantung; belang bayah, gorng
hate ka batur.
beueus : baseuh.
galeuh : bagian kai di tengahna anu teuas; ngagaleuh, meuli.
gilig : geus buleud/teteg piker, teu asa-asa.
gingsir : obah; owah gingsir, robah kaayaan atawa rarasaan.
gudawang : raheut ged.
jntr : jelas, cs.
kahoncwang : kahariwang, kapaur.
kalarung : kaliwat.
kanca : batur atawa sasama.
kasilih : kalindih, kalhkeun, kasisihkeun.
keri : begng, pepelakan hs ged.
kuta : pager tmbok.
leleb : anteb; kaleleban, kadanan.
lmbok : hjo lmbok, loba atawa teu kurang rejekina.
lngkob : lebak, tempat/lahan di darah handap.
leuit : wangunan atawa kamer husus paragi neundeun pare.
lulurung : jalan jajahan, jalan leutik diantara jalan ged di kota.
mataholang : pitangkaleun dina sisikian;bagian nu leutik teuas dina
pamatuk anak hayam.
mps : nuuskeun, mpnd sangkan teu terus ambekna; mps
ksang, nuuskeun ksang.
ngincer : ngintip-ngintip, nungguan lngah.
ngoncrang : sorana jelas tur beresih.
nilar, tilar : maot.
nyengka : rekah, jaradi loba.
padumukan : tempat matuh/cicing.
palastra : tiwas, maot.
panka : pangaruh; panka jaman, pangaruh parobahan jaman.
parancah : jamp panyinglar.
patalkan : pananya, pertanyaan.
ranggon : sabangsa imah nu kolongna jangkung, saung ranggon
reuteum : loba caricing, Manuk reuteum dina dahan.
ringrang : hariwang sieun kumaonam.
saendeng-endeng : salilana.
sarah : runtah nu kabawa palid.
76
catur : carita, omongan; ngaran salasahiji kaulinan.
iber : bja.
kaampeuh : katahan; teu kaampeuh, teu katahan hayang seuri.
kaceluk : kamashur.
kapiuhan : katuralengan, teu ling.
kararaban : kaasupan. Can kararaban sangu
kariaan : hajatan (nyunatan, ngawinkeun,jst.)
katangen : katmbong.
katiga : usum halodo.
katotol : kasohor/ kawntar dina hal kurang had.
kawantu : kulantaran, kusabab.
klu : tga.
kocapkeun : kacaritakeun, kabjakeun.
laden : jalma purah ngawulaan dunungan.
lunta : indit.
mngkong : mindahkeun cai walungan dina marak.
metu : teurak.
morrt : caang bngras tur panas.
mudigdig : tumerap kanu ambek.
naker : nimbang.
nangnan : manggihan.
nataku : kacida.
ngadeuheus : nepungan kalawan hormat.
ngalejokeun : ngabobodo, ngabohong.
ngasruk : ngapruk.
nujum : norah, ngaramal.
nyadap : ngala/nandan lahang tina gagang buah kawung.
polah : tingkah.
rokaya, orokaya : henteu kawas
rungkun : tempat nu buni ku kakayon.
sakitan : jelema nu dibui.
satutasna : saenggeusna, sabada.
saujaring : ceuk; saujaring carita, ceuk bja, ceuk carita.
tarapti : tartib.
telasan : paehan.
teu walakaya : teu bisa kukumaha.
uleng : anteng mikir.
werateun : kuateun.
wiwirang : kara, sagala hal nu matak nimbulkeun kara.
v
PANGBAGA
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara
nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun janten
muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali
luyuna sareng elemn-elemn parobihan anu janten karakteristik Kurikulum
2013 anu ngawengku; standar kompetnsi lulusan, standar isi, standar pross,
sareng standar penilaian. ta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun
ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancn tugas di SD/MI,
SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya
24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana
janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid
diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid
eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen
anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar
silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og mangrupi pangjembar buku
murid.
Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi
buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun,
nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifk sareng
penilaian autntik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013
nu ngalarapkeun pamerakan saintifk sareng penilaian autntik dina pross
pangajaran.
Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran
Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26
Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah
pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og
vi
dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan
Dasar dan Menengah.
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten
cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah,
anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung
sastra darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi
kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu
nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan
pameredih sareng kaayaan pajaman.
Bandung, Desember 2013
Kepala Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.
Pembina Tk. I
NIP. 196110051986031014
75
Bab IV
BAHAN PANGJEMBAR
kacandet : katahan, kapendet.
kagentak : kagancangkeun, kasakaliguskeun.
kaliag : ngaran sarupa tutuwuhan, aya cucukan.
kapaluruh : kapanggih, kasidikeun.
katurug-turug : katambah-tambah.
kokojo : nu jadi utamana.
kumalayang : kakalayangan, kokolaban.
luyu, saluyu : sakumaha mistina.
mancanagara : luar negri.
medar : ngapungkeun langlayangan, mesk pasualan.
ngagayuh : ngadeukeutan, rk tepi Ngagayuh ka subuh.
ngaropa : ngolah, ngoman.
ngaruntuy : ngarumbay, nyusun.
ngelolkeun : nmbongkeun beungeut/sirah saliwat.
ngeuyeuban : ngalengkepan, mepekan.
nyelengkeung : nyela ngomong.
pangulur : bola atawa kenur keur ngaluhuran dina medar
langlayangan.
pasban : adegan/wangunan tempat sba (babakti ka raja).
rapang : loba, ngajajar upamana mak ali dina sawatara ramo.
rarancang : raraga langlayangan.
remeng-remeng : teu jelas katmbongna.
sapuk : saluyu, sapagodos, sapikiran.
singhorng : ttla, ari hg th
titnan : perhatikeun.
wanci : waktu, mangsa.
wincik, diwincik : dittk, diterangkeun hiji-hiji; wincikan, prlan.
Pangajaran 5
ajnna, ajn : aji; pangajn, panghormat.
bacot : omong, loba bacot, loba omong.
bagbagan : aturan, patokan; tempat kagiatan nyeuseuh, mandi, jst. di
sisi cai.
begng : begang pisan, begung.
bulan alaeun : bulan cek itungan waktuna orokan.
bumn-bumn : imah-imah atawa matuh di hiji imah.
74
talamba tolombo :leumpang ka ditu ka dieu lantaran taya nu wawuh.
tampolana : aya kalana, sakapeung.
tataan : sebutan.
togmol : nyarita saayana teu ngarasa kagok.
Pangajaran 3
anteb : enya-enya.
dipasieup : dipapantes.
ditedunan : dicumponan, digugu kahayangna.
enas-enasna : intina, pokona.
gegelendeng : ngomong lalaunan nandakeun ambek.
kabngbat : kagmbang, kagoda.
kamekaran : kamajuan.
kusang-kosng : teu garenah, gulinggasahan.
mikat : ngabibitaan, mikat manuk, ngala manuk ku cara dibibitaan
ku manuk sjn dina jero kurung.
negrak : tempat atawa sagala rupa hal anu gampang katnjona.
ngarrt : nnjo saliwat ku juru panon.
numuwuhkeun : ngamekarkeun, ngamajukeun.
nyingkur : cicing di tempat nu teu ram.
ungkara : kalimah, runtuyan omongan.
unina : unggelna.
wandana : rupana, dedeganana.
wanoh : wawuh.
Pangajaran 4
bubuhan : sahenteuna.
cungcat-cingcet : babalicetan sangkan teu beunang atawa teu katwak batur.
dag : ngaran kaolahan nu diburukeun, saperti dag picung, dag
hampas kalapa.
dalah : bet, parandn.
dikenyangan : dibetotan, dirawlan.
dirautan : dirapihkeun, dialusan, dilemesan.
vii
PANGJAJAP
Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompetnsi
(KBK) pikeun nyanghareupan panka jaman, utamana mah kompetnsi atawa
kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, dak teu dak butuh karancagan dina
rupining widang, kaasup kamekaran thnologi, informasi, jeung komunikasi
(TIK) milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung ta hal, rumusan kompetnsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh,
jeung kaparigelan nu dipak dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun
pentingna karancagan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa
Sunda mah dititnan og kahasan basa jeung budaya Sunda minangka mdia
jeung wahana pangajaran basa Sunda.
Tma-tma dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana tma-tma
dina pangajaran tmatis SMP/MTs nu sipatna nasional. Kompetnsi nu dipiharep
ku barudak SMP/MTs dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung
paripolah nu rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Eta kamampuh th dicskeun dina kompetnsi inti (KI) anu dipidangkeun ku
kaweruh dina basa Sunda anu bener tur merenah, ngntp seureuh, sarta luyu
jeung kontks situasi. Eta kamampuh th dirarancang dina pross pangajaran
winangun papancn (project based learning) jeung ngorhan (discovery learning)
anu nyoko kana lngkah-lngkah ngilmiah (saintifik) kayaning nitnan, nanya,
nyoba (nyungsi), nalar, jeung kedaling (ngomunikasikeun).
Ieu buku ngawincik tarkah minimal nu kudu dipilampah ku murid dina
ngahontal kompetnsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum
2013, murid diperedih ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh perkara
basa jeung sastra Sunda, anu engkna parigel mak basa Sunda. Dampakna murid
boga sikep anu had kana basa jeung sastra Sunda katut hirup kumbuhna, bari
teu mopohokeun sikep agama.
Tangtu wa ra knh kahngkran ieu buku th. Panyawad katut
pangdeudeul pikeun nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
viii
73
Bab IV
BAHAN PANGJEMBAR
Pangajaran 2
bagalna : gagang ka puhuna.
bangsaning : saperti, kayaning.
basa dialk : basa di hiji wewengkon atawa darah.
camperenik : leutik tur lucu katmbongna.
clom giriwilr : gancang nyanggut atawa disantokna.
dimekarkeun : dipajukeun, ditumuwuhkeun.
diropa : diurus, dikokolakeun.
ditekenkeun : diteueulkeun, dikudukeun.
dumh : ku sabab, lantaran, alatan.
ilaharna : biasana.
kanjat : nepika.
kantenan : komo deui.
kapapancnan : nampa tugas, pagawan, atawa parntah.
karandapan : kaalaman.
lalndo, lndo : sawah subur tara kakurangan cai.
linduk : tempat tara katebak angin atawa sisi cai nu taya ombakan.
marl : nyusun puguh entp seureuhna dina nyarita.
marijah : marotah.
munggaran : ngamimitian.
nalungtik : naliti, mariksa.
ngagulidag : susukan atawa walungan nu caina ged.
ngalimpudan : nutupan, minuhan.
ngareungeu : ngadng.
ngirut : narik hat atawa perhatian.
nyurahan : mr katerangan, ngahartikeun.
pambengan : halangan, aya pambengan, aya halangan
pancakaki : hubungan kakulawargaan saperti anak, incu, bapa, aki, jst.
panyambungan : kawas hayam panyambungan (bbs), talamba-tolombo
taya nu wawuh.
pareng : jadi, laksana.
pedaran : caritaan atawa katerangan panjang.
rundag-randeg : teu kebat, teu lancer, eureun-eureunan.
sasat : cacak, sarua jeung, nyasat, kadongdora.
sililandih : siliganti ngaran atawa sesebutan.
sukan-sukan : bungah, senang-senang.
72
Pangajaran 1
amprok : papanggih, patepung
cindekna, cidek : dumuk, puguh. kacindekan, kesimpulan-Ind.
dalit : layeut dina sosobatan, akrab, ngahiji.
daria : enya-enya dina diajar atawa digaw, henteu asal-asalan.
dibrndlkeun : diwincik, dirundaykeun.
dipapandkeun : diibaratkeun, dibandingkeun.
gumantung : nurutkeun, aya patalina jeung(Medar langlayangan
gumantung angin.).
heubeul : lawas, lila.
jejem : tigin digaw atawa diajar.
kalintang : kacida.
kaunggel : kauni, aya rngkolna.
lentong : luhur handapna sora dina ngomong, lagu ngomong.
lidig : ledeg balas haben katincakan.
maneuh : geus biasa.
mncngs : ngbrhkeun rupa aww nu geulis camperenik.
mngpar : kaluar tina alur, aturan, atawa pasualan.
molahkeun :ngokolakeun, ngaragakeun, metakeun.
museur : neueul, nyoko.
ngajenghok : kagt ku teu disangka-sangka.
ngaleunjeur : nyusun, ngaruntuy, marl.
ngawanti-wanti : ngomat-ngomat, meupeujeuhan.
pamadegan : pamanggih, tangtungan dina nyanghareupan pasualan.
pasmon : rindat atawa rupa beungeut.
pungkas :anggeus, tutug, cacap.
rengkuh : obahna awak tanda hormat.
reueus : agul (bangga-Ind.)
saged :siap pikeun ngajalankeun hiji kagiatan.
sagemblengna : sakabhna.
sampalan : tanah kosong sok dipak ngangon.
saujratna : saayana, saaslina teu dikurangan teu dileuwihan.
silih ajnan : silih hormat.
tetelepk : tatanya sakur nu teu nyaho.
uplek : aranteng ngobrol bangun kacida resepna.
PANGBAGEA:
1. Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat _ iii
2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat _ v
PANGJAJAP _ vii
BAB I: PITUDUH UMUM
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2
B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2
C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5
F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas VII
SMP/MTs ...................................................................................... 6
H. Pta Konsp ................................................................................... 8
BAB II: PITUDUH HUSUS
Pangajaran 1: Paguneman
A. Paguneman Sapopo ................................................................... 10
B. Medar Paguneman ...................................................................... 12
C. Molahkeun Paguneman ............................................................... 13
D. Paguneman dina Diskusi ............................................................. 14
E. Kalimah Langsung dina Paguneman ............................................. 17
F. Miceun Tanda Kekenteng ............................................................ 18
DAPTAR EUSI
ix
G. Nyusun Paguneman Jadi Wangun Skenario Drama ....................... 19
H. Ngawanohkeun Kekecapan ......................................................... 21
Pangajaran 2: Pangalaman Pribadi
A. Maca Pangalaman Pridadi ............................................................ 22
B. Pangalaman nu Ditulis dina Catetan Poan .................................. 23
C. Nulis Carita Pangalaman ............................................................. 25
D. Ngabandingkeun Pangalaman Pribadi jeung Catetan Poan .......... 26
E. Padika Nyusun Pangalaman ......................................................... 28
F. Ngalarapkeun Kecap ................................................................... 30
G. Ngalarapkeun Babasan ................................................................ 30
H. Ngalarapkeun Kapamalian ........................................................... 32
Pangajaran 3: Wawaran jeung Iklan Layanan Masarakat
A. Maca Wawaran ............................................................................ 33
B. Maca Iklan Tinulis ...................................................................... 34
C. Ngaregepkeun Iklan dina Radio .................................................. 35
D. Ngabandungan Iklan dina TV ...................................................... 35
E. Medar Iklan-iklan di Luhur ......................................................... 36
F. Kajembaran Basa ......................................................................... 37
Pangajaran 4: Kaulinan Barudak
A. Maca Jero Hat ........................................................................... 39
B. Maca Sknario Kakawihan dina Kaulinan ..................................... 41
C. Medar Oray-orayan ..................................................................... 42
D. Nembangkeun Kakawihan .......................................................... 42
E. Ngawanohkeun Kekecapan .......................................................... 43
Pangajaran 5: Dongng
A. Maca Dongng Sasatoan .............................................................. 44
B. Medar Dongng .......................................................................... 45
C. Babagian Dongng ...................................................................... 46
D. Maca Dongng Si Kabayan ........................................................... 47
E. Tokoh Dongng Siga Si Kabayan .................................................. 48
F. Maca Dongng Sunan Gunung Jati ............................................... 48
G. Kajembaran Basa .......................................................................... 49
x
71
Bab IV
Bahan
Pangjembar
70
K. Refleksi Guru
Rksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna.
Ku kituna, guru kudu ngajawab pananya ieu di handap.
1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus fktif?
...............................................................................................................
...............................................................................................................
2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun?
...............................................................................................................
...............................................................................................................
3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid?
...............................................................................................................
...............................................................................................................
4. Naha aya bahan nu hseun keur murid?
...............................................................................................................
...............................................................................................................
5. Kumaha rarancang ngoman pangajaran keur minggu hareup?
Kumaha lngkah-lngkahna?
...............................................................................................................
...............................................................................................................
xi
Pangajaran 6: Sajak
A. Maca Sajak .................................................................................. 51
B. Medar Perkara Sajak .................................................................... 52
C. Ngadklamasikeun Sajak .............................................................. 52
D. Pedaran Dklamasi ....................................................................... 53
E. Ngarang Sajak ............................................................................ 54
Pangajaran 7: Pupujian
A. Nadomkeun Pupujian ................................................................... 56
B. Nadomkeun Pupujian Babarengan ................................................ 57
C. Maham Eusi Pupujian .................................................................. 57
D. Wangun Pupujian ......................................................................... 59
E. Ngabandingkeun Pupujian jeung Sajak .......................................... 60
Pangajaran 8: Aksara Sunda
A. Nuliskeun Aksara Sunda ................................................................ 62
B. Maca jeung Nulis Aksara Sunda ..................................................... 63
C. Ngagunakeun Aksara Sunda ........................................................... 63
BAB III: PITUDUH MEUNTEUN
A. Kritria Meunteun Katutasan Minimal (KKM) ................................. 66
B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi) .................................................. 66
C. Rubrik Meunteun Sikep .................................................................. 67
D. Rubrik Meunteun Latihan ............................................................... 67
E. Rubrik Meunteun Maca .................................................................. 67
F. Rubrik Meunteun Nembang ........................................................... 68
G. Rubrik Meunteun Biantara.............................................................. 68
H. Rubrik Meunteun Ngarang ............................................................. 69
I. Rubrik Meunteun Aksara Sunda ...................................................... 69
J. Daftar Peunteun Murid ................................................................... 69
K. Reeksi Guru ................................................................................. 70
xii
BAB IV: BAHAN PANGJEBAR
Pangajaran 1 ......................................................................................... 72
Pangajaran 2 ......................................................................................... 73
Pangajaran 3 ......................................................................................... 74
Pangajaran 4 ......................................................................................... 74
Pangajaran 5 ......................................................................................... 75
Pangajaran 6 ......................................................................................... 77
Pangajaran 7 ......................................................................................... 78
Pangajaran 8 ......................................................................................... 78
PABUKON .......................................................................................... 80
BIOGRAFI .......................................................................................... 82
69
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
3. Penampilan (Ekspresi)
a. Gestur (mimik dan gerak)
b. Kreasi dan gaya bicara
30
J u m l a h
100
* Rentang nilai 60 - 100
H. Rubrik Meunteun Ngarang
No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah
1. Eusi atawa penggagasan 13 35
2. Organisasi tulisan 7 20
3. Kandaga kecap jeung pilihan kecap 7 20
4. Adegan basa 7 20
5. Unsur mkanik: Ejaan, tanda baca, jeung karapihan 2 5
Jumlah
30 -- 100
I. Rubrik Meunteun Aksara Sunda
1. Karapihan tulisan: Wangun aksara, jajaran lempeng 10 20
2. Kaajegan wangun aksara 10 30
3. Benerna wangun aksara 10 30
4. Benerna pananda sora (rarangkn) 10 20
Jumlah 40 -- 100
J. Daftar Peunteun Murid
(Kaweruh jeung Kaparigelan)
No.
Ngaran
Murid
Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran
M
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.
2.
3.
4.
jst.
68
2. Rubrik Meunteun Maca Bedas
Kaasup pikeun meunteun maca bedas sajak atawa dklamasi.
1. Basa: Diksi, struktur, jeung Artikulasi/intonasi 10 35
2. Eusi: Kasaluyuan topik jeung eusi, isi, pemahaman eusi 10 35
3. Tagog: Gestur, gaya maca 10 30
Jumlah 30 -- 100

F. Rubrik Meunteun Nembang
1. Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang) 10 35
2. WIrahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang) 10 35
3. Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh) 10 30
Jumlah 30 -- 100
G. Rubrik Meunteun Biantara
Biantara bakal mucekil hasilna lamun urang YAKIN (Bisa, Mampuh, Hasil,
tur Sukss). Urang kudu ngararasakeun proses biantara (Diajar, Latihan, jeung
Nyoba).
Pikeun meunteun biantara bisa dipake sawatara aspek ieu di handap.
No. Aspk Bobot Jumlah Nilai
1. Aspek Bahasa
a. Pilihan kata, gaya bahasa,
tatakrama bahasa
b. Struktur bahasa (bentukan
kata dan kalimat) yang benar
c. Pelafalan dan intonasi
35
2. Pemahaman Isi
a. Penguasaan Isi
b. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)
c. Organisasi dan sistematika
penyampaian isi
35
1
Bab I
Pituduh
Umum
2
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina
ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara
hal.
1. Wincikan lngkah-lngkah pangajaran dina raraga mr gambaran ka guru
pikeun ngahontal kompetnsi dasar (KD) jeung indikator.
2. Susunan lngkah-lngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu
gumulung tur ngamalir.
3. Lngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman
diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
had, ngawasa konsp, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintik), kamampuh
ngarngskeun masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur
numuwuhkeun rasa basa Sunda.
4. Dadaran rupining thnik pikeun meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran
pangaweruh murid.
6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih ldan (sharing).
7. Pituduh ngeunaan cara mak buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh
(sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinka. Ari
paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun tks,
tumanya, ngawih, kaulinan, dmonstrasi, pidangan masalah, jst.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu
ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid sammehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu
bakal diulik.
4. Papancn nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem
konsp.
5. Mr lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.
6. Mr unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.
B. Padika Make Buku Tuturus Guru
Ieu buku Tuturus Guru th mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh mak
buku babon murid og jadi calecer (acuan) keur kagiatan pangajaran di kelas.
Guru dipiharep nitnan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku.
67
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
C. Rubrik Meunteun Sikep
No. Sikep
Encan
cs
Mimiti
cs
Mimiti
Mekar
Dibiasakeun Kat.
1. Taliti
2.
Tanggung
jawab
3. Disiplin
4. Jujur
5. Santun
6. Peduli
7. Percaya diri
D. Rubrik Meunteun Latihan
1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hs banggana.
2. Lamun aya soal latihan 5, tiap soal dibr peunteun 2, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10.
3. Lamun aya soal latihan 10, tiap soal dibr peuteun 1, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.
E. Rubrik Meunteun Maca
1. Rubrik Meunteun Maca Jero Hat
1. Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan 10 -- 20
2. Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan 10 -- 20
3. Pemahaman Evaluasi: Ngajn Eusi bacaan 10 -- 20
4. Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan 10 -- 20
Jumlah 40 -- 100

66
A. Kritria Meunteun Katutasan Minimal (KKM)
1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid.
2. Jumlah komponn anu dipeunteun bda-bda guantung kana jumlah
komonn dina unggal pangajaran.
3. Komponn anu dipeunteun dicontrng geus tutas acanna.
4. Conto rubrik KKM Pangajaran 8
Kritria Katutasan Minimal (KKM)
Kritria Meunteun
Katerangan Tutas
Enggeus Encan
A. MACA JERO HAT
B. NGADISKUSIKEUN DONGNG
SASAKALA
C. NGALARAPKEUN KECAP
D. MIKAWERUH DONGNG
E. NGADONGNG
F. NANGAN DONGNG

B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)
Kritria ALus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)
Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lain
Komunikasi
non-verbal
Ngarspon Kurang rspon Api lain
Ilubiung AKtif, silihledan Kurang aktif Cicingeun
Omongan
Nepikeun
pamadegan
ngaruntuy
Nepikeun
pamadegan kurang
ngaruntuy
Cicingeun
Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspk nu dipeunteun.
2. Cara meunteun :
Total peunteun
x 10
12
3. Contona :
2 + 3 + 1 + 2
x 10 =
8
= 6,7
12 12
3
Bab I
PITUDUH UMUM
1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana.
2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran.
3. Tarkahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan
pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarkah pikeun ngawangun
sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu had.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan pembiasaan,
pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu had.
5. Luyukeun tiap-tiap lngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku
babon murid.
6. Mekarkeun gagasan rancag dina milih padika pangajaran. Sungsi og kagiatan
sjn lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining stratgi pangajaran nu rk dimekarkeun (kayaning murid nitnan,
nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jst.)kudu ngalibetkeun muridna
sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun:
a. Mtode pengajaran aktif, inovatif, kratif, fktif, dan menyenangkan
(PAIKEM);
b. Timbang-timbang og mak pamarekan komunikatif jeung
kontkstual;
c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;
d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;
e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa
patali jeung sosial budaya Sunda.
10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan
alokasi waktu luyu jeung minggu fktif, situasi katut kaayaan di sakola.
11. Dina sataun ajaran kelas VII aya dalapan materi anu kudu dibagi ku guru
kalawan proporsional keur dua semstereun. Kudu ditimbang-timbang og
alokasi waktu antara semster I jeung semster II sangkan pangajaran bisa
ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak.
12. Unggal matri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x
lawungan).
13. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku nitnan bahan, karep rsptif
(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung
ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun
(kagiatan kratif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung
kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan
ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun mr lolongkrang tumanya jeung
ngali wawaran nu deukeut jeung murid.
4
14. Hasil pagawan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina
portofolio murid.
15. Pikeun tarkah ngoman diri jeung minggu fktif, jieun catetan reksi
sanggeus hiji tma atawa bahan rngs katepikeun.
16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yn manhna
th cerdas tur bisa.
17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru og perlu saregep, enya-enya,
tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid th
bda-bda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun
sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana
Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan.
Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD)
Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu wa
kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum
Daerah (Kurda).
Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK th diwincik jadi KIKD, luyu
jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu
maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna,
sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina katangtuan KIKD,
tma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah
guru dibr lolongkrang keur ngembangkeun karancaganana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari
sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan
mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun
pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan
lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan
guru kudu rancingeus pikeun nngan jeung ngungkab bahan pangrojong
sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran
Sakabh matri dina ieu buku diluyukeun jeung sistem pidangan buku
babon murid, nu dipidangkeun mak sistem spiral; dimitian ti nu babari heula,
65
Bab III
Pituduh
Meunteun
64
3.
Dina submatri B Ngagunakeun aksara Sunda, murid diasongan rupa-
rupa pancn, boh pancn kelompok boh pancn individu. Murid
dibr lolongkrang pikeun migaw ta pancn di luar jam diajar mun
teu kaburu kapigaw di kelas.
4.
Pancn ti nomer 4 tepi ka nomer 10 gumantung kana kaperluan guru,
dina harti teu kudu saklek kudu kapigaw sagemblengna ku murid.
Atawa, bisa og dijojoan nu sakirana penting keur kaperluan mr
peunteun. Guru og bisa mr pancn tambahan keur ngahudang
kratitas murid.
5
Bab I
PITUDUH UMUM
terus ningkat ka nu hs. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana
babari hsna th tumerap kana saban pangajaran.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana prinsip proporsional,
tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun
lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa
wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)
Ranah SD/MI SMP/MTs
SMA/SMK/
MA/MAK
Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun
Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat,
alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan
Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung
ngalarapkeun
Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur
rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.
Pribadi nu ngawasa lmu kaweruh, thnologi, seni budaya, sarta
wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F. Proses Pangajaran
Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintik, anu lngkah-
lngkahna:
1. Nitnan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton;
2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala;
3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih
jembar;
4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen);
5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara nangan bahan tina sumber anu
lian.
6
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)
Kelas VII SMP/MTs
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)
7.1 Menghayati dan
mengamalkan
ajaran agama yang
dianutnya
7.1.1 Menghargai dan mensyukuri
keberadaan bahasa Sunda sebagai
anugerah Tuhan yang Maha Esa
sebagai sarana komunikasi melalui
PAGUNEMAN, WAWARAN dan atau
IKLAN LAYANAN MASYARAKAT,
PANGALAMAN PRIBADI, AKSARA
SUNDA, KAULINAN BARUDAK,
DONGENG, SAJ AK, dan PUPUJ IAN.
7.2 Menghargai dan
menghayati perilaku
jujur, disiplin,
tanggung jawab,
peduli (toleransi,
gotong royong),
santun, percaya diri,
dalam berinteraksi
secara efektif
dengan lingkungan
sosial dan alam
dalam jangkauan
pergaulan dan
keberadaannya
7.2.1 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
jawab, dan santun dalam menggunakan
bahasa Sunda untuk PAGUNEMAN
SEHARI-HARI dan KAULINAN
BARUDAK.
7.2..2 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
bahasa Sunda untuk membuat
WAWARAN dan atau IKLAN LAYANAN
MASYARAKAT, PANGALAMAN
PRIBADI, dan AKSARA SUNDA.
7.2.3 Menunjukkan perilaku jujur, tanggung
bahasa Sunda untuk mengapresiasi
dan mengekspresikan DONGENG,
SAJ AK, dan PUPUJ IAN
7.3 Memahami penge-
tahuan (faktual,
konseptual, dan
prosedural) berda-
sarkan rasa ingin
tahunya tentang
ilmu pengetahuan,
teknologi, seni, buda-
ya terkait fenomena
dan kejadian tampak
mata
7.3.1 Mengidentikasi, memahami, dan
menganalisisteks PAGUNEMAN
tentang kehidupan SEHARI-HARI
sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
menganalisisteks KAULINAN
BARUDAK sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
menganalisis teks wawaran dan atau
IKLAN LAYANAN MASYARAKATsesuai
dengan kaidah-kaidahnya.
menganalisis teks PANGALAMAN
PRIBADI sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
63
Bab II
PITUDUH HUSUS
B. Maca jeung Nulis Aksara Sunda
No KAGIATAN
1. Sanggeus diajar nulis, guru mimiti ngajak murid diajar maca bacaan-
bacaan pondok. Pancn-pancn nu aya dina buku pakt sina dipigaw
di kelas, ssana dijadikeun PR geusan eusianeun di imah.
2.
Tina tilu pancn, saupama bisa rngs dipigaw di kelas, guru mun
perlu mr pancn tambahan pigaweun di imahna swang-swangan.
Murid kudu enya-enya katmbong resepna diajar maca jeung nulis
aksara Sunda.
3.
Sakabh pagawan murid dipariksa ku guru sarta peunteunna
diasupkeun kana kolom peunteun tugas. Murid og dibr kasempetan
pikeun ngajukeun rupa-rupa pananya ngeunaan penting jeung gunana
aksara Sunda. Salian ti kitu, guru og nyebutan rupa-rupa hal saperti
plang jalan nu geus mak tambahan ku aksara Sunda.
C. Ngagunakeun Aksara Sunda
No KAGIATAN
1.
Guru ngcskeun yn aksara Sunda bisa dipak keur rupa-rupa
kaperluan saperti nu kaunggel dina buku pakt, di antarana keur
kaperluan keur plang jalan, plang gang, plang kantor, plang tempat
wisata, jeung sajabana. Eta kaperluan th engkna bakal jadi idntitas
lokal Sunda. Tangtu ba, sammh batur tumanya ngeunaan kumaha
nulis atawa maca aksara Sunda, nya urang nu kungsi diajar di sakola
kudu sanggup ngcskeunana.
2.
Murid dibr pamahaman yn engkna idntitas urang Sunda th
lain ba nu mangrupa papakan tapi og aksara Sunda. Ku sabab kitu,
kiwari geus mimiti ngaran-ngaran jalan ditulis og aksara Sundana.
62
PANGAJARAN 8
AKSARA SUNDA

A. Nuliskeun Aksara Sunda
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas bari ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Sammh ngamimitian kagiatan diajar ngajar, guru ngondisikeun
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi swang-swangan
kalawan rapih. Sanggeus katmbong tartib, rapih, jeung saregep, guru nitah KM
nyiapkeun kelas. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian mapaykeun nu teu
hadir ka murid nu ngarasa deukeut imahna. Brs ngabsn, guru ngamimitian
pross diajar ngajar.Murid sina ngaluarkeun buku pakt basa Sunda jeung buku
catetan murid.
No KAGIATAN
1. Guru ngamimitian diajar ngajar ku cara ngajukeun pertanyaan
ngeunaan aksara Sunda. Pertanyaanana saperti kieu: Hidep keur di SD
kungsi diajar aksara Sunda? Mun jawaban murid nyebut kantos, guru
ngajukeun deui pananya: Cing nu masih inget, tuliskeun ngaran hidep
ku aksara Sunda! Di antara murid di kelas tangtu aya nu bisa, saterusna
murid nu ngarasa bisa sina nuliskeun ngaranna dina bor.
2. Guru ngamimitian deui ngajarkeun aksara Sunda ku cara ngawanohkeun
aksara ngalagena, aksara swara, rarangkn, jeung angka. Murid latihan
nulis saluyu jeung nu aya dina buku pakt.
3. Guru nyontoan cara nuliskeun rarangkn, murid latihan nulis. Murid
nu geus rada bisa nulis, boh aksara ngalagena, aksara swara, rarangkn,
jeung angka ditunjuk sina nuliskeun dina bor di hareup, terus bagilir
keur nu geus ngarasa bisa, ari nu can bisa angger latihan.
4. Guru mariksa pagawan murid, kakuranganana dibenerkeun ku guru.
Murid nu nulis dina bor sina dibenerkeun ku babaturanana. Sanggeus
katmbong bisa atawa taram-taram, guru mimiti subtma lianna dina
pangajaran aksara Sunda.
7
Bab I
PITUDUH UMUM
menganalisis DONGENG sesuai
menganalisis SAJ AK sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
menganalisis PUPUJ IAN sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
7.3.8 Mengidentikasi dan
menganalisiskalimat yang
menggunakan AKSARA SUNDA sesuai
7.4 Mencoba, mengolah,
dan menyaji dalam
ranah konkret
(menggunakan,
mengurai,
merangkai,
memodikasi, dan
membuat) dan
ranah abstrak
(menulis, membaca,
menghitung,
menggambar,
dan mengarang)
sesuai dengan yang
dipelajari di sekolah
dan sumber lain
yang sama dalam
sudut pandang/teori
7.4.1 Menyusun dan memperagakan
PAGUNEMAN tentang kegiatan
SEHARI-HARI
7.4.2 Mengekspresikan dan menanggapi
KAULINAN BARUDAK sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
7.4.3 Menyusun dan menanggapi
wawaran dan atau IKLAN LAYANAN
MASYARAKAT,
7.4.4 Menyusundan menangapi teks
PANGALAMAN PRIBADI sesuai
dengan kaidah-kaidahnya secara lisan
dan tulisan.
7.4.5 Menafsirkan,menanggapi, dan
menyajikan isi serta nilai-nilai yang
terkandung dalam DONGENG sesuai
dengan kaidah-kaidahnya secara lisan
dan tulisan.
7.4.6 Menafsirkan,menanggapi,
danmengekspresikan SAJ AK sesuai
7.4.7 Menafsirkan,menanggapi,
danmengekspresikan PUPUJ IAN
sesuai dengan kaidah-kaidahnya.
7.4.8 Menulis kalimat yang menggunakan
AKSARA SUNDA dengan baik dan
benar.
8

H
.

P
t
a

K
o
n
s
p
K
a
p
a
r
i
g
e
l
a
n

N
g
a
g
u
n
a
k
e
u
n

B
a
s
a
/
A
k
s
a
r
a
P
a
g
u
n
e
m
a
n
-

A
n
a
l
i
s
i
s

t
e
k
s

p
a
g
u
n
e
m
a
n
-

M
e
t
a
k
e
u
n

p
a
g
u
n
e
m
a
n
-

N
u
l
i
s

p
a
g
u
n
e
m
a
n
-

N
y
u
s
u
n

n
a
s
k
a
h

d
r
a
m
a
-

N
g
a
w
a
n
o
h
k
e
u
n

k
e
k
e
c
a
p
a
n
A
p
r
e
s
i
a
s
i

S
a
s
t
r
a
-

A
n
a
l
i
s
i
s

t
e
k
s

k
a
u
l
i
n
a
n

b
a
r
u
d
a
k
-

M
a
c
a

s
k
e
n
a
r
i
o

k
a
k
a
w
i
h
a
n
-

N
e
m
b
a
n
g
k
e
u
n

k
a
k
a
w
i
h
a
n
-

N
g
a
w
a
n
o
h
k
e
u
n

k
e
k
e
c
a
p
a
n
-

M
a
c
a

w
a
w
a
r
a
n
-

M
a
c
a

i
k
l
a
n

t
i
n
u
l
i
s
-

A
n
a
l
i
s
i
s

t
e
k
s

i
k
l
a
n

r
a
d
i
o
-

A
n
a
l
i
s
i
s

t
e
k
s

i
k
l
a
n

T
V
-

K
a
j
e
m
b
a
r
a
n

b
a
s
a
-

M
a
c
a

p
a
n
g
a
l
a
m
a
n

p
r
i
b
a
d
i
-

N
u
l
i
s

c
a
t
e
t
a
n

p
o
a
n
-

P
a
d
i
k
a

n
y
u
s
u
n

p
a
n
g
a
l
a
m
a
n
-

N
g
a
l
a
r
a
p
k
e
u
n

k
e
c
a
p
-

N
g
a
l
a
r
a
p
k
e
u
n

b
a
b
a
s
a
n
-

N
g
a
l
a
r
a
p
k
e
u
n

k
a
p
a
m
a
l
i
a
n
A
k
s
a
r
a

S
u
n
d
a
-

M
i
k
a
w
a
n
o
h

a
k
s
a
r
a

S
u
n
d
a
-

M
a
c
a

a
k
s
a
r
a

S
u
n
d
a
-

N
u
l
i
s

a
k
s
a
r
a

S
u
n
d
a
-

M
a
c
a

d
o
n
g
n
g

s
a
s
a
t
o
a
n
-

A
n
a
l
i
s
i
s

d
o
n
g
n
g
-

P
a
p
a
s
i
n
g
a
n

d
o
n
g
n
g
-

N
g
a
d
o
n
g
n
g
-

M
a
c
a

s
a
j
a
k
-

A
n
a
l
i
s
i
s

s
a
j
a
k
-

N
g
a
d
k
l
a
m
a
s
i
-
k
e
u
n

s
a
j
a
k
-

P
e
d
a
r
a
n

d
k
l
a
m
a
s
i
-

N
g
a
r
a
n
g

s
a
j
a
k
-

N
a
d
o
m
k
e
u
n

p
u
p
u
j
i
a
n
-

A
n
a
l
i
s
i
s

t
e
k
s

p
u
p
u
j
i
a
n
-

W
a
n
g
u
n

p
u
p
u
j
i
a
n
-

B
a
b
a
n
d
i
n
g
a
n

p
u
p
u
j
i
a
n

j
e
u
n
g

s
a
j
a
k
P
a
n
g
a
j
a
r
a
n

K
e
l
a
s

V
I
I
K
a
u
l
i
n
a
n

B
a
r
u
d
a
k
W
a
w
a
r
a
n

j
e
u
n
g

I
k
l
a
n

L
a
y
a
n
a
n
a
n

M
a
s
a
r
a
k
a
t
P
a
n
g
a
l
a
m
a
n

P
r
i
b
a
d
i
D
o
n
g
n
g
S
a
j
a
k
P
u
p
u
j
i
a
n
61
Bab II
PITUDUH HUSUS
4.
Saterusna analisis purwakanti dina unggal jajaran, ieu contona di
handap.
Soara nyawa kari sakstan napas biola(biola)
ngeleperkeun lagu lumayung hideung(hideung)
tengtrem temen anjeun nyangsaya, enung (enung)
luang ka tukang ngulahk nembongan lila(lila)
5.
Guru jeung murid nyindekkeun yn wangun pupujian jeung sajak
th bda sanajan duanana kaasup puisi. Guru og nyebutkeun ka
murid yn pupujian kaasup puisi kauger, ari sajak kaasup puisi bbas.
Lantaran puisi pupujian mah wangunna geus matok, atuh leuwih genah
ditembangkeun atawa dinadomkeun, henteu ngan sakadar dibaca
.
60
6.
Analisis kaopat, purwakanti dina engang panungtung dina kecap
pamungkas unggal jajaran. Ieu geura titnan analisis dina pada kaopat
pupujian Eling-ling Dulur Kabh.di handap.
Kaduhung kaliwat langkung(langkung)
Tara nyembah ka Yang Agung(agung)
Sakarat nyeri kalangkung(kalangkung)
Jasadna teu meunang embung(embung)
E. Ngabandingkeun Pupujian jeung Sajak
No KAGIATAN
1.
Guru ngajak murid nganalisis wangun sajak, terus dibandingkeun
jeung wangun pupujian Eling-ling Dulur Kabh nu dina subtma
D di luhur. Murid daria nganalisis babarengan jeung guru.
2.
Sajak nu dipak babandinganana nyata sajak Lagu Paturay karya
Surachman RM, dianalisis saperti pupujian Eling-ling dulur Kabh.
Geura urang cutat sagunduk
LAGU PATURAY/Surachman RM
Soara nyawa kari sakstan napas biola
ngeleperkeun lagu lumayung hideung
tengtrem temen anjeun nyangsaya, enung
luang ka tukang ngulahk nembongan lila
3.
Guru ngamimitian tina lobana engang dina unggal jajaran, sanggeus
dianalisis ttla teu sarua, ieu contona di handap.
Soara nyawa kari sakstan napas biola (16 engang)
ngeleperkeun lagu lumayung hideung (11 engang)
tengtrem temen anjeun nyangsaya, enung (11 engang)
luang ka tukang ngulahk nmbongan lila (13 engang)
Katmbong tina unggal jajaran henteu sarua, jajaran kahiji aya 16
engang, jajaran kadua 11 engang, jajaran katilu 11 engang, jeung dina
jajaran kaopat aya 13 engang. Bandingkeun jeung pupujian Eling-
ling dulur Kabh.diwangun ku dalapan engang.
9
Bab II
Pituduh
Husus
10
PANGAJARAN 1
PAGUNEMAN

A. Paguneman Sapopo
Kagiatan Awal
Guru asup ka kelas ngucapkeun salam, murid ngajawab salam guru
babarengan. Upama jam kahiji, guru mapancnan heula mingpin dua babarengan,
sanggeus rngsngadua KM nyiapkeun kelas. Guru ngondisikeun kelas sangkan
teu garandng, merenahkeun murid diuk dina korsi swang-swangan kalawan
tartib. Sanggeus kelas tartib tur rapih, guru ngabsn murid, nu katohyan teu
sakola, guru mapaykeun ka murid nu deukeut imahna pikeun ngayakinkeun
naha bener gering, ijin, atawa alpana.Murid ngaluarkeun buku pakt Basa
Sunda jeung buku tulis husus pelajaran basa Sunda.
KAGIATAN
Sammh ngamimitian pross diajar ngajar, guru ngawanohkeun
heula matri nu baris diajarkeunana, dijntrkeun tma katut tujuan
nu kudu kahontal ku murid dina Pangajaran 1. Saterusna guru og
ngawanohkeun subtma-subtma lianna anu raket tur ngait kana
tma utama paguneman, ngawengku paguneman sapopo, tatakrama
dina paguneman, molahkeun paguneman dina wangun drama,
paguneman dina diskusi, kalimah langsung dina paguneman, miceun
tanda kekenteng, nyusun paguneman jadi skenario drama, jeung
ngawanohkeun kekecapan atawa istilah dina paguneman. Tina ieu
kagiatan dipiharep murid mikawanoh, mikaresep, bisa molahkeun,
jeung bisa nulis rupa-rupa paguneman
Guru ngamimitian ngajarkeun paguneman ku cara ngilukeun sakumna
murid pikeun maca jero hat wacana Indung jeung Anak dina buku
murid nu unina kieu:
Mah, aya nu bad ditaroskeun, ceuk Atia.
Naroskeun naon? K, Mamahna cap knh, jawab indungna. Geus
biasa, lamun tas nyanyabaan, Atia mah sok tetelepk ngeunaan naon-naon
anu katnjo atawa nu kaalaman, boh di perjalanan boh di tempat nu dituju.
Harita og kakara jol pisan tas piknik ti Maribaya.
Sok, bad naroskeun naon? Mani bangun daria, ceuk indungna deui,
bari neuteup brh budak th mani ngembang cngk.
59
Bab II
PITUDUH HUSUS
D. Wangun Pupujian
No KAGIATAN
1. Guru ngcskeun wangun pupujian, murid ngabandungan bari nyatet
sakur nu dianggap penting nu diterangkeun guru.
2. Murid diajak nganalisis wangun pupujian Eling-ling Dulur Kabh
nu aya dina buku pakt murid. Analisina ngawengku jumlah padalisan
(jajaran) dina unggal pada (bait), lobana engang (suku kata) dina unggal
jajaran, Randegan dumasar kana wirahmana, purwakanti dina engang
panungtung unggal jajaran.
3. Guru jeung murid babarengan nganalisis dumasar kana ta patokan.
Jumlah jajaran dina unggal bait pupujian Eling-ling Dulur Kabh
nyata panjangna aya opat bait, unggal bait diwangun ku opat jajar. Ieu
geura di handap!
Eling-eling dulur kabh
Ibadah ulah campolh
Beurang peuting ulah weleh
Bisina kaburu pah
4.
Analisis kadua, lobana engang dina unggal jajaran aya dalapan engang.
Murid diajak ngitung jumlah engang, conto dina bait kadua Eling-
ling Dulur Kabh ieu di handap.
Sabab urang bakal mati(8 engang)
Nyawa dipundut ku Gusti(8 engang)
Najan raja nyakrawati (8 engang)
Teu bisa nyingkiran pati (8 engang)
5.
Analisis katilu, randegan tina unggal jajaran nurutkeun wirahmana
diwangun ku dua randegan. Ieu geura titnan contona dina bait katilu
pupujian Eling-ling Dulur Kabh.
Karasana /keur sakarat
Nyerina / kaliwat-liwat
Kana ibadah / diliwat
Tara ngalakukeun / salat
58
3. Geuru ngcskeun papasingan pupujian dumasar kana eusi atawa
maksud nu dikandungna, murid matalikeun eusi pupujian Anak
Adam jeung Tos Medal Bulan Purnama.
4. Murid bisa ngajawab pertanyaan ngeunan pupujian nu aya dina pakt
buku Basa Sunda, pertanyaanana ieu di handap.
1. Naon tma pupujian Anak Adam di luhur th?
2. Ari pupujian Tos Medal Bulan Purnama naon deuih tmana?
3. Saha nu dimaksud anak Adam dina pupujian di luhur th?
4. Amanat naon nu dikandung dina pupujian Anak Adam di luhur
th?
5. Anak Adam pah anjeun th nyorangan/cul anak salaki jeung
babandaan. Hg jntrkeun maksud ta ungkara!
6. Naon anu bakal nyaangan di jero kubur?
7. Naon eusi dina pada katilu pupujian Tos Medal Bulan Purnama?
8. Di mana jeung iraha ditembangkeunana pupujian th?
9. Nurutkeun eusina, pupujian bisa dipasing-pasing jadi sabaraha
bagian?
10. Jelaskeun eusi pupujian Anak Adam nurutkeun pamangih hidep!
5. Guru ngabahas jawaban murid sakaligus mr peunteun kana jawaban-
jawaban murid. Tina sapuluh jawaban murid, kira-kira kieu eusina:
1. Tmana ngeunaan pati yn sakumna manusa bakal maot.
2. Dibabarkeunana Kangjeng Nabi Muhamad.
3. Urang sarra, sakumna manusa.
4. Maot th nyorangan jeung taya nu dibawa.
5. Ninggalkeun naon rupa nu dipikanyaan kaasup babandaan.
6. Maca Quran.
7. Nabi Muhamad knging parntah husus ti Gusti Alloh.
8. Di masjid jeung madrasah, sammh solat berjamaah jeung bari
nungguan ustad.
9. Jadi opat bagian.
10. Hirup th kudu bener sabab sakabh turunan Adam bakal maot,
di kubur moal aya nu nulungan kajaba amal soleh jeung tumut
kana parntah agama.
11
Bab II
PITUDUH HUSUS
Kieu, Mah...naon margina ari nak mobil sok istri heula, ari lungsur
sok pameget heula. Geuning tadi og, basa nak angkot, bapa mah ti pengker
nakna...lungsurna mah ti payun, pokna.
Tah, ta th salasahiji tatakrama dina nak jeung turun tina mobil.
Naon ari tatakrama th, Mah? Atia nanya deui.
Tth terang! Tatakrama th aturan sopan santun ta, nya? omong
lanceukna, haget mangjawabkeun.
Leres. Sakumaha ceuk si Tteh, tatakrama th mangrupa aturan sopan
santun dina hirup kumbuh sapopo. Tatakrama th jembar pisan. Lain ngan
dina nak-turun mobil ba, dina nyarita, waktu nymah, dina mak papakan,
waktu dahar, anggah-ungguh awak, ngaliwat ka hareupeun jalma..., ceuk
indungna, ngcskeun.
3.
Sanggeus tamat macana, guru nunjuk salasaurang murid pikeun
ngajelaskeun eusi wacana mak basana sorangan di hareup. Saterusna
bagilir dijojoan ku guru, henteu dumasar daftar siswa nu kaunggel
dinaabsn, nepi ka dua-tilu urang mah ka hareup. Ieu th penting malar
sakumna murid kalibet diajar kalawan daria, wantr, jeung mibanda
kaparigelan dina nyarita.
4.
Murid dibr pamahaman ngeunaan lentong, pasmon, jeung
tatakrama basa nu kudu diperhatikeun dina paguneman sapopo.
Sanggeus wawasan murid mimiti kapangaruhan, guru narkahan geusan
ngahudang kasadaran murid yn pohara pentingna merhatikeun ta
hal dina paguneman.
5.
Guru ngasongkeun tma pikeun dijadikeun wacana paguneman dina
karangan lancaran.
(1) Jieun naskah paguneman nu ditulis dina wangun carita lancaran
antara murid jeung guruna ngeunaan pentingna diajar basa Sunda.
Dina ieu paguneman kudu enya-enya merhatikeun tatakrama
basa anu merenah. Sing kagambar kumaha pamadegan guru kana
basa Sunda, jeung kumaha deuih ari pamadegan siswa.
(2) Di kebon binatang, Tita, Nani, jeung Sinta keur nitnan gajah.
Tiluanana boga pamanggih anu bda ngeunaan gajah luyu jeung
kanyahona. Pk jieun paguneman anu obykna gajah dina karangan
paguneman wangun lancaran saperti conto wacana Indung jeung
Anak tadi di luhur.
12
6. Tina dua tma bahan karangan paguneman, guru bisa meunteun tina
jihad strukturna, kekecapan nu dipakna, tanda baca, jeung logika
karangan. Karangan hasil pagawan murid henteu diajn mutlak bener
atawa salahna.
B. Medar Paguneman
KAGIATAN
1. Dina bagian B medar ngeunaan paguneman, murid dibr tugas maca
pedaran. Sanggeus brs maca, murid dibr lolongkrang pikeun tumanya,
guru ngajawab sarta ngajukeun pertanyaan-pertanyaan sacara lisan.
2.
Dina kagiatan 2 guru mere pancn tinulis anu kudu dipigaw murid,
aya pertanyaan nu jawabanana geus nyampak dina wacana, nyata:
(1) Nanyakeun naon Atia ka indungna th?
(2) Ari nu dipikareueus ku indungna saha?
(3) Saha wa anu kalibet dinata paguneman?
(4) Naon nu jadi tma dina ta paguneman th?
Pertanyaan sjnna pikeun ngawangun konteks kucara ngahudang
pamanggih murid,jawabanana relatif sarta henteu dipeunteun bener
atawa salahna.
(5) Tatakrama th jembar. Cik terangkeun!
(6) Ari tatakrama dina nyarita kudu kumaha?
(7) Naon sababna tatakrama diperlukeun dina kahirupan?
(8) Cik kumaha kira-kirana lamun jalma teu boga tatakrama?
3.
Pikeun ngawangun konteks pembelajaran, guru og bisa ngahudang
imajinasi murid ku cara nmbongkeun hiji gambar anu neueul kana
tatakrama. Murid sina nyaritakeun ta gambarbari sakalian mr
komntar saluyu jeung nu aya dina pikiranana. Pk caritakeun ieu
gambar di handap sartakomntaran!
Gbr.Menunjukan alamat dengan tangan kiri badan dan kepala tegak.
57
Bab II
PITUDUH HUSUS
4. Guru nyontoan nadomkeun pupujian Anak Adam anu saterusna
diturutan og ku murid. Murid silegenti ka hareup, guru meunteun
kagiatan murid.
B. Nadomkeun Pupujian Babarengan
No KAGIATAN
1. Guru ngawanohkeun rupa-rupa pupujian, murid og nyebutan
pupujian nu dipikawanoh di lemburna. Guru nyontoan nembangkeun
salasahiji pupujian Tos Medal Bulan Purnama beunang sababaraha
balikan, murid nurutan nepi ka karasa langgamna teu sumbang.
2. Guru ngajak sakumna murid nembangkeun pupujian Tos Medal
Bulan Purnama, murid kalawan daria milu kana kagiatan nadom.
3. Guru mr tugas ka murid sangkan nyieun kelompok nu jumlahna
limaan pikeun nadomkeun ta pupujian di hareup. Sanggeus kabh
baroga kelompok, guru ngamimitian nunjuk perkelompok pikeun
nadom di hareup, guru mr peunteun ka unggal kelompok.
4. Kelompok nu peunteunna pangalusna dipak conto nadom ka kelas
sjn nu baris nampa pangajaran nu sarua.
C. Maham Eusi Pupujian
No KAGIATAN
1. Guru nitah maca deui dua pupujian nu geus ditembangkeun ti heula,
nyata pupujian Anak Adam jeung Tos Medal Bulan Purnama
sangkan paham kana eusina. Murid maca ta dua pupujian dina jero
hatna.
2. Guru ngajelaskeun tempat jeung irahana-irahana pupujian
dinadomkeun, murid matalikeun pikirinana kana nu kungsi kareungeu
nadom pupujian di lingkungan padumukanana.
56
PANGAJARAN 7
PUPUJIAN

A. Nadomkeun Pupujian
Kagiatan Awal
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi swang-swangan
nyiapkeun kelas. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian mapaykeun nu teu
pross diajar ngajar.Murid sina ngaluarkeun buku pakt basa Sunda jeung buku
catetan murid.
No KAGIATAN
1. Sammh ngamimitian pross diajar ngajar, guru ngawanohkeun
ngawanohkeun subtma-subtma lianna anu raket tur ngait kana tma
utama pupujian. Guru ngamimitianngawanohkeun heula pupujian
Anak Adam, murid mimiti tinggerendeng nadomkeun ta pupujian
saluyu jeung nu kungsi kareungeu atawa kaalaman nadomkeun di
lemburna swang-swangan.
2. Guru nerangkeun yn pupujian Anak Adam th mh aya di unggal
wewengkon sarta rumpakana sarua, ngan langgamna nu bda-bda th.
Guru teu kudu maksa murid sangkan mak langgam nu dipikawanoh
guru.
3. Sanggeus murid ram nadomkeun pupujian Anak Adam saluyu
jeung langgamna swang-swangan, guru mimiti nunjuk salasaurang
muridpikeun nadomkeun ta pupujian di hareup, murid sjn sina
ngabandungan bari nunggu kagiliran.
13
Bab II
PITUDUH HUSUS
Dongng jeung komntar murid kana ta gambar henteu dipeunteun
bener atawa salahna! Salian ti ngomntaran gambar, murid og kudu
bisa nyindekeun eusi pedaran ku cara disodorkeun pertanyaan saperti
kieu:
(1) Sebutan rupa-rupa tatakrama dina kahirupan!
(2) Tatakrama naon ba anu kudu diperhatikeun dina paguneman
th?
C. Molahkeun Paguneman
KAGIATAN
1. Bagian C Molahkeun Paguneman, murid diwanohkeun kana modl
paguneman drama. Tokoh palaku nu aya dina ta naskah diragakeun di
hareup, lentong paguneman saban tokoh dicontoan ku guru sarta terus
diturutan ku murid nu ngaragakeun.
2. Guru ngajelaskeun bdana paguneman dina naskah drama jeung
paguneman dina karangan wangun lancaran. Dina naskah drama aya
bagian kalimah pikeun ngagambarkeun suasana, saperti conto ieu di
handap.
LURAH KONGSI: (Bari ngajenghok terus ngeleper) Ju...juragan
Demang anukahurmat, Juragan Patinggi anu
kahurmat, Juragan
LURAH KONGSI: Ju...ju...jur...juriiig! (Bari naplkan biwirna
sorangan bawaning ku keuheul). Naha biwir th
jadi kieu? (Ka gegedn). Duh juragan Demang,
neda hampura, janten mactkieu....
DEMANG: (Bari imut wibawana) Keun ba. Teu kudu
inggis. Sakitu g lumayanayasoraan knh.
Ngan tangtu di Kadaleman mah kudu daria tur
lungsur- langsar. Bisa teu kira-kirana biantara
hareupeun Dalem?
LURAH KONGSI: (Bari hulang-huleng bingung) Pa...payuneun
Dalem?
Ungkara nu aya di jero kurung th gunana pikeun ngbrhkeun suasana
dina paguneman drama, pituduh pikeun nu ngaragakeun.
14
Dina subtma C Molahkeun Paguneman, guru ngayakeun dua kagiatan inti,
nyata:
Kagiatan 1
Guru nugaskeun murid bagilir genep urang-genep urang saluyu jeung
jumlah palaku dina ta sempalan drama pikeun ngaragakeun paguneman.
Kagiatan 2
Sakabh murid dibr pancn ngaaprsiasi babaturanana nu kagiliran ka
hareup, pamanggihna dicatetkeun saperti dina kolom ieu di handap:
Wasta: ........
Hasil pangajn
Pasmon/eksfrsi Lentong
1. .....
2. .....
3. .....
4. .....
5. .....
6. .....
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
............
Peunteun:
Paraf guru:
Kagiatan 3
Murid dibr pancn ngarang naskah paguneman winangun drama tina nu
kaalamanana sapopo. Palaku dina ta karangan ditangtukeun antara 3-5
urang. Tma paguneman bbas gumantung murid.
D. Paguneman dina Diskusi
KAGIATAN
1.
Dina ieu pangajaran, subtma D Paguneman dina Diskusi, guru
ngajelaskeun heula peran pangjejer (narasumber), panumbu catur
(moderator), pamilon nyata peserta atawa nu milu kana kagiatan
diskusi, jeung girang serat (notuln). Pangjejer nyata nu medar atawa
mr matri diskusi, panumbu catur nu ngatur lumangsungna kagiatan
diskusi, jeung girang serat nyata anu nyatet pertanyaan, jawaban katut
pikiran-pikiran salila lumangsungna diskusi.
55
Bab II
PITUDUH HUSUS
4.
Kagiatan ka-4 guru mimiti nugaskeun murid pikeun milih obyk bahan
keur ngarang sajak, bahan nu aya di jero kelas. Modl nu kaunggel dina
buku pakt saperti kieu karangan murid:: Murid milih obyk korsi,
terus ditulis dina wangun tulisan lancaran, seterusna ta kalimah-
kalimah th dicacagan sarta disusun deui dina wangun ugeran.
Korsi th alus, dijieunna tina kai. Korsi nu didiukan ku abdi aya
tumbilaan, atuh ari gk th bujur mani asa panas jeung renyem. Hayang
teuing diuk dina korsi jok anu hipu. Tapi ktang diajar bari diuk dina
korsi hipu mah engk jadi tunduh. Geuning sok ningali dina tv, nu
keur rapat sok aya nu narundutan, da meureun korsina hipu. Hayang
teuing kuring diuk dina korsi hipu.Kalimah di luhur dicacagan, jiga
ieu di handap.
KORSI
korsi alus tina kai
korsi kuring panas, tumbilaan
hayang teuing diuk dina korsi hipu
ngan sieun diajar jadi nundutan
jiga nu rapat narundutan
lantaran korsina hipu
hayang teuing diuk dina korsi hipu
5. Murid bbas nuliskeun naon nu aya dina pikiranana dina wangun
kalimah-kalimah, tah sanggeus jadi sajak, kakara guru ngalelempeng
atawa ngomntaran kana karangan murid. Sajak beunang murid nu
kaasup alus engkna sina ditmpl di majalah dingding nu aya di
sakola.
54
- Musikalisasi puisi nyata ngalaguan jeung ngamusikan sajak.
Jawaban-jawaban murid bisa loba rupana, guru teu kudu saklek
nyalahkeun tapi jawaban murid dilelempeng.
4. Guru og mere kasempetan ka murid pikeung ngajukeun pananya
perkara matri medar dklamasi nu aya dina buku pakt. Pertanyaan
murid sammh dijawab ku guru diasongkeun heula ka sakumna
murid di kelas, guru ngalelempeng jawaban-jawaban murid.
E. Ngarang Sajak
No KAGIATAN
1. Kagiatan E Ngarang Sajak, guru sammhna ngahudang pangjurung
murid yn ngarang sajak th lain pagawan nu hs, murid ngarasa
ged hat bisa ngarang sajak.
2. Dina ngajarkeun kumaha carana ngarang sajak, guru ulah waka mikeun
tiori-tiori ngeunaan cara ngarang sajak lantaran bisa nalikung fantasi
katut imajinasi murid, gugon kana tiori ta.Tiori ngeunaan ngarang
sajak nu kapanggih dina buku-buku sumber cukup jang rfrnsi ba
keur bahan pangaweruh murid. Jadi lain hartina tiori ngarang teu
penting.
3. Saterusna guru og nerangkeun yn sagala rupa nu katnjo, kadng,
karasa (kaasup karasa ku hat), jeung nu kagambar dina pikiran bisa
dijieun sajak. Upamana wa nu katnjo di kelas, saperti korsi, panto,
kaca jandla, gambar presidn, gambar pahlawan, kaasup Bapa/Ibu
Guru bisa dijieun sajak. Nu kadng saperti bja, bewara, carita lisan,
jeung sajabana bisa dijieun sajak.Bja ngeunaan musibah banjir, gunung
bitu, tsunami, babaturan meunang kabungah, jst.Nu karasa, upamana
wa tugenah atawa sedih, karunya, bungah, rudet, jeung saterusna bisa
dijieun sajak.Nu kagambar dina pikiran bisa og dijieun sajak, upamana
wa situasi di Bali, Singapur, Amrika sanajan can kungsi nganjang ka
dinya, istuning nu kambar dina pikiran wa. Nya kitu deui ide atawa
gagasan pikiran bisa deuih dijieun sajak.
15
Bab II
PITUDUH HUSUS
Dina kagiatan (1) guru ngawanohkeun basa atawa kekecapan panumbu
catur, tika pamilon dina ngajukeun pamanggih atawa pertanyaan,
jeung pangjejer dina nepikeun matrina.
2.
Pikeun ngawangun konteks paguneman dina diskusi, murid dibr
pancn neruskeun paguneman antara panumbu catur, pangjejer, jeung
pamilon saluyu jeung nu aya dina pikiran murid. Diebrhkeun heula
pamikiran awal saperti ieu di handap anu saterusna diteruskeun ku
murid.
PANUMBU CATUR: Saparantos narasumber ngadugikeun
makalahna, salajengna para pamilon
dipasihan kasempetan kanggo ngadugikeun
patarosan. Urang bagi 3 termin wa, termin
kahiji tilu jalmi, termin kadua tilu jalmi,
lajeng termin katilu kanggo dua jalmi
margi waktosna bilih teu nyekapan. Mangga
kanggo termin kahiji
PAMILON 1: Naon nu ngalantarankeun masarakat teu
disiplin di tempat umum?
PAMILON 2: Naha perlu masarakat nu ngalanggar aturan
dibr sangsi?
PAMILON 3: Sim kuring moal ngajengkeun patarosan, tapi
bad ngadugikeun pamadegan yn timbulna
rupa-rupa kateubersan th akibat aparat
henteu tegas!
PANUMBU CATUR: Salajengna mangga ka pangersa narasumber
kanggo ngawaler.
PANGJEJER: Hatur nuhun haduh patarosan kalintang
sana. Urang waler sakaligus wa. Naon
sababna masarakat teu disiplin, sapertos
miceun runtah, dagang di trotoar, parkir
sakarepna, jst. Tadi tos disabit, di antarana
balukar teu kungsi meunang kabiasaan
disiplin di kulawargana, leres ari numutkeun
aturan mah mmang tos aya peraturan
darah (perda) nu sangsina kurungan badan
atawa denda, tapi kan henteu gampil kitu
wa. Sim kuring g panuju kana pamadegan
16
yn aparat henteu tegas, tapi bisa jadi aya
pertimbangan-pertimbangan sjn. Upamana
wa, padagang kaki lima dirajia, tangtu
sanggeus dirajia kudu aya jalan kaluarna.
PANUMBU CATUR: Hatur nuhun ka narasumber anu parantos
ngawaler, rupina sugema teu sugema
kedah sugema kana waleran narasumber,
salajengna kanggo termin kadua, mangga
dihaturananan.
PAMILON 1 :
....
PAMILON 2 :
PAMILON 3 :
...........
PANUMBU CATUR : ..
..
..
...........
PANGJEJER :
..
..
PANUMBU CATUR :
.
.
..............................
53
Bab II
PITUDUH HUSUS
3.
Murid bagilir ka hareup ngadklamasikeun sajak beunangna milih, ari
guru meunteun dumasar kana lentong jeung ksprsi katut kratitas-
kratitas lianna. Murid nu nunggu giliran sina ngaaprsiasi, saterusna
ditanya kumaha pamanggihna, salian ti dikomntaran ku guru.
4. Murid nu pangalusna dklamasi bisa dijadikeun conto keur kelas-kelas
sjn sakaligus pikeun ngawewegan mntalna supaya leuwih wantr.
Tina unggal kelas tangtu aya hiji-dua mah nu bisa ditampilkeun di
kelas lian pikeun jadi conto.
5. Guru ngcskeun yn murid nu meunang peunteun kurang dina
dklamasi lain hartina euweuh bakat dina sual maca atawa dklamasi
sajak, tapi aya anu can kateuleuman tina ta sajak.
D. Pedaran Dklamasi
No KAGIATAN
1. Guru nerangkeun sakur nu kapanggih dina dklamasi kaasup
ngomntaran prakprkanana murid dklamasi, murid apal bdana maca
sajak jeung dklamasi. Diterangkeun og yn bisana ngadklamasikeun
sajak th upama sajakna geus enya-enya katalar, sabab dina dklamasi
mah henteu mawa deui sajak pikeun dibaca.
2. Sok sanajan nu utama mah sajak th dibaca, tapi ttla bisa dipatahkeun
dina wangun pagelaran nyata dklamasi ta. Malah kira-kira taun 70-an
dklamasi sajak th kawilang popular sarta mindeng dipasanggirikeun
pangpangna di kalangan murid-murid SD. Kadieunakeun, lain wa dibaca
jeung didklamasikeun, sajak og mimiti dilaguan jeung dimusikan
nyata nu disebut musikalisasi puisi. Sanggeus guru ngcskeun,
dipiharep murid kahudang pikeun ngajukeun pertanyaan.
3. Pikeun nguji pamahaman murid, guru ngajukeun pananya:
Cik terangkeun bdana maca sajak, dklamasi, jeung musikalisasi puisi?
Jawaban murid bisa kieu:
- Maca sajak nyata maca bedas sajak luyu jeung tma sarta
amanat nu dikandung dina sajak.nu dibacana.
- Dklamasi nyata ngalisankeun sajak ku cara ditalar di
hareupeun umum.
52
B. Medar Perkara Sajak
No KAGIATAN
1. Guru nerangkeun eusi sajak Bandung beunang Wahyu Wibisana,
murid ngabandungan kalawan daria. Kalan-kalan guru ngajukeun
patalkan lisan pikeun ngahudang pamahaman murid kana sajak.
2. Guru nerangkeun yn dina sajak mah umumna ngandung kecap-kecap
atawa ungkara nu mibanda harti konotatif, lain harti saujratna saperti
nu kaunggel dina kamus. Dina sajak Bandung upamana, aya ungkara:
- ieu Bandung nu heurin ku tangtung(padet pendudukna)
- itu Lmbang kota hrang jeung bntang(kota nu kawilang ndahna)
3. Guru ngcskeun yn dina sajak th aya unsur-unsur intrinsik nu
ngawengku tma (dasar/poko pasualan nu ditepikeun dina sajak),
suasana (gambaran kaayaan), imaji (gambaran nu karasa, kadng, atawa
katnjo- najan ukur dina wangwangan), simbul (kecap nu dipak pikeun
ngantebkeun maksud), wirahma (irama, galindengna sora kecap), jeung
amanat (amanat pangarang ka nu macana).
4. Pikeun nguji pamahaman murid, guru nepikeun pananya kieu:
Naon tma jeung amanat sajak Bandung? Pk jntrkeun!
Murid ngajawab: tmana kandahan kota Bandung; amanatna,
pangarang umajak nyaritakeun ieu kandahan kota ku basa urang, basa
Sunda.
C. Ngadklamasikeun Sajak
No KAGIATAN
1. Dina ieu kagiatan, guru ngawanohkeun heula sababaraha sajak. Geus
kitu murid sina milih hiji sajak anu engkna jadi bahan dklamasi.
Suasana kelas bakal ram, henteu masalah da moal bisa dikondisikeun
jempling, malah suasana ram ngbrhkeun yn barudak aktif kana
pangajaran.
2. Upama sajak-sajak nu aya dina buku pakt teu aya nu kapilih ku
murid, guru mr kasempetan og ka murid pikeun nangan sajak nu
dianggap cocog ku maranhna di perpustakaan sakola.
17
Bab II
PITUDUH HUSUS
Hasil pagawan murid sipatna relatif, henteu mutlak bener atawa salah,
tapi angger dipeunteun bari dibr catetan-catetan nu neueulkana
pamakan basa, kalimah, jeung logika pikiran murid.
3. Guru mr tugas kelompok pikeun nyusun sknario paguneman dina
diskusi. Kelompokna tiluan nu engkna nyangking posisi pangjejer,
panumbu catur, jeung pamilon. Tma diskusi ditangtukeun ku guru
nyata Pentingna Perpustakaan pikeun.
Kapentingan Diajar. Hasil gaw kelompok dibacakeun di hareup
terus murid sjn dibr kasempetan keur ngajukeun pananya atawa
pamanggihna.
E. Kalimah Langsung dina Paguneman
KAGIATAN
1. Dina bagian E Kalimah Langsung dina Paguneman, guru ngcskeun
heula wangenan kalimah langsung jeung kalimah teu langsung saperti
nu kaunggel dina buku pakt. Saterusna guru nyutat wacana keur
ngawewegan ta wangenan. Conto:
Naon ari tatakrama th, Mah? ceuk Atia ka indungna.
Tth terang! Tatakrama th aturan sopan santun ta, nya? omong
lanceukna, haget mangjawabkeun.
Dicutat og kalimah langsung nu geus dirobah jadi kalimah teu
langsung, saperti ieu di handap.
Atia tumanya ngeunaan tatakrama ka indungna. Dijawab ku lanceukna,
Tth, yn nu dimaksud tatakrama th nyata aturan sopan santun.
2.
Murid dibr pancn nyieun sapuluh kalimah langsung. Conto:
(1) Minggu hareup mah kudu milu les basa Inggris, cek Tmi
nepikeun omongan indungna.
(2)
(3) ....
(4)
(5)
(6)
(7)
18
(8)
(9)
(10) .
(11)
Pagawan murid dipariksa sarta dipeunteun ku guru.
F. Miceun Tanda Kekenteng
KAGIATAN
1. Dina subtma F, lengkah guru nyata ngabandingkeun paguneman
dina jero kekenteng jeung paguneman dina wangun drama. Saterusna
murid dibr pituduh ngeunaan suasana paguneman, nyata upama
tanda kekenteng dipiceun, suasana ditulis di jero kurung.
2.

Murid sina migaw pancn nuliskeun suasana paguneman nu
disadiakeun dina jero kurung. Conto soal saperti kieu:
a. Kunaon mindeng kabeurangan sakola teh? cek guru rada kerung.
Guru: (rada kerung) Kunaon mindeng kabeurangan sakola th?
b. Mact, Pa tembal murid, tungkul bangun rumasa salah.
Murid: Mact, Pa (tungkul bangun rumasa salah)
Soal-soal ieu di handap sina dipigaw ku murid sarta dipeunteun ku
guru.
(1) Ari bad ngadoa kudu tartib, teu meunang ngobrol, saur guru bari
melong murid nu ngobrol.
Guru: Ari ba ngadoa kudu tartib, teu meunang ngobrol. (melong
murid nu ngobrol)
(2) Can ngalarisan geus breg hujan, cek tukang dagang, pak pik pek
mrsan dagangangna.
Tukang dagang: (pak pik pek mrsan dagangan) Can g
ngalarisan geus breg hujan.
(3) Tah kai ,mahoni pelak di dieu, jngjn sisi gawir, Pa Haji tadah-
tuduh.
Pa Haji: Tah kai mahoni pelak di dieu, jngjn sisi gawir. (tadah-
tuduh)
(4) Bandung kosong Bandung kosong! cek kenk bari murantng.
Kenk: Bandung kosong Bandung kosong! (murantng).
51
Bab II
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 6
SAJAK

A. Maca Sajak
Kagiatan Awal
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi sewang-swangan
nyiapkeun kelas. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian nyiar raratan nu teu
pross diajar ngajar.
No KAGIATAN
1.
Murid ngamimitian diajar, guru nitah maca sajak Bandung beunang
Wahyu Wibisana. Mimiti sina dibaca dina jero hat sangkan kalenyepan
eusina, saterusna sina dibaca bedas. Kelas jadi kareungeu ram, henteu
masalah.
2.
Lngkah kadua, guru nugaskeun maca sajak ka hareup, dipilih nu
katmbong geus enya-enya siap. Murid ngaaprsiasi sajak anu saterusna
digiring pikeun diajar ngritik, upamana wa kana lentong jeung
eksfrsi lianna.
3.
Sanggeus sababaraha urang murid maca sajak di hareup, guru nyontoan
maca sajak. Sanggeus dicontoan, murid beuki ngarasa yn maca sajak
th kudu ngaluyukeun kana situasi katut makna nu dikandung dina
ta sajak.
4. Guru sanggeus nyontoan maca sajak, timbul sumanget murid pikeun
maca sajak henteu karana kapaksa dititah guru. Maca sajak sing jadi
bagian tina pangaresep murid.
5. Guru nerangkeun yn maca sajak mah lain ngan sakadar tarik gorowokna,
lain og gegerenyeman tapi kudu luyu kana situasi nu kagambar dina
ta sajak kaasup maca kekecapan nu jadi symbol. Cindekna, maca sajak
mah bda jeung maca koran, maca carpon, atawa gogorowokan jiga
nu ambek.
50
3. Sangkan murid leuwih paham kana istilah-istilah patukangan, guru
mr eusianeun murid. Pancnna kieu: Lengkepan ieu kalimah ku
istilah patukangan nu aya di beulah katuhu!
(1) Pangarang th baheula mah disebut bujangga.
(2) Paneresan th tukang nyadap kawung.
(3) Paparabotan tina tambaga th dijieunna ku paldang.
(4) Sato galak g ari ka malim mah nurut.
(5) Juru laden dinu kariaan disebut pakacar.
(6) Baheula mah aya tukang teuleum nu disebut palika.
(7) Pamatang th tukang moro mak tumbak.
(8) Ari tukang moro mak bedil mah disebut paninggaran.
(9) Alusna mah mun asup ka makam bbja heula ka kuncn.
(10) Tukang nyieunan bedog disebutna panday.
19
Bab II
PITUDUH HUSUS
(5) Cik nempo euy PR basa Sunda nu minggu kamari, omong Feri
ka Landi ngarebut buku.
Feri: (ngarebut buku) Cik nempo euy PR basa Sunda nu minggu
kamari.
Guru bisa nambahan tepi ka 10 soal kalawan variatif.
G. Nyusun Paguneman Jadi Wangun Skenario Drama
KAGIATAN
1. Dina subtma GNyusun Paguneman Jadi Wangun Sknario Drama,
murid dibr pancn pikeun ngarobah wacana paguneman tina wangun
lancaran jadi paguneman wangun drama.
2.
Guru ngasongkeun wacana ieu di handap anu kudu dirobah ku
cara miceun tanda kekentengna bari suasana waktu lumangsungna
paguneman bisa kagambarkeun.
do geus tilu po ... Cik barudak sugan aya nu apal, ari do ka mana
geus tilu po? saur Pa Eko, katingal socana nitnan buku absn.
Teu damang, Pa, Sutar haget mangjawabkeun.
Har, geuning teu ngirim surat... waler Pa Eko, leuleuy.
Ngalemprh, Pa. Bujeng-bujeng tiasa ngadamel serat.
h, ari Sutar, maksud Bapa th kolotna, lain dona! Karasa naon,
cenah, Tar?
Saur sepuhna mah, pitipeseun, Pa! omong Sutar, teu kireum-kireum.
Teu kaampeuh, ger th murid sakelas sareuri. Untungna Pa ko surti
sarta gancang ngajntrkeun naon nu dimaksud Sutar.
Lain pitipeseun atuh, Tar, gejala tipes meureun, saur Pa ko, leuleuy.
Leres ... muhun kitu maksad abdi th, jawab Sutar.
Beu, beu ... tina kadaharan atuh ta mah.Biasana mah balukar
tambarakan bari keur kaayaan cap!
Sumuhun, Pa. Ti payun th wangsul olah raga, teras do teh jajan rujak
cuka, s, sirop.Waktos istirahat, anjeunna oge jajan baso, da lapar saurna th
teu sasarap heula, Sutar, ngagorolang, nerangkeun.
20
Sabada ngareungeu omongan Sutar, derekdek Pa ko nerangkeun yn
kadaharan, kabersihan, jeung kashatan th raket pisan patalina.Kadaharan
th bisa nyhatkeun, ngadatangkeun tanaga, tapi og bisa ngabalukarkeun
awak gering.
Pa ko ngawanti-wanti yn kadaharan th kudu enya-enya beresih, ulah
tambarakan komo bari jeung can kadasaran ku sangu heula. Cindekna, saur
Pa ko, urang th kudu diajar ngabiasakeun hirup shat, berska, beresih,
dahar dina waktuna sarta ulah ngalobakeun teuing jajan anu teu paruguh.
Engk Bapa rk ngalongok, anteur ba ku Sutar, saur Pa ko mungkas
cariosanana.
3. Salian ti pancn di luhur, guru og nugaskeun murid pikeun migaw
rupa-rupa latihan anu engkna bakal dipeunteun sarta peunteunna
didituliskeundina daptar peunteun tugas. Pancn latihanana di antrana
ieu di handap!
Latihan 1
Ieu aya bahan keur paguneman, hg jieun dina karangan wangun lancaran
saperti dina wacana Indung jeung Anak , saterusna robah jadi wangun
sknario drama.
Tilu urang siswa SMP keur anteng di warnt nangan bahan jang diskusi kelompok.
Ari bahan nu ditanganana nyata perkara pentingna miara lingkungan hidup.Loba
bahan nu diunduh terus diprint. Tah, dina milih-milih bahan nu geus meunang
ngeprint ta timbulna paguneman, tiluanana papada ngajukeun pamanggih
(pendapat).
Latihan 2
Jieun og ieu bahan paguneman dina wangun sknario drama.
Ngiritik kana karya seni dina pamran lukisan di Jalan Braga Bandung. Tokoh
palakuna opat urang siswa SMP nyata Dani, Jni, Winda, jeung Diani. Ari
obyk lukisanana nyata lukisan pamandangan alam, diantarana dina ta lukisan
katmbong aya sawah, leuweung, gunung, saung sawah, manuk, nu magaw, budak
nu ngurek belut, jeung Ibu Tani nglk boboko ngajingjing tko. Pk jieun paguneman
di antara nu opatan husus nyaritakeun lukisan.

49
Bab II
PITUDUH HUSUS
2.
Guru nitah maca dongng Sunan Gunung Jati, murid maca kalawan
daria. Tina ieu pancn dipiharep murid meunang pamahaman kana
eusi, jalan caritana.
3.
Sanggeus dongng dibaca, Guru mr tugas ngaringkes ieu dongng
tur hasilna dipeunteun ku guru. Dina hasil pagawan murid, guru mr
catetan-catetan ngeunaan kakuranganana, upamana wa: ringkesan teu
lengkep, henteu ngaguluyur, jst.
4.
Lngkah kaopat guru nunjuk murid ka hareup nitah ngadongngkeun
deui Sunan Gunung Jati mak basana sorangan. Guru ngaping dongng
murid, utamana dina milih kekecapan atawa kalimah anu kurang
merenah. Murid nu kagiliran ka hareup teu kawatesanan jumlahna,
diluyukeun jeung waktu.
5.
Dina kagiatan ka-5, guru mr pancn nyatetkeun kekecapan anu teu
dipkaharti ku murid sarta bagian tina diajar nangan harti tina kamus.
Ku lantaran kitu, murid og ditugaskeun pikeun muka kamus bari
dibr pituduh-pituduh praktis.
G. Kajembaran Basa
No KAGIATAN
1. Guru ngawanohkeun istilah patukangan anu mindeng kapanggih dina
dongng, dipiharep murid bisa matalikeun pikiran kana harti ta istilah,
upamana wa istilah paninggaran (tukang moro), pikiran murid diajak
ngabayangkeun yn baheula mah leuweung-leuweung th masih loba
sasatoan boroan.
2. Guru mr pancn nuliskeun istilah patukangan nu kiwari masih aya
tur hirup di masarakat. Tugasna kieu:
Cik tataan istilah patukangan nu hidep apal jaman ayeuna!
Jawaban murid diantarana: kusir, supir, ojg, montir, masinis,
pilot,jst.
48
E. Tokoh Dongng Siga Si Kabayan
No KAGIATAN
1. Dina ieu kagiatan, guru medar perkara dongng-dongng Si Kabayan
dina tma nu rupa-rupa. Maksudna, dongng Si Kabayan th kaasup
dongng serial, tmana variatif. Guru og nyebutan sababaraha judul
dongng Si Kabayan, saperti Si Kabayan Ngala Tutut, Si Kabayan
Ngala Nangka, Si Kabayan Ngadeupaan Lincar, Si Kabayan Moro
Uncal, jeung saterusna.
2. Guru ngajntrkeun yn tokoh dongng Si Kabayan th ktif, taya
dikieuna tapi kawilang dipikaresep ku masarakat. Salasahiji cirina
dongng Si Kabayan tepi ka kiwari masih hirup di masarakat. Dina
ieu kasempetan murid dibr lolongkrang pikeun tumanya Kagiatan
saterusna guru ngantebkeun pamanggih murid ngeunaan karakter Si
Kabayan nu kagambar dina dongng Si Kabayan Marak. Si Kabayan
th tokoh lucu, mahiwal (teu parok jeung batur), tapi pinter sarta
kapinteranana terkadang bisa nglhkeun batur. Dina Si Kabayan
Marakat brh saperti dina ieu cutatan: , ...nwak nilem keur smah,
meunang taws ged keur smah. Meunang kancra, kasedepna. Ari
keur urang nu bobolokotna, ngan ukur beunteur jeung bogo. Ku cara
gegeringan bari nyebutkeun yn lauk th aya racunan nepi ka lauk
beunang marak th diborolokeun deui ka cai.
3. Guru ngajelaskeun og ajn-ajn atikan anu nyampak dina dongng
saperti ajn kacerdasan, ajn moral, jeung ngandung pieunteungeun.
Murid ngabandungan bari nyatet pangjntr guru.
F. Maca Dongng Sunan Gunung Jati
No KAGIATAN
1. Guru nyabit deui dongng Si Kabayan sammh ngamimitian maca
dongng Sunan Gunung Jati. Saterusna murid sina muka buku
pakt nu aya dongng Sunan Gunung Jati, guru ngcskeun yn Si
Kabayan jeung Sunan Gunung Jati papada tokoh jelema, ngan bdana
Si Kabayan mah tokoh ktif, ari Sunan Gunung Jati tokoh nyata.
21
Bab II
PITUDUH HUSUS
Latihan 3
Jieun naskah paguneman nu ditulis dina wangun drama antara murid jeung guruna
ngeunaan pentingna diajar basa Sunda. Dina ieu paguneman kudu enya-enya
merhatikeun tatakrama basa anu merenah. Sing kagambar kumaha pamadegan
guru kana basa Sunda, jeung kumaha deuih ari pamadegan siswa.
H. Ngawanohkeun Kekecapan
KAGIATAN
1.
Dina bagian G Ngawanohkeun Kekecapan, murid dibr pengayaan
keur ngajembaran basana, di antarana ngalarapkeun ngaran kekembangan
nu kasabit dina paguneman Indung jeung Anak.
2.
Guru ngabrndlkeun ngaran kekembangan nu sok dilarapkeun dina
omongan saperti ieu di handap!
Ngaran kembang Sesebutannana
kembang awi eumbreuk
kembang bako bosongot
kembang cab bolotot
kembang cngk mncngs
kembang gnjr glny
kembang jaat jalinger
kembang tiwu badaus
kembang kadu olohok
kembang laja jamotrot
kembang waluh alwoh
3.
Murid ngeusian soal ngalengkepan kalimah ku ngaran kekembangan
ieu di handap!
1) Dagang th ngembang awi po ieu mah.
2) Ari balik nyaba th mani sok ngembang waluh.
3) Basa tepung g ngembang tiwu jiga kanu teu wawuh.
4) Piraku teu apal peda, ta nu panonna ngembang cab.
5) Enya ari nyaritana mah ngembangbako tapi da bageur.
Soal bisa ditambahan leuwih loba deui luyu jeung pangabutuh,
upamana wa keur kapentingan ulangan.
22
PANGAJARAN 2
PANGALAMAN PRIBADI

Kagiatan Awal
babarengan. Upama jam kahiji, sammh KM nyiapkeun kelas, guru nugaskeun
heula mingpin dua, rngs ngadoa babarengan kakara KM nyiapkeun kelas.
Guru ngondisikeun kelas sangkan teu garandeng, merenahkeun murid sangkan
diuk dina korsi kalawan tartib. Sanggeus kelas tartib tur rapih, guru ngabsn
murid, nu katohyan teu sakola, guru mapaykeun ka murid nu deukeut imahna
pikeun ngayakinkeun naha bener gering, ijin, atawa alpana.
A. Maca Pangalaman Pridadi
KAGIATAN
1. Dina subtma A Maca Pangalaman Pribadi, guru nugaskeun maca
karangan beunang Hastian nu eusina pangaresep jeung cita-cita dirina.
Saterusna murid dipnta ngajawab sawatara pertanyaan, nepikeun
pamanggihna, jeung nuliskeun pangalaman pribadina nu mangrupa
pangaresep katut cita-citana dina Pancn 1, Pancn 2, jeung Pancn 3.
2. Dina Pancn 1, murid sina ngajawab sababaraha soal nu aya patalina
jeung karangan pribadi nu geus dibacana.Pertanyaan nu kudu dijawab
murid saperti ieu di handap!
(1) Urang mana Hastian th?
(2) Naon ba kaulinan nu dipikaresepna?
(3) Salian ti kaulinan, resep naon deui Hastian th?
(4) Naon sababna leuwih resep nguseup lamun tas hujan?
(5) Naon nu jadi cita-cita Hastian th?
Keur ngawangun konteks, guru og bisa ngajukeun pertanyaan nu
eusina nataan kaulinan barudak jaman ayeuna.
3. Pikeun ngahudang pamanggih murid, guru bisa ngajukeun pertanyaan-
pertanyaan sapertidina Pancn 2 ieu di handap!
(1) Kaulinan naon wa nu kaalaman ku hidep keur leutik?
(2) Naon sababna kaulinan Hastian langka dipilampah barudak
ayeuna?
47
Bab II
PITUDUH HUSUS
D. Maca Dongng Si Kabayan
No KAGIATAN
1.
Dina subtma D Maca Dongng Si Kabayan, murid disina muka buku
pakt babarengan dina pangajaran ka-5. Terus sina maca dongng Si
Kabayan Marak nu aya dina ta jeung katwak pikeun ngabdakeun
jeung tokoh dongng saperti Sangkuriang anu karasana leuwih daria.
2.
Sanggeus murid rngs macana, guru mr pancn sangkan
ngadskripsikeun karakter tokoh Si Kabayan nurutkeun sawangan/
pamanggih murid. Pancnna saperti kieu:
Cing ku hidep gambarkeun kumaha watek Si Kabayan dina ta dongng
th!
Jawaban siswa bisa rupa-rupa, di antarana: Si Kabayan th tokoh lucu,
bodo, ngedul, kalkd, jail, loba akalna, tukang heureuy, pinter,
licik,jst.). Murid bbas ngaksprsikeun pamanggihna. Nu jadi patokan
guru nyata kadariaan murid dina maca, dina harti ku ayana murid
mr pamanggih th hartina maranhna geus maca kalawan daria.
3.
Kagiatan saterusna, guru mr pancn pikeun nuliskeun ringkesan
dongng Si Kabayan mak basana sorangan. Hasil pagawan murid
dipariksa ku guru.
4.
Guru mr pancn pikeun ngadongng Si Kabayan Marak di hareup,
bagilir, heula pandeurina henteu dumasar absn, tapi dumasar kana
kasayagian murid sorangan.
5.
Guru mr lolongkrang ka murid pikeun nepikeun rupa-rupa pananya.
Pertanyaan murid dijadikeun bahan diskusi di kelas, ti murid dijawab
ku murid deui. Guru ngalelempeng maksud pertanyaan murid jeung
menerkeun jawaban-jawabanana. Boh pertanyaan boh jawaban murid
ngagambarkeun pamahaman kana dongng nu geus dibacana.
46
4.
Guru mr pancn ka murid pikeun nangan dongng sjn boh tina
sumber bacaan (buku kumpulan dongng) boh beunang tatanya atawa
ngarkam langsung tis umber lisan. Dongng beunang sina dibaca
terus diringkes jalan caritana, hasil ringkesan dongng beunang murid
dikumpulkeun sarta dipeunteun ku guru.
5.
Guru mr pancn pikeun ngadongng di hareup, bagilir, heula
pandeurina henteu dumasar absn, tapi dumasar kana kasayagian
murid sorangan. Ari dongngna nyata dongng beunang nangan
murid ta.
C. Babagian Dongng
No KAGIATAN
1.
Dina subtma C Babagian Dongng, guru nitah murid pikeung
ngabanding-banding dongng anu beunang nangan murid. Sanggeus
kitu guru ngajelaskeun naon-naon anu ngabdakeunana.
2.
Guru ngajelaskeun perkara babagian dongng dumasar kana eusi jeung
palakuna anu beunang ngumpulkeun murid ta. Murid ngabandungan
kalawan saregep dina mangsana guru medar eusi dongng beunang
murid.
Guru nyindekkeun babagian dongng dumasar kana eusi jeung palakuna
nu ngawengku, (1) ) fabl, dongng nu nyaritakeun kahirupan sastoan,
(2) parabl, dongng nu nyaritakeun kahirupan jalma biasa, (3) lgenda,
dongng nu nyaritakeun asal-usul kajadian tempat, barang, sasatoan,
jeung tutuwuhan, (4) mite, dongng anu nyaritakeun mahluk ciciptaan
bangsaning jurig jeung siluman, (5) sag, dongng anu nyaritakeun
jelema atawa kajadian nu ngandung unsur sajarah, osok og disebut
dongng babad.
3.
Sanggeus guru nerangkeun ngeunaan babagian dongng sarta murid
nyatet hal-hal nu dianggap penting tina nu diterangkeun guru, guru
mrlolongkrang ka murid pikeun ngajukeun pananya.
23
Bab II
PITUDUH HUSUS
(3) Ari cita-cita Hastian kaasup lumrah atawa henteu cek hidep?
(4) Cik sebutkeun cita-cita hidep sarta br alesan kana ta cita-cita!
(5) Naon untungna resep ngurek jeung nguseup, padahal belut jeung
lauk aya di pasar!
Jawaban-jawaban nu mangrupa pamanggih murid tangtu bakal bda-
bda, ku sabab kitu guru teu kudu meunteun mutlak bener salahna,
tapi dumasar kana logis jeung henteuna.
4.
Dina Pancn 3, murid dipapancnan ngarang pangalaman pribadi
kawas karangan beunang Hastian. Tugasna kieu:
Jieun karangan pangalaman pribadi nu eusina ngawengku pangaresep jeung
cita-cita hidep sorangan. Karangan ditulis dina buku tulis catetan basa Sunda
paling saeutik satengah kaca!
Karangan murid dipariksa tur dibr peunteun ku guru.Salian ti kitu,
guru og bisa nugaskeun murid saurang-saurang ka hareup pikeun
nepikeun pangalamanana sacara lisan, bagilir sarta dikomntaran ku
guru utamana soal makna basa Sunda.
B. Pangalaman nu Ditulis dina Catetan Poan
KAGIATAN
1.
Dina subtma B, Pangalaman nu Ditulis dina Catetan Poan, murid
diwanohkeun heula kana karangan nu asalna tina catetan poan. Eta
karangan sina dibaca babarengan dina jero hate, cukup sabalikan g.
Sanggeus katwak substansina, murid bakal ngarasa yakin bisa ngarang
saperti kitu. Modl dina urusan ngaran munggaran asup sakola, apan
ta th pangalaman anu mh kasorang ku sarra dina mangsana
wawanohan, teu burung so kaya nu ahng Ieu geura contona:
Senn, 24 Juli 2013
Po munggaran asup sakola, nu ngabasakeun ka abdi th rupa-rupa pisan.
Aya nu nyebut Nitis, Surti, malah aya nu nyebut Ingkang og.Tah, lebah nu
pandeuri disebut mah abdi th asa teu narima, da puguh ngaran Ingkang
mah bau-bau ngaran lalaki.Komo ta mah Bu Rohayatin, ari pok th, Hy,
Rumingkang di bumi alam ..., cenah.Banyol maksudna mah, teu ieuh asup
hat, da kapan sidik ngaran abdi th NITIS SURTI RUMINGKANG.
24
Tah, tina wawanohan g apan jadi narik, padahal sakadar urusan ngaran.
Tangtu loba kajadian-kajadian sjnna anu bisa dijieun karangan.
Saterusna pikeun ngawangun konteks, guru mere rupa-rupa pancn,
boh nu sipatna individual boh pann kelompok.
2. Pancn ka-1 (individu), guru nugaskeun murid pikeun ngajelaskeun
makna nu aya dina ngaranna swang-swangan. Conto tugasna saperti
kieu:
Sakabh ngaran tangtu ngabogaan makna, kaasup ngaran hidep aya maknana.
Ayeuna hg tuliskeun makna nu dikandung dina ngaran hidep!
Pancn ka-2 (individu), guru nugaskeun ka sakumna murid pikeun
ngarang tina pangalaman nu kasorang po kamari, ti mimiti indit
sakola tepi ka balik deui ka imahna. Conto tugasna kieu:
(1) Po kamari hidep ka sakola, indit isuk-isuk, sadatangna ka sakola
terus diajar, terus balik ka imah pabeubeurang. Tah, tina po ta
aya pangalaman nu kasorang ,hg tuliskeun jadi hiji karangan!
Masih pancn ka-2, guru nugaskeun deui karangan pangalaman
nu leuwih jembar. Tugasna saperti ieu di handap!
(2) Cik tuliskeun rupa-rupa pangalaman hidep waktu keur sakola
di SD, utamana anu aya patalina jeung kagiatan diajar, boh nu
pikaresepeun boh nu henteu pikaresepeun kaasup bisa jadi aya
pangalaman nu pikasediheun. Ditulis masing marl da tangtu
masih inget.
Sakabh tugas-tugas murid dikorksi ku guru, utamana nyoko dina
pamakan kecap, kalimah, jeung alina. Ieu th pikeun ngagantaran
kamapuh murid ngarang dina wangun-wangun karangan lian.
3.
Pancn ka-3 (kelompok),guru nmbongkeun hiji gambar, murid sina
nyaritakeun ta gambar dumasar kana pangalamanana. Nyaritakeun
gambar mangrupa pancn kelompok, ari kelompokna cuku tilu urang.
Ieu gambarna.
Gbr. Upacara bendera hari senin di sekolah
45
Bab II
PITUDUH HUSUS
4. Lngkah kaopat guru nunjuk murid ka hareup nitah ngadongngkeun
deui Ajag Nangtang Jelema mak basana sorangan. Guru ngaping
dongng murid, utamana dina milih kekecapan atawa kalimah anu
kurang merenah. Murid nu kagiliran ka hareup teu kawatesanan
jumlahna, diluyukeun jeung waktu.
5. Dina lngkah kalmia guru mr tugas individu nganalisis sacara
instrinsik ta dongng, nyata ngeunaan:
(1) palaku;
(2) tma;
(3) latar;
(4) amanat; jeung
(5) alur carita.
B. Medar Dongng
No KAGIATAN
1. Guru ngajelaskeun perkara ajn-ajn atikan nu aya dina dongng,
murid ngaregepkeun kalawan daria. Guru og ngcskeun perkara
pieunteungeun jeung picontoeun nu kapanggih dina dongng. Pikeun
nguji pamahaman murid, dibr soal lisan kieu:
Naon ari pieunteungeun jeung picontoeun th? Pk jntrkeun!
Jawaban murid nyata pieunteungeun laku lampah anu tong
ditiru, ari picontoeun mah laku lampah anu perlu ditiru.
2. Guru mr kasempetan ka murid pikeun ngajukeun pertanyaan perkara
pedaran dongng. Pertanyaan murid sina dijawab ku baturna di kelas,
guru ngomntaran sakur jawaban murid. Guru og pertanyaan murid
bari henteu langsung nyalahkeun kana rupa-rupa jawaban murid
lianna.
3. Guru nitah nganalisis dongng Ajag Nangtang Jelema, murid
bisa nwak ajn atikan anu nyampak dina ta dongng.Murid bisa
ngajntrkeun ta ajn atikan saperti kieu, Dina dongng Ajag
Nangtang Jelema, kapendak ajn atikanana th nyata nu sombong
jeung asa aing panggahana ahirna mah jadi cilaka, digambarkeun ku
tokoh ajag.
44
PANGAJARAN 5
DONGNG

A. Maca Dongng Sasatoan
Kagiatan Awal
heula kelas supaya kaayaan tartib, tenang, jeung diuk dina korsi sewang-
swangan kalawan rapih. Sanggeus katmbong tartib, rapih, jeung saregep, guru
nitah murid mingpin dua. Saterusna guru ngabsn murid bari sakalian nyiar
raratan nu teu hadir ka murid nu ngarasa deukeut imahna. Brs ngabsn, guru
ngamimitianpross diajar ngajar.
No KAGIATAN
1. Guru ngamimitian nyaritakeun dongng ku cara ngajukeun
pertanyaan lisan, upamana wae, hidep apal naon nu disebut dongng?
Murid ngajawab pananya guru, murid lianna milu ngomntaran
atawa ngajukeun pamanggihna ngeunaan dongng.
2. Kagiatan kadua, guru nitah murid muka buku pakt basa Sunda, macadina
jero hat dongng Ajag Nangtang Jelema meunang sabalikan. Guru
nitnan ka sakabh murid bisi aya nu teu daria macana.
3. Guru ngajukeun pananya, pikeun nguji pamahaman murid.
Pertanyaanana saperti kieu:
Bagian mana nu jadi unsur pamohalan dina ta dongng?
Jawaban murid bisa kieu: (1) peucang teu langsung ditekuk ku ajag
padahal peucang teu walakaya, (2) peucang ngobrol jeung ajag, (3)
peucang loba akalna, jeung (4) ajag dak dibobodo ku peucang. Kabh
jawaban murid bener, saterusna guru nerangkeun yn unsur pamohalan
dina dongng th nyata sakur nu teu kaharti ku akal.
25
Bab II
PITUDUH HUSUS
4. Pancn 4 (kelompok), dina kagiatan sapopona murid tangtu henteu
nyorangan, tapi tingalabring jeung baturna, boh di sakola, di lemburna,
boh di tempat ulinna. Tina ta kagiatan th tangtu loba manggihan
rupa-rupa kajadian, boh nu katenjona boh nu kaalaman langsung ku
maranhanana. Guru mere tugas kelompok, soalna saperti kieu:
Pk jieun karangan tina pangalaman nu karandapan sapopo hidep jeunng
babaturan!
Dipiharep karangan hasil kelompok bakal leuwih alus ti karangan tugas
individu.Tugas kelompok og dipeunteun ku guru.
C. Nulis Carita Pangalaman
KAGIATAN
1.
Dina subtma C Nulis Carita Pangalaman, murid diwanohkeun heula
kana karangan nu mangrupa carita pangalaman. Di antarana saperti nu
kaunggel dina buku pakt:
Pa, naon bntenna piknik sareng karyawisata? ceuk Janglar ka Pa
Maman.
Bda...aya bdana. Piknik mah tujuanana sakadar pikeun sukan-sukan,
botram, atawa ngadon hiburan wungkul. Ari karyawisata mah tujuanana
pikeun nambahan pangaweruh, tangtu ba bari sakalian sukan-sukan atawa
hiburan, waler Pa Maman.
Pa Maman th guru kuring jaman di SD. Anjeunna kapapancnan
ngaping parasiswa karyawisata ka Pangandaran.
Naha geuning ka Pangandaran, Pa? Tisna tumanya bangun nu
hran.
Ari kitu?
Sumuhun, naha henteu langkung cocog upami ka Peneropongan
Bosscha...musieum... ceuk Tisna.
Ih, ngahaja milih ka Pangandaran th. Kahiji, jarakna deukeut. Lamun
di jalanna lancar, ti Tasik ka Pangandaran mah dua jam satengah og tepi.
Jadi di ditu urang leuwih loba waktu...pangpangna mah moal cap teuing di
jalan deuih. Atuh kaduana, obyk wisata Pangandaran mah kaitung lengkep
sarta loba hubunganana jeung pangajaran. Gografi upamana, engk hidep
baris dibr pancn ku bapa pikeun nalungtik guha alam. Pangajaran basa
Sunda, saur Pa Udin maranh baris dibr pancn pikeun nalungtik basa
dialk Pangandaran.
26
Pon nya kitu deui pelajaran-pelajaran sjnna. Tah, samulangna ti
Pangandaran th maranh kudu ngalaporkeun hasilna nu mangrupa karya
tulis. Laporanana mah perkelompok ba saluyu jeung pancnna,saur Pa
Maman, ngcskeun.
Eta karangan th kakark tatahar piknik, tapi geus bisa ditulis jadi hiji
karangan. Sanggeus ta karangan dibaca ku murid, guru mr rupa-
rupa pancn nu ngawengku Pancn 1 jeug Pancn 2 nu mangrupa tugas
utama murid ngajangglkkeun hiji karangan carita pangalaman.
2.
Pancn ka-1, dibr heula tugas ngajawab pertanyaan kana wacana
geusan mibanda pamahaman ka anu dibacana. Pertanyaanana kieu:
(1) Naon bdana piknik jeung karyawisata th?
(2) Naon sababna milih obyk wisata Pangandaran?
(3) Ari nalungtik guha alam aya hubungan jeung pelajaran naon?
(4) Pancn naon anu kudu dijieun ku murid samulangna ti Pangandaran
th?
(5) Dina ta wacana kasebut majar barudak sarugemaeun, naon
sababna?
Pikeun ngawangun kontes, guru og bisa ngeuyeuban pertanyaan
saperti kieu:
Pk caritakeun deui ta karangan pangalaman th make basa hidep sorangan!
3.
Pancn ka-2, murid ngarang carita pangalamanana sorangan ngeunaan
hiji obyek nu kungsi kasabaan ku dirina. Tugasna kieu:
Hg tuliskeun pangalaman hidep ngadongdon hiji obyk wisata,
tuliskeun aya naon wa, naon nu dipikaaresepna, naon mangpaatna, jeung
naon alesanana pangna ngajugjug ka ta obyek wisata.
Karangan dikorksi jeung dipeunteun ku guru.Karangan murid nu
dianggap pangalusna sina dibaca di hareup sangkan jadi pangjurung ku
murid-murid lianna.
D. Ngabandingkeun Pangalaman Pribadi jeung Catetan
Poan
KAGIATAN
1.
Dina bagian D Ngabandingkeun Pangalaman Pribadi jeung Catetan
Poan, guru nerangkeun ieu pedaran tepi ka ngahudang rasa pangjurung
murid pikeun ngabiasakeun nyatet rupa-rupa kajadian sapopo nu
dianggap ngirut hat atawa pikiranana. Murid bisa ngabedakeun mana
catetan poan, mana pangalaman pribadi, tur leuwih jembarna deui
paham kana tulisan nu disebut biogra.
43
Bab II
PITUDUH HUSUS
4. Saterusna guru oge nyontoan ngawihkeun Eundeuk-eundeukan
jeung Prangpring anu saterusna diturutan ku sakumna murid.
Ari lngkah-lngkahna sarua jeung ngajarkeun kakawihan Ambil-
ambilan.
5. Guru nerangkeun prakprakanana kaulinan Ambil-ambilan,
Eundeuk-eundeukan, jeung Prangpring, murid ngabandungan
kalawan saregep. Saterusna guru nitah murid mraktkeun ta kaulinan
bari dikawihkeun di hareup, bagilir.
E. Ngawanohkeun Kekecapan
KAGIATAN
1. Dina bagian E Ngawanohkeun Kekecapan, guru mr pamahaman ka
murid yn basa Sunda th kaasup banda budaya nu kawilang beunghar.
Loba istilah-istilah anu geus aya ngaranna, teu kudu nguyang ti basa
sjn. Guru mr conto sawatara istilah wanci (waktu) nu mindeng
kapanggih dina lalaguan Sunda, saperti wanci sariak layung.
2. Saterusna guru og nyebutan rupa-rupa ngaran patempatan nu
mindeng kaanjangan ku murid tapi teu apal hartina. Kanjangan di
dieu bisa dina harti mindeng kapanggih dina bacaan-bacaan saperti
dina dongng, carita pondok, atawa novel. Murid ngaregepkeun kana
sakur nu diterangkeun guru.
3. Guru ngajukeun pertanyaan anu ngahudang kanyaho murid, upamana
wa:
Cik sebutan ngaran patempatan di sabudeureun pamatuhan hidep!
(Alternatif jawaban murid: pasar, mol, parapatan, lapang, terminal,
gang, buruan, pangkalan ojg, sampalan, jsb.)
4. Guru nyebutan istilah-istilah saperti sareupna, sareureuh budak, janari,
corngcang tihang, jeung haneut poyan, murid bisa nyebutkeun waktuna.
Upamana wa, sareupna kira-kira jam 6 sor, jst.. Guru nerangkeun
makna nu aya dina istilah-istilah wanci nu geus dipikanyo ku murid,
upamana wa, sareureuh budak nyata mangsana budak mimiti hayang
sar, ari murid nyebutkeun kira-kira jam 8 peuting.
42
C. Medar Oray-orayan
KAGIATAN
1. Murid geus ngaragakeun sknario naskah oray-orayan, dina bagian
C Medar Oray-orayan guru nerangkeun perkara ieu kaulinan.
Dijntrkeun yn ieu kaulinan th kaasup kaulinan tradisional,
lokasi tempat arulinna, jeung leuwih popular pikeun barudak di
pilemburan.
2. Guru nerangkeun yn kaulinan oray-orayan th salian ti dikawihkeun
kudu diragakeun ku sabab kitu murid henteu cukup ngan apan
ngawihkeunana wungkul. Pikeun maham ngeunaan ieu kaulinan,
murid dibr kasempetan pikeun ngajukeun rupa-rupa panaya ka
guru.
3. Guru ngajelaskeun yn dina prakna ngaragakeun kaulinan oray-orayan
henteu jiga latihan drama, tapi cukup ba salasaurang nu milu kana ta
kaulinan mr pituduh sacara lisan.
D. Nembangkeun Kakawihan
No KAGIATAN
1. Dina bagian D Nembangkeun Kakawihan, guru nyebutan heula rupa-
rupa kaulinan anu sok dikawihkeun, murid ngabandungan kalawan
saregep. Di antara kaulinan nu dikawihkeun th nyata Ambil-
ambilan, Eundeuk-eundeukan, jeung Prangpring, salian ti
Oray-orayan nu ti heula geus diajarkeun.
2. Kagiatan kadua guru nyontoan heula ngawihkeun Ambil-ambilan,
murid nurutan babarengan. Sangeus meunang sababaraha kali
dicontoan, giliran murid babarengan ngawihkeun.
3. Guru nunjuk sababaraha urang murid bagilir ka hareup ngawihkeun,
guru og menerkeun sora murid anu kareungeu sumbang, Guru
ngussahakeun sangkan murid enya-enya resepna kana kakawihan dina
kaulinan.
27
Bab II
PITUDUH HUSUS
2. Guru nerangkeun ku cara ngabandingkeun ta tilu karangan mak
diagram saperti ieu di handap!
Catetan Poan > Pangalaman .> Biogra
Guru nugaskeun murid pikeun nulis catetan poan, terus ta catetan
poan th dijieun carita pangalaman, saterusna dijieun biogra
singget.
3.
Pikeun maham kana ta babandingan, dibr kagiatan ngajawab
pertanyaan tina bahan ieu di handap!
Sabenerna antara catetan sapopo jeung carita pangalaman th dina
hakkatna mah mh taya bdana, da kapan duanana og mangrupa
catetan kajadian anu karandapan ku urang sorangan. Ngan pdah,
minangka bdana th, catetan sapopo mah dumasar kana pangalaman
anu sammhna henteu direncanakeun sarta nu ditulisna hal-hal anu
dianggap pentingna wungkul.Jadi, tangtuna og, catetan sapopo mah
leuwih singget.Pon kitu deui, sok sanajan disebutna catetan sapopo,
lain hartina kudu unggal po sakur kajadian dicatet.Anu dicatet th
hal-hal anu ngirut sarta dianggap penting ba.
Tah, carita pangalaman mah ditulisna leuwih lengkep ti batan catetan
sapopo.Biasana sok geus dirancang ti anggalna.Hg titnan deui nu
ditulis ku Nitis Surti Rumingkang, karasa ngaguluyur, henteu ngan
dijojoan nu dianggap penting wungkul.Eusina nyaritakeun pangalaman
pribadi nu nulisna waktu mimiti asup ka SMP ti mimiti soal baju
seragam, boga babaturan anyar tepi ka soal silihlandi di kelas.
Tina ta pedaran atuh bisa dicindekeun yn catetan poan (diary) th
bisa dijieun bahan pikeun karangan pangalaman pribadi. Karangan
pangalaman mah tangtu diropa tur dipapantes sangkan leuwih narik,
lain ngan sakadar bagalna wungkul.Tina pangalaman pribadi, bisa
dimekarkeun deui jadi riwayat hirup (biogra).Tah, biogra mah
leuwih lengkep deui, diwincik ti mimiti lahir tepi ka ayeuna.
Conto pertanyaanana saperti kieu:
(1) Terangkeun bdana catetan poan jeung carita pangalaman!
(2) Terangkeun og bdana carita pangalaman jeung biogra!
(3) Naon ba anu kudu dicatet dina catetan poan?
(4) Ari nulis carita pangalaman tina catetan poan kudu
dikumahakeun?
28
4. Guru mr tugas kelompok anggotana opat urang siswa pikeun nyusun
ringkesan buku biogra. Tugasna kieu:
Baca buku biogra saurang tokoh saperti seniman, olahragawan,
ilmuwan, atawa pejuang. Jieun ringkesanana!
Guru mariksa hasil pagawean kelompok ku cara nilik substansi biogra
tokoh nu ditulis ku siswa.
E. Padika Nyusun Pangalaman
KAGIATAN
1. Dina bagian F Padika Nyusun Paangalaman, guru ngawanohkeun
lengkah-lengkah ngarang carita pangalaman anu praktis tur gampang
kahartina ku murid.Contona saperti kieu:
Conto rangkay karangan tina pangalaman kmping.
(1) Pangalaman mmh indit. (Caritakeun persiapanana, kajadian-
kajadian anu kaalaman sammh indit.)
(2) Pangalaman di perjalanan. (Caritakeun sakur nu karandapan di
perjalanan.)
(3) Pangalaman prakna kmping di tempat anu dituju. (Caritakeun
kagiatan-kagiatanana, hal nu pikaresepeun, pikalucueun,
pikasediheun, pikareuwaseun, jst.)
(4) Pangalaman waktu mulang. (Ieu og caritakeun sakur nu karandapan
ku hidep.)
Ku cara dijieun heula rangkayna, dina prakna nulis th moal rundag-
randeg teuing sarta hasilna bakal marl. Rangkay karangan th pohara
ngabantuna, komo keur nu diajar ngarang mah.
2. Tina lengkah-lengkah ngarang No.1 guru ngamimitian ngalarapkeun
ta lngkah ngarang ku cara diptl hiji-hiji. Ari obyk karanganana,
guru ngasongkeun sababarha pilihan, obyk-obyk sakirana kungsi
kasaba ku murid, contona wa: (1) Pangalaman Karyawisata ka
Palabuanratu, (2) Pangalaman Karyawisata ka Tangkubanparahu, jeung
(3) Pangalaman Karyawisata ka Pangandaran. Upamana wa murid
milih no (2)
41
Bab II
PITUDUH HUSUS
(9) Istilah minangkar jeung minangkub osok dipak og dina
kaulinan
a. bklen c. congklak
b. sorodot gamplok d. halma
(10) Salasahiji kaulinan barudak aww nyata
a. anyang-anyangan c. gatrik
b. ngadu kalci d. medar
B. Maca Sknario Kakawihan dina Kaulinan
KAGIATAN
1. Dina subtma Maca Sknario Kakawihan dina Kaulinan, guru
sammhna nerangkeun ciri-ciri sik naskah sknario nyata aya
gambaran suasana nu biasa ditulis dina jero kurung jeung aya paguneman
palaku dina ta naskah. Ieu contona:
Budak lalaki 1 : Sok diatur nu pangjangkungna cicing jadi huluna di
hareup, terus ngaruntuy kanu pendk. pangtungtungna
nu rumasa awakna pangpendkna jadi buntutna.
(Babaturanana dikenyangan diatur luyu jeung kaayaan
jangkung-pendkna)
Budak aww 1: Ari aww nyicingan posisi hulu, tengah, atawa
buntut?
Budak lalaki 2 : Ah nya bbas, apan katangtuanana tadi tinu jangkung
ngaruntuy kanu pendk supaya katnjo jiga luar-lor
oray. (Nyontokeun ku ramona digulak-gilek).
2. Kagiatan 2 guru nitah maca naskah dina jero hat malar murid
meunang pamahaman ngeunaan modl naskah sknario. Murid dibr
kasempetan pikeun tumanya, guru ngajawab pananya murid.
3. Guru nyontoan ngawihkeun oray-orayan, murid ngawihkeun
babarengan diluluguan ku guru. Beunang 2-3 balikan murid
ngawihkeunana. Murid nu kurang daria ngawihna disina ngawih
sorangan, ari babaturanana sina ngaregepkeun.
4. Guru nugaskeun murid nyieun kelompok nu anggotana 7-10 urang
pikeun ngaragakeun kaulinan oray-orayan. Murid mimiti ngaragakeun
di hareup, ari murid sjn nunggu giliran. Unggal kelompok nu geus
ngaragakeun dikomntaran ku guru terus dibr peunteun kelompok.
40
3. Guru mr kasempetan ka murid (tugas individu) pikeun ngajukeun
hiji kaulinan nu aya di lemburna sarta disina ngcskeun bari kumaha
ngaragakeunana. Jawaban murid saperti kieu:
Ngaran kaulinan Diterangkeun Diragakeun
Waktu diragakeun, murid-murid sjn milu ngaaprsiasi, guru og
milu ngajelaskeun.
4. Sanggeus guru ngajelaskeun perkara kaulinan jeung istilah-istilahna nu
kaunggel dina wacana, murid sina matalikeun pikiranana kana rupa-
rupa kaulinan nu aya di lemburna kiwari.
5. Guru ngajukeun pertanyaan pilihan ganda sacara tinulis keur nguji
pamahaman murid kana eusi wacana. Jawaban-jawaban murid
dipeunteun sarta diasupkeun kana peunteun tugas. Peertanyaanana ieu
di handap!
(1) Nu raresep kaulinan medar th nyata
a. barudak c. barudak lalaki
b. barudak aww d.barudak jeung kolot
(2) Medar th aya usumna nyatta waktuna.
a. usum halodo c. usum hujan
b. usum halodo keur alus anginna d. usum ged angina
(3) Ari nu sok diilukeun kana pestival langlayangan mah jenisna
a. langlayangan hias c. langlayangan gombrs
b. langlayangan adu d. langlayangan leutik
(4) Tempat nu geus maneuh diayakeun pestival langlayangan
nyata
a. Palabuanratu c. Pangandaran
b. Monas d. Cipatujah
(5) Gambar langlayangan disebutna
a. lukisan c. wangkong
b. gambar d. pulas
(6) Langlayangan pegat alatan lain karana diadu disebut
a. godos c. kabandang
b. ditataran d. kapakan
(7) Istilah blp ayana dina kaulinan
a. ngadu kalci c. panggal
b. pcl d. jajangkungan
(8) Istilah minangkar jeung minangkub th ayana dina kaulinan
a. gatrik c. ngadu kart
b. pcl d. damdaman
29
Bab II
PITUDUH HUSUS
Pangalaman Karyawisata ka Tangkubanparahu
Pancn 1
Pangalaman mmh indit
...........
(tuliskeun sakur nu kaalaman, kasup suasana hat/pikiran waktu
harita)
Pancn 2
Pangalaman di perjalanan
(tuliskeun sakur nu karandapan jeung gambarkeun suasana di

perjalanan)
Pancn 3
Pangalaman di obyk wisata Tangkubanparahu
...
(tuliskeun rupa-rupa nu kasorang di ta obyk wisata)
Pancn 4
Pangalaman waktu mulang
.......
(tuliskeun pangalaman jeung suasana nu karandapan waktu mulang)
3.
Karangan-karangan murid dina No. 2 dipeunteun unggal bagian sarta
dikomntaran ku guru. Saterusna ta karangan anu misah-misah th
dititah dihijikeun (disambungkeun) jadi karangan anu gembleng.
30
F. Ngalarapkeun Kecap
KAGIATAN
1. Dina bagian F Ngalarapkeun Kecap, murid sina maca wacana bari
nitnan kecap-kecap nu teu dipikahartina. Guru nerangkeun harti
kecap beunang nitnan murid, guru og ngcskeun kecap-kecap nu
hartina ngalegaan jeung ngaheureutan.
2. Guru ngbrhkeun kecap-kecap nu hartina ngalegaan, jeung kecap-
kecap nu hartina ngahreutan, ieu contona:
- Kecap nu ngalegaan:aa, emang, bibi, akang,jeung dunya.
- Kecap nu ngaheureutan: sarjana, motor, kitab, gorombolan, jeung oknum.
Eta kecap-kecap dijelaskeun ku guru pangna ngalegaan jeung
ngaheureutan.
3. Dina bagian ieu, murid sina ngalengkepan kalimah ku cara milih
kecap-kecap nu aya dina bagian 2 di luhur.
(1) Aya bibi nu ngasuh pun adi mah.
(2) Ari emang balanja ti pasar mana?
(3) Diheupheup th si aa mah kalah maju.
(4) Dupi akang linggih di mana?
(5) Batur mah nyiar dunya th blaan teu sar.
(6) Calon anggota DPR th nyumbang kitab ka pasantrn.
(7) Jalan th mact ku motor, mani rabeng jiga siraru.
(8) Sanggeus jadi sarjana manhna jarang balik ka lembur.
(9) Aya oknum nu teu tanggungjawab di kantor th.
(10) Pun bapa mah lahir jaman keur genting gorombolan.
G. Ngalarapkeun Babasan
KAGIATAN
1. Sammh nincak kana ngalarapkeun babasan dina omongan atawa
kalimah, guru ngcskeun heula perkara babasan saperti nu kaunggel
dina buku murid. Saterusna guru ngajukeun pertanyaan lisan,
pertanyaanana saperti kieu:
- Cik saha nu apal, salian ti babasan nu aya dina buku, babasan naon deui?
- Naon harti babasan ged hulu, panjang leungeun, jeung tiis leungeun?
39
Bab II
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 4
KAULINAN BARUDAK

A. Maca Jero Hat
Medar langlayangan, pcl, jeung ngadu kalci
Kagiatan Awal
heula mingpin dua, rngs ngadua babarengan kakara KM nyiapkeun kelas.
KAGIATAN
1. Sammh ngamimitian pross diajar ngajar, guru ngawanohkeun
ngawanohkeun subtma-subtma lianna anu raket tur ngait kana tma
utama kaulinan barudak, ngawengku maca jero hat wacana Medar
Langlayangan, Pcl, jeung Ngadu Kalci,Maca Sknario Kakawihan
dina Kaulinan,Medar Oray-orayan, Nembangkeun Kakawihan,
jeungNgawanohkeun Kekecapan.Tina ieu kagiatan dipiharep murid
mikawanoh, mikaresep, jeung bisa molahkeunkaulinan.
2. Guru mr pancn maca dina jero hatbacaan Medar Langlayangan,
Pcl, jeung Ngadu Kalci.Sabada brs macana, guru nugaskeun
murid nyaritakeun eusi bacaan nu dibacana, ka hareup bagilir saurang-
saurang. Ieu kagiatan pikeun nguji kamampuh murid nwak eusi
bacaan jeung pikeun nguji pamahaman murid kana wacana kaulinan.
Pancn lisanna saperti kieu:
Pk caritakeun deui eusi wacana nu bieu dibaca mak basa hidep sorangan!
Guru ngorksi basa Sunda nu dikedalkeun murid, utamana kekecapan
nu sok paselup jeung basa Indonsia.
38
(4) Can manjing dipak magaw ari nng knh mah.
(5) Ari bogona ka marana, nu beunang th ngan cingok.
(6) Aya paribasa bilatung ninggang dag.
(7) Kad cai ngeuyeumbeu bisi aya utek-utek keur usum hujan kieu
mah.
(8) Mun rk ngukut anjing kudu keur kirik knh ngarah nurut
(9) Ih budak-budak kokolot begog, ka ditu tong pimilueun
ngomong.
(10) Tong waka diuseupan burayak knh laukna g.
nng utek-
utek
piyik burayak
cingok kirik
begog bilatung
kuar siih

31
Bab II
PITUDUH HUSUS
2.
Guru ngajelaskeun yn babasan th lain ngan sakadar apalkeuneun,
tapi kudu dilarapkeun dina omongan atawa kalimah.Guru mr tugas
ka murid pikeun ngeusian kalimah ku cara milih babasan anu cocog
dina buku murid.
(1) Lantaran telat, atuh nggl curuk datang ka ditu th.
(2) Budak th ipis biwir diheureuyan sakitu wa ceurik.
(3) Abong boga motor anyar, maniged huluteu nanya.
(4) Ngadng bja babaturnana maot, mh sakelas hujan cipanon.
(5) Nu rumasa amis daging mah sing ati-ati ulah tepi ka
kakeureut.
(6) Sing tarapti barang teundeun th bisi aya jelema panjang
leungeun .
(7) Angger sok kabitaan ku dahareun nu aya di batur, dasar lar
gado.
(8) Bubuhan tiis leungeun, melak naon-melak naon th teu welh
jadi wa.
(9) Dasar jelema kandel kulit beungeut, sakitu geus meunang
bagian, masih mnta knh.
(10) Tabungkeun atuh ari boga duit th ari rumasa lsang kuras
mah.
3. Dina kagiatan ka-3, murid sina ngahartikeun babasan ku cara nangan
sumber tina buku sjn, boh tina kamus boh tina buku kumpulan
babasan atawa nanyakeun ka jalma nu dianggap bisa di padumukanana
swang-swangan.
(1) buntut kasiran = kort
(2) lmu sapi = samiuk kana kagorngan
(3) hampang birit = dakan
(4) heuras ltah = omonganana sugal
(5) indit sirib = indit sarra
(6) katuliskeun jurig = asalna tina heureuy jadi enyaan
(7) pucuk awian = teu panceg pikiran
(8) jelema pasagi = loba kaboga jeung kabisana
(9) gurat cai = cidra kana jangji
(10) lmu tumbila = pribumi ngarugikeun smah
32
H. Ngalarapkeun Kapamalian
KAGIATAN
1. Dina bagian H Ngalarapkeun Kapamalian, guru nerangkeun heula
perkara kapamalian, murid diajak nyurahan makna dina ta kapamalian.
Aya kapamalian nu kaharti ku akal, aya og nu teu karampa ku akal.
2. Murid dibr tugas nuliskeun kapamalian nu kapanggih di sabudeureun
padumukanana. Conto tugasna kieu:
- Tuliskeun kapamalian nu kapanggih di sabudeureun padumukan
hidep!
- Kapamalian beunang murid saterusna dibahas babarengan di kelas.
37
Bab II
PITUDUH HUSUS
(8) Nurutkeun pamanggih hidep, naon bdana iklan layanan
masarakat jeung iklan komrsial? (iklan layanan masarakat
mah keur ngawanohkeun program pamarntah atawa
keur proses panyadaran masarakat, ari iklan komrsial
mah keur mayukeun produk, boh jasa boh barang).
(9) . Cik jelaskeun, naon sababna pamarntah ngarasa perlu
ngiklankeun program-garapanana? (di antarana sangkan
meunang pangrojong ti masarakat)
(10) Cik terangkeun eusi wawaran! (ukur mangrupa parntah,
umajak, jeung panyark sarta ditulis tur ditmpl di lokasi
nu aya patalina jeung ta eusi wawaran).
3.
Dina kagiatan 3, murid sina ngabandungan iklan layanan masarakat nu
sok ditayangkeun dina tv sarta sina dikomntaran alus atawa gorngna
bari dibr alesan-alesanana. Tugasna kieu:
Bandungan iklan layanan masarakat dina tv, terus komntaran ku hidep
hadatawa gorngna kalawan dibarengan ku alesan-alesan saluyu jeung
nu aya dina pamikiran hidep sorangan.
F. Kajembaran Basa
KAGIATAN
1. Dina submatri F Kajembaran Basa, murid dibr pengayaan matri
saperti nu kaunggel dina buku murid., ari pengayaan dina Pangajran
3 nyata larapna ngaran anak sasatoan dina kalimah. Conto matrina
saperti ieu di handap!
Dina wacana iklan dina radio aya ungkara nu unina kieu: Lah, jalan
th mani raruksak, lombang jarero matak pikabetaheun buruy. Naon ari
buruy? Buruy th sesebutan pikeun anak bangkong. Dina basa Sunda
mah anak sasatoan g aya ngaranna kaasup kamekaran jeung babagian
nu aya dina awakna.
2.
Dina kagiatan 2, murid dibr pancn pikeun ngalengkepan kalimah ku
cara milih jawaban nu disadiakeun di beulah katuhu. Kieu pancnna!
(1) Anak japati disebut piyik.
(2) Hayam jajangkar knh mah siihna g can seukeut.
(3) Ku serit geura ngarah kuarna beunang.
36
2. Dina kagiatan 2, guru nugaskeun murid pikeun ngabandungan
tayangan iklan layanan masarakat dina tv lokal terus sina didiskusikeun
di kelas. Kriteriana sarua jeung iklan dina radio ngan aya tambahna
nyata pasmon palaku dina ta iklan.
3. Guru mr tugas kelompok pikeun milih jeung ngadiskusikeun
salahsahiji iklan layanan masarakat dina televisi.
4. Guru ngajak murid diajar ngarang sknario iklan layanan masarakat
dina tv. Karangan murid dipariksa tina dialog atawa gunemanana.
E. Medar Iklan-iklan di Luhur
KAGIATAN
1.
Dina bagian E Medar Iklan-iklan di Luhur, guru nerangkeun leuwih
neueul kana pamahaman, kaasup wangenan jeung sawatara hal anu
ngabdakeunana.
2.
Dina kagiatan 2 guru nitah ngajawab soal-soal anu aya patalina jeung
iklan tinulis, iklan radio, iklan tv, jeung wawaran. Pertanyaanana ieu di
handap!
(1) Naon nu jadi andelan iklan tinulis th? (andelan utamana basa,
kecap, jeung ungkara)
(2) Basa iklan tinulis th kudu kumaha? (kudu singkat, padet, jeung
narik nu maca)
(3) Kudu di mana iklan tinulis th dipasangna? (di tempat nu
strategis, gampang kabaca ti unggal penjuru/arah)
(4) Ari iklan dina radio nu utamana naon? (tokoh nu ngeusi sora
jeung latar sora-sora sjn)
(5) Jntrkeun pasaratan dina iklan tv! (figur tokoh palaku dina
iklan, tma sarta alur carita, pasaratan visualisasi, lokasi
shooting, jeung latar sora boh musik boh alat lian anu
pas.)
(6) Naon ciri iklan tv nu kaasup alus? (leuwih ged pangaruhna
tinimbang dua iklan tulisan jeung radio, bisa nodl fantasi
jeung imajinasi nu lalajo)
(7) Naha jam tayang bakal mangaruhan kana iklan radio atawa
tv? Jntrnkeun! (ged pangaruhna sabab iklan milu
kaperhatikeun ku jumlah pamiarsa jeung acara inti radio/
tv).
33
Bab II
PITUDUH HUSUS
PANGAJARAN 3
WAWARAN JEUNG IKLAN
LAYANAN MASRAKAT

A. Maca Wawaran
Kagiatan Awal
heula mingpin dua, rngs ngadua babarengan kakara KM nyiapkeun kelas.
KAGIATAN
1.
Sammh kagiatan pross diajar ngajar, guru ngawanohkeun heula
matri nu aya dina Pangajaran 3, ngawengku maca wawaran, maca
iklan tinulis, ngaregepkeun iklan dina radio, ngabandungan iklan dina
tv, medar perkara wawaran jeung iklan, jeung kajembaran basa.
2.
Murid sina nitnan sakumna wawaran nu ditmpl di sabudeureun
sakolana. Guru nerangkeun pilihan kecap jeung jahan tina sakumna
wawaran nu dititnan ku murid.
Upamana wa:
- Miceun runtah didieu!>>>kuduna>>>Miceun runtah di dieu!
- Pinter, bageur, singer!>>> kuduna >>>Pinter, bageur, jeung
singer!
- Ekskul silat kumpul po saptu!>> kuduna >>Ekskul silat kumpul
po Saptu!
3.
Guru nugaskeun murid pikeun nyatet wawaran nu aya di lingkungan
tempat padumukanana. Saterusna guru nitah ngorksi ta wawaran
saluyu jeung papagon milih kecap jeung jahan nu geus diterangkeun
sammhna.
4.
Dina kagiatan 4 guru mr pancn ka murid pikeun nyieun rupa-
rupa wawaran anu tmana sabudeureun kabersihan, disiplin, jeung
perpustakaan.
34
B. Maca Iklan Tinulis
KAGIATAN
1.
Kagiatan B Maca Iklan Tinulis, guru nmbongkeun rupa-rupa iklan
dina basa Sunda saperti ieu di handap!
MAYAR PAJAK ULAH TELAT!
HAYU URANG NGARIKSA SUSUKAN, WALUNGAN,
JEUNG TATANGKALAN!
NAGARA BUTUH PAMUDA PINTER, PARIGEL, JEUNG
JUJUR!
2.
Sanggeus murid sina maca ta iklan, guru mr kasempetan pikeun
ngajukeun pertanyaan perkara nu aya patalina jeung ta iklan. Guru
og mr kasempetan ka murid sjn pikeun ngajawab pertanyaan
babaturanana. Saterusna pertanyaan jeung jawaban-jawaban murid
dijntrkeun ku guru.
3.
Dina kagiatan 3, guru ngajukeun pertanyaan lisan ka murid pikeun nguji
paham jeung henteuna perkara iklan tinulis. Anapon pertanyaanana
saperti kieu:
Jadi, naon atuh nu kudu diperhatikeun dina iklan tinulis sangkan
kahontal maksud tur keuna kana sasaran? cek guru.
4.
Dina kagiatan 4, guru nitah ngarang iklan tinulis ka murid kalawan
ditangtukeun leuwih ti heula tmana: (1) Miara lingkungan alam, (2)
Mgajak getol maca jeung rajin sakola, (3) Disiplin jeung nanjeurkeun
aturan, (4) Sumanget gotong royong, jeung (5) Bahaya narkoba.
Karangan murid dipariksa ku guru kalayan neueul kana pilihan kecap,
tanda baca, jahan, jeung susunan kalimahna.
5.
Dina kagiatan 5, guru mr kasempetan ka murid pikeun nyaritakeun
atawa ngajelaskeun karangan-karangan iklan tinulis beunangna
swang-swangan. Dina ha lieu murid diajar nepikeun argument kana
karangan beunangna sorangan.
6.
Kagiatan ka-6, murid sina maluruh iklan tinulis nu aya di masarakat,
terus diaprsiasi tawa dikritisi. Murid og disina ngajukeun komntar
kana iklan beunang maluruhna.
35
Bab II
PITUDUH HUSUS
C. Ngaregepkeun Iklan dina Radio
KAGIATAN
1. Dina subtma Ngaregepkeun Iklan dina Radio, murid dibr pancn
pikeun ngarkam iklan nu kungsi karegepkeun dina radio atawa
ngaragakeun iklan nu kungsi karegepkeun ku dirina. Upamana wa
iklan obat-obatan, produk barang jeung jasa, jeung iklan layanan
masarakat widang pangwangunan.
2.
Kagiatan 2, guru ngajak ngadiskusikeun salasahiji rkaman iklan
beunang babaturanana. neueul kana pesan iklan, jeung suasana nu
kagambar ngaliwatan papas sora sjn. Unggal murid nyusun hasil
diskusi kelas ka guru.
Tablna saperti kieu:
No. Alus Cukup Kurang
Lentong
Kalimah pesan
Suasana
Ngeusi tabl ku cara dicontrng, saterusna murid ngajelaskeun alesan-
alesanana pangna nyontrng alus, cukup, atawa kurang. Alesan murid,
upamana wa nyontrng lentong alus: lentongna tarik jeung jelas,
pikaseurieun, matak resep ngareungeuna,jst.
3. Kagiatan 3, diskusi kelompok nu anggotana antara 3-5 urang murid
pikeun nyusun naskah iklan radio. Guru ngaping diskusi kelompok
sarta hasil diskusi diragakeun di hareup. Murid-murid nu nunggu
giliran ka hareup ngaregepkeun kelompok nu keur ngaragakeun.
D. Ngabandungan Iklan dina TV
KAGIATAN
1. Dina bagian D Ngabandungan Iklan dina TV, guru sammhna
ngcskeun prinsip nu ngabdakeun media radio jeung televisi. Radio
disebut mdia audio, diregepkeun ngaliwatan pangreungeu, ari televisi
disebut mdia audio-visual, dibandungan ngaliwatan panempo jeung
pangreungeu.

Buku Guru KLS 7

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Buku Guru KLS 7

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.

--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

(tuliskeun sakur nu karandapan jeung gambarkeun suasana di

Anda mungkin juga menyukai