(U K B M)
(Jw - 3.1 - 4.1 /5 /1 /1 )
1. IDENTITAS
a. Nama Mata Pelajaran : Basa Jawa
b. Kelas / Semester : XII / Ganjil
c. Materi Pokok : Tembang Macapat Kinanthi
d. Alokasi Waktu : 2 x 2 JP
e. Kompetensi Dasar :
zoom
3.1. Memahami,mengidentifikasi, menganalisis, dan mengevaluasi
konsep, struktur, kaidah dan pitutur luhur teks tembang Kinanthi
(Wedhatama) lisan maupun tulisan
4.1 Menginterpretasi, memroduksi, menyunting, dan menyajikan teks
tembang Kinanthi (Wedhatama) lisan maupun tulisan
f. Tujuan Pembelajaran:
g. Materi Pembelajaran:
1. Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa Jilid 1. Jakarta: Erlangga
1) Teks Tembang Kinanthi (Serat Wedhatama Pupuh Kinanthi)
2) Pangertene Kinanthi
3) Pathokane Tembang kinanthi
4) Watak Tembang Kinanthi
5) Gawe Tembang Kinanthi
elsa maya s 1
1. Pastikan dan fokuskan apa yang akan Anda pelajari hari ini?
2. Baca dan pahami pendahuluan (apersepsi) untuk membantu Anda
memfokuskan permasalahan yang akan dipelajari
3. Cari referensi/ buku-buku teks yang terkait dengan topic/ permasalahan yang
Anda hadapi
4. Jangan lupa cari informasi terbaru di internet
5. Selalu diskusikan setiap persoalan yang ada dengan teman-teman dan atau
guru
6. Presentasikan hasil pemahaman Anda agar bermanfaat bagi orang lain
Jika tahapan-tahapan telah kalian lewati, kalian boleh meminta tes formatif kepada
Bp/Ibu guru sebagai prasyarat untuk melanjutkan ke UKBM berikutnya. Oke.?!
a. Pendahuluan
Sebelum belajar pada materi ini silahkan kalian membaca dan memahami teks tembang
di bawah ini.
elsa maya s 2
1. Peta Konsep
- Guru Gatra
Paugerane
- Guru
Tembang
Teks Kinanthi Wilangan
- Guru Lagu
Tembang
Macapat
Pangertene
(serat Tembang,
Wedhatama Watak
) pupuh
Kinanthi Wos/ Isi
tembang
Kinanthi
Wos e teks
Tembang
Macapat
Kinanthi
elsa maya s 3
2. INTI KEGIATAN
Kegiatan belajar 1
Sadurunge ngancik ing materi, kanggo ngukur sepira pangertenmu babagan tembang, mangga
mangsuli pitakon iki. Pakaryan iki ditindakake amarga ana sesambungane karo ancase
piwulangan :
1. Apa sing kok ngerteni bab macapat?
2. Coba sebutna tembang macapat kang kok ngerteni!
3. Apa wis nate nembang macapat Kinanthi?
elsa maya s 4
Kanggo nambah wawasanmu bab paugerane tembang, coba garap gladhen ing ngisor iki!
Gladhen 1
Coba wacanen pratelan iki, banjur sebutna guru gatra, guru wilangan lan guru lagune!
Dene awas tegesipun
Miwah wisesaning tunggal
kang mukitan ing sakarsa
gumelar ngalam sakali
kang atunggil rina wengi
weruh warananing urip
Ing trap-trapan iki siswa bakal diukur sepira pangertene lan bisa nyebutna paugerane
tembang!
Kegiatan Belajar 2
elsa maya s 5
Kegiatan Belajar 3
Gladhen 3
Tegese tembung:
Ayoo Gladhen !
I. Ing ngisor iki ana pitakonan, wangsulana sing bener, pilihen (a), (b), (c), (d), utawa (e) !
Upamane wong lumaku
marga gawat den liwati
lamun kurang ing pangarah
sayekti karendhet ing ri
apese kasandhung padhas
babak bundhas anemahi
1. Tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Kinanthi d. Maskumambang
b. Gambuh e. Megatruh
c. Mijil
elsa maya s 6
2. Upamane wong lumaku, marga gawat den liwati ateges ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
3. lamun kurang ing pangarah ateges ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
elsa maya s 7
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
elsa maya s 8
urip keh rencananira
sambekala den kaliling
9. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Nglakoni prihatin lan ngudi ngelmu supaya dadi utama panguripane.
b. Ngilangke rasa samar lan tansah waspada iku bisa ngendhaleni hawa nepsu
c. Aja tumindak kang sakepenake dhewe amarga urip akeh pacobane, mula ngati-ati.
d. Ngelmu kang sejati iku yen ora meri, ora jail, ora ngangsa, lan mung anteng ing ati.
e. Angkara kang ora dikendhaleni tundhane bakal nuwuhake perkara.
elsa maya s 9
ora ta yen ngeplekana,
lir leluhur nguni-uni
Panutup
Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar 1, 2 dan 3,
berikut diberikan Tabel untuk mengukur diri kalian terhadap materi yang sudah kalian
pelajari. Jawablah sejujurnya terkait dengan penguasaan materi pada UKBM ini di Tabel
berikut.
elsa maya s 10
Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah kembali
materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang kegiatan belajar 1, 2
dan 3 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan bimbingan Guru atau teman sejawat.
Jangan putus asa untuk mengulang lagi!. Dan apabila kalian menjawab “YA” pada
U N I maka
semua pertanyaan, T K Emintalah
G I A TtesA formatif
N BEL A J AGuru
kepada R Mkalian
A N sebelum
D I R I belajar ke UKBM
(U K B M)
berikutnya. Sukses untuk kalian !!!
(Jw - 3.2 - 4.2 /5 /2/2 )
1. IDENTITAS
g. Materi Pembelajaran :
2. Peta Konsep
elsa maya s 11
3. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan
Miturut kamus utawi bausatra, geguritan menika uran-uran utawi karangan kang
pinathok kados tembang, nanging guru gatra, guru wilangan, lan guru lagunipun boten ajeg.
Menawi miturut Sadlidinata (1994:45), geguritan inggih menika iketaning basa ingkang memper
syair (syair jawi gagrag enggal). Wonten malih ingkang mastani tembung gegurit asalipun saking
tembung gerita. Tembung gerita lingganipun gita, tegesipun tembung utawi syair geguritan jawi
sakawit dipun panggihaken wonten ing tembang-tembang dolanan.
elsa maya s 12
Geguritan menika ngginakaken basa jawa kina lan kapérang wonten ing pupuh–pupuh
tembang, kawengku guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Geguritan menika ugi kalebet
golonganipun tembang utawi lelagon kang ngangge Purwakanti guru-swara.
Paugeranipun geguritan gagrak lawas ingkang sampurno inggih punika:
Cacahipun gatra mboten ajeg, nanging lumrahipun sakedhikipun wonten sekawan gatra.
Cacah wandanipun gatra satunggal lan satunggalipun tetep sami
Dong-ding utawi guru lagunipun sedaya manggen wonten wekasipun gatra runtut inggih
punika ngangge purwakanti guru swara.
Sangajengipun ukara (gatra) ingkang kawiwitan ngangge bebuka “sun gegurit”
nanging mboten ateges saben pada/bait wonten tembungipun “sun gegurit”. Tembungipun
“sun gegurit” naming wonten nginggil piyambak.
Tuladha:
Sun gegurit,
Para mudha jaman saiki
Suba sitar ara dha ngerti
Wong tuwa ora diajeni
Unggah ungguh ra dingerteni
Landhep banget ana ing lathi
Sing digugu karepe dhiri
Mung manut pepengine ati
Wong liya ora dingerteni
ELING
Para mudha…
Elinga marang agama
Agama kang dadi ageming aji
Agama kang bisa dadi gegamaning ati
Para mudha…
Elinga marang wong tua
elsa maya s 13
Aja nganti tumindak durhaka
Mengko mundak mlebu neraka
Para mudha…
Elinga marang bangsa lan nagara
Aja mung padha suka-suka
Gawe maksiat sarta dosa
Nganti lali nerak marang angger-anggering agama
Elinga…
Urip iku mung sepisan
Aja nganti congkrah marang liyan
Kareben tentrem urip bebrayan
elsa maya s 14
Iosang tyas den padha sant
2) Kegiatan Belajar
Sadurunge ,gatekna dan wacanen tuladha geguritan iki !
JAMAN KALABENDU
Dening : Supono SPd
elsa maya s 15
Malah padha kianat lali menawa ngemban amanat
Minangka srana merjuangake aspirasine rakyat.
Sun nggegurit
Kahanan jaman saiki
Sipat pemuda pemudhi
Srawunge sansaya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati – ati
Sakwise nggatekake geguritan ing dhuwur, gawea (dhapuk ) kelompok / (pepathan) saben
kelompok cacahe 5 bocah sakwise namatke geguritan. Rembugen karo kancane/ sak
klompokmu :
Sakwise bocah bocah maca lan nggatekna ana kegiatan belajar 1 kanthi maca literasi,
sakwise pada rembugan, coba pada gladhen soal-soal ing ngisor iki ini ya...
elsa maya s 16
Ayoo gladhen!
3. Sakwise bocah bocah gatekane geguritan mau , coba saiki gladhen soal ing ngisor ya!
elsa maya s 17
UNIT KEGIATAN BELAJAR M A N D I R I ( U K B M )
(JW 3.3-3.4/V/I/I )
1`. IDENTITAS
g. Materi Piwulangan :
Busana tradhisional Jawa biyasane diarani busana kejawen kang ngemu
pralambang tartamtu kanggo wong Jawa. Busana tradhisional Jawa kebak
karo piwulangan singandhi (ajaran tersamar) kaya ajaran Jawa. Ing busana
tradhisional Jawa iki ana ajaran kanggo nglakoni kedadean sing ana ing donya
kanthi harmoni sing ana hubungane karo aktivitas sabendinane, hubungan
elsa maya s 18
manungsa karo manungsa, manungsa marang Gusti.
2. Peta Konsep
c. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan
Sebelum belajar pada materi ini silahkan kalian membaca dan memahami narasi di
bawah
Wacana dheskripsi kuwi wacana kang nggambarake kanthi cetha salah sawijining kahanan (objek)
kang kaya-kaya ana ing ngarepe wong kang maca.
Wacana dheskripsi ing bab iki yaiku busana adat Jawa. Busana tradhisional Jawa biyasane diarani
busana kejawen kang ngemu pralambang tartamtu kanggo wong Jawa. Busana tradhisional Jawa
kebak karo piwulangan singandhi (ajaran tersamar) kaya ajaran Jawa. Ing busana tradhisional Jawa
iki ana ajaran kanggo nglakoni kedadean sing ana ing donya kanthi harmoni sing ana hubungane
karo aktivitas sabendinane, hubungan manungsa karo manungsa, manungsa marang Gusti.
A. Busana Adat Kakung
1. Blangkon
Inggih menika tutup mustaka ingkang kadamel saking bathik saha dipuninakaken tiyang
kakung minangka perangan saking busana tradisional Jawa. Saben dhaerah jinis blangkon
boten sami. Menawi blangkon Jogja wonten mondholanipun ing wingking, bilih Solo
wingkingipun trepes.
2. Klambi/ rasukan
Rasukan tiyang kakung dipunwastani beskap, ingkang wujudipun jas, gulonipun
elsa maya s tutup
19 kanthi
kancing ing sisih tengah. Dene kapernah jaja (dhadha) sak pangandhap katutup mawi
3. Sabuk utawa stagen
Setagen punika arupi pirantos kangge nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun
sinjang wonten badan, supados sampun ngantos mlorod temahan udhar.
4. Epek lan timang
Timang (Gesper) sarta lerep, limrahipun kadamel saking “kuningan” kanthi rinengga
ukiran. Malah kepara ukiranipun wonten ingkang dipun tretes inten, barliyan, menapa
dene selamaya.
5. Wangkingan utawa dhuwung
Dhuwung, basanipun ngoko keris, krama inggilipun wangkingan arupi wujud sanjata
tumrap tiyang Jawi ingkang sanget adi luhung. Kawastanan adiluhung amarji sak donya
mboten wonten tandhingipun
6. Nyamping utawa Jarik
Sinjang basanipun ngoko Jarik utawi Jarit lan Sewek (jawi wetan), kramanipun inggil
“Nyamping’. Inggih punika arupi kain bathik ingkang dipun agem kanthi ka-ubedaken
ing badan nutupi jaja sak pangandhap, dene watesipun suku ing nginggil polok.
7. Selop
Mujudake perangan busana kanggo suku. Canelo bisa digawe saka bahan kulit kewan
utawa karet. Canelo diupakara kanggo nutupi driji, dene bageyan tungkak kabukak.
Kanggo bisa ngrampungake perkara kasebut, kanca-kanca bisa nerusake ana ing kagiyatan
sinau ing ngisor iki kanthi melu petunjuk kang ana ing UKB iki.
b. Inti
3) Petunjuk Umum UKBM
Waca lan sinauni materi kang ana ing Buku Teks Piwulangan Basa Jawa
d) Sawise nyermati isi materi kang ana ing wacan gladhen kanggo cara mikir
tingkat dhuwur lewat tugas-tugas kang ana ing UKBM iki kanthi sinau
dhewe utawa bareng-bareng kanca sabangku utawa kanca liyane.
e) Garapana UKBM iki ing buku kerja utawa langsung diisi ana ing bagean
kang wis dicepakake.
f) Kanca-kanca bisa sinau kanthi alon-alon lan runtut kanthi lewat kagiyatan
ayo gladhen, nalika kanca-kanca manteb lan mudheng sarta ngrampungake
perkara kang ana ing sajroning kagiyatan sinau kang wis ana, kanca-kanca
kanthi cara dhewe utawa ngajak kancane bisa siyaga kanggo melu tes
formatifagar kalian isa sinau ke UKBM sateruse.
4) Kagiyatan Sinau
Kanca-kanca wis siyaga ???
Ayo…… sinauni kagiyatan ing ngisror iki kanthi rasa sadhar lan konsentrasi ya!!!
elsa maya s 21
Kagiyatan Sinau 1
Sadurunge nglampahi kagiyatan sinau 1, coba amati gambar kang ana ing ngisor iki...
b
c
e
f
Sawise ngamati ilustrasi gambar ing dhuwur, coba bentuk saben-saben bergada
cacahe 5 bocah rembugana karo anggotamu :
1. Cobi dipuntingali gambar ing nginggil, lajeng dipunsebatake punapa mawon perangan busana
adat jawa piyayi kakung!
2. Jlentrehake pangertosan perangan busana adat jawi piyayi kakung ing inggil punika!
Ayoo Sinau!
Sawise nyinauni materi kang ana ing kagiyatan sinau 1 saka literasi, ngamati, lan dhiskusi
karo kanca- kanca, coba gladhen soal- soal ana ing ngisor iki ya...
elsa maya s 22
Kagiyatan Sinau 1
Sadurunge ngayahi kagiyatan sianu 2, coba sinauni gambar kang ana ing ngisor iki
dhisik...
Sawise ngamati ilustrasi gambar di ndhuwur kuwi, coba bentuk kelompok lan
dirembug kanthi bebarengan :
1. Coba sebutna kanthi runtut jenenge bathik kang ana ing ndhuwur!
2. Sebutna filosofi motif batik parang rusak, sidomukti, truntum lan
sidoluhur!
3. Jlentrehna filosofi batik miturut wernane (cokelat, biru tuwa, putih, lan
ireng)!
Ayoo Sinau !
elsa maya s 23
Wangsulana pitakonan ing ngisor iki kanthi tandha ping (X) ing aksara a, b, c, d, utawa e, sing
kok anggep bener!
1. Wujude mori dawa kanggo nutupi awak sadawane sikil. Duweni corak macem-macem, nanging
akeh kang corak batik. Busana iki duwe surasa aja gampang serik, ateges aja gampang meri
marang wong liya. Busana iki diarani….
a. Beskap d. Jarik
b. Stagen e. Kebayak
c. semekan
2. Busana kang fungsine minangka sabuk antarane semekan lan jarik, yaiku….
a. Epek d. selop
b. Cundhuk mentul e. konde
c. Stagen
3. Gambar ing ngandhap kalebu perangan busana adat putri kang
diarani….
a. Cundhuk mentul
b. Cundhuk gunung
c. Kalung sungsun
d. Epek
e. Kelat bahu
elsa maya s 24
5. Busana penganten miturut gagrage busana ana loro, yaiku….
a. Surakarta b. Semarang c. Mediun d. Surabaya e. Banyumas
7. Rong tembung utawa luwih kang digandheng dadi siji, ngliwati sawijining proses ewah-ewahan
tembung diarani….
a. Ukara lamba d. ukara tanduk
b. Camboran e. ukara ganjil
c. Baku
8. ibu-ibu sing nggawa tas abang iku dodolan payung. Ukara kasebut kalebu….
a. Ukara camboran sungsun d. ukara tanduk
b. Ukara camboran raketan e. ukara genep
c. Ukara camboran sadrajad
10. Pranyatan kang bener bab busana putrid saka dhuwur tekan ngisor, urutane yaiku….
a. Cundhuk menthol, sanggul, kebayak, kemben, stagen, jarik
b. Sanggul, kebayak, kemben, stagen, jarik, canelo
c. Genthung, sanggul, kebayak, jarik, canelo, kelat bahu
d. Sanggul, kebayak, jarik, suweng, canelo
e. Sanggul, kebayak, kemben, stagen, jarik, kelat bahu
elsa maya s 25
Kepiye kanca-
kanca saiki?
c. Panutup
Sawise awakmu kanca-kanca gladhen kanthi runtut lan diterusake nganti tumuju ing
kagiyatan sinau 1,2,3. Ing ngisor iki dicepakake tabel kanggo ngukur para siswa tumrap
materi kang wis padha disinauni. Wangsulana kanthi jujur babagan materi kang wis
dingerteni ana ing UKB kanthi tabel ing ing ngisor iki
Menawa kanca-kanca mangsuli “ORA” ana ing salah siji pitakonan kang ana ing sisih
ndhuwur, mula sinau maneh bab kasebut ana ing Buku Teks Piwulangan (BTP), mula
sinauni maneh kagiyatan sinau 1,2 lan 3 kang kirane awakmu kudu mbaleni kanthi
bimbingan saka guru utawat kanca-kanca sekelasmu. Aja nglokro kanggo mbaleni
elsa maya s 26
maneh! Lan kanca-kanca kudu njawab “YA” ana ing saben pitakonan kaya ing ngisor iki.
, mula diterusake
1. IDENTITAS
a. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
B. Kelas / Semester : XII / Ganjil
C. Kompetensi Dasar :
KD 3.4 Mengidentifikasi struktur dan kaidah, pilihan kata, pokok-pokok isi dan
nilai-nilai luhur yang ada teks eksposisi tentang gamelan.
KD 4.4 Menulis dan menyunting teks eksposisi tentang gamelan
G. Materi Pembelajaran :
Menelaah teks
eksposisi gamelan Nemtokake pokok-
pokok isi teks eksposisi
gamelan
Ngidentifikasi nilai-nilai
luhur sing ana ing teks
eksposisi gamelan
5. Kegiyatan Pasinaon
a. Pendahuluan
Sadurunge sinau materi, coba wacanen lan pahami wacana ing ngisor iki!
6) Kegiyatan pasinaon
Kegiyatan Pasinaon 1
Sadurunge ngancik ing kegiyatan pasinaon 1, coba amati gambar ing ngisor iki!
elsa maya s 29
Sawise ngamati ilustrasi gambar ing dhuwur coba gawenen kelompok masing-masing anggota 5
siswa. Rembugan bareng anggota kelompokmu:
Kegiyatan Pasinaon 2
Sadurunge nyinauni kegiyatan pasinaon 2 coba wacana teks eksposisi ing ngisor iki!
Gamelan Jawa
Gamelan jawa iku salah jinis corak gamelan sing urip nang Jawa Tengah uga
Yogyakarta lan sebageyan Jawa Wetan. Musik gamelan Jawa iki beda karo musik gamelan saka
daerah liya. Musik gamelan Jawa lumrahe nduwe nada luwih lembut lan luwih alon. Beda karo
musik gamelan Bali sing nduwe nada luwih cepet, uga gamelan Sundha sing rasa musike
nglaras banget lan didhominasi swara suling.
Gamelan Jawa iku nduwe gatra-gatra pentatonis lan nduweni 2 laras, yaiku laras
slendro lan laras pelog. Laras slendro nduweni urutan gatra-gatra 1 2 3 5 6 (ji ro lu ma nem).
Ing Jawa, ana telung pathet. Pathet iku kaperang dadi pathet nem, pathet sanga, lan pathet
manyura. Urutan iki umume kanggo pagelaran wayang. Laras pelog nduweni gatra-gatra 1 2 3
4 5 6 7 (ji ro lu pat ma nem pi). Ing Jawa, ana telung pathet. Pathet iku kaperang dadi pahtet
nem, pathet lima, lan pathet barang.
Piranti gamelan Jawa bisa dikelompokake dadi 4 bageyan yaiku gongan, balungan,
panerusan, lan kendhang. Gong, kempyang, kethuk, kempul lan kenong menika kalebu
gongan. Balungan iku rangkeyan melodi ing gamelan. Dadi ing jinis musik gamelan iki inti
melodine ana ing rangkeyan swara balungan iki. Sing kalebu balungan yaiku saron panerus,
saron barung,Setelah
demungmengamati
lan slenthem. Saron gambar
ilustrasi demung utawa
diatas asring
kaliandisebut
bentukdemung
kelompok iku salah
dan
sawijining piranti gamelan
diskusikan : Jawa sing ditabuh lan mlebu kelompok piranti saron. Iki jinis saron
paling gedhe ukurane, sing paling cilik peking sing tengah-tengah saron barung tembe
demung. Ana 2 jinis saron demung yaiku pelog demung lan slendro demung. 2 jinis piranti
panerus iki ndhuwe laras beda-beda. Wilah saron demung iki paling gedhe ing kelompok saron
ukurane kira-kira 35,5 cm dawa lan ambane 9 cm. Saron demung ndhuwe swara paling rendah
ing kelompok saron. Panerusan yaiku bonang, gender, gambang, siter lan rebab. Bonang
barung yaiku salah sawijine bageyan perangkat Gamelan Jawa kang duweni bentuk pencu
banjur diarani bentuk pencon. Laras slendro wilahe ana 12 cacahe, banjur kang Laras Pelog
wilahe ana 14 cacahe. Bonang Barung manggone ing rancakan saka kayu kang bentuke kaya
amben. Pencon kuwi mau ditata ing rancakan ditumpangake ing tali kang diarani pluntur.
Bonang barung ditabuh nganggo kayu kang cacahe 2, kayu kuwi mau sing bageyan dhuwur
diblebet nganggo kain lan pluntur. Cara nabuh bonang kuwi ana akeh pola tabuhane, yaiku
polatabuhan gembyang, mipil, imbal, sekaran, klenangan, lan liya-liyane. Bonang barung kuwi
gunane kanggo mbukani gendhing. Sakliyane kuwi, bonang barung uga bisa kanggo nuntun
alur gendhing. Khusus ing pola mipil, bonang barung kuwi bisa kanggo nuntun s 30
Instrumen
elsa maya
liyane.
Bonang Barung ora bisa dadi lagu penuntun, nanging kolaborasi karo bonang
penerus gawe pola lagu lan ing aksen-aksen penting bonang gawe sekaran kang biasane
ana ing akhir kalimat lagu. Yen kendhang iku salah sijining piranti gamelan Jawa sing
ditabuh nganggo kombinasi antara tlapakan karo driji, dadi ora nganggo tabuh. Ing musik
modhern, piranti iki digolongake piranti perkusi. Kendhang diselehake ing wadhah
panyangga saka kayu sing wujude memper huruf Y. Kendhang ing musik gamelan fungsine
kanggo mimpin lan ngarahake musik. Kendhang nduweni jinis lan ukuran kang werna-
werna. Ukurane kendhang antarane 20 cm nganti 45 cm. Kendhang bentuke kaya drum lan
dimainake kanthi cara ditabuh. Masing-masing 4 kelompok iku nduweni fungsi dhewe-
dhewe kanggo nggawe swara sing harmonis.
Gamelan Jawa nduwe aturan-aturan sing wis pakem antarane katata saka pirang-
pirang rambahan lan pathet utawa jero cetheking swara, uga ana aturan sampak utawa
cepet-rendhete laku sing wis pakem, uga ana batesan-batesan gongan lan melodine wis
diatur ing bageyan-bageyan sing saben-saben ketata 4 gatra. Pandangan urip Jawa kang
digambarake sajrone musik gamelan yaiku kaselarasan kauripan jasmani lan rohani,
kaselarasan sajrone omongan lan tumindak saengga mujudake toleransi ing sasama. Wujud
nyata ing musik gamelan Jawa yaiku tarikan tali rebab kang sedengan, paduanseimbang
swara kenong, srin, kendhang lan gambang lan swara gong kanggo nutup irama. Gamelan
Jawa biasane dianggo ngiringi pagelaran wayang lan tari-tari. Saliyane musik, gamelan Jawa
uga ana swara sindhen kang nembangake lancaran, ladrang, lan gendhing-gendhing Jawa.
Ayoo Latihan!
Sawise maca teks eksposisi ing dhuwur coba garapen pitakonan ing ngisor!
1. Sawise maca teks eksposisi gamelan, coba tulisen isi saka wacan kasebut!
2. Sebutna nilai-nilai apa wae sing bisa kajupuk saka wacan eksposisi kasebut!
3. Gawea limang pitakonan lan wangsulan kang ana sesambungane karo
wacan ing nduwur!
elsa maya s 31
Kegiyatan Pasinaon 3
H. Panutup
Kepriye
kahananmu saiki
Sawise sinau bertahap lan berlanjut lumantar kegiyatan pasinaon 1,2, lan 3 sing wis
disinauni, centang tabel kanggo ngukur sepira siswa mangerteni materi sing wis
disinauni. Wangsulana sajujure babagan penguasaan materi UKBM ing tabel ngisor iki.
elsa maya s 32
Yen mangsuli “ORA” ing salah siji pitakonan ing nduwur, sinau maneh materi kasebut
ing Buku Teks Pelajaran (BTP) lan sinau maneh kegiyatan pasinaon 1,2, lan 3 sing kirane
perlu dibaleni tumprap bimbingan Guru lan kancamu. Aja putus asa kanggo ngulangi
maneh! UlanN Iyen
T K mangsuli
E G I A T A “YA”
N B Eing
L Apitakonan
J A R M A lanjutna
N D I R I bab
( U Ksateruse.
BM) Sukses untuk
kalian !!! (B.Jawa 3.5 - 4.5/1/5/5)
1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Basa Jawa
b. Kelas / Semester : XII / Ganjil
c. Kompetensi Dasar :
Melalui kegiatan tanya jawab peserta didik dapat menandai tata tulis dan
mengelompokkan tata tulis aksara Jawa/ carakan Madura sesuai dengan
fungsinya dengan tepat. Setelah itu, siswa dapat menulis kalimat,paragraf, dan
mengalihfungsikan paragraf dengan menggunakan aksara Jawa/ carakan
Madura sesuai dengan fungsinya secara benar dan tepat. Sehingga peserta didik
dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya melalui
belajar menulis aksara Jawa, mengembangakan sikap jujur, peduli, dan
bertanggungjawab, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir kritis,
komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C).
elsa maya s 33
h. Materi Piwulangan :
a. Materi Pembelajaran
Lihat dan baca pada Buku Teks Pelajaran (BTP):
Sudi Yatmana . 2015. Kabeh Bisa Basa Jawa. XII. Jakarta: Yudhistira
Gadung Widaryatmo, dkk. Prigel Basa Jawa. XII. Jakarta: Erlangga
2. Peta Konsep
1. Peta Konsep
Sandhangan swara
Carakan nglegena
Sandhangan Panyigeg lan
Pasangan Aksara Jawa pangkon
Tandha pawacan
Aksara Murda
Aksara Swara
c. Kegiatan Pembelajaran
a. Purwaka
Sakderenge piwulangan dina saiki coba bacah - bocah gatekana wacan ing
ngisor iki coba wacanen alon !
1. Sadhurunge pasinaon ngenani aksara murda lan swara. Coba sebutna cacahe
aksara ngiegena ana pira?
Kanggo ngrampungake soal ana ing dhuwur kasebut, coba bocah - bocah
nglanjutake kagiatan sinau ana ing petunjuk UKBM ngisor iki.
elsa maya s 34
Kegiatan Belajar 1
Gatekna tulisan jawa ing ngisor iki lan mangertenana tuladha tulisan jawa kanti
patitis!
Aksara Murda )
Aksara murda cacahe winates. Ora saben aksara legena ana aksara murdane.
Kang lumrah cacahe aksara murda ana 7
No. Aksara Murda lan Aksara Latin
Pasangane
1. !® Na
2. @¯ Ka
3. #° Ta
4. $± Sa
5. %² Pa
6. ^³ Ga
7. *µ Ba
Aksara murda yaiku aksara sesirah utawa aksara sesirah (huruf kapital). Aksara murda
iku mung kanggo pakurmatan. Lumrahe kanggo nulis jenenge utawa jejuluktitah kang tata
caraning urip kaya manungsa lanj enenge padunungan.
Aksara murda ora kena dadi sesigeging wanda. Saben satembung cukup aksara siji bae.
Yen aksara sing ngarep ora ana murdane, ya aksara burine, yen burine ora ana, ya burine maneh.
Panemu I (miturut wewaton Sriwedari)
elsa maya s 35
Kanthi anane pambudidaya kanggo nyampumakake tititulis basa jawa kang dianakake
rikala taun 1974, cak-cakane aksara murda uga dadi owah, yaiku kaj aba kanggo nulis j enenge
wong kang katemtoake ing wewaton Sriwedari. Aksara murda uga kena kanggo nulisake :
pangkat/gelar/kalungguhan, papan panggonan tinamtu, kantor/bebadan, Lsp. Dene panulise mung
salah siji saben tembung, dipilih aksara kang mapane luwih ngarep tinimbang aksara liyane kang
ana murdane.
Tuladha:
a. Prabu Jaya Baya = %] bu jy*y
Sakwise gatekake piwulangan latihan aksara jawa ing dhuwur gawea kelompok kurang
luwih anggotane 5 bocah. Diskusina karo kanca sakbangku kanca sakelas, lan kanca beda
kelas :
Ayoo latihan !
elsa maya s 36
Sakwise paham karo materi kegiatan pasinaon ing dhuwur kanggo ngukur sepira
pengerten babagan aksara Murda, bocah - bocah coba mangsuli pitakon lan diskusi
karo kanca - kancamu, coba tindakana soal-soal ing ngisor iki .…. semangat yaa caah.
Salinana ukara ing ngisor iki dadi aksara Jawa!
1. Layone Presidhen Sukarno iku di petak ing kutha Blitar.
4. Wayang minangka salah sawijining budaya Jawa sing wis kaloka saindhenging bawana.
Pethilan teks ing ngisor iki owahana nganggo aksara Jawa kanthi nggatekake panganggone
aksara murda!
Lawang Sèwu punika satunggaling gedhong ing Semarang, Jawa Tengah tilasipun kantor
Pamarentah Walanda. Dipunbangun ing taun 1903 lan rampung ing taun 1907. Dumunung ing
bunderan Tugu Muda, ing jaman rumiyin dipunsebat Wilhelminaplein. Warga Semarang
kathah ingkang nyebat Lawang Sèwu amargi kathah kori lan cendhéla kang ageng lan wiyar.
Nanging wonten ing kasunyatan saleresipun boten wonten satunggal èwu. Gedhong kina lan
éndah punika kawangun tingkat kalih.
Kegiatan Belajar 2
Sakderenge pinuju kegiatan pasinaon 2, gatekana ing ngisor iki.
elsa maya s 37
AKSARA SWARA
- Aksara swara cacahe ana 5, digunakake kanggo nulis jeneng, gelar jeneng panggonan
lan jeneng lembaga. Carane nulis saben satembung sa-aksara ing wanda ngarep dhewe yen
ora ana ngarep dhewe isa ing wanda candhake.
A I U E O
A I U E 0
Tuladha
Ibrahim : I b]aim\
Universitas : Uni[p+/sits\
Eropa : E[rop
Oktober : O [kTo[b/
Sakwise gatekake piwulangan latihan aksara jawa ing dhuwur, gawea kelompok kurang
luwih anggotane 5 bocah. Diskusiana karo kanca sakbangku kanca sakelas, lan kanca beda
kelas :
elsa maya s 38
d. Panutup
Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar 1, 2 dan 3,
berikut diberikan Tabel untuk mengukur diri kalian terhadap materi yang sudah
kalian pelajari. Jawablah sejujurnya terkait dengan penguasaan materi pada UKB
ini di Tabel berikut.
Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah
kembali materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang
kegiatan belajar 1, 2 dan 3 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan bimbingan
Guru atau teman sejawat. Jangan putus asa untuk mengulang lagi!. Dan apabila
kalian
1. Identitas
elsa maya s 39
a. Jeneng Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
b. Semester : Satu
c. Materi Pokok : Serat Wedhatama pupuh Dhandhanggula.
d. Alokasi Waktu : 2 x 2 JP
e. Kompetensi Dasar :
3.1 Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Dhandhanggula.
4.1. Menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Dhandhanggula dan menulis, serta
menyajikan syair tembang Dhandhanggula dengan bahasa sendiri
f. Tujuwan Pasinaon :
g. Materi Pasinaon :
PITUDUH UMUM
elsa maya s 40
1. Pestekna lan fokusna apa kang bakal kok-sinaoni dina iki?
2. Waca lan pahamana pendahuluan (apersepsi) kanggo mbiyantu kowe
3. Fokusna perkara kang bakal kok-sinauni
4. Golekana referensi/ buku-buku teks kang magepokan karo topik/ perkara
kang bakal kok-adhepi
5. Aja lali browsing internet kanggo golek kawruh kang up to date
6. Tansah dhiskusekna saben perkara kang ana karo kanca-kancamu lan
utawa guru, lan
7. Presentasekna asil pemahamanmu supaya duuwe manpaat kanggo wong
liya.
h. Kegiatan Pasinaon :
a) Purwaka
Saderunge sinau materi iki sumangga para siswa migatekake gambar ing
ngisor iki!
elsa maya s 41
b) Peta Konsep
11 macem
jinise tembang macapat
macapat (MasPuKiSiDurGa
mMi)
Guru gatra
Ngidenifikasi,
ngerteni, lan
nganalisis
macapat ciri-ciri tembang
Guru Wilangan
macapat
njlentrehake isi
PITUTUR LUHUR tembang Guru Lagu
ING TEMBANG macapat
MACAPAT
ngrakit tembang
macapat
nyritakake isi
tembang macapat
karya mandiri
2. Kegiatan Inti
Kegiatan Pasinaon 1
Sugeng enjing? Pripun kabare para putra siswa? Alhamdulillah sumangga tansah syukur
mrang Gusti Kang Murbeng Akasa amarga nganti titi wanci iki awake dhewe kabeh padha
pinarangan bagas waras!
Para siswa aranana, apa tau krungu tembang macapat dandhanggula?
elsa maya s 42
a. Kagiyatan Inti
1. Pituduh Pasinaon iki:
1) Sadurunge miwiti nyinaoni UKB, para siswa amrih kudu ngaturake dunga supaya
diwenehi mupangat kang maksimal.
2) UKB iki disinaoni kanggo mangerteni jinise tembang macapat, ciri-ciri tembang macapat,
njlentrehake isi tembang macapat, ngrakit tembang macapat, publikasi tembang macapat,
lan nyritakake isi tembang macapat karya mandiri.
3) Sajrone nyonaoni saben kagiatan pasinaon, para siswa kudu nggarap gladhen/ tugas sing
wis disediakake kanggo ngerteni sapira siswa wis nguasai isi sing kinandhut ing njerone
kagiatan kasebut.
4) Nalika para siswa maca UKB iki, para siswa bakal dinilai ngenani pamahaman sajrone
ngidenifikasi, ngerteni, lan nganalisis macapat, sing kaperang dadi jinise tembang
macapat, ciri-ciri tembang macapat, njlentrehake isi tembang macapat; uga maca, ngripta,
lan publikasi macapat, sing kaperang dadi ngrakit tembang macapat, publikasi tembang
macapat, lan nyritakake isi tembang macapat karya mandiri.
5) Semaken lan gatekna tembang Pucung ing ngisor iki!
Ngupadi Piwulang
Ayo Gladhen !
Sawise padha mangerteni materi ing Pasinaon 1 lumantar literrasi, pengamatan, lan diskusi
kelompok, coba saiki wangsulana gladhen ing ngisor iki!
1. Sapa sing dadi tuladha ing serat Tripama?
2. Andharna wose serat tripama
3. Jlentrehna paugerane !
4. Andharna tembang kasebut migunakake basamu dhewe!
5. Kepriye tuntunan saka tembang kasebut!
Wangsulan!
Kegiatan Pasinaon 2
Para siswa, ing pasinaon 2 iki bakal nyinau perangane tripama dandhanggula
elsa maya s 44
Tembang macapat iku nduwei paugeran kaya ing ngisor iki.
Temban
g
macapat
Guru gatra yaiku cacahe gatra tembang (Susantina, 2010:3). Miturut Saputra (2001:57) yen
guru gatra iku gumantung marang jinise pola sajak utawa metrum. Saben-saben tembang
macapat nduweni paugeran-paugeran kang beda salah sijine yaiku guru gatra. Tuladha :
10 i
10 a
8 e
7 u
9 i
10
7 a
Kegiatan Belajar 3
elsa maya s 45
3. Penutup
Para siswa, ing pasinaon 4 iki bakal mbimbing kowe kabeh
supaya darbe waktak tanggap (kritis), wasis ing kawruh, lan darbe
Sawuse para siswa sinau kaweanenan
kanthi sijiaweh panemu
mbaka anakegiyatan
siji ing n pasinaon 1, 2, 3, lan
garepe wong akeh, miligne ngrembug bab dandhanggula.
4 kanggo ngukur kabisanmu marang materi kang wus kok-sinauni, Supayawangsulana
asile
pitakon ikiluwih sae
kanthi mula goleka
sajujure referensi
magepokan kanggo
materi UKBM bahan
ingdhiskusi!
tabel iki: Lan
supaya siswa luwih darbe karakter luhur anggonmu mangsuli
Tabelmigunakna
Refleksi Diritembung-tembung
Pemahaman Materi krama (krama alus) lan nggatekna
No unggah-ungguhPitakon
basa! SlYAGA PARA SlSWA! Ya Ora
Manawa mangsuli “ORA” ing salah sawjining pitakon dhuwur mau, mula
sinaunen maneh materi kang kasebut ing Buku Teks Pelajaran (BTP) lan
sinaunen maneh kegiatan belajar 1, 2, 3, lan 4 kang sekirane kudu kok baleni
kanthi bimbingan Guru utawa kancamu. Aja nganti nglokro kanggo mbaleni
maneh. Lan menawa wis mangsuli “YA” ing kabeh pitakonan, mula siswa kanthi
pribadhi utawa ngajak kanca liya kang wus siyaga ngadhepi tes formatif supaya
kowe bisa sinau ing UKBM sateruse. Sumangga! OK?
AYO, SLIRAMU MESTHI BISA!
JAYA JAYA WIJAYANTI!
elsa maya s 46
WEWALER
1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Jawa XII
b. Semester : Genap
c. Materi Pokok : Teks Eksposisi Budaya Wewaler
d. Alokasi Waktu : 4 X 45 menit
e. Kompetensi Dasar :
3.2 Mengidentifikasi pokok-pokok isi; menganalisis pilihan kata;
menyimpulkan nilai-nilai yang terkandung di dalam; dan mengevaluasi
relevansi pitutur luhur dengan kondisi masyarakat saat ini teks budaya
wewaler, lisan atau tulisan.
4.2 Memberi tanggapan isi teks eksposisi budaya wewaler
f. Tujuan Pembelajaran:
g. Materi Pembelajaran
1 Fakta
. Wewaler luhur urip ing madyaning bebrayan
Manungsa urip ing alam ndonya ora bisa uwal saka tepa slira lan samad
sinamadan. Kudu nggatekake marang welinge para leluhur kang kebak ing
kautaman. Para leluhur wis akeh paring pautaldhan becik marang turune kang
awujud wewaler utawa pitutur kabecikan.
Minangka anak sakmestine duwe rasa urmat marang wong tuwa kaya dene
wewalere wong jawa aja sira wani marang wong atuwanira,jalaran sira bakal
kena bendu saka kang murbeng dumadi’. Saka andharan iku bisa dimangerteni
elsa maya s 47
menawa kanggone wong Jawa, wong tuwa iku utama ateges kudu diajeni,
diurmati kanthi gelem ngajeni lan ngurmati ateges diarani anak sing bekti.
Menawa matur ana sangarepe wong tuwa prayogane kudu nganggo basa kang
alus lan kepenak dirungokake, ya mesthine nganggo basa Jawa krama. Aja pisan
pisan wani marang wong tuwa amarga wani marang wong tuwa iku bisa diarani
anak kang duraka lan bisa kuwala. Penganggepe wong Jawa wong tuwa kang
nandhang tatu atine amarga saka tumindak duraka anake, apa kang kewetu saka
pangucape bisa malati tumrap anak.
Sajroning urip bebrayan prayogane aja sira mulang gething marang liyan,
jalaran iku bakal nandur cecongkrahan kang ora ana uwis uwise. Saka wewaler
kasebut bisa dimangerteni menawa urip ing bebrayan kuwi bisa ana ing ngendi
wae. Ana ing sekolahan minangka bocah sekolah sejatine aja nganti ana rasa
gething, anyel lan cubria marang kancane, amarga kanthi kawetuning rasa kang
kaya mengkono kuwi mau bisa njalari cecongkrahan marang kancane dewe. Ora
kacipta urip bebrayan kang rukun, pada urmat lan ngurmati. Ana ing urip
bebarayan prayogane aja lali marang ngelmu kang karya tentreming ati, jalaran
kuwi bisa gawe tentreming bebrayan. Saka andharan kasebut bisa dimangertteni
menawa elmu kuwi wigati kanggo gawe ati dadi ayem lan tentrem aknthi ati kang
tentrem mesthine bakal ndadekake
2 Konsep
. Wewaler
Wewaler yaiku samubarang kang ora kena diterak, sesambungan karo
kahanan ing sakiwa tengen kayata etika sesrawungan karo lingkungan,
sesrawungan karo gusti Allah sing nyipta. Ing wulangan iki wewaler sing
dirembug yaiku wewaler kang ana ana sesambungane karo manungsa
sesrawungan karo lingkungan. Manungsa urip kuwi tansah sesambungan siji lan
sijine. supaya sesambungan kuwi lumaku kanthi becik, saben manungsa kudu
ngugemi marang paugeran paugeran kang bisa kajupuk saka wewaler. Sebab
kanthi ngugemi wewaler kuwi mau manungsa bisa nindakake babagan kang
utama ana ing sakjroning uripe. kayata anane rasa urmat, tepa slira, tulung
tinulung, rasa welas asih lan duwe jiwa kaprawiran kanggo kamulyaning nagara.
Tuladha:
- Aja nglungguhi kijing ing kuburan mengko ndak kuwalat
- Ora etuk nyuwil gedhang ing kondangan sakdurunge diujubke lan didongani
- Yen gawe ingkung kudu pitik jago
- Yen kondangan kudu ana gedhang setangkep
- Bocah sukerta kudu diruwat
- Yen guneman karo wong tuwa aja nyangklak sadhuwure tenggak
- Aja dhahwen ati open
3 Prinsip
. Eksposisi
Ing kelas sewelas wis nate diandharake kanthi cetha ngenani teks eksposisi.
ananging kanggo pangeling eling ing piwulunag iki diandharake ngenani teks
eksposisi.
4 Prosedur
elsa maya s 48
.
Pathokan panulise eksposisi.
1. Eksposisi mung ngupaya kanggo nyethakake utawa njlentrehake sawijining pokok
prastawa/persoalan.
2. Isi eskposisi ora duwe karep ngundang reaksi, ndayani sikap lan panemune
pamaos.
3. Gaya eksposisi kudu informatif lan ngyakinake.
4. Basa eksposisi minangka basa pawarta tanpa rasa subjektif lan emosional.
5. Ing eskposisi, fakta-fakta mung digunakake dadi piranti konkritisasi, maksude
gawe rumusan lan kaidah kang dijlentrehake supaya tambah cetha (ora dadi bahan
pembuktian).
6. Eksposisi ngupaya kanggo njembarake pamawas lan pangretene pawongan marang
objek kang dirembug.
7. Panulis eksposisi kudu ngreti prastawa kang diandharake.
8. Panulis eksposisi kudu prigel nganalisis prastawa kanthi cetha lan konkret.
Petunjuk Umum
Jika tahapan-tahapan telah kalian lewati, kalian boleh meminta tes formatif kepada
Bp/Ibu guru sebagai prasyarat untuk melanjutkan ke UKBM berikutnya. Oke.?!
elsa maya s 49
h. Kegiatan Pembelajaran
a) Pendahuluan
3. Peserta didik dan pendidik melakukan curah pendapat tentang teks
eksposisi wewaler
e. Masih ingat tentang teks eksposisi?
f. Pernahkah kalian mendengarkan wewaler?
g. Dimanakah kalian pernah mendengarkan cerita wewaler?
h. Berikan salah satu contoh dan makna cerita wewaler di kehidupan
sehari-hari?
4. Peserta didik menerima informasi kompetensi, indikator, materi, manfaat,
dan langkah pembelajaran yang akan dilaksanakan.
b) Peta Konsep
2. Kegiatan Inti
Kegiatan Belajar 1
Peserta didik diberikan sebuah teks eksposisi, selanjutnya peserta didik akan
menguraikan pengertian teks eksposisi.
Apabila kalian telah mampu menyelesaikan persoalan di atas, maka kalian bisa melanjutkan
pada kegiatan belajar 2 berikut.
Kegiatan Belajar 2
Peserta didik diberikan sebuah teks eksposisi (utuh) untuk dianalisis struktur dan
ciri kebahasaan dari teks eksposisi.
elsa maya s 50
3. Penutup
Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar 1, 2, dan 3, berikut
untuk mengukur diri kalian terhadap materi yang sudah kalian pelajari. Jawablah sejujurnya
terkait dengan penguasaan materi pada UKBM ini di Tabel berikut.
No Pertanyaan Ya Tidak
Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah kembali
materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang UKBM ini dengan
bimbingan Guru atau teman sejawat. Jangan putus asa untuk mengulang lagi!. Dan apabila
kalian menjawab “YA” pada semua pertanyaan, maka kalian boleh sendiri atau mengajak
teman lain yang sudah siap untuk mengikuti tes formatif agar kalian dapat belajar ke
UKBM berikutnya... Oke.?
elsa maya s 51
UNIT KEGIATAN BELAJAR MANDIRI (UKBM)
Jw 3.3 – 4.3 / 2/ 3/ 8
1. Identitas
Melalui kegiatan membaca, diskusi, tanya jawab, penugasan, presentasi dan analisis,
peserta didik dapat mengidentifikasi titi sastra; menganalisis titi wacana, titi ukara, titi
tembung, lan titi swara; menyimpulkan pokok-pokok isi; dan mengevaluasi relevansi isi
dengan realitas masyarakat saat ini teks lima paragraf aksara Jawa yang
mengintegrasikan pada lisan atau tulisan. Memberi tanggapan isi; menulis lima paragraf
lain sesuai aturan penulisan yang berlaku; membetulkan kesalahan tulisan teman; dan
menyajikan tulisan sendiri secara lisan atau tulisan, teks lima paragraf aksara Jawa yang
mengintegrasikan pada. sehingga peserta didik dapat menghayati dan mengamalkan
ajaran agama yang dianutnya,
g. Materi Pembelajaran :
Pada
- Pada lingsa , kanggo koma. Nanging menawa ing satengahe ukara ana aksara
mati, pangkon iku dadi gantine pada lingsa. Yen pangkon ketemu pada lingsa
iku padha karo titik.
- Pada lungsi . kanggo titik.
- Pada pangkat ; kanggo ngapit angka.
elsa maya s 52
2. Peta Konsep
Saintifik (5M)
Mengamati
Membaca teks aksara
Jawa
Membaca teks lima Mencermati titi sastra,
paragraph yang ditulis titi wacana, titi ukara, titi
tembung dan titi swara
menggunakan aksara Jawa
dalam paragraph aksara
Jawa
Menentukan pokok-pokok
Menanya
isi yang ada dalam lima Mempertanyakan titi
paragraph aksara Jawa sastra, titi wacana, titi
ukara, titi tembung, dan
titi swara dengan bahasa
dan sikap yang santun.
Mengidentifikasi kaidah Mengaitkan isi paragraph
penulisan teks berhuruf Jawa yang ditulis menggunakan
lima paragraf yang aksara Jawa dengan Mengumpulkan informasi
menggunakan tanda baca (pada) Menemukan pokok-
kondisi masyarakat jaman
pokok isi yang
sekarang terkandung di dalam teks
aksara Jawa
Menulis lima paragraph
Aksara Jawa aksara Jawa yang
Membaca teks lima mengintegrasikan pada,
paragraph yang ditulis lisan atau tulisan
menggunakan aksara
Jawa
Mengasosiasi
Menulis lima paragraph Membetulkan kesalahan
Menentukan pokok-
berhuruf jawa yang tulisan sendiri/teman
pokok isi yang ada Menganalisis titi wacana,
menggunakan tanda baca
dalam lima paragraph titi ukara, titi tembung
(pada) aksara Jawa dan titi swara
Member tanggapan
relevansi isi dengan
realitas masyarakat saat
Mengaitkan isi ini.
paragraph yang ditulis
menggunakan aksara
Jawa dengan kondisi
Mengkomunikasikan
masyarakat jaman
Menyajikan tulisan aksara
sekarang Jawa lima paragraph yang
mengintegrasikan pada
elsa maya s 53
4. Kegiatan Pembelajaran
a. Purwaka Pasinaon
Sadurunge ngancik ing materi aksara Jawa, coba wacanen narasi ing ngisor iki.
Sapa sing weruh crita Aji Saka? Aji Saka kuwi ana gandheng cenenge karo asal usule
aksara Jawa.
Kanggo mangsuli pitakonan ing ndhuwur, coba setitekna UKB iki kanthi premati.
b. Wosing Pasinaon
7) Petunjuk Umum UKBM
Wacanen kanthi premati materi ing Buku Teks Pelajaran Prigel Basa Jawa kaca
86.
a) Sakwise mahami isi materi ing wacan, pakaryan-pakaryan sing ana ing
UKBM iki digarap kanthi individu utawa kelompok.
b) Garapen UKBM iki ing buku utawa langsung diisi ana ing kolom sing wis
disediakake.
c) Murid bisa sinau lumantar kegiyatan “ayo sinau”, menawa murid wis yakin
lan paham sarta bisa ngrampungake kegiyatan sinau sing wis sumadya,
murid oleh sinau dhewe utawa ngajak kancane sing wis siap kanggo melu
tes formatif supaya bisa lanjut menyang IKBM sakbanjure.
8) Kegiyatan Pasinaon
Wis siap?
Ayo sinau teks ing ngisor iki kanthi premati!
Kegiyatan Pasinaon 1
?kLb=aikuwis[nanai=sirh,klj_ki=aikuwis[nmu=anpucukB|nÒ|t\,[ynHulmu=fumunu=anai=aup[sS.nzi=[ynF|/
jnup[sSfumunu=anai=srnF|ni=awk\,
?pzucpHikubisffijlrnKbecikKn\,pzucpHugffijlrnNi=pti,ks=srn\pmit]n\,pzucpHugffijlrnNi=wir=,mulajzucpSke[pn[kK[d[w.
?multSrir,tnSh[ali=klwnWsPf.sbegJbegJ[nk=lliluwihbegJk=[ali=kLwnWsPf.si=spslh[s[lh.
?[ynSirfibecikKiai=liynÒ|lisSenai=wtu,supy[aorail=lnTnSh[kli=zn.[ynSirg[wkbecikKnMr=liynÒ|
lisSenai=Xmhsupy[a=glHil=l[nHor[kli=zn\,
elsa maya s 54
Sakwise maca teks ing ndhuwur, saiki gaweo kelompok sing anggotane 5 uwong. Rembugen karo
kanca-kancamu:
1. Golekana titi wacana, titi ukara, titi tembung, lan titi swara!
3. Gaweya limang pitakon adhedhasar wacan ing dhuwur nganggo basamu dhewe.
Pitakon kasebut ditakokake marang klompok liya. Klompok liyane aweh wangsulan!
Kegiyatan Pasinaon 2
?kLb=aikuwis[nanai=sirh,klj_ki=aikuwis[nmu=anpucukB|nÒ|t\,
[ynHulmu=fumunu=anai=aup[sS.nzi=[ynF|/jnup[sSfumunu=anai=srnF|
ni=awk\,
?pzucpHikubisffijlrnKbecikKn\,pzucpHugffijlrnNi=pti,ks=srn\
pmit]n\,pzucpHugffijlrnNi=wir=,mulajzucpSke[pn[kK[d[w.
?multSrir,tnSh[ali=klwnWsPf.sbegJbegJ[nk=lliluwihbegJk=[ali=kLwnWsPf.si=spslh[s[lh.
?[ynSirfibecikKiai=liynÒ|lisSenai=wtu,supy[aorail=lnTnSh[kli=zn.[ynSirg[wkbecikKnMr=liynÒ|
lisSenai=Xmhsupy[a=glHil=l[nHor[kli=zn\,
elsa maya s 55
Kegiyatan Pasinaon 3
Soal / Pakaryan
Saka asil panulise aksara Jawa ing pakaryan 5, tulisen ing papan tulis utawa ijolna marang
kanca/klompok liyane supaya ditliti mbok menawa ana panulise kang kleru (titi wacana, titi
ukara, titi tembung, lan titi swara).
Rembugen, banjur gawenen cathetan tulisan kang wis koktliti, kalebu tulisan kang kleru
Andharna kanthi lesan apa kang koktemokake ing panulise aksara Jawa kang ditulis dening
kanca/klompok liya!
Dhiskusekna!
Pakaryan sabacute
Goleka wacana aksara Jawa saka media liyane, kayata ariwarti (koran), kalawarti (majalah),
internet, buku,lan sapiturute kanthi tema tinamtu!
Sawise bisa nemokake, banjur oncekana ukara kang ngemot titi wacana, titi ukara, titi tembung,
lan titi swara!
Garapan ditumpuk ing pasatemon candhake!
Pakaryan kasebut wartakna marang kanca-kancamu ing papan liya bisa lumantar sinau klompok,
mading utawa internet
c. Panutup
Kepriye
saiki?
Sakwise sinau lumantar kegiyatan pasinaon 1, 2 lan 3, ing ngisor iki Tabel
kanggo ngukur awake dhewe marang materi sing wis disinau.
Wangsulana sakjujur-jujure kanthi tugas materi ing UKB ing Tabel ngisor iki.
No Pitakonan Ya Ora
elsa maya s 57