1 Spesifikasi Alat
4.1.1 Shell and Tube Heat Exchanger
Alat yang digunakan dalam praktikum mempunyai ukuran:
Panjang pipa dan shell = 1200 mm
Diameter shell
= 375 mm
Diameter pipa luar
= 32 mm
Diameter pipa dalam
= 27,8 mm
Jumlah sekat
= 13 buah
Jumlah tube
= 24 buah
Susunan pipa dalam shell dapat berbentuk in-line (a) dan staggered (b)
Susunan pipa yang ada didalam alat yang digunakan adalah in-line (a) dan
ratio antara Sn/D = Sp/D = 1,25,
4.1.2
Berat
Berat air +
Laju
(s)
5
5
5
wadah (kg)
0,40
0,40
0,40
wadah (kg)
5,10
5,58
6,50
alir
0,94
1,04
1,22
Waktu
Berat wadah
(s)
(kg)
5
0,40
5
0,40
5
0,40
b Pengamatan Suhu Fluida
Laju alir panas tetap
RUN 1
-
Berat air +
Laju
wadah (kg)
6,12
8,00
9,30
alir
1,14
1,52
1,78
Tabel 10. Pengamatan Suhu fluida pada Double Pipe HE counter- current
Laju Alir
Laju Alir
Waktu
Suhu Fluida
Suhu Fluida
Panas
Dingin
(menit)
(kg/)
(kg/s)
Panas (C)
Thi
Tho
Dingin (C)
Tci
Tco
36
34
34
39
36
36
40
37
36
22
23
23
23
23
23
23
23
23
3
3
3
3
3
3
3
3
3
0,960
0,940
0,868
0,500
34
32
32
35
33
33
37
34
33
25
24
24
25
24
24
25
25
25
Laju Alir
Waktu
Panas (kg/s)
Dingin (kg/s)
(menit)
0,940
1,036
1,220
0,960
Suhu Fluida
(C)
Dingin (C)
Tci
Tco
23
25
23
25
Thi
35
36
Tho
32
33
36
33
23
25
36
33
23
25
35
32
23
25
34
32
23
25
34
31
23
25
34
31
23
25
3
c
34
31
23
25
fluida panas=977,5
kg
m3
kg
m3
Cp fluida panas=4,18
kJ
Kg. K
kJ
Kg . K
Counter current
Tabel 13. Penentuan Koefisien Perpindahan Panas dan Efisiensi Counter current
Laju
Laju Alir
Fluida
Panas
(kg/s)
Alir
Fluida
Dingin
Qpanas
(kJ/s)
Qdingin
(KJ/s)
7,8584
Efisiensi
Udingin
(%)
Upanas
(Kw/m2.K)
12,0672
153,55
7976
27,86666
67
12,57
7,8584
4,0224
51,185
9921
27,86666
67
12,57
7,8584
4,0224
51,185
9921
27,86666
67
12,57
15,7168
7,27384
46,280
6678
27,86666
67
11,36538
11,7876
3,63692
30,853
7785
27,86666
67
11,36538
3,63692
30,853
7785
27,86666
67
11,36538
4,19
35,545
8278
27,86666
67
6,546875
4,19
35,545
8278
27,86666
67
6,546875
4,19
35,545
8278
27,86666
67
6,546875
(Kw/m2.K)
(kg/s)
0,960
0,940
0,868
11,7876
0,500
11,7876
11,7876
11,7876
Laju
Qpanas
Alir
Alir
(kJ/s)
Panas
Dingin
(kg/s)
(kg/s)
0,940
Efisiensi
(%)
11,7876
0,960
11,7876
11,7876
1,036
Qdingin
(KJ/s)
12,99144
Udingin
Upanas
(Kw/m2.K) (Kw/m2.K)
68,24798
94
27,86666
67
12,57
8,0448
68,24798
94
27,86666
667
12,57
8,0448
68,24798
94
27,86666
67
12,57
8,0448
61,92385
14
30,71262
411
12,57
8,0448
12,99144
8,66096
1,220
15,2988
15,2988
15,2988
8,0448
61,92385
14
30,71262
411
12,57
8,0448
92,88577
71
30,71262
411
12,57
8,0448
52,58451
643
36,16737
589
12,57
8,0448
52,58451
643
36,16737
589
12,57
8,0448
52,58451
643
36,16737
589
12,57
Laju
Thi
Alir
Panas
(kg/s)
0,940
x10-3
kg
)
ms
36
0,000710
34
2
0,000735
34
2
0,000735
39
2
0,000666
36
4
0,000710
36
2
0,000710
2
40
0,000653
37
0,000693
36
2
0,000710
2
Tho
kg
)
m3 ()
993,7
994,4
994,4
992,6
993,7
993,7
992,2
993,4
993,7
34
32
32
35
33
33
37
34
33
x10-3
kg
)
ms
kg
)
m3 Cp (kJ/kg.K)
0,0007352
994,4
0,0007656
995,1
0,0007656
995,1
0,00072
994,1
0,0007504
994,7
0,0007504
994,7
0,0006932
993,4
0,0007352
994,4
0,0007504
994,7
4,18
4,18
4,18
4,18
4,18
4,18
4,18
4,18
4,18
Tabel 18. Nilai Densitas dan Viskositas Laju Alir Dingin pada Jenis Aliran Counter
current
Tci
Laju Alir
Dingin
(kg/s)
0,960
0,868
0,500
x10-3
(
)
kg
)
ms
Tco
kg
)
m3 ()
x10-3
kg
)
ms
kg
)
m3 Cp (kJ/kg.K)
22
23
23
0,0009564
0,0009346
997,8
997,6
997,6
0,0009346
25
24
24
0,000891
0,0009128
997,1
997,3
4,19
4,19
0,0009128
997,3
4,19
23
0,0009346 997,6
25
0,000891
997,1
4,19
23
0,0009346 997,6
24
0,0009128
997,3
4,19
23
0,0009346 997,6
24
0,0009128
997,3
4,19
23
0,0009346 997,6
25
0,000891
997,1
4,19
23
0,0009346 997,6
25
0,000891
997,1
4,19
23
0,0009346 997,6
25
0,000891
997,1
4,19
Run 2
- Counter Current
Tabel 17. Nilai Densitas dan Viskositas Laju Alir Panas pada Jenis Aliran Counter
current
Thi
Laju Alir
Panas
(kg/s)
0,940
1,036
1,220
x10-3
(
)
kg
)
ms
Tho
kg
)
m3 ()
35
36
0,00072
994,1
0,0007102
993,7
36
36
x10-3
kg
)
ms
kg
)
m3 Cp (kJ/kg.K)
34
32
0,0007352
994,4
0,0007656
995,1
4,18
0,0007102 993,7
32
0,0007656
995,1
4,18
0,0007102 993,7
35
0,00072
994,1
4,18
994,1
33
0,0007504
994,7
4,18
34
0,0007352 994,4
33
0,0007504
994,7
4,18
34
0,0007352 994,4
37
0,0006932
993,4
4,18
34
0,0007352 994,4
34
0,0007352 994,4
4,18
34
0,0007352 994,4
33
0,0007504
4,18
35
0,00072
994,7
4,18
Tabel 18. Nilai Densitas dan Viskositas Laju Alir Dingin pada Jenis Aliran Counter
current
Laju
Thi
Alir
Dingin
(kg/s)
0,960
x10-3
kg
)
ms
Tho
kg
)
m3 ()
23
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
23
6
0,000934
997,6
25
x10-3
kg
)
ms
kg
)
m3 Cp (kJ/kg.K)
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
0,000891
997,1
4,19
4,19
4,19
4,19
4,19
4,19
4,19
4,19
4,19
v D
Dimana :
= densitas air (kg/m3)
= viskositas air (kg/ms)
v = kecepatan aliran (m/s)
D = diameter (m) ; nilai diameter yang digunakan adalah diameter eqivalen (Deq)
b. Mencari nilai Npr
Cp
Npr=
k
Dimana :
Cp = kapasitas panas (kJ/kg,K)
= viskositas air (kg/ms)
k = koefisien konduktifitas (W/m,K)
c. Mencari nilai Nnu
Run 1
-
Counter current
- Tabel 21. Nilai Npr, Nre, dan Nnu Pada Aliran Counter Current Laju
Alir Panas
Laju Alir
Npr
Panas
Nre
Nnu
In
out
In
Out
In
out
0,0046
16
0,0049
28
835146,22
42
807315,9
212
146,1653
146,0262
0,0049
28
0,0051
53
807315,92
12
775805,2
274
146,0262
143,9972
0,0049
28
0,0051
53
807315,92
12
775805,2
274
146,0262
143,9972
0,0044
23
0,0048
17
889052,03
95
824110,5
568
151,0624
147,1048
0,0047
42
0,0050
4
835146,22
42
791201,6
653
147,7483
144,9872
0,0047
42
0,0050
4
835146,22
42
791201,6
653
147,7483
144,9872
0,0043
25
0,0046
19
906930,36
24
855368,9
903
152,1183
149,0287
0,0046
19
0,0049
28
855368,99
03
807315,9
212
149,0287
146,0262
0,0046
16
0,0050
4
835146,22
42
791201,6
653
146,1653
144,9872
(kg/s)
0,940
Tabel 22. Nilai Npr, Nre, dan Nnu Pada Aliran Counter Current Laju
Alir Dingin
Laju Alir
Dingin(kg/s
Npr
Nre
Nnu
)
0,960
In
Out
In
Out
In
out
0,0065
0,0060
635967,9
682169,4
135,479
138,950
0,868
0,500
84
96
237
901
0,0064
21
0,0062
58
650671,7
377
666011,0
997
136,602
4
137,748
6
0,0064
21
0,0062
58
650671,7
377
666011,0
997
136,602
4
137,748
6
0,0064
21
0,0060
96
588315,6
962
616794,9
14
126,025
2
128,191
3
0,0064
21
0,0062
58
588315,6
962
602185,0
36
126,025
2
127,082
6
0,0064
21
0,0062
58
588315,6
962
602185,0
36
126,025
2
127,082
6
0,0064
21
0,0060
96
338891,5
301
355296,6
094
81,0620
3
82,4553
2
0,0064
21
0,0060
96
338891,5
301
355296,6
094
81,0620
3
82,4553
2
Run 2
Counter current
- Tabel 21. Nilai Npr, Nre, dan Nnu Pada Aliran Counter Current Laju
Alir Dingin
Laju
Npr
Nre
Nnu
Alir
Panas
In
out
0,0048
17
0,0049
28
0,0047
42
0,0051
53
0,0047
42
0,0051
53
0,0047
42
0,0048
17
0,0048
17
0,0049
28
In
Out
In
out
887233,9
869152,9
156,051
9
154,9077
899114,9
835228,6
156,734
5
152,7553
835228,6
156,734
5
157,699
906222,5
894247,6
157,724
9
157,038
0,0050
4
622,6418
858538
0,46798
2
154,7774
0,0050
4
876023,7
858538
155,886
6
154,7774
(kg/s)
0,940
1,036
899114,9
1,220
0,0049
28
0,0046
19
886329,8
939086
157,352
160,5873
0,0049
28
0,0049
28
886329,8
886329,8
157,352
157,352
0,0049
28
0,0050
4
886329,8
868638,4
157,352
156,2325
Tabel 21. Nilai Npr, Nre, dan Nnu Pada Aliran Counter Current Laju
Alir Panas
Laju Alir
Npr
Dingin
Nre
In
out
In
0,0064
21
0,0060
96
0,0064
21
Nnu
Out
In
out
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
0,0064
21
0,0060
96
775383,8
812918,6
157,1746
159,8761
(kg/s)
0,960
Nnu x k
D
Dimana :
Nnu = nilai bilangan Nusselt
k = koefisien konduktifitas (W/m,K)
D = diameter (m) ; nilai diameter yang digunakan adalah diameter eqivalen (Deq)
Run 1
Counter current
Tabel 29. Nilai h Pada Laju Alir Panas Aliran Counter Current
Laju Alir
Nnu in
Nnu out
h inside
h outside
37353,3
544
37317,8
067
37317,8
067
38604,8
356
37757,8
989
37757,8
989
38874,6
767
38085,1
122
37353,3
544
37317,8
067
36799,2
844
36799,2
844
37593,4
489
37052,2
844
37052,2
844
38085,1
122
37317,8
067
37052,2
844
Panas
(kg/s)
0,940
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
146,0262
146,0262
143,9972
146,0262
143,9972
151,0624
147,1048
147,7483
144,9872
147,7483
144,9872
152,1183
149,0287
149,0287
146,0262
146,1653
144,9872
0,054
13,8
13,8
146,1653
0,054
0,054
Tabel 30. Nilai h Pada Laju Alir Dingin Aliran Counter Current
Laju Alir
Nnu in
Nnu out
135,479
136,602
4
136,602
4
126,025
2
126,025
2
126,025
2
81,0620
3
81,0620
138,950
4
137,748
6
137,748
6
128,191
3
127,082
6
127,082
6
82,4553
2
82,4553
h inside
h outside
34622,41
111
34909,50
222
34909,50
222
35509,54
667
Dingin
(kg/s)
13,8
0,960
0,868
0,500
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
32206,44
32206,44
32206,44
20715,85
211
20715,85
35202,42
35202,42
32759,99
889
32476,66
444
32476,66
444
21071,91
511
21071,91
3
13,8
Run 2
0,054
135,479
2
138,950
4
211
34622,41
111
511
35509,54
667
Counter current
Tabel 29. Nilai h Pada Laju Alir Panas Aliran Counter Current
Laju Alir
Nnu in
Nnu out
156,051
9
156,734
5
156,734
5
157,724
9
0,46798
2
155,886
6
154,907
7
152,755
3
h inside
h outside
panas
(kg/s)
13,8
0,940
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
1,036
1,220
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
157,352
157,352
157,352
157,699
157,038
154,777
4
154,777
4
160,587
3
157,352
156,232
5
39879,93
40054,37
22
40054,37
22
40307,47
44
119,5954
39837,68
67
40212,17
78
40212,17
78
40212,17
78
39587,52
333
39037,46
556
1023611
7,35
40131,93
333
39554,22
444
39554,22
444
41038,97
667
40212,17
778
39926,08
333
Tabel 30. Nilai h Pada Laju Alir Dingin Aliran Counter Current
Laju Alir
Nnu in
Nnu out
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
157,1746
159,8761
h inside
h outside
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40166,8
422
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
40857,22
556
Panas
(kg/s)
0,960
0,054
13,8
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
13,8
13,8
0,054
0,054
13,8
0,054
13,8
0,054
1
ro
ln ( )
1
ri
1
+
+
hi.2 . ri . L K .2 . L ho .2 . ro . L
Keterangan:
hi,ho
= Koefisien pindah panas konveksi inside dan outside (W/m2.K) ;
K
= Koefisien Konduksi (W/m.K);
ri,ro
= Diameter (m) inside dan outside pipa yang kecil
L
= panjang pipa yang diameternya kecil (m).
Harga (ri,ro) dan L dapat diukur dari alat, harga K bahan SS-204 dapat diperoleh dari
buku referensi dan hi dan ho dihitung dari persamaan empiris.
Run 1
- Counter current
Tabel 35. Nilai U Pada Laju Alir Panas Aliran Counter Current
Laju Alir
Panas (kg/s)
1
hi.2 . ri. L
0,000169
0,000169
0,000169
0,000164
0,000167
0,000167
0,000163
0,000166
0,000169
0,940
ro
)
ri
K .2 . L
ln (
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
1
ho .2 .ro . L
0,000122
0,000124
0,000124
0,000121
0,000123
0,000123
0,000119
0,000122
0,000123
U (kWatt/m2K)
333,4879
333,2786
333,2786
334,1982
333,5918
333,5918
334,4999
333,8493
333,3903
Tabel 36. Nilai U Pada Laju Alir Dingin Aliran Counter Current
Laju Alir
Dingin (kg/s)
0,960
0,868
1
hi.2 . ri. L
0,000183
0,000181
0,000181
0,000196
0,000196
0,000196
0,000305
ro
)
ri
K .2 . L
ln (
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
1
ho .2 .ro . L
0,000128
0,000129
0,000129
0,000139
0,00014
0,00014
0,000216
U (kWatt/m2K)
331,3271
331,3691
331,3691
328,6652
328,5344
328,5344
309,7444
0,500
0,000305
0,000183
0,002708
0,002708
0,000216
0,000128
309,7444
331,3271
Run 2
Counter current
Tabel 35. Nilai U Pada Laju Alir Panas Aliran Counter Current
Laju Alir
Panas (kg/s)
0,940
1
hi.2 . ri. L
ro
)
ri
K .2 . L
ln (
0,000158
0,000158
0,000158
0,002708
0,002708
0,002708
0,000157
0,002708
1
ho .2 .ro . L
0,000115
0,000117
4,44E-07
0,000113
U (kWatt/m2K)
335,4684
335,3638
348,9505
335,8334
0,000115
1,036
0,052835
0,002708
0,000159
0,000157
0,000157
0,000157
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
17,96687
0,000115
1,220
0,000111
0,000113
0,000114
335,4386
336,0742
335,817
335,7256
Tabel 36. Nilai U Pada Laju Alir Dingin Aliran Counter Current
Laju Alir
Dingin (kg/s)
0,960
1
hi.2 . ri. L
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
0,000157
ro
)
ri
K .2 . L
ln (
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
0,002708
1
ho .2 .ro . L
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
0,000111
U (kWatt/m2K)
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985
335,9985