KANDUNGAN

1.0 PENGENALAN .................................................................................................................................... 3

2.0 BENTUK KATA .................................................................................................................................... 3

a) Kata Tunggal................................................................................................................................ 3

b) Kata Terbitan ............................................................................................................................... 4

c) Kata Majmuk ............................................................................................................................... 5

d) Kata Ganda .................................................................................................................................. 5

3.0 Proses Pembentukan Kata Dalam Bahasa Melayu.......................................................................... 6

3.1 Bentuk Kata Tunggal ................................................................................................................... 6

3.1.1. Kata tunggal satu suku kata .................................................................................................. 7

3.1.2 Kata tunggal dua suku kata ................................................................................................... 7

3.1.3 Kata tunggal tiga suku kata ................................................................................................... 7

3.1.4 Kata tunggal empat suku kata dan lebih................................................................................ 8

3.2 Bentuk Kata Akronim .................................................................................................................... 8

3.3 Bentuk Kata Terbitan ................................................................................................................ 9

3.3.1. Kata Terbitan Awalan ........................................................................................................... 9

3.3.2 Kata Terbitan Akhiran........................................................................................................ 10

3.3.3 Kata terbitan berapitan ..................................................................................................... 11

3.3.4 Kata Terbitan Sisipan ......................................................................................................... 12

3.4 Bentuk Kata Majmuk................................................................................................................... 12

3.4.1 Pengelompokan Kata Majmuk: ......................................................................................... 13

3.4.2 Bentuk kata majmuk yang telah mantap .......................................................................... 13

3.4.3 Penggandaan Kata Majmuk............................................................................................... 13

3.4.4 Pengimbuhan kata majmuk............................................................................................... 14

3.5 Bentuk Kata Ganda ................................................................................................................ 14

3.5.1 Penggandaan Separa ......................................................................................................... 15

3.5.2 Penggandaan berentak ..................................................................................................... 16

1
4.0 Penggolongan Kata ........................................................................................................................ 17

4.1 Kata Nama ................................................................................................................................... 18

4.2 Kata Kerja .................................................................................................................................... 19

4.3 Kata Adjektif ................................................................................................................................ 20

4.4 Kata Tugas ................................................................................................................................... 23

a. Kata Hubung ............................................................................................................................. 23

b) Kata Seru ................................................................................................................................... 23

c) Kata Tanya ................................................................................................................................. 23

d) Kata Perintah ............................................................................................................................ 24

e) Kata Pangkal Ayat ..................................................................................................................... 24

f) Kata Bantu ................................................................................................................................. 24

g) Kata Penguat ............................................................................................................................. 25

h) Kata Penegas ............................................................................................................................. 25

i) Kata Nafi ..................................................................................................................................... 25

j) Kata Pemeri. ............................................................................................................................... 25

k) Kata Sendi Nama ....................................................................................................................... 26

l) Kata Pembenar........................................................................................................................... 26

m) Kata Arah ................................................................................................................................. 26

n) Kata Bilangan ............................................................................................................................ 26

o) Kata Adverba............................................................................................................................. 27

p) Kata Penekan ............................................................................................................................ 27

q) Kata Pembenda ......................................................................................................................... 27

5.0 Rumusan ......................................................................................................................................... 28

6.0 RUJUKAN ......................................................................................................................................... 28

2
1.0 PENGENALAN
Bidang linguistik merupakan bidang yang telah lama dikaji oleh pengkaji bahasa di
Malaysia dan serata dunia. Pengkajian bidang ini adalah penting sejak dahulu hingga kini.
Tidak hairanlah, subjek ini diajar di peringkat tinggi seperti di institusi pengajian tinggi,
institut perguruan, hingga ke peringkat yang lebih rendah, iaitu di sekolah-sekolah. Jelasnya,
subjek ini terus menjadi penting, walaupun negara telah menuju ke arah globalisasi yang
menjadikan teknologi sebagai fokus utama. Walaupun pada masa ini, bidang teknologi diberi
perhatian oleh kerajaan, namun ilmu linguistik terus diberi perhatian untuk mengimbangi
keperluan rohaniah di kalangan rakyat.

Istilah linguistik berasal daripada perkataan Latin lingua yang membawa maksud
'bahasa'. Dalam bahasa-bahasa "Roman" (iaitu bahasa-bahasa yang berasal daripada
bahasa Latin), masih ada kata-kata serupa dengan lingua Latin itu; iaitu langue dan langage
dalam bahasa Perancis, dan lingua dalam bahasa Itali. Seterusnya, bahasa Inggers
memungut kata daripada bahasa Perancis ini menjadi language. Istilah 'linguistics' dalam
bahasa Inggers adalah berkaitan dengan kata language tersebut, seperti juga dalam
bahasa Perancis, istilah linguistique adalah berkaitan dengan language. Dalam bahasa
Melayu pula, istilah linguistik merupakan nama bagi bidang ilmu, dan kata adjektifnya adalah
linguistic atau "linguistik".

Dalam bahasa Melayu, melalui pengkajian dalam bidang linguistic ini telah
menyaksikan banyaknya perubahan dalam pembentukan dari segi istilah,kata serta
tatabahasa yang sentiasa berubah dan dikemskini mengikut peredaran zaman.

2.0 BENTUK KATA

Bentuk kata ialah rupa unit tatabahasa samada berbentuk tunggal atau hasil daripada
proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan. Dalam Bahasa Melayu,terdapat
empat jenis bentuk kata iaitu:

a) Kata Tunggal.
Bentuk kata ini tidak menerima sebarang imbuhan serta tidak mengalami proses
penggandaan dan perangkaian. Kata Tunggal pula terbahagi kepada empat jenis iaitu:

satu suku kata: contoh - am, gred, teks, baju, skrip

dua suku kata: contoh - aur, emas, doa, buku, kapal, sendi, kampung,

3
tiga suku kata: contoh - cuaca, belia, elaun, berlian, utara, amanah, keliru, bendera,
tempayan

empat suku kata : contoh - keluarga, bijaksana, laksamana, sentiasa, bidadari, masyarakat,
universiti

b) Kata Terbitan
Kata terbitan terhasil daripada proses pengimbuhan, iaitu proses menambahkan atau
menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Imbuhan terdiri daripada morfem terikat
sementara kata dasar ialah bentuk morfem bebas. Imbuhan terdiri daripada empat jenis
iaitu:

Awalan (Hadir sebelum kata dasar)

Contoh:

Usaha - berusaha

Imbang - seimbang

Akhiran (Hadir sesudah kata dasar)

kerah- kerahan

renung- renungan

Apitan (Hadir secara mengapit kata dasar)

Contoh:

sesuai-bersesuaian

datang-kedatangan

Sisipan (Hadir di celahan kata dasar)

Contoh:

Gigi-gerigi

4
 c) Kata Majmuk
Proses pemajmukan ialah proses merangkaikan dua kata dasar atau lebih. Bentuk kata
majmuk membawa makna tertentu, dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit, iaitu
bentuknya tidak boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain. Antara contoh kata
majmuk ialah:

-para belia

-pejuang bangsa

d) Kata Ganda
Proses yang menggandakan kata dasar akan menghasilkan bentuk kata ganda. Dalam
bahasa Melayu, terdapat empat jenis penggandaan, iaitu:

Penggandaan penuh (menggandakan keseluruhan kata dasar)

Contoh:

-rekod-rekod

-negara-negara

Penggandaan separa

-lelaki

-lelangit

Penggandaan berentak

Kata ganda berima/berentak merupakan proses menggandakan kata dasar mengikut

rentak bunyi tertentu dalam kata dasar tersebut.Seluruh kata dasar digandakan dan bunyi-
bunyi tertentu diulang. Kata ganda ini terbahagi kepada tiga, iaitu:

Persamaan bunyi di hujung:

Contoh: -Kuih-muih, lauk-pauk

Persamaan bunyi di pangkal

Contoh: -Batu-batan, bukit-bukau

5
Persesuaian bunyi keseluruhan

Contoh: -Kusut-masai, simpang-siur

Penggandaan Berimbuhan

Kata ganda berimbuhan ialah kata ganda yang menerima imbuhan sama ada awalan,
apitan, sisipan, atau akhiran. Contoh :
Awalan:
Bermain-main, menjerit-jerit, tergaru-garu, melompat-lompat
Apitan:
Bertolak-tolakan, kebodoh-bodohan, setidak-tidaknya
Sisipan:
Tulang-temulang,t urun-temurun, gilap-gemilaAkhiran:

3.0 Proses Pembentukan Kata Dalam Bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu terdapat empat bentuk kata, iaitu kata tunggal, kata terbitan,
kata majmuk, dan kata ganda. Kata tunggal tidak melibatkan apa-apa proses pembentukan,
tetapi tiga bentuk kata lain melibatkan proses-proses tertentu iaitu proses pengimbuhan.
pemajmukan, penggandaan dan akronim.

Proses pembentukan dalam bahasa Melayu dari segi bentuk-bentuk yang terhasil seperti:

3.1 Bentuk Kata Tunggal

Perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu tanpa imbuhan atau tidak mengalami
proses penggandaan dan perangkaian tergolong dalam jenis kata tunggal iaitu kata tunggal
yang mengandungi hanya satu suku kata dan kata tunggal yang mengandungi dua suku
kata atau lebih.

Terdapat juga kata tunggal seperti ini,itu,sini,sana yang tidak mengalami apa-apa
imbuhan, namun kata tunggal dalam bahasa Melayu berpotensi untuk diperluas menjadi
bentuk terbitan.

Perkataan boleh terdiri daripada satu suku kata atau beberapa suku kata. Sesuatu
suku kata boleh terdiri daripada satu vokal (V), satu vokal disertai satu konsonan(K) atau
satu vokal dengan beberapa konsonan.

6
3.1.1. Kata tunggal satu suku kata
Agak terhad jumlah kata tunggal dalam bahasa Melayu. Kebanyakan terdiri daripada
kata pinjaman bahasa Inggeris atau bahasa Arab. Terdapat kependekan bagi dua perkatan
atau lebih misalnya ku untuk aku dan tu untuk itu, tetapi perkataan itu tidak dianggap
sebagai satu suku kata.

Pola gabungan konsonan vokal dalam kata tunggal bahasa Melayu adalah seperti
berikut

Rajah : Bentuk Kata Tunggal

Contohnya :

KV - yu VK - am KVK - cat

KVKK - draf KVKK - bank KKKV - skru KKKVK -

skrip

3.1.2 Kata tunggal dua suku kata

Sebahagian besar perkataaan dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua suku kata.
Antara pola tunggal dengan dua suku kata ialah:

1. V + KV - aku, ubi, esa

2. V + VK air. aib. Ais
3. V + KVK - adik. emas,ikan
4. VK + KV - undi, ulat, ikan
5. VK+KVK angkat, empat, umbut
6. KV+ V doa. tua, bau
7. KV + VK jauh, liar, giat
8. KV + KV jala, beta, bisu
9. KV + KVK kapal. telur, pukul
10. KVK + KV lampu, janji, sendi
11. KVK + KVK bangsal, bengkok, jemput

3.1.3 Kata tunggal tiga suku kata

Kebanyakan perkataan tiga suku kata terdiri daripada kata-kata pinjaman

1. KV + V + KV cuaca, suara.tuala
2. KV + V + KVK biawak,kaedah, kiamat
3. V + KV + V usia, urea,idea
4. KV + KV + V semua. boria, belia
5. KVK + KV + V tempua. Mentua
6. KV +KV + VK seluar,keruan,rasuah
7. KVK + KV + VK- manfaat, berlian, sekian
8. V + KV + KV utara, asasi,azali
9. V + KV + KVK ijazah, alamat, akidah

7
10. VK + KV + KV asrama, istana, antara
11. KV + KV + KV budaya, berita, putera
12. KVK + KV + KV menteri, jendela, penjuru
13. VK + KV + VK ilmiah, ikhtiar
14. V + KV + VK akaun, elaun,amaun
15. KV+KV+KVK belalang,senapang,teratak
16. KVK+KV+KVK- cendawan, sembilan,tempayan
17. KV+KVK+KV belanja, setanggi, kelambu
18. KVK+KVK+KV sempurna

3.1.4 Kata tunggal empat suku kata dan lebih

1. KV + KV+VK+KV biduanda, keluarga, keluangsa
2. KV+KVK+KV+KV sederhana, peristiwa, belantara, sementara
3. KVK+KV+KV+KV laksamana, harmonika, sandiwara. bendahari
4. KVK+KV+V+KV sentiasa
5. KV+KV+KV+KV bidadari, serigala, samudera, dinihari
6. KV+KV+KV+KVK masyarakat, perajurit, munasabah
7. KVK+KV+KV+KVK sentimeter
8. KVK+KVK+KV+KV singgahsana, dispensari
9. KV+KV+V+KVK mesyuarat ,nasional
10. V+KV+KVK+KV+KV universiti
11. KVK+KV+KV+KV+KVK cenderawasih, kosmopolitan
12. KV+KV+KV+KV+KV+KV maharajalela

Selain daripada perkataan di atas, kata akronim juga termasuk dalam jenis kata
tunggal.

3.2 Bentuk Kata Akronim

Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal
suku kata atau gabungan kombinasi huruf awal dan suku kata daripada satu rangkai kata,
dan ditulis serta dilafazkan sebagai perkataan yang utuh. (Tatabahasa Dewan, Edisi 3
2008).

Pembentukan kata akronim boleh ditulis dengan tiga cara berdasarkan cara
pembentukan akronim tersebut.

Pertama akronim yang terbentuk daripada gabungan beberapa huruf awal

rangkai kata yang lazimnya terdiri daripada kata nama khas dan ditulis dengan huruf besar
keseluruhannya. Contohnya

ADUN Ahli Dewan Undangan Negeri

ABIM - Angkatan Belia Islam Malaysia

8
 Kedua , akronim yang terbentuk daripada gabungan suku kata dengan huruf awal
atau gabungan suku kata dengan suku kata. Oleh sebab yang terbentuk itu kata nama
khas, huruf pertamanya dieja dengan huruf besar. Contohnya

Perkeso- Pertubuhan Keselamatan Sosial

Ketiga , akronim yang terbentuk dengan gabungan suku kata dengan suku kata
dan ditulis dengan huruf kecil keseluruhannya. Perkataan yang terbentuk bukan kata
nama khas. Contohnya

tabika- taman bimbingan kanak-kanak

3.3 Bentuk Kata Terbitan

Kata terbitan ialah bentuk kata yang mengandungi kata dasar yang mendapat atau
menerima imbuhan sama ada awalan, akhiran, apitan atau sisipan.

Nik Safiah et.al (1996): Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan melalui
proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar.
Pengimbuhan ini melahirkan bentuk perkataan yang disebut kata terbitan.

Imbuhan terdiri daripada morfem terikat sementara kata dasar ialah bentuk morfem
bebas yang dapat menerima imbuhan. Hanya segelintir kata dasar merupakan morfem
terikat yang disebut akar.

Imbuhan ialah bentuk morfem yang tidak boleh hadir bersendirian dalam ayat. Ia
harus diimbuhkan pada bentuk lain yang merupakan kata dasar. Berdasarkan
kedudukannya pada kata dasar, imbuhan dapat dibahagikan kepada empat jenis iaitu
awalan,akhiran,apitan dan sisipan.

3.3.1. Kata Terbitan Awalan

(1) Awalan Kata Nama

Pe (pemain,pesakit,penyepit)
Pem (pembawa,pemfitnah,pembuat)
Pen (penjaja,pencari,pendatang)
penge (pengebom,pengelap,pengetin)
Pel (pelajar)
Per (perasap,pertapa.perbara)
Pe ( petani,pesara,penyanyi
ke- (ketua,kekasih,kelipat)
juru- (juruacara,juruterbang,jururawat)
maha- maharaja.mahasiswa.mahaguru
tata- ( tatarakyat,tatacara.tatasusila)

9
pra- (prasejarah,prakata,prasangka )
sub- ( subkelas,substandard,subsistem)
supra- (suprasegmental.supranasional.suprakelas)
eka - (ekabahasa,ekawarna,ekapaksi)
dwi- ( dwibahasa,dwilambang,dwifungsi)

(ii) Awalan Kata Kerja

me- (melawan, menyikat,merasa)

mem- (membawa, memfitah,memveto)
men- ( mentadbir,mencari,mencadang
meng- (mengajar,mengguris,mengikut)
menge- (mengekod,mengetut,mengecat)
memper- ( memperluas,memperisteri,memperhamba)
ber- (bersukan,berganti,berserta)
be- ( beraja,berupa,berasa)
bel- (belajar)
ter- (tersepak.terjerlus,terbentuk)
di (diarah,disekat,dipukul)
diper- (diperisteri,dipercepat.diperoleh)

(iii) Awalan Kata Adjektif

ter ( terbesar,tercantik,terputih)
te- (teringan,terendah,teruncing)
se- (secantik,senipis,sebaya)

3.3.2 Kata Terbitan Akhiran

Akhiran dalam bahasa Melayu hanya dapat wujud dalam kata nama terbitan dan
kata terbitan sahaja,seperti yang berikut :

(i) Akhiran kata nama

-an (mainan,jahitan,pakaian)

-wan
(usahawan,sasterawan,angkasawan)

-man (seniman,budiman)

-wati (olahragawati,seniwati)

-isme (komunisme,sosialisme,nosionalisme)

-in (muslimin,hadirin)

-at (muslimat.hadirat)

(sultanah,ustazah)
-ah

10
(ii) Akhiran kata kerja. Contohnya:

-kan (besarkan,gunakan,buatkan)

-i (turuti.duduki,berkati)

3.3.3 Kata terbitan berapitan

Apitan wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan
seperti yang disenaraikan di bawah:

(i) Apitan kata nama

contohnya ;

pe-- an ( pelaksanaan,perasaan,penyiaran)
pem-.-an (pembuatan,pembinaan)
pen-.-an ( pentakrifan,pencarian,pendapatan)
peng--an ( penggunaan,pengairan)
penge-..-an ( pengehadan,pengesahan,pengesyoran)
pe-.-an ( pesisiran,pekarangan)
per-.-an ( persalinan,permainan)
pel-..-an ( pelajaran)
ke-.-an ( kelebihan,kesenangan)

(ii) Apitan kata kerja

contohnya;

me-.-kan (melukakan,menakutkan)
men-.-kan ( mendermakan,menzahirkan)
mem-..-kan (membaharukan,memvariasikan)
meng-.-kan (menggunakan,menghiraukan)
menge-.-kan (mengepinkan,mengetinkan)
ber-kan (berbajukan, beralaskan)
ber-.-an ( berjauhan,bermaafan)
di-.-kan (dibiarkan,dipisahkan)
me-..-i (memasuki,menyedari)
men--i (mendendami,menziarahi)
mem-.-i (mempercayai, membaharui)
meng-.i (menganggotai,mengekori)
di-I (diadili,diikuti)
diper--kan ( diperdengarkan,diperbahaskan)
diper-i ( diperbaharui,diperingati)
memper-- (memperdengarkan,memperjuangkan)
kan
memper-.-I (mempercayai,memperingati
ke--an ( kehujanan,kehausan)

11
(iii) Apitan kata adjektif

ke-..-an ( kecinaan,keinggerisan)

3.3.4 Kata Terbitan Sisipan

Kata terbitan baharu tidak lagi dibentuk dengan sisipan. Sisipan dalam bahasa
Melayu wujud dalam kata nama,kata adjektif dan kata kerja.

(i) Sisipan kata nama

-el- ( telunjuk,kelabut)

-er- ( keruping, seruling)

(ii) Sisipan kata adjektif

-el- (selerak, gelembung)

-er- ( gerodak,ker(e)lip)

-em- (semerbak,gemerlap

-in- (sinambung)

(iii) sisipan kata kerja

-el- (gelegak,jelajah)

3.4 Bentuk Kata Majmuk

Bentuk kata majmuk lahir melalui proses pemajmukan, iaitu proses yang
merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna
tertentu.

Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit. Kata majmuk tidak boleh
menerima sebarang penyisipan unsur lain. Misalnya kerusi malas ialah kata majmuk kerana
tidak dapat disisipkan unsur lain seperti yang. Kata pinggan mangkuk pula bukan kata
majmuk kerana dapat diselitkan dengan kata hubung dan.

12
3.4.1 Pengelompokan Kata Majmuk:
(i) Kata majmuk yang berbentuk istilah khusus,contohnya:

model linear, hak milik, garis pusat , mata pelajaran , darah panas

lut sinar ,urus setia, batu kapur , kertas kerja , pita suara , kemas kini

(ii) Kata majmuk yang mendukung maksud kiasan iaitu simpulan bahasa,
contohnya:

kaki ayam anak emas manis mulut tumbuk rusuk pilih kasih

3.4.2 Bentuk kata majmuk yang telah mantap

Terdapat sebilangan bentuk kata majmuk yang penggunaannya sudah dianggap
mantap sebagai satu perkataan yang utuh, walaupun bentuk kata tersebut ternyata
mengandungi dua kata dasar.

Perkataan yang demikian tetap dieja bercantum sebagai satu perkataan. Bentuk
bentuk kata tersebut ialah:

suruhanjaya jawatankuasa tandatangan kakitangan

tanggungjawab kerjasama warganegara olahraga
pesuruhjaya matahari.
antarabangsa setiausaha beritahu sukarela bumiputera

3.4.3 Penggandaan Kata Majmuk

Penggandaan kata majmuk melibatkan penggandaan unsur pertama kata sahaja.
Contohnya:

alat-alat tulis gambar-gambar rajah Naib-Naib Canselor

Satu kekecualian ialah penggandaan yang melibatkan bentuk yang telah mantap.
Penggandaannya melibatkan keseluruhan unsur. Contohnya :

Warganegara-warganegara tandatangan-tandatangan

13
3.4.4 Pengimbuhan kata majmuk
(i) Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang merupakan awalan atau
akhiran sahaja ,ejaannya terpisah

Contohnya

daya serap ---- dayaserapan

temu bual ---- ditemubual

(ii) Apabila kata majmuk menerima imbuhan yang merupakan apitan, ejaannya
menjadi bercantum. Contoh:

satu padu ---- menyatupadukan

3.5 Bentuk Kata Ganda

Proses penggandaan dalam bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata
dasar. Kata dasar boleh mengalami penggandaan penuh atau penggandaan separa. Kata
dasar juga boleh digandakan secara berentak iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu.

Dalam bahasa Melayu terdapat tiga jenis penggandaan iaitu penggandaan penuh,
penggandaan separa dan penggandaan berentak.

Contoh:

Penggandaan Penggandaan Penuh Penggandaan Penuh Penggandaan Penuh

Penuh kata berimbuhan kata berimbuhan kata berimbuhan
Kata tunggal dengan awalan dengan akhiran dengan apitan

persatuan-
buku-buku pekedai-pekedai amalan-amalan
persatuan

permainan-
murid-murid ketua-ketua dapatan-dapatan
permainan

pegawai- kementerian-
pelatih-pelatih ajaran-ajaran
pegawai kementerian

pertandingan-
guru-guru kekasih-kekasih jualan-jualan
pertandingan

14
3.5.1 Penggandaan Separa

Penggandaan separa ialah proses menggandakan sebahagian kata dasar sahaja.

Kata dasar boleh merupakan kata tunggal ataupun kata terbitan. Berikut ialah contohnya

(i) Penggandaan separa kata tunggal

laki-laki- lelaki

tikus - tetikus

siku -sesiku

(ii) dengan awalan kata kerja :

ber- : berkata-kata,berjalan-jalan

ter-: teresak-esak,tercengang-cengang

di- dirisik-risik, ditanya-tanya

meN- : (a) meronta-ronta,merayu-merayu

(b) bantu-membantu, cari-mencari

Kata adjektif:

se- sebaik-baik,sepandai-pandai

(b) dengan akhiran

Kata nama

-an : sayur-sayuran,kenang-kenangan

Kata kerja :

- kan : doa-doakan,tanya-tanyakan

- -i : amat-amati,selidik-selidiki

Kata adjektif

- an : rindu-rinduan, mati-matian

15
(c) dengan apitan

Kata kerja:

ber--an : berkasih-kasihan, bersalam-salaman

meN-..-kan : meningi-ninggikan,memburuk-burukkan
meN..-I : mengulang-ulangi, mengawas-awasi
di-.-kan : dimanja-manjakan,ditonjol-tonjolkan
kata adjektif :

ke-.-an : kekuning-kuningan,kebarat-baratan

3.5.2 Penggandaan berentak

Penggandaan berentak ialah proses menggandakan kata dasar mengikur rentak
bunyi tertentu dalam kata dasar itu. Dalam penggandaan berentak. Seluruh kata dasar
diganakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Terdapat tiga jenis penggandaan
berentak berdasarkan pengulangan bunyi iaitu:

(i) Penggandaan berentak pengulangan vokal

(ii) Penggandaan berentak pengulangan konsonan

(iii) Penggandaan berentak bebas

(i) Penggandaan berentak pengulangan vokal

Penggandaan yang mempunyai ciri-ciri persamaan pada bunyi-bunyi vokal tertentu

dan terdapat ciri-ciri kaharmonian vokal.

(a) Kata nama : kuih-muih,sayur-mayur, lauk-pauk

(b) Kata kerja : cerai-berai, gotong-royong

(c) Kata adjektif : hiruk-pikuk

(ii) Penggandaan berentak pengulangan konsonan

Penggandaan jenis ini mempunyai ciri-ciri persamaan pada bunyi-bunyi

konsonan tertentu.

Contohnya:

16
 (a) Kata nama batu-batan, suku-sakat

(b) Kata kerja mundar-mandir.huyung-hayang

(c) kata adjektif huru-hara, kucar-kacir

(iii) Penggandaan berentak bebas

Penggandaan jenis ini ialah penggandaan yang tidak mengandungi ciri-ciri persamaan pada
bunyi vokal atau konsonan. Contohnya:

(a) Kata nama : anak- pinak, ipar-lamai

(b) Kata kerja : ulang-alik

4.0 Penggolongan Kata

Golongan Kata Menurut Tatabahasa Dewan (1996).

KATA NAMA KHAS

KATA NAMA
KATA NAMA AM

KATA KERJA TIDAK TRANSITIF

KATA SIFAT/KEADAAN

KATA ADJEKTIF WARNA

UKURAN

BENTUK

KATA TUGAS

Terdapat empat golongan perkataan, iaitu kata nama, kata kerja, kata adjektif dan
kata tugas

17
4.1 Kata Nama
Golongan kata nama merangkumi sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti
kepada binaan frasa nama dan lazimnya perkataan ini menamakan orang, tempat atau
benda. Golongan kata nama ini boleh dibahagikan pula kepada sub golongan berdasarkan
ciri-ciri semantik, iaitu kata nama khas, kata nama am dan kata ganti nama.

Kata Nama Khas

Kata nama dapat dibahagikan kepada tiga kumpulan, iaitu kata nama khas, kata
nama am dan kata ganti nama. Nik Safiah Karim et al.(1996) menyatakan, kata nama khas
ialah kata yang digunakan untuk rujukan khusus pada sesuatu nama orang, haiwan, benda,
perbadanan, undang-undang, bangsa, bahasa, pangkat, dan seumpamanya. Huruf pertama
kata nama khas ditulis dengan huruf besar dalam tulisan. Kata nama khas pula dibahagikan
kepada dua, iaitu nama khas hidup dan nama khas tidak hidup. Nama khas hidup
dibahagikan kepada dua, iaitu manusia dan bukan manusia.

Kata Nama Am

Kata nama am ialah perkataan yang merujuk benda, perkara atau konsep yang
umum sifatnya. Kata nama am boleh dibahagikan kepada kumpulan-kumpulan kecil
berdasarkan ciri makna perkataannya, iaitu hidup atau tidak hidup, manusia atau bukan
manusia, Institusi atau bukan institusi, konkrit atau abstrak dan berbilang atau tak berbilang.

Kata Ganti Nama

Menurut Nik Safiah et.al (1996), kata ganti nama sebagai perkataan yang menjadi
pengganti kata nama khas dan kata nama am. Kata ganti nama dibahagikan kepada dua
golongan kecil, iaitu kata ganti nama diri; dan kata ganti nama tunjuk.

Kata ganti nama diri pula dibahagikan kepada dua, iaitu kata ganti nama diri orang
dan kata ganti nama diri tanya. Seterusnya, kata ganti nama diri orang dibahagikan kepada
tiga, iaitu kata ganti nama diri orang pertama, kedua dan ketiga.

18
4.2 Kata Kerja
Golongan kata kerja pula merangkumi sejumlah kata dasar yang menjadi unsur inti
dalam binaan frasa kerja. Golongan kata kerja dapat dibahagikan kepada dua kumpulan,
iaitu kata kerja transitif dan kata kerja tak transitif. Kata kerja transitif pula boleh dibahagikan
kepada kata kerja transitif aktif dan kata kerja transitif pasif (Nik Safiah Karim et.al.2006).

Kata kerja aktif transitif

Kata kerja aktif transitif adalah kata kerja yang boleh menerima objek tepat dan objek tak
tepat dalam ayat aktif transitif yang predikatnya mengandungi kata kerja. Dalam ayat transitif
ini, kata kerjanya hendaklah menerima awalan me-, sama ada sebagai awalan yang
tersendiri atau sebagai sebahagian daripada apitan me-kan, me-i, memper-kan,
memper-i atau akhiran i dengan menduduki kedudukan kata kerja dalam rangkai kata
predikat.

Contoh:

i) Samad membacakan ayahnya surat.

ii) Pengarang itu menulis buku.
iii) Aminah sedang mencuci pakaian.

Kata kerja aktif tak transitif

Kata kerja tak transitif adalah kata kerja yang tidak boleh menerima objek dalam
ayat-ayat yang predikatnya mengandungi kata kerja. Kata kerja aktif tak transitif boleh
dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu kumpulan kata kerja yang tidak menerima sebarang
imbuhan seperti perkataan-perkataan tidur, duduk, jatuh, datang dan pergi dan kumpulan
yang menerima salah satu daripada imbuhan-imbuhan : me-, ber-, ber-an dan ter seperti
perkataan menangis, berkereta, terjatuh, dan bersendirian.

Contoh :

i) Pegawai itu berkereta ke pejabat.

ii) Anak Pak Mat menangis di dalam bilik.

19
Kata kerja pasif

Kata kerja pasif ialah kata kerja untuk ayat pasif sebagai lawan ayat aktif transitif.
Terdapat tiga jenis kata kerja pasif, iaitu

(i) Kata kerja pasif berawalan ber- seperti berasah, berlipat, bertulis
(ii) Kata kerja pasif berawalan ter- seperti terangkat, terbunuh, tercapai
(iii) Kata kerja pasif ke ..an seperti kecurian, kedinginan, kehujanan

4.3 Kata Adjektif

Kata adjektif yang juga dikenali sebagai kata sifat merupakan perkataan yang
menjadi unsur inti dalam frasa adjektif seperti manis sekali,dan sudah lama sungguh. Kata
dalam golongan kata adjektif menerangkan keadaan atau sifat sesuatu nama atau frasa
nama. Kata adjektif mudah dikenali jika kata berkenaan didahului oleh kata penguat seperti
amat, sangat, sungguh, sekali, paling, agak, benar. Kata adjektif boleh terbentuk
berdasarkan kata itu sendiri atau terbentuk secara menerima imbuhan; sama ada imbuhan
awalan, apitan, atau sisipan (Ali Mahmood et.al. 2007)

Menurut Nik Safiah Karim et.al. (2006) kata adjektif terbahagi kepada sekurang-
kurangnya sembilan jenis, iaitu

(i) kata adjektif sifatan atau keadaan

(ii) kata adjektif warna
(iii) kata adjektif ukuran
(iv) kata adjektif bentuk
(v) kata adjektif waktu
(vi) kata adjektif jarak
(vii) kata adjektif cara
(viii) kata adjektif perasaan
(ix) kata adjektif pancaindera

Kata adjektif sifatan atau keadaan ialah perkataan yang digunakan bagi menerangkan
sifat atau keadaan sebagai unsur keterangan kepada kata nama.

Contoh:

i. kuat.
ii. bijak
iii. cergas.

20
 Kata adjektif warna sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang
memberi pengertian warna.

Contoh:

i. hijau.
ii. putih.
iii. biru.
Kata adjektif ukuran sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan
yang memberi pengertian ukuran.

Contoh:

i. tebal.
ii. Kecil
iii. kurus.

Kata adjektif bentuk sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan
yang memberi maksud rupa bentuk.

Contoh:

i. leper
ii. tajam

Kata adjektif waktu sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan
yang memberi pengertian konsep masa.

Contoh:

i. lewat
ii. silam
iii. awal.
Kata adjektif jarak sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang
memberi makna konsep ruang.

Contoh:

i. jauh
ii. dekat
iii. hampir

21
 Kata adjektif cara sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah perkataan yang
memberi pengertian keadaan kelakuan atau ragam.

Contoh :

i. Laju
ii. Cepat
iii. Ligat
Kata adjektif perasaan ialah perkataan yang digunakan sebagai unsur keterangan
kepada kata nama yang memberi pengertian atau konsep perasaan.

Contoh :

i. kasih
ii. takut
iii. malu

Kata adjektif pancaindera sebagai unsur keterangan kepada kata nama ialah
perkataan yang membawa konsep sentuh, dengar, pandang, bau, dan rasa.

Indera sentuh

Contoh : Lembik, Kasar, Licin

Indera dengar

Contoh : Nyaring, Lembut, Garau

Indera pandang

Contoh : Comel, Hodoh, Molek

Indera bau

Contoh : Wangi, Hanyir, Harum

Indera rasa

Contoh : Manis, Kelat, Masam

22
4.4 Kata Tugas
Kata tugas ialah satu kelompok perkataan yang kehadirannya dalam ayat penting
kerana tugas-tugas sintaksis.Kata tugas hadir dalam ayat,sama ada di bahagian hadapan
ayat,di bahagian hadapan frasa,atau di belakang perkataan-perkataan tertentu untuk
memberikan makna khusus atau memainkan peranan sintaksis tertentu dalam ayat
berkenaan.

Jenis-jenis kata tugas

a. Kata Hubung
Kata hubung ialah kata penyambung ayat,iaitu sejumlah perkataan yang bertugas
menghubungkan dua binaan ayat atau lebih sehingga menjadi satu bentuk ayat yang
berlapis.

Contoh:

i. Ali,Ahmad dan Halim pergi ke sekolah.

ii. Aslinda menari sambil menyanyi

b) Kata Seru

Kata seru ialah kata yang digunakan untuk menggambarkan perasaan seseorang
seperti marah, sedih, gembira, sakit, hairan, kagum, terkejut, dan sebagainya. Cara
penggunaannya disesuaikan dengan intonasi pengucapan iaitu dengan nada meninggi atau
menurun.

Contoh:

i) Aduh, sakitnya tanganku!

ii) Aduhai, apalah malang nasibku ini!

c) Kata Tanya
Kata tanya ialah perkataan yang digunakan untuk menanyakan sesuatu atau menyoalkan
sesuatu, contohnya mengapa, berapa, bila dan bagaimana.

Contoh:

Berapa - Harga barang itu berapa?

Bila - Mereka sampai bila?

23
d) Kata Perintah
Kata perintah ialah perkataan yang bertujuan menimbulkan sesuatu tindak balas terhadap
perintah, arahan, larangan, silaan atau permintaan.

Contoh:

i)Jangan buang sampah di sini.

ii)Usah biarkan dia berseorangan.

iii)Silalah datang ke rumah saya jika ada kelapangan.

e) Kata Pangkal Ayat

Kata pangkal ayat ialah perkataan yang hadir di bahagian hadapan ayat yang
menjadi penanda kesinambungan ayat dalam wacana. Namun, kata pangkal ayat ini tidak
begitu banyak diamalkan sekarang. Perkataan ini umumnya digunakan dalam bahasa
Melayu klasik, misalnya hatta, maka, arakian, syahadan, dan sebagainya.

Contoh:

i)Hatta istana itu pun siaplah.

ii)Maka panglima itu pun diberi persalinan.

iii) Syahadan baginda pun berangkat meninggalkan Melaka.

f) Kata Bantu
Kata bantu ialah sejenis perkataan yang bertugas membantu frasa kerja, frasa adjektif, dan
frasa sendi nama iaitu dengan menimbulkan makan-makna tambahan dari aspek waktu atau
ragam.

Contoh:

i)Pekerja itu telah pulang.

ii)Kami pernah ke utara Malaysia.

iii)Kanak-kanak itu sudah makan.

iv)Kanak-kanak itu hendak masuk ke bilik.

24
g) Kata Penguat
Kata penguat ialah perkataan yang mendahului atau mengikuti kata adjektif dan berfungsi
menguatkan maksud yang terkandung dalam kata adjektif.

Contoh:

i)Pokok itu terlalu tinggi.

ii)Masakan itu paling sedap.

iii)Kelakuan anak itu baik sekali.

h) Kata Penegas
Kata penegas yang disebut juga partikel atau kata penyerta ialah sejumlah perkataan yang
meberikan penekanan pada bahagian-bahagian tertentu dalam ayat.

Contoh:

i)Di manakah ibu kamu itu?

ii)Bilakah kamu datang?

iii)Apatah daya kita?

i) Kata Nafi

Kata nafi ialah perkataan yang menjadi unsur nafi frasa-frasa predikat, iaitu Frasa
Nama, Frasa Kerja, Frasa Adjektif dan Frasa Sendi Nama.

Contoh:

i)Dia bukan murid di sekolah ini.

ii)Idah tidak pandai memasak kari ayam.

j) Kata Pemeri.
Kata pemeri ialah unsur yang menjadi pemeri hal atau perangkai antara subjek
dengan frasa-frasa utama dalam predikat. Terdapat dua jenis kata pemeri iaitu ialah dan
adalah.

Contoh:

i)Dia ialah seorang guru.

ii)Berita itu adalah palsu.

25
k) Kata Sendi Nama
Kata Sendi adalah kata yang digunakan untuk menyambung frasa nama dengan
kata atau frasa-frasa dalam ayat. Kata sendi memerlukan frasa nama yang membentuk
predikat ayat.

Contoh:

i)Dia berasal dari pedalaman.

ii)Ibu pergi ke pasar.

l) Kata Pembenar
Kata pembenar ialah kata yang mengesahkan sesuatu pertanyaan. Contoh kata
pembenar ialah ya, benar, dan betul.

i)Ya, esok awak boleh bercuti.

ii)Ya, kamilah yang membuka pintu rahsia itu.

iii)Benar, tekaan kamu itu memang tepat.

iv)Benar, dia sudah berhenti kerja.

v)Betul, kalau kamu tidak percaya, tanyalah Dani.

m) Kata Arah
Kata arah ialah sejumlah perkataan yang hadir sebelum frasa nama dan lazimnya
sesudah kata sendi nama untuk menunjukkan hala atau arah sesuatu.

Contoh:

i)Bunga hiasan itu itu sesuai ditempatkan di penjuru rumah.

ii)Pertunjukkan tarian itu jelas dari sudut kiri stadium.

n) Kata Bilangan
Kata bilangan ialah perkataan yang menerangkan bilangan atau jumlah orang, benda, atau
perkara.

Contoh:

i)Saya menanam dua batang pokok kelapa di kebun.

ii)Para penulis dikehendaki beratur di dewan.

26
o) Kata Adverba
Kata adverba ialah perkataan yang menerangkan kata kerja, kata adjektif, kata nama, dan
frasa sendi nama dari segi cara, masa, dan tempat.

Contoh:

i)Bas itu bergerak laju.

ii)Saya hampir terjatuh ketika melompat.

p) Kata Penekan
Kata penekan merupakan salah satu daripada kata pascakata iaitu kata yang hadir dan
melekat selepas perkataan.Bentuk kata tersebut ialah -nya, yang dapat berfungsi sebagai
penekan atau pembenda.

Contoh:

i)Sesungguhnya, pengorbanan perlu jika ingin berjaya.

ii)Bahawasanya setiap rakyat perlu mempertahankan negaranya.

q) Kata Pembenda
Kata pembenda ialah bentuk kata yang menjadikan sesuatu perkataan yang bukan daripada
kata nama sebagai kata nama. Misalnya perlahannya, sedapnya, sejuknya.

Contoh:

i)Lajunya ialah 350 km sejam.

ii)Bukan kepalang sakitnya.

27
5.0 Rumusan

Kesimpulannya, menurut Nik Safiah Karim (2010), terdapat empat jenis

pembentukan kata dalam bahasa Melayu iaitu kata tunggal, kata terbitan , kata majmuk dan
kata ganda seperti yang terdapat di dalam buku Tatabahasa Dewan (2010). Manakala
menurut Abdullah Hassan (2007), pula terdapat tiga kaedah untuk menerbitkan perkataan
dalam bahasa Melayu iaitu melalui pengimbuhan, penggandaan dan pemajmukan. Ini
kerana di dalam buku Linguistik Am (2007), tidak ada cara menerbitkan perkataan melalui
kaedah bentuk kata tunggal. Walaupun berbeza dari segi istilah tetapi kaedah
pembentukannya adalah sama.

Justeru, bidang pengkajian linguistik merupakan suatu bidang yang sangat

penting bagi memastikan segala unsur dalam bahasa melayu sentiasa dikemaskini dari
semasa ke semasa. Kerana bahasa itu melambangkan identity sebuah Negara dan
bangsa,menjadi satu kewajipan bagi semua pihak untuk terus mempertahankan dan
mengekalkan keharmonian serta keutuhannya.

28
6.0 RUJUKAN

Buku

A. Rahman Hanafiah,. (2006). Sastera. Singapore: Jabatan Bahasa dan Budaya Melayu, Institut
Pendidikan Nasional, Universiti Teknologi Nanyang.

Abdullah Hassan. (2007). Linguistik am. Kuala Lumpur: PTS

Abdullah Hassan,. (2002). Tatabahasa bahasa Melayu. Pahang, Darul Makmur: PTS Publications &
Distributors.

Abdullah Hassan.,. (2006). Morfologi. Kuala Lumpur: PTS Professional Publishing.

Ahmad Khair Mohd Nor.,. (2009). Pembentukan kata dalam bahasa Melayu. Batu Caves, Selangor:
Pustaka Salam.

Ali Mahmood, Mashudi Bahari, Seman Salleh, & Munsyi Zainal Abidin Kasim,. (2010). Morfologi dan
sintaksis bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Open University Malaysia.

Faridah binti Nazir,. (2013). Morfologi bahasa Melayu. Puchong: Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.

Hamzah Mahmood.,. (1997). Bahasa Malaysia/Melayu. Petaling Jaya: Koperasi kakitangan Universiti
Islam Antarabangsa (M) Berhad.

Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa, & Abdul Hamid Mahmood,.(2010). Tatabahasa
Dewan (Edisi Ketiga). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Nik Safiah Karim., Farid M. Onn., & Hashim Hj. Musa.,.(2006). Tatabahasa dewan. Kuala Lumpur :
Dewan Bahasa dan Pustaka
Nor Hashimah Jalaluddin., Mohammad Fadzeli Jaafar., & Harishon Radzi.,. (2009). Kepelbagaian
dimensi linguistik. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.

Siti Hajar Abdul Aziz.,. (2008). Bahasa Melayu I. Shah Alam: Oxford Fajar.

Zulkifley Hamid., Ramli Salleh., & Rahim Aman.,. (2015). Linguistik Melayu. Bangi: Penerbit Universiti
Kebangsaan Malaysia.

29
Internet

KATA ( PENGERTIAN, BENTUK, DAN JENIS-JENIS KATA ). (04 12, 2013). Retrieved 18 September, 2016,
from Sukmadew: http://sukmadew.blogspot.my/2013/12/kata-pengertian-bentuk-dan-
jenis-jenis_1923.html

Anonymus. (24 08, 2012). Linguistik. Retrieved 14 09, 2016, from Pengajian Melayu IPGM:
http://pmipgm.blogspot.my/2009/08/linguistik.html

Atikah. (21 06, 2014). Morfologi Bahasa Melayu. Retrieved 12 September, 2016, from Just The Way
yOU Are: http://rtkasensei90.blogspot.my/search?q=morfologi

Mohd Nizam Jaafar. (12 03, 2013). Laman Bahasa. Retrieved 14 09, 2016, from Mohd Nizam Jaafar
Blogspot: http://mohdnizamjaafar.blogspot.my/2013/08/tatabahasa-bab1-golongan-
kata.html

Suib Dahlan. (21 11, 2012). Penggolongan Kata. Retrieved 03 September, 2016, from SuibDahlan
Blog: http://suibdahlan.blogspot.my/2012/11/penggolongan-kata.html

30