M)
BASA JAWA
1. Identitas
h. Materi Pembelajaran
Wacana eksposisi yaiku sawijining teks kang isine kanggo aweh informasi lan
njembarake pangertene wong sing maca. Wacana eksposisi digunakake pengarang
kanggo mbabar kawruh utawa ilmu, definisi, pangerten, cak-cakan sawijining
kegiyatan.
Struktur karangan eksposisi kaperang dadi 3 yaiku:
1. Pambuka (panemu)
2. Surasa/isi (bukti, alesan, argumen)
3. Panutup (dudutan kang nguwatake argumen adhedhasar bukti)
Gugon Tuhon
Gugon tuhon iku saka tembung gugu lan tuhu. Gugu iku ateges percaya lan tuhu kang
ateges temenan. Dadi gugon tuhon nduweni teges wewarah ing masarakat Jawa kang pantes
digugu. Dene gunane kanggo ngandharake pitutur marang putra wayah. Gugon tuhon ing
masarakat Jawa iku akeh banget, biyasane ngandhut pitutur babagan sopan santun utawa
pepacuh marang tumindak kang ora ilok. Awit saka iku becike para putra kudu nyingkiri apa
kang dadi pepacuh ing gugon tuhon.
Gugon tuhon iku jinise ana telu yaiku gugon tuhon salugu, gugon tuhon isi wasita
sinandi, lan gugon tuhon kalebu wewaler. Gugon tuhon salugu tuladhane babagan
kapercayaan marang bocah sukerta kang kudu diruwat kanthi nanggap wayang lakon
“Murwakala”.
Gugon tuhon isi wasita sinandi iku gugon tuhon kang dikandhakake ora kanthi
samesthine. Gugon tuhon isi wasita sinandi biyasane memacuh marang tumindak kang ora
ilok, tuladhane aja nglungguhi bantal mundhak udunen. Ana ing kene tumindak nglungguhi
bantal iku ora sopan amarga bantal iku piranti kanggo teturon lan ngganjel sirah.
Gugon tuhon katelu yaiku gugon tuhon kalebu wewaler ngengingi babagan pitutur
saka leluhur tumrap tumindak-tumindak tartamtu. Tuladha saka iki ing tlatah Banyumas,
wong ora kena lelunganan ing dina Setu Paing. Gugon tuhon iki saka Adipati Banyumas kang
kalah nalika Perang Pajang ing dina Setu Paing.
Kagiyatan Pasinaon 1
Kagiyatan Pasinaon 2
CH&SD/BAHASA JAWA/KELAS XII MIPA-IPS-IBB/SEMESTER 5&6/2022-2023 56
Golekana piwulang saka gugon tuhon ing ngisor iki!
No Wasita Sinandhi Tegese utawa kekarepan
1 Aja sok mangan ana paturon mundhak
lara gudhiken.
2 Aja dolanan beras mundhak tangane
kriting.
3 Aja ngidoni sumur, mundhak suwing
lambene.
4 Yen angop kudu ditutupi tutuke,
mundhak dileboni setan.
5 Yen madhang aja sok nyisa mundhak
mati pitike.
6 Aja lungguh bantal mundhak wudunen.
7 Aja mangan karo turu mengko dadi ulo.
8 Aja ngoroti patelot pucuk ngisor lan
ndhuwur.
9 Aja tuku lenga gas wayah udan.
10 Aja mangan ana tengah dalan, mengko
mundhak dienggoni setan.
11 Aja sok sangga uwang, mundhak
nyangga susahe wong patang puluh.
12 Aja sok sangga uwang, mundhak
nyangga susahe wong patang puluh.
13 Aja pisan nacat wong liya, ora ana wong
kang ora cacat.
14 Aja ngece wong ora duwe.
15 Aja seneng yen dialem, aja sengit yen
den cacat.
Kagiyatan Pasinaon 3
Kagiyatan Pasinaon 4
2. Miturut dedongengan, bocah sukerta iku dadi panganane bathara kala. Supaya
slamet mula kudu ....
A. Dislameti
B. Diruwat
C. Disunat
D. Dibancaki
E. Didhelike
10. Bocah sukerta iku diruwat kanthi nanggap wayang kulit lakon ....
A. Murkakala
B. Murwakala
C. Mursakala
D. Murnakala
E. Musnakala
11. Aja sok jag-jagan ing amben utawa paturon, mundhak ora ilok.
Gugon tuhon ing dhuwur becike dilakoni amarga....
A. Regedan kang nemplek ing dlamakan sikil ngregedi kasur
B. Bisa wudunen
C. Mengko angel anggone turu
D. Mengko angel anggone golek jodho
E. Bisa gawe awak lara
13. Aja sok tumbak cucukan, mundhak dadi kapir. Tumbak cucukan tegese....
A. Seneng tetulung
B. Seneng crita
C. Seneng adu-adu
D. Seneng dolan
E. Seneng ngrungokake
14. Miturut wewaler e wong jawa menawa tangi turu kawanen dipercaya bakal ....
A. Ngadohke rejeki
B. Bakal entuk mbok kuwalon
C. Praupane katon tuwa tinimbang umur satenane
D. Kesamber bledhek kang satemene arep nyamber lelembut sing ana kana
E. Dadi bocah sing nggiwar saka angger-anggering agama
Panutup
CH&SD/BAHASA JAWA/KELAS XII MIPA-IPS-IBB/SEMESTER 5&6/2022-2023 60
Rubrik Evaluasi Diri
No Pertanyaan Ya Tidak
1. Apakah Anda telah memahami pengertian teks
eksposisi ?
2. Dapatkah Anda menjelaskan struktur teks
eksposisi?
3. Dapatkah Anda menganalisis ciri kebahasaan
sebuah teks eksposisi?
4. Dapatkah Anda menuliskan isi pokok sebuah teks
eksposisi?
Jika anda menjawab “TIDAK” pada salah satu persamaan di atas, maka pelajarilah materi
tersebut dalam Buku Teks Pelajaran dengan bimbingan teman sejawat ataupun guru
anda. Apabila anda menjawab “YA” pada semua pertanyaan, maka lanjutkanlah dengan
meminta penilaian harian kepada guru anda.