Suharsimi Arikunto
Universitas Negeri Yogyakarta Juli 2007
MENU PEMBUKA
Ini bukan buku karya Prof. Dr. Suharsimi Arikunto, tetapi merupakan presentasi beliau yang saya bukukan. Jadi, kalau tulisan dianggap sebagai buku jelas merupakan karya beliau juga. Tujuan saya melakukan hal ini adalah agar dapat dimanfaatkan bagi temanteman guru yang akan melakukan Penelitian Tindakan Kelas (action-research classroom). Kemampuan melakukan refleksi dan koreksi terhadap pembelajaran yang dilaksanakan oleh guru merupakan salah satu segi dari profesionalisme guru. Semoga Ibu Suharsimi Arikunto tidak keberatan pada saya yang ingin menyambungkan amal kebaikan beliau buat sesama. Terima kasih. Wiyono, Gedong Tataan, Lampung Selatan, masa liburan: 6 Juli 2007 Salam takzim,
Zainal Abidin
www.geocities.com/zai_abidin69/mypage.html
DAFTAR ISI
1. PERSYARATAN PENELITIAN, 2. PRINSIP PERENCANAAN,
6 6
3. HAL-HAL PENTING DALAM ALUR PENALARAN, 4. IDE/GAGASAN DARIU KESIMPULAN, 5. PENELITIAN TINDAKAN,
8 14
15 15
16
1. PERSYARATAN PENELITIAN
Persyaratan penelitian oleh guru: Harus terlihat upaya peningkatan mutu professional guru. Harus mengenai upaya untuk meningkatkan mutu siswa, jadi subjeknya harus siswa. Harus dilakukan sendiri, bukan minta bantuan orang/pihak lain.
2. PRINSIP PERENCANAAN
-S -M -A -R -T = Specific, khusus, tertentu = Managable, dapat dilaksanakan = Acceptable, dapat diterima = Realistic, terdukung sumber daya = Time-bound, ada batasan waktu
- konsep (pengertian) - prinsip (hubungan sebab-akibat) * dipilih terbitan mutakhir * tertera dalam daftar pustaka * nama orang ditulis tanpa gelar; orang Indonesia namanya tidak dibalik (?) 4. Pembahasan: menghubungkan antara teori dengan masalah ---- menerapkan teori untuk memecahkan masalah, tetapi mungkin belum langsung pada data untuk masalah yang akan dipecahkan. 5. Ide atau gagasan asli penulis: a. bukan kutipan dari teori b. bukan ide yang terlalu umum/sudah banyak dikenal tetapi Ide gagasan cemerlang, khusus dari penulis a. Ikuti rumus Smart b. Untuk meyakinkan, berikan gambaran tentang kondisi dan situasi kelas yang masalahnya akan dipecahkan.
5. PENELITIAN TINDAKAN
- MERUPAKAN KEGIATAN TINDAKAN PERBAIKAN - DIGARAP SECARA SISTEMIK UNTUK MENINGKATKAN YANG SUDAH ADA - BUKAN TEORITIK TETAPI BERPIJAK PADA KONDISI
10
11
SESUAI PEDOMAN TERTULIS YANG DIBERIKAN OLEH GURU. 7. ADA PENELUSURAN TERHADAP PROSES, DENGAN PEDOMAN PENGAMATAN 8. ADA EVALUASI TERHADAP HASIL DENGAN INSTRUMEN YANG RELEVAN 9. KEBERHASILAN TINDAKAN DILAKUKAN DALAM BENTUK REFLEKSI, MELIBATKAN SISWA YANG DIKENAI TINDAKAN 10. HASIL REFLEKSI HARUS TERLIHAT DALAM PERENCANAAN SIKLUS BERIKUTNYA
11
5.3 KESALAHAN UMUM APA YANG BANYAK DILAKUKAN GURU? HANYA PEMBELAJARAN BIASA
PENJELASAN GURU MERASA SUDAH MELAKUKAN PENINGKATAN, PADAHAL SEBETULNYA BARU MERUPAKAN HAL YANG BIASA / HARUS DILAKUKAN, TETAPI SELAMA INI GURU BELUM MELAKUKAN (???) CONTOH: 1. MENGGUNAKAN LEMBAR KERJA 2. MENGGUNAKAN ALAT PELAJARAN 3. MENGEVALUASI ASPEK AFEKTIF 4. MENGANALISIS PORTOFOLIO 5. MENGANALISIS HASIL ULANGAN PENELITIAN TINDAKAN BUKAN EKSPERIMEN KOMPARASI
12
APA MAKSUDNYA? SIKLUS BERBEDA DENGAN TINDAKAN YANG BERBEDA CONTOH: -- SALAH! * SIKLUS KE-1 : TUGAS KELOMPOK HETEROGEN * SIKLUS KE-2 : TUGAS KELOMPOK HOMOGEN LETAK TITIK-TITIK KRUSIAL 1. PADA PERENCANAAN SIKLUS KE-1 a. ikuti rumus SMART b. baru rencana siklus ke-1 saja c. ada pedoman tertulis 2. PADA PELAKSANAAN a. dijelaskan langkah-langkahnya b. utamakan kegiatan yang dilaku- kan oleh siswa. 3. PENGAMATAN: a. dijelaskan, apa yang dilakukan b. kapan berapa lama
13
c. instrumennya apa 4. REFLEKSI a. siswa dilibatkan b. pendapat digali dengan apa? c. ada kesimpulan
14
15
KOGNITIF MENGINGAT MATERI CUKUP BANYAK SESUAI ASLI, TAHAN LAMA, DAN SIAP UNTUK DITIMBULKAN KEMBALI
- MEMAHAMI KONSEP YANG BENAR DAN DAPAT MENJELASKAN - MAMPU MENGANALISIS KOMPETENSI ACTION (MELAKUKAN) LIFE SKILLS - CERMAT MELIHAT PELUANG - MAMPU MENCARI KESEMPATAN - MEMPERKUAT KEMAMPUAN BERTINDAK - CERMAT MENCARI PASAR
1. ASAS PERHATIAN
17
2. ASAS AKTIVITAS JASMANI 3. ASAS AKTIVITAS ROHANI 4. ASAS PERAGAAN 5. ASAS PUSAT MINAT 6. ASAS LINGKUNGAN 7. ASAS KORELASI 8. ASAS KONSENTRASI 9. ASAS ULANGAN 10. ASAS SELINGAN 11. ASAS PENGUATAN 12. ASAS PANCINGAN
18
19