Anda di halaman 1dari 12

B.JAWA 3.1-4.

1/1/1
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM) UNIT KEGIATAN BELAJAR MANDIRI (UKBM)
TEMBANG MACAPAT KINANTHI

1. Identitas

a. Nama Mata Pelajaran : Basa Jawa


b. Kelas / Semester : XII / Ganjil
c. Materi Pokok : Tembang Macapat Kinanthi
d. Alokasi Waktu : 2 x 2 JP
e. Kompetensi Dasar :

3.1. Memahami,mengidentifikasi, menganalisis, dan mengevaluasi


konsep, struktur, kaidah dan pitutur luhur teks tembang Kinanthi
(Wedhatama) lisan maupun tulisan
4.1 Menginterpretasi, memroduksi, menyunting, dan menyajikan teks
tembang Kinanthi (Wedhatama) lisan maupun tulisan

f. Tujuan Pembelajaran:

Melalui pendekatan saintifik dengan menggunakan model


pembelajaran
Melalui kegiatan Discovery
tanya jawabLearning, pesertadapat
peserta didik didikmenandai
dapat memahami,
tata tulis dan
mengidentifikasi,
mengelompokkan tata menganalisis,
tulis aksara Jawa/ dancarakan
mengevaluasi konsep,
Madura sesuai denganstruktur,
fungsinya
dengan
kaidah dan pitutur luhur teks tembang Kinanthi (Wedhatama) lisandan
tepat. Setelah itu, siswa dapat menulis kalimat,paragraf,
mengalihfungsikan paragraf dengan menggunakan aksara Jawa/ carakan Madura
maupun
sesuai tulisan
dengan dan dapat
fungsinya secara menginterpretasi,
benar dan tepat.memroduksi, menyunting,
Sehingga peserta didik dapat
dan menyajikan
menghayati teks tembang
dan mengamalkan ajaran Kinanthi
agama yang(Wedhatama) lisan
dianutnya melalui maupun
belajar menulis
aksara Jawa, mengembangakan sikap jujur, peduli, dan bertanggungjawab,
tulisan dengan mengembangkan sikap religius, penuh tanggung jawab, serta dapat
mengembangkan kemampuan berpikir kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C).
bekerja keras, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir
kritis, kreatif, kolaboratif, dan komunikatif (4C).

g. Materi Pembelajaran:
1. Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa Jilid 1. Jakarta: Erlangga
1) Teks Tembang Kinanthi (Serat Wedhatama Pupuh Kinanthi)
2) Pangertene Kinanthi
3) Pathokane Tembang kinanthi
4) Watak Tembang Kinanthi
5) Gawe Tembang Kinanthi
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM) 2. Video dan penjelasan tembang dapat diunduh di:
https://www.youtube.com/results?
search_query=tembang+kinanthi+serat+wedhatama+pada+gulangen

PETUNJUK UMUM

1. Pastikan dan fokuskan apa yang akan Anda pelajari hari ini?
2. Baca dan pahami pendahuluan (apersepsi) untuk membantu Anda
memfokuskan permasalahan yang akan dipelajari
3. Cari referensi/ buku-buku teks yang terkait dengan topic/ permasalahan yang
Anda hadapi
4. Jangan lupa cari informasi terbaru di internet
5. Selalu diskusikan setiap persoalan yang ada dengan teman-teman dan atau guru
6. Presentasikan hasil pemahaman Anda agar bermanfaat bagi orang lain

Jika tahapan-tahapan telah kalian lewati, kalian boleh meminta tes formatif kepada
Bp/Ibu guru sebagai prasyarat untuk melanjutkan ke UKBM berikutnya. Oke.?!

a. Pendahuluan
Sebelum belajar pada materi ini silahkan kalian membaca dan memahami teks tembang
di bawah ini.

Tuladha tembang Kinanthi Laras Slendro Pathet Sanga

Padha gulangen ing kalbu,


Ing sasmita amrih lantip,
Aja pijer mangan nendra,
Kaprawiran den kaesthi,
Pesunen sariranira,
Cegahen dhahar lan guling.
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)
1. Peta Konsep

- Guru Gatra
Paugerane - Guru
Tembang Wilangan
Teks Kinanthi - Guru Lagu
Tembang
Macapat
(serat Pangertene
Tembang, Watak
Wedhatama)
pupuh
Kinanthi
Wos/ Isi
tembang
Kinanthi

Wos e teks
Tembang
Macapat
Kinanthi

1) Petunjuk Umum UKBM


 Baca dan pahami materi pada Buku Teks Pelajaran
Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa Jilid 1. Jakarta: Erlangga
a) Setelah memahami isi materi dalam bacaan berlatihlah untuk berfikir tinggi
melalui tugas-tugas yang terdapat pada UKBM ini baik bekerja sendiri maupun
bersama teman sebangku atau teman lainnya.
b) Kerjakan UKBM ini dibuku kerja atau langsung mengisikan pada bagian yang telah
disediakan.
c) Kalian dapat belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan ayo berlatih,
apabila kalian yakin sudah paham dan mampu menyelesaikan permasalahan dalam
kegiatan belajar yang ada, kalian boleh sendiri atau mengajak teman lain yang sudah
siap untuk mengikuti tes formatif agar kalian dapat belajar ke UKBM
berikutnya.
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)
2. INTI KEGIATAN

Kegiatan belajar 1

Sugeng Enjing? Pripun kabare para siswa? Mugi - mugi sehat sedaya nirbaya
niskala nir ing sambekala boten wonten alangan setunggal punapa.

Sadurunge ngancik ing materi, kanggo ngukur sepira pangertenmu babagan tembang, mangga
mangsuli pitakon iki. Pakaryan iki ditindakake amarga ana sesambungane karo ancase
piwulangan :

1. Apa sing kok ngerteni bab macapat?


2. Coba sebutna tembang macapat kang kok ngerteni!
3. Apa wis nate nembang macapat Kinanthi?

Para siswa saged nembang tembang macapat ing ngisor iki?

Tuladha tembang Kinanthi Laras Slendro Pathet Sanga

Padha gulangen ing kalbu,


Ing sasmita amrih lantip,
Aja pijer mangan nendra,
Kaprawiran den kaesthi,
Pesunen sariranira,
Cegahen dhahar lan guling.

Para siswa yen kepengin nembang iki bisa nggoleki ing laman youtube:
https://www.youtube.com/results?
search_query=tembang+kinanthi+serat+wedhatama+pada+gulangen
Tembang Macapat kuwi cacahe ana sewelas, salah sawijine yaiku Tembang Macapat
kinanthi.

Tembang Macapat duwe paugeran kang gumathok


a. Pathokan tembang Pangkur ana 4,
Guru Gatra, Guru Wilangan, Guru Lagu, Pedhotan utawa unjal nafas
KINANTHI
Guru wilangan Guru lagu Guru gatra
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)

Kanggo nambah wawasanmu bab paugerane tembang, coba garap gladhen ing ngisor iki!

Gladhen 1

Coba wacanen pratelan iki, banjur sebutna guru gatra, guru wilangan lan guru lagune!
Dene awas tegesipun
Miwah wisesaning tunggal
kang mukitan ing sakarsa
gumelar ngalam sakali
kang atunggil rina wengi
weruh warananing urip

Ing trap-trapan iki siswa bakal diukur sepira pangertene lan bisa nyebutna paugerane
tembang!

Kegiatan Belajar 2

Para Siswa, ing pasinaon iki bakal nyinauni


pangertene tembang Kinanthi miturut filosofine,
Watak tembang uga perlu kongerteni.
Yen wis rampung maca, bisa diterusake ing pasinaon
sateruse.
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)
Pangertene lan maknane tembang Kinanthi
Miturut maknane, tembang kinanthi iku nggambarake mangsa nalika manungsa iku wus
mangun bale wisma (rabi), urip rukun lan tetrem ayem karo kluwargane. Kinanthi iku saemper
karo tembung kanthi, kekanthen, gandheng. Ana maneh kang wimbuh pangerten yen tembang
kinanthi iku nuntun utawa nganthi. Tegese minangka kuwajibane wong tuwa kudu bisa
nuntun/nganthi putra-putrane supaya sakabeh tumindake ora nalisir saka bebener. Mula kudu
mbimbing lan tansah aweh pepeling marang putra-putrane.
Watak tembang Kinanthi
Watake sarwa seneng, bungah, asih, gumolong, atut runtut renteng-renteng reruntungan.
Mula biyasane kanggo ngandharake pitutur luhur, rasa tresna asih. Mula padatan kang kulina,
digunakake kanggo gandrung lan aweh pitutur.

Kegiatan Belajar 3

Para siswa, ing pasinaon 3 iki bakal nyinauni wos/ isi salah sawijine tembang
macapat Kinanthi.
Wacan jangkep saged buka buku Widaryatmo, Gandung dkk. 2013. Prigel Basa
Jawa Jilid 1. Jakarta: Erlangga

Gladhen 3
Tegese tembung:

Mangka kanthining tumuwuh Mangka : dadi


Salami mung awas eling Kanthining : kanthi (kinanthi)
Tumuwuh : thukul
Eling lukitaning alam
Salami : sasuwene
Dadi wiryaning dumadi Lukitaning : pituduh
Supadi nir ing sangsaya Wiryaning : kakuwatan
Yeku pangreksa ning urip Supadi : supaya
Nir : ilang
Sangsaya : kasangsaran
Yeku : yaiku
Pangreksaning : ngopeni
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)
Ayoo Gladhen !

Sawise para siswa sinau materi lan nyimak video


tembang macapat Kinanthi, coba gladhen soal ing ngisor
iki!

I. Ing ngisor iki ana pitakonan, wangsulana sing bener, pilihen (a), (b), (c), (d), utawa (e) !
Upamane wong lumaku
marga gawat den liwati
lamun kurang ing pangarah
sayekti karendhet ing ri
apese kasandhung padhas
babak bundhas anemahi
1. Tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Kinanthi d. Maskumambang
b. Gambuh e. Megatruh
c. Mijil
2. Upamane wong lumaku, marga gawat den liwati ateges ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
3. lamun kurang ing pangarah ateges ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
4. sayekti karendhet ing ri, apese kasandhung padhas ateges ….
(UKBM)
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
5. babak bundhas anemahi ateges ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene
6. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Bakal entuk kacilakan ing sadlan-dalan
b. Yen kurang pangati-ati
c. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
d. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban
e. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka ing tembene

Marma den taberi kulup


angulah lantiping ati
rina wengi den anedya
pandak panduking pambudi
bengkas kahardaning driya
supaya dadya utami
7. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Nglakoni prihatin lan ngudi ngelmu supaya dadi utama panguripane.
b. Ngilangke rasa samar lan tansah waspada iku bisa ngendhaleni hawa nepsu
c. Aja tumindak kang sakepenake dhewe amarga urip iku akeh pacobane, mula sing
ngati-ati.
d. Ngelmu kang sejati iku yen ora meri, ora jail, ora ngangsa, lan mung anteng ing ati.
e. Angkara kang ora dikendhaleni tundhane bakal nuwuhake perkara.
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)
Sirnakna semanging kalbu
den waspada ing pangeksi
yeku dalaning kasidan
sinuda saka sethithik
pamothahing nafsu hawa
linalantih mamrih titih
8. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Nglakoni prihatin lan ngudi ngelmu supaya dadi utama panguripane.
b. Ngilangke rasa samar lan tansah waspada iku bisa ngendhaleni hawa nepsu
c. Aja tumindak kang sakepenake dhewe amarga urip iku akeh pacobane, mula sing
ngati-ati.
d. Ngelmu kang sejati iku yen ora meri, ora jail, ora ngangsa, lan mung anteng ing ati.
e. Angkara kang ora dikendhaleni tundhane bakal nuwuhake perkara.

Aywa mamatuh nalutuh


tanpa tuwas tanpa kasil
kasalibuk ing srabeda
marma dipun ngati-ati
urip keh rencananira
sambekala den kaliling
9. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Nglakoni prihatin lan ngudi ngelmu supaya dadi utama panguripane.
b. Ngilangke rasa samar lan tansah waspada iku bisa ngendhaleni hawa nepsu
c. Aja tumindak kang sakepenake dhewe amarga urip iku akeh pacobane, mula sing
ngati-ati.
d. Ngelmu kang sejati iku yen ora meri, ora jail, ora ngangsa, lan mung anteng ing ati.
e. Angkara kang ora dikendhaleni tundhane bakal nuwuhake perkara.

Mangka ta  kang aran laku,


lakune ngelmu sajati,
tan dahwen pati openan,
tan panasten nora jail,
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)tan njurungi ing kaardan, 
amung eneng mamrih ening
10. Wos surasane tembang ing dhuwur yaiku ….
a. Nglakoni prihatin lan ngudi ngelmu supaya dadi utama panguripane.
b. Ngilangke rasa samar lan tansah waspada iku bisa ngendhaleni hawa nepsu
c. Aja tumindak kang sakepenake dhewe amarga urip iku akeh pacobane, mula sing
ngati-ati.
d. Ngelmu kang sejati iku yen ora meri, ora jail, ora ngangsa, lan mung anteng ing ati.
e. Angkara kang ora dikendhaleni tundhane bakal nuwuhake perkara.

II. Wangsulana kang premati!


1. Apa werdine tembang Kinanthi miturut pangerten tembunge lan maknane?
2. Jlentrehna pathokane tembang Kinanthi!
3. Wenehana katrangan babagan tembang Kinanthi miturut watake!
4. Gaweya tuladha tembang Kinanthi kang surasane “mulat sarira hangrasa wani”
nganggo basamu dhewe!
5. Andharna wos surasane tembang iki nganggo basamu dhewe! Sesungguhnya meraih
keutamaan dalam hidup itu sulit dan amat berat rintangannya.
Pantes tinulad tinurut,
laladane mrih utami,
utama kembanging mulya,
kamulyaning jiwa dhiri,
ora ta yen ngeplekana,
lir leluhur nguni-uni
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
(UKBM)

Penutup

Piye wis mudheng?

Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar 1, 2 dan 3,
berikut diberikan Tabel untuk mengukur diri kalian terhadap materi yang sudah kalian
pelajari. Jawablah sejujurnya terkait dengan penguasaan materi pada UKBM ini di Tabel
berikut.

Tabel Refleksi Diri Pemahaman Materi


No Pertanyaan Ya Tidak
1. Apakah kalian telah memahami pengertian tembang
Macapat Kinanthi ?
2. Apakah kalian telah memahami paugerane tembang?
3. Apakah kalian telah memahmi pengertian dan
menyebutkan guru gatra, guru wilangan, guru lagu?
4. Dapatkah kalian menyebutkan watak tembang macapat
Kinanthi?
5. Dapatkah kalian menyebutkan makna tembang
macapat Kinanthi?
6. Apakah setelah kalian memahami paugerane tembang,
kalian dapat membuat tembang Kinanthi dengan
bahasa kalian sendiri?

Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka pelajarilah kembali
materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan pelajari ulang kegiatan belajar 1, 2
dan 3 yang sekiranya perlu kalian ulang dengan bimbingan Guru atau teman sejawat.
Unit Kegiatan
belajar Mandiri
Jangan putus asa untuk mengulang lagi!. Dan apabila kalian menjawab “YA” pada
(UKBM)
semua pertanyaan, maka mintalah tes formatif kepada Guru kalian sebelum belajar ke UKBM
berikutnya. Sukses untuk kalian !!!

Anda mungkin juga menyukai