I. Pendahuluan
Implikasi : p → q ≡ ~q → ~p
Bukti langsung : p → q
↓⟶↑
Diketahui (hipotesis)
Contoh: Jika a, b bilangan genap maka a+b bilangan genap
p ⟶ q
p ⟶ q
Bukti: misalkan a bukan bilangan genap maka a bilangan ganjil
a = 2k + 1, k ∈ z
a2 = (2k + 1)2
a2 = 4k2 + 4k + 1
a2 = 2(2k2 + 2k) + 1
a2 = 2l + 1, l ∈ z
∴ a2 bilangan ganjil
Kontradiksi dengan yang diketahui a2 bilangan genap, jadi pengandaian
salah seharusnya a2 bilangan ganjil.
106
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
⋮
dst
𝑛
∴ Teori Binomial: (𝑎 + 𝑏)𝑛 = ∑𝑛𝑗=0 ( 𝑗 ) 𝑎𝑛−𝑗 𝑏 𝑗
III. Pembagian
Definisi: misal a, b ∈ z, a ≠ 0
a membagi b ditulis alb
didefinisikan:
a
lb→ ∃ x ∈ z → b = ax
a tidak membagi b di tulis a∤b
Teorema: a, b ∈ z
a
i. lb →albc
a
ii. lb, blc →alc
a
iii. lb, bla → a = ± b
iv. a,b > 0, alb → b ≥ a
a
v. lb, alc maka m,n ∈ z →albm+cn
Catatan:
Bukti: S = { a-bx ≥ 0, x ∈ z }
(i) Adit : S ≠ ∅
a=7, b=2 → 7 – 2.3 = 1 > 0
∴1∈S
∴S≠∅
S ≠ ∅ dengan sifat well ordering
S memiliki elemen terkecil
Sebut saja : r
r ∈ S → r = a – bq, u.s q ∈ z
107
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
b. andaikan r ≥ b
r–b≥0
r = a – bq
0 ≤ r – b = (a – bq) – b = a – b(q + 1)
∴r–b∈S
Kontradiksi dengan elelmen terkecil dari S. Jadi, haruslah r < b
b l q – q’ l = l r – r’ l …… (1)
0≤r<b 0≤r<b
0 ≤ r’ < b -b < -r ≤ 0 +
-b < r – r’< b
l r – r’ l < b …… subs (1)
Teorema:
108
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Misal : a,b ∈ z , d = (a,b)
maka ∃ x,y ∈ z → d = ax + by
Catatan:
(i) Adit : S ≠ ∅
Pilih a = 6 dan b = 12
6 = (-1).6 + (1).12 > 0
∴6∈S
∴S≠∅
T. well ordering, S memiliki elemen terkecil
sebut saja : d
d ∈ S, d = ax + by
i. d = 1 ↔ ∃ x,y ∈ z → ax + by = 1
𝑎 𝑏
ii. (𝑑 , 𝑑 ) = 1
iii. d = 1, albc→alc
109
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
a b -ab
iv. lc, lc, (a,b) = 1 → lc
v. (ma, mb) = m(a,b)
Bukti:
Adit (a.b) = rJ rJ> 0
rJ rJ
la, lb
c
la, clb→clrJ
(i) rJ> 0 jelas karena 0 < rJ< rJ-1
rJ rJ
(ii) lrJ, lrJ-1→rJlrJ-1qJ + rJ = rJ-2
rJ rJ
lrJ-1, lrJ-2→rJlrJ-2qJ-1 + rJ-1 = rJ-3
⋮
rJ rJ
lr2, lr1→rJlr1q2 + r2 = r Catatan:
rJ rJ
lr1, lr→rJlrq1 + r1 = b
rJ rJ
lr, lb→rJlbq+r = a
c
(iii) la, clb→cla-bq = r
c
la, clb→clb-rq1 =r1
⋮
rJ rJ
lr2, lr1→rJlr1q2 + r2 = r
Dari (i), (ii), dam (iii) disimpulkan (a,b) = rJ
ditulis m = [a,b]
110
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
didefinisikan:
i. m>0
a
ii. lm, blm
a
iii. lc, blc→mlc
Teorema: Misal a,b ∈ z+ \ {0}
(a,b) [a,b] = a.b
a
iii. lc, blc→ ∃ x,y ∈ z → c = ax, c = by
m = a.b→ m.d = a.b
d
(a,b) = d → ∃ p,q ∈ z → ap +bq = d
a⊂p + b⊂q = dc
a b y p + b a x q = dc
m d y p + m d x q = dc
myp + mxq = c
m(yp + xq) = c
∴mlc
m = [a,b]
a.b = [a,b]
d
a.b = d.[a,b]
a.b = (a,b) [a,b]
∴ Terbukti
111
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Solusinya berbentuk bilangan bulat
y = yo – (a/d)t
p → q
Bukti: Andaikan p∤b maka adit pla
p
∤b→ (p,b) = 1 berarti ∃ s,t ∈ z → ps + bt = 1 …… (1)
p
lab→ ∃ x ∈ z → ab = px
Dari (1) → ps + bt = 1
aps + abt = a
aps + pxt = a
p(as + xt) = a
112
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
q
p . q = a. u.s q ∈ z
∴pla
X. Kekongruenan
a ≡ b(mod n)
35 ≡ 0(mod 5)
-37 ≡ 3(mod 5)
42 ≡ 2(mod 5)
101 ≡ 1(mod 5)
-1 ≡ 4(mod 5)
Catatan:
Teorema: Misalkan a,b,c,d ∈ z, n ∈ N
i. a ≡ a(mod n)
ii. a ≡ b(mod n) → b ≡ a(mod n)
iii. a ≡ b(mod n), b ≡ c(mod n) → a ≡ c(mod n)
iv. a ≡ b(mod n) → a + c ≡ b + c(mod n)
v. a ≡ b(mod n) → a.c ≡ b.c(mod n)
vi. a ≡ b(mod n), c ≡ d(mod n) → a.c ≡ b.c(mod n)
vii. a ≡ b(mod n), c ≡ d(mod n) → a + c ≡ b + d(mod n)
viii. a ≡ b(mod n) → ak≡ bk(mod n)
113
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
XI. Sistem Kongruen Linier
Bentuk: ax ≡ b(mod n)
akan dicari solusi
114
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
m1 … mr relatif prima ((mi,mj) = 1. I ≠ j, j,I = 1, …, r)
maka (Mk, mk) = 1
Berarti ∃ p,q ∈ z → yk Mk + xk mk = 1, k = 1, …, r)
Yk Mk-1 = (-xk) mk
Mk
lyk Mk-1
Yk Mk≡ 1(mod mk)
Maka yk Mk≡ 0(mod mj), j ≠ k, j,k = 1, …, r
115
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
SOAL-SOAL
1. Buktikan:
n n 1
1 2 3 ... n , n
2
Bukti:
n n 1 1(1 1)
(i) n 1 1 (benar)
2 2
k k 1
1 2 3 ... k
2
Maka akan ditunjukkan: n k 1 benar
k (k 1)
1 2 3 ... k (k 1) ( k 1)
2
k k 1 2 k 1
2
k k 2k 2
2
2
k 3k 2
2
2
k 1 k 2
2
k 1 k 1 1
2
Catatan:
n k 1 benar
n n 1
Jadi, dari (i) dan (ii) terbukti bahwa 1 2 3 ... n , n
2
2. Buktikan:
116
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
1 2 1 n
... , n
1.2 2.3 n(n 1) n(n 1)
Bukti:
Akan dibuktikan dengan induksi matematika
1 n
(i) n 1
n(n 1) n(n 1)
1 1
2 2
n 1 benar
(ii) Misalkan n k benar
1 2 1 k
... , k
1.2 2.3 k (k 1) k (k 1)
Akan ditunjukkan n k 1 benar 1 2 ... 1
k
1
1.2 2.3 k (k 1) k (k 1) k 1 k 2
k k 2 1
k 1 k 2
k 2 2k 1
k 1 k 2
k 1 k 1
k 1 k 2
k 1
k 2
n k 1 benar
Jadi, dari (i) dan (ii) terbukti bahwa
1 2 1 n
... , n
1.2 2.3 n(n 1) n(n 1)
3. Buktikan:
52 n 1 habis dibagi 8 , n
Bukti:
(i) n 1 52.1 1 24
8
24 (8 habis membagi 24)
117
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
n 1 benar
(ii) Misalkan n k benar, maka
52 k 1 habis dibagi 8 , k
52k 1 8 p, p
Akan ditunjukkan n k 1 benar
52 k 2 1 52 k .52 1
52 k . 25 1
52 k . 24 1 1
24.52 k 52 k 1
8.3.52 k 8 p Catatan:
8.q, q
n k 1 benar
Jadi, dari (i) dan (ii) terbukti bahwa
52 n 1 habis dibagi 8 , n
4. Buktikan:
n nn , n (untuk latihan!)
5. Buktikan:
n3 5n habis dibagi 6 , n
Bukti:
Akan dibuktikan dengan induksi matematika
(i) n 1 13 5.1 11
6
6 (6 habis membagi 6)
n 1 benar
(ii) Misalkan n k benar, maka
k 3 5k habis dibagi 6 , k
k 3 5k 6 p, p
Akan ditunjukkan n k 1 benar
k 1 5 k 1 k 3 3k 2 3k 1 5k 5
3
k 3 3k 2 8k 6
k 3 5k 3k 2 3k 6
6 p 3k k 1 6
118
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Ingat!
n k 1 benar
Jadi, dari (i) dan (ii) terbukti bahwa n3 5n habis dibagi 6 , n
6. Buktikan:
n 2n, n
Bukti:
(i) n 1 1 21
1 2
n 1 benar
(ii) Misalkan n k benar, maka
k 2k benar
Akan ditunjukkan n k 1 benar
k 1 2 k 1
k 2k
k 1 2k 1 2k .2 2k 1
n k 1 benar
Jadi, dari (i) dan (ii) terbukti bahwa n 2n, n
Catatan:
n 1 n 1 n
7. Buktikan:
k k 1 k
Bukti:
n 1 n 1 n 1 n 1
k k 1 k n 1 k k 1 n 1 k 1
119
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
n 1
n 1
k k 1 n k 1 k 1 n k n k 1
n 1 n k n 1 k
k 1 n k 1 k n k
n 1 n k k
k k 1 n k n k 1
n 1 n
k n k
n
k n k
n
k
n 1 n 1 n
Terbukti bahwa
k k 1 k
8. Hitunglah:
0 1 n j 0 j
9. Buktikan:
n
n n
2 k
3
k 0 k
Bukti:
n
n 0 n 1 n 2 n n n
(i) 2 k
2 2 2 ... 2
k 0 k 0 1 2 n
n
n n n
(ii) 3n 1 2 1nk 2k 1.2k
n
k 0 k k 0 k
120
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
n
n n
Jadi, terbukti bahwa 2 k
3
k 0 k
10. Buktikan:
n r n n k
r k k r k
Bukti:
n r n r
.
r k r n r k n r
n
k n r r k
n
.
n k
k n k r k n r
n n k Catatan:
.
k r k
11. Buktikan:
b abc, c
a
Bukti:
a
b x b ax
cb cax, c
cb a cx , cx
abc
12. Buktikan:
a
b ,bc ac
Bukti:
a
b x b ax.....(1)
b
c y c by.....(2)
Subtitusi ….(1) ke ….(2)
121
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
c ax y
c a xy , xy
ac
13. Buktikan:
a, b 0,ab b a
Bukti:
a
b x b ax
a 0, b 0 x 0, x x 1
b ax a.1 a
b a
14. Buktikan:
a
b ,ac abmcn , m, n
Bukti:
a
b x b ax bm amx, m ..... 1
a
c y c ay
cn any, n ..... 2
Jumlahkan …..(1) dan ……(2), maka
bm cn amx any
bm cn a mx ny
bm cn ap, p
abm cn
15. Buktikan:
a
b ,ba a b
Bukti:
Catatan:
a
b x b ax.....1
b
a y a by..... 2
Subtitusi ……(1) ke …….(2)
122
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
a xy
1 xy
x 1 y 1
x 1 y 1
y 1
a b
16. Buktikan:
c ,ab a b c
a 2
Bukti:
a
c x c ax..... 1
a
b y b ay..... 2
Jumlahkan …..(1) dan ……(2), maka
bc a 2 xy
bc ap, p
a b c
2
c ,ab a b c
2
a
Jadi, terbukti bahwa
Bukti:
Misal ada bilangan ganjil a
a 2n 1
a 2 2n 1
2
a 2 4n 2 4n 1
a 2 4n(n 1) 1
a 2 4.2k 1
a 2 8k 1
Jadi, terbukti bahwa kuadrat bilangan ganjil berbentuk 8k 1
18. Buktikan:
2
a (a 1), a
Bukti:
123
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
- Kasus I
a 2k , k
a(a 1) 2k (2k 1) 2(k 2 k ), k 2 k
2a ( a 1)
- Kasus II
a 2k 1, k
a(a 1) 2(2k 1) 2k 1 1
2k 1 2k 2
2 2k 1 k 1
2 p, p
2a ( a 1)
Catatan:
19. Buktikan:
a (a 1)(a 2) , a
3
Bukti:
- Kasus I
a 3k , k
a a 1 a 2 3k 3k 1 3k 2
3k 9k 2 9k 2
3 9k 3 9k 2 2k
3 p, p
3a a 1
a 2
- Kasus II
a 3k 1, k
a a 1 a 2 3k 1 3k 2 3k 3
3 3k 1 3k 2 k 1
3q, q
3a a 1
a 2
- Kasus III
124
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
a 3k 2, k
-
a a 1 a 2 3k 2 3k 3 3k 4
3 3k 2 k 1 3k 4
- 3r , r
3a a 1
a 2
a (a 1)(a 2) , a
3
.
20. Buktikan:
4
2 2
, a
a
Bukti:
- Kasus I
a 4k , k
a 2
2 4k 2
2
16k 2 2
2 8k 2 1 , 8k 2 1
4 2 2
a
- Kasus II
a 4k 1, k
a 2
2 4k 1 2
2
16k 2 8k 1 2
16k 2 8k 3
4 2 2
a
- Kasus III
a 4k 2, k
a 2
2 4k 2 2
2
Catatan:
125
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
16k 16k 4 2
2
16k 2 16k 6
4 2 2
a
- Kasus IV
a 4k 3, k
a 2
2 4k 3 2
2
16k 2 24k 9 2
16k 2 24k 11
4 2 2
a
Bukti:
23n 1 23 1
n
8n 1
7 1 1
n
n n
7n k1k 1 n 1 n 1 n k 1 k n 0 k
k 0
k 7 .7 .1 7 .1 1
k 0 k n
n 1 n
7 7 n k 1 1 1
k 0 k
n 1 n
7 7 n k 1
k 0 k
7 p, p
723n 1, n
Bukti:
n 2k 1 n 2 1 2k 2 1 1
4k 2 4k 1 1
4k k 1
4.2l , l
8l
126
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Buktikan: d 1 x, y ax by 1
Bukti:
d 1 x, y ax by 1 (teorema)
a, b d da ,db
d
a dax , x
d
b dby , y
dax by 1
d 1
d a
d 1
a b
Buktikan: , 1
d d
Bukti:
d a, b x, y ax by d
a b
x y 1
d d
a b
, 1
d d
Bukti:
a
bc x bc ax.... 1
a, b 1 s, t as bt 1.... 2
127
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Subtitusi ….(1) ke ….(2)
as bt 1
acs bct c
acs axt c
a cs xt c, cs xt
c y c by..... 2
b
d a, b 1 s, t as bt 1..... 3
Subtitusi …..(1) dan …..(2) ke …..(3)
as bt 1
acs bct c, c
abys baxt c
ab ys xt c, ys xt
abc
Buktikan: a cb, b a, b
Bukti:
d0
a ,d 0bc , c
d0
a bc ,d 0b
d0
a cb,b d
d 0d
128
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
(ii) a bc, b d dabc ,db
Catatan:
a bc ,dbc , c
d
a bc bc ,db
d
a ,db
d
a ,b d 0
d
dd 0
Jadi, a cb, b a, b
28. Buktikan: a, b 1, a, c 1 a, bc 1
Bukti:
ax by ap cq 1
a apx cqx byp bc yq 1
ar bcs 1, r , s
Jadi, terbukti a, b 1, a, c 1 a, bc 1
Buktikan: a, b 1 a 2 b 2 1
(untuk latihan)
30. Buktikan: a, b 1, a, c 1 a, bc 1
Bukti:
129
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
a, b 1 x, y ax by 1... 1
a, c 1 u, v au cv 1... 1
ax by au cv 1
a aux cvx buy bc yv 1
ap bcq 1, p, q
Jadi terbukti bahwa a, bc 1
Bukti:
cpx by 1
c px by 1, px
b cu a , subtitusi ke …(1)
ax cu a y 1
ax cuy a 1
a x y cuy 1, x y , uy
Jadi, a, c 1
(ii) a b cu
a cu b , subtitusi ke …(1)
130
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
cu b x by 1
cux by bx 1
b y x cux 1, y x , ux
Jadi, b, c 1
33. Buktikan:
Misalkan:
a, b d1 a, b d 2
a, b d 3 a, b d 4
Akan ditunjukkan d1 d 2 d 3 d 4
a, b d1 d1a ,d1b
d1
a ,d1b
d1
a ,b d 2
a, b d1 d1a ,d1b
a ,d1b
d1
a , b d 3
d1
a, b d1 d1a ,d1b
a ,d 1b
d1
a , b d 4
d1
Bukti:
a bq r , misalkan a, b d1 dan b, r d 2
Akan ditunjukkan d1 d 2
1. a, b d1 d1a ,d1b
131
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
d1
a ,d 1bq
d1
a bq r
d1
b ,d 1r d 1b ,r d 2
Catatan:
2. b, r d 2 d 2b ,d 2r
d2
bq ,d 2r
d2
bq r a
d2
a ,d 2b d 2 a ,b d 1
35. Buktikan: a b, a b 1 2, a, b 1
Bukti:
Akan ditunjukkan a b, a b 1 2
a b x a b dx...1
d
a b y a b dy... 2
d
...1 a b dx
... 2 a b dy
2a d x y
d2 a
...1 a b dx
... 2 a b dy
2b d x y
d2b
Terbukti.
132
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
36. Buktikan: a, a 1 1
Bukti:
Misalkan a, a 1 d , maka
d
a ,da 1
d
a 1 a 1
d 1
d 0
d 1
Jadi, terbukti bahwa a, a 1 1
Jawab:
272 2.119 34
119 3.34 17
34 2.17
119, 272 17
Jawab:
88 1.56 32
56 1.32 24
32 1.24 8
24 3.8 Catatan:
88,56 8
Jawab:
272 2.119 34
119 3.34 17
34 2.17
FPB dari 119 dan 272 119, 272 17
133
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
17 119 34.3
17 119 272 119.2 3
17 119 272.3 119.6
17 119.7 272.3
34 119.14 272.6
x0 14 dan y0 6
Jawab:
29 1769 x0 2378 y0
29 551 58.9
29 551 609 551.1 9
29 551.10 609.9
29 1769 609.2 10 609.9
29 1769.10 609.20 609.9
29 1769.10 609.29
29 1769.10 2378 1769 29
29 1769.10 2378.29 1769.29
29 1769.39 2378.29
x0 39 dan y0 29
134
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
6,10 d
10 1.6 4
6 1.4 2
4 2.2
2,15 1
15 7.2 1
2 2.1
6,10,15 1 Catatan:
1 6 x0 10 y0 15 z0
1 15 7.2
1 15 7 6 1.4
1 15 7.6 7.4
1 15 7.6 7 10 1.6
1 15 7.6 7.10 7.6
1 15 14.6 7.10
1 14.6 7.10 1.15
x0 14 , y0 7 , dan z0 1
Jawab:
54 2.21 12
21 1.12 9
12 1.9 3
9 3.3 3906 ,
3 54 x0 21y0
3 12 1.9
3 12 1 21 1.12
3 2.12 1.21
3 2 54 2.21 1.21
3 2.54 5.21
906 604.54 1510.21
Jadi, x0 604, y0 1510
Jawab:
135
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
280,330 10
330 1.280 50
280 5.50 30
50 1.30 20
30 1.20 10
20 2.10
10, 405 5
405 40.10 5
10 2.5
5, 490 5
490 98.5
Jadi, 280,330, 405, 490 5
198, 288 18
288 1.198 90
198 2.90 18
90 5.18
18,512 2
512 28.18 8
18 2.8 2
8 4.2
198, 288,512 2
136
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
45. Tentukan solusi Persamaan Diophantine dari:
56 x0 72 y0 40
Jawab:
56, 72 8
72 1.56 16
56 3.16 8
16 2.8 840 , terbukti
8 56 x0 72 y0
8 56 3.16
8 56 72 1.56 3
8 56 3.73 3.56
8 4.56 3.72
5
40 20.56 15.72
Jadi, x0 20, dan y0 15
72
x 20 t 20 9t , t
8
56
y 15 t 15 7t , t
8
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
1769 x0 2378 y0 40
(untuk latihan)
47. Buktikan:
a
bc , d a, b
a
c
d
137
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Bukti:
a
bc x bc ax, x
d a, b ap bq d , p, q
cap bcq cd
cap axq cd
a cp xq cd
a
cp xq c, cp xq
d
a
Jadi, terbukti dc Catatan:
123,360 3
360 2.123 117
123 1.117 6
117 19.6 3
6 2.3
3
13 3 tidak dapat membagi 13
Persamaan Diophantine
Jawab:
Cari terlebih dahulu FPB 272,1479 .
138
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
50. Buktikan: a, b a, b a b
Bukti:
a, b d da ,db
a, b m am ,bm
d m ad bd , maka
d
a ,ad a d
d
b ,bd b d
a b
Jadi, a b
51. Buktikan:
Jawab:
na c
Jadi, a c mod n
Bukti:
Catatan:
a b mod n na b x a b nx,
b a nx
b a ny
y
na b
Jadi, b a mod n
139
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
53. Buktikan: a b mod n a c b c mod n
Bukti:
a b mod n na b x a b nx
a b c c nx
a c b c nx
na c b c
Jadi, a b mod n a c b c mod n
Bukti:
a b mod n na b x
a b nx, x
c a b nxc, c
ca cb nxc
ac bc np, p
na c b c
Jadi, ac bc mod n
Bukti:
a b mod n na b a b nx, x ...1
c d mod n nc d c d ny, y ... 2
...1 a b nx
... 2 c d ny
a c
b d y , x y
n x
na c b d
Bukti:
140
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
a b mod n na b a b nx, x
c ac bc nxc ...1
Catatan:
57. Buktikan a b mod n , n , d 0 a b mod d
d
Bukti:
a b mod n na b a b nx, x ..1
d
n y n dy, y ... 2
Subtitusi ... 2 ke ...1
a b dyx
a b dp, p
da b
a b mod d
Jadi, terbukti
58. Buktikan:
a b mod n ak bk mod n
Bukti:
Akan ditunjukkan dengan induksi matematika
(i) n 1 jelas
n 2, a b mod n a 2 b 2 mod n
dengan menggunakan teorema 6 no 54 ,
maka a b mod n , a b mod n
a.a b.b mod n
a 2 b 2 mod n
141
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
dengan menggunakan teorema 6 no 54 ,
maka a b mod n , a k b k mod n
a.a k b.b k mod n
a k 1 b k 1 mod n
21101 dibagi 7
Jawab:
21101 dibagi 7
2 1 mod 7
21101 1 mod 7
1101
Jawab:
1 1 mod12
2 mod12
6 mod12
0 mod12
0 mod12
.
.
.
0 mod12 Catatan:
1 2 3 ...100 9 mod12
Jadi, sisanya adalah 9
61. Buktikan:
142
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Jika a ganjil, maka a 1 mod8
2
Bukti:
Jika a ganjil, maka a 2k 1
a 2 2k 1
2
a 2 4k 2 4k 1
a 2 4k k 1 1
a 2 4.2l 1, l
8l 1
2k 1 1 mod 8
2
a 2 1 mod 8
62. Buktikan:
n
ax ay mod n , a, n d x y mod
d
Bukti:
ax ay mod n nax dy
ax ay np, p
a x y np
np
a
x y
a, n d ar ns d , r , s
npr
d
x y
npr ns x y
d
x y
n pr sx sy
d
x y
n pr sx sy
x y
d
n.t
x y, t
d
n
n
t x y x y
d
d
n
Jadi, terbukti bahwa ax ay mod n , a, n d x y mod
d
143
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
63. Carilah solusi dari 6 x 7 mod8 !
Jawab:
6,8 2
8 1.6 2
6 3.2
karena 27 maka 6 x 7 mod8
tidak mempunyai solusi
5,6 1
6 1.5 1
5 5.1
karena 14 maka 5x 4 mod 6
mempunyai 1 solusi Catatan:
5 x 4 mod 6
5 x 10 mod 6
x 2 mod8
Himpunan penyelesaian = 2
Jawab:
6,9 3
9 1.6 3
6 2.3
karena 33 maka 6x 3 mod9
mempunyai 3 solusi
6 x 3 mod 9
6 x 12 mod 9
x 2 mod 9 ... 1
6 x 12 mod 9
6 x 21 mod 9
6 x 30 mod 9
x 5 mod 9 ... 2
144
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
6 x 30 mod 9
6 x 39 mod 9
6 x 48 mod 9
x 8 mod 9 ... 3
Jadi, himpunan penyelesaian 2,5,8
Jawab:
19, 40 1
40 2.19 2
19 9.2 1
2 2.1
karena 130 maka 19x 30 mod 40
mempunyai 1 solusi
19 x 30 mod 40
19 x 70 mod 40
19 x 110 mod 40
19 x 150 mod 40
19 x 190 mod 40
x 10 mod 40
Jadi, himpunan penyelesaiannya 10
56 x0 72 y0 40!
24 x0 288 y0 18!
145
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
LATIHAN SOAL
1. Jika a bq r, c
a , cb maka buktikan cr !
Bukti:
a x a cx...1
c
b y b cy... 2
c
a bq r
r a bq... 3
Subtitusi ...(1) dan ...(2) ke ...(3)
r a bq
r cx cyq
r c x yq
r cp, p
cr
2. Buktikan 3
n n 1 , n !
n 2
Bukti:
Kasus I
n 3k , k
n n 1 n 2 3k 3k 1 3k 2
3k 9k 2 9k 2
3 9k 3 9k 2 2k
3x, x
3
a a 1 a 2
Kasus II
n 3k 1, k
n n 1 n 2 3k 1 3k 2 3k 3
3 3k 1 3k 2 k 1
3 y, y
3
a a 1 a 2
146
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Kasus III
n 3k 2, k
n n 1 n 2 3k 2 3k 3 3k 4
3 3k 2 k 1 3k 4
3 p, p
3
a a 1 a 2
n n 1
3
, n .
n 2
db y b dy 1
b d y
b dq, q
d
b
d c z c dz 1
c d z
c dr , r
d
c
147
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Karena da ,db , dan dc maka da,b,c d1
4. Jika a, b 1 maka a 2 , b 2 1 .
Bukti:
a, b 1 x, y ax by 1
ax by 1
2
a 2 x 2 2axby b 2 y 2 1
a 2 p b 2axy by 2 1, p
a 2 p bq 1, q
a2 , b 1
a , b 1 p, q
2
a 2 p bq 1
a p bq 1
2 2
a 4 p 2 2a 2 pbq b 2 q 2 1
a 2 a 2 p 2 2 pbq b 2 s 1, s
a 2 r b 2 s 1, r
a 2 , b2 1
148
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
2654x 6982 y 2654,6982 Catatan:
Jawab:
42 1.38 4
38 9.4 2
4 2.2
2654 x 6982 y 2
2 38 9.4
2 38 9 42 1.8
2 10.38 9.42
2 10 122 2.42 9.42
2 10.122 29.42
2 10.122 29 286 2.122
2 68.122 29.286
2 68 694 2.286 29.286
2 68.694 165.286
2 68.694 165 980 1.694
2 233.694 165.980
2 233 1674 1.980 165.980
2 233.1674 398.980
2 233.1674 398 2654 1.1674
2 631.1674 398.2654
Jadi, x0 398, dan y0 631
6982
x 398 t 398 3491t , t
2
2654
y 631 t 631 1327t , t
8
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
149
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
x, y x 398 3491t, y 631 1327t, t
95 31.3 2
3 1.2 1
2 2.1
654,95, 243 1
1 3 1.2
1 3 1 95 31.3
1 32.3 1.95
1 32 75 4.18 1.95 Catatan:
7. Buktikan 5a 2,7a 3 1
Bukti:
150
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Misal 5a 2, 7a 3 d , maka
5 a 2 d35 a 14 x 35a 14 dx
d
maka, 1 d y x , y x
d 1
Jawab:
a1 5, n1 11
a2 14, n2 29
a3 15, n3 31
N n1.n2 .n3 11.29.31 9889
9889
N1 899
11
9889
N2 341
29
9889
N3 219
31
151
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
LATIHAN UTS
Soal 1 Catatan:
Buktikan dengan induksi matematika bahwa jika n adalah bilangan bulat positif, maka :
Jawaban Soal 1
1b. 15|24𝑛 − 1
Adit dengan Induksi Matematika (𝑆 ∈ 𝑁):
1) 𝑛 = 1 ∈ 𝑆, 24 − 1 = 16 − 1 = 15, 15|15 ∴ 𝟏 ∈ 𝑺 ∎
2) 𝑛 = 1 ∈ 𝑆, 𝑢 ∙ 𝑆, maka 24𝑘 − 1 = 15𝑙, 𝑢∙𝑠 𝑙 ∈𝑧
4𝑘
𝑛 = 𝑘 + 1 ∈ 𝑆, 2 = 15𝑙 + 1
4𝑘+4 4𝑘 4
2 −1=2 ∙2 −1
= 24𝑘 ∙ 16 − 1
= (15𝑙 + 1)16 − 1
= (15𝑙)16 + 16 − 1
= 15(16𝑙) + 15
= 15(16𝑙 + 1),
∴𝒏=𝒌+𝟏∈𝑺 ∎
Jadi, dari 1) dan 2) dapat disimpulkan bahwa :
𝟏𝟓
|𝟐𝟒𝒏 − 𝟏 ∎
Soal 2
152
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
(2𝑛)!
2.6.10.14 … (4𝑛 − 2) =
𝑛!
2b. Buktikan bahwa untuk 𝑛 ≥ 1
𝑛 𝑛 𝑛−1
( )=( ) jika dan hanya jika n merupakan bilangan ganjil dan 𝑘 = 2
𝑘 𝑘+1
Jawaban Soal 2
(2𝑛)!
2a. 2.6.10.14 … (4𝑛 − 2) = 𝑛!
Bukti :
(2∙1)!
1) 𝑛 = 1, (4 ∙ 1 − 2) = 1!
2∙1
2=
1
2=2
∴ 𝒏 = 𝟏, 𝟏 ∈ 𝑺 ∎
2) 𝑛 = 1, 𝑢 ∙ 𝑠 𝑘 ∈ 𝑆, maka 2 ∙ 6 ∙ 10 ∙ 14 ⋯ (4𝑘 − 2)
Adit 𝑛 = 𝑘 + 1 ∈ 𝑆 :
(2𝑘)!
2 ∙ 6 ∙ 10 ∙ 14 ⋯ (4𝑘 − 2)(4(𝑘 + 1) − 2) = 4𝑘 + 2
𝑘!
(2𝑘)! (𝑘 + 1)
= 4𝑘 + 2 ∙
𝑘! (𝑘 + 1)
(2𝑘)! 2(2𝑘 + 1)(𝑘 + 1)
=
𝑘! (𝑘 + 1)
(2𝑘)! (2𝑘 + 1)(2𝑘 + 2)
=
(𝑘 + 1)!
(2𝑘 + 2)!
=
(𝑘 + 1)!
(2(𝑘 + 1))!
=
(𝑘 + 1)! Catatan:
∴𝒏=𝒌+𝟏∈𝑺 ∎
(𝟐𝒏)!
Jadi, dari 1) dan 2) dapat disimpulkan 𝟐 ∙ 𝟔 ∙ 𝟏𝟎 ∙ 𝟏𝟒 ⋯ (𝟒𝒏 − 𝟐) = ∎
𝒏!
𝑛 𝑛 𝑛−1
2b. ( ) = ( )jika dan hanya jika n merupakan bilangan ganjil dan 𝑘 = 2
𝑘 𝑘+1
153
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
1 1
=
(𝑛 − 𝑘)𝑘! (𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑘 + 1)𝑘!
1 1
=
(𝑛 − 𝑘) 𝑘 + 1
𝑛−𝑘 =𝑘+1
𝑛−𝑘+𝑘 =𝑘+1+𝑘 (kedua ruas ditambah 𝑘)
𝑛 = 2𝑘 + 1
𝑛 − 1 = 2𝑘 + 1 − 1 (kedua ruas dikurangi 1)
𝑛 − 1 = 2𝑘
𝑛 − 1 + 1 = 2𝑘 + 1 (kedua ruas ditambah 1)
𝑛 = 2𝑘 + 1
𝑛−1
𝑘=
2
∴ 𝒏 merupakan bilangan ganjil, 𝒏 = 𝟐𝒌 + 𝟏, 𝒌 ∈ 𝒛 ∎
𝑛−1
2) Kiri → Kanan, jika n merupakan bilangan ganjil dan 𝑘 = , maka ∶
2
𝑛 𝑛
( )=( )
𝑘 𝑘+1
Bukti :
𝑛 𝑛−1 𝑛
( ) (𝑘) = ( )( )
𝑘 2 𝑘
𝑛 𝑛−1 𝑛!
( ) (𝑘) = ( )( )
𝑘 2 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
𝑛 1 𝑛−1 𝑛!
( )= ( )( )
𝑘 𝑘 2 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
1 𝑛−1 1
𝑚= ∙ ∙
𝑘 2 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
1
misal ∶ 𝑚 =
(𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑘 + 1)!
1 𝑛−1 1 1
∙ ∙ =
𝑘 2 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘! (𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑘 + 1)!
1 1 1 1
∙𝑘∙ =
𝑘 (𝑛 − 𝑘)(𝑛 − 𝑘 − 1)! 𝑘 (𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑘 + 1)!
1 1 1 1 1
∙ ∙ = ∙
(𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑛 − 𝑘) 𝑘 (𝑛 − 𝑘 − 1)! (𝑘 + 1)!
𝑛
( ) = 𝑚 ∙ 𝑛!
𝑘
(𝑛 − 2) 𝑛!
= ∙
2𝑘 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
154
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
(𝑛 − 1) 𝑛!
= ∙
2 (𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
𝑛! 1
=𝑘∙ ∙
(𝑛 − 𝑘)! 𝑘! 𝑘
𝑛!
=
(𝑛 − 𝑘)! 𝑘!
𝑛! Catatan:
=
(𝑛 − 𝑘)! [(𝑛 − 𝑘 − 1)!]𝑘!
𝑛!
=
(2𝑘 + 1 − 𝑘)(𝑛 − 𝑘 − 1)! 𝑘!
𝑛!
=
(𝑘 + 1)(𝑛 − 𝑘 − 1)! 𝑘!
𝑛!
=
(𝑛 − 𝑘 − 1)(𝑘 + 1)!
𝒏 𝒏
Jadi, dari 1) dan 2), dapat disimpilkan ( ) = ( ) jika dan hanya jika n
𝒌 𝒌+𝟏
𝒏−𝟏
merupakan bilangan ganjil dan 𝒌 = 𝟐 ∎
Soal 3
3a. Buktikan bahwa jika a, b, c bilangan-bilangan bulat dengan 𝑐|𝑎𝑏 maka 𝑐|(𝑎, 𝑐)(𝑏, 𝑐)
3b. Diketahui (𝑎, 𝑏) = 1, buktikan bahwa :(𝑎 + 𝑏, 𝑎2 − 𝑎𝑏 + 𝑏 2 ) = 1 atau 3
Jawaban Soal 3
𝑐
3a. |(𝑎, 𝑐)(𝑏, 𝑐) → (𝑎𝑥 + 𝑐𝑦)(𝑏𝑝 + 𝑐𝑞) = 𝑐𝑟
𝑎𝑏𝑥𝑝 + 𝑎𝑐𝑥𝑞 + 𝑏𝑐𝑝𝑦 + 𝑐 2 𝑞𝑦 = 𝑐𝑟
𝑎𝑏𝑥𝑝 = 𝑐𝑟 − 𝑎𝑐𝑥𝑞 − 𝑏𝑐𝑝𝑦 − 𝑐 2 𝑞𝑦
𝑐𝑟 − 𝑎𝑐𝑥𝑞 − 𝑏𝑐𝑝𝑦 − 𝑐 2 𝑞𝑦
𝑎𝑏 =
𝑥𝑝
𝑟 − 𝑎𝑥 − 𝑏𝑝𝑦 − 𝑐𝑦
𝑎𝑏 = 𝑐𝑛, ∀𝑛 ∈ 𝑧, dengan 𝑛 =
𝑥𝑝
∴ 𝒄|𝒂𝒃 ∎
155
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
𝑑 𝑑
→ |𝑎 + 𝑏, |𝑎2 − 𝑎𝑏 + 𝑏 2
𝑑 𝑑
→ |𝑎, |𝑏 2 − 𝑎𝑏 + 𝑎2
𝑑 𝑑
→ |𝑎 − 𝑎2 , |𝑏 2 − 𝑎𝑏
𝑑 𝑑
→ |3(𝑎 − 𝑎2 ), |3(𝑏 2 − 𝑎𝑏)
𝑑 𝑑
→ |3𝑎(1 − 𝑎), |3𝑏(𝑏 − 𝑎)
𝑑 𝑑
→ |3𝑎, |3𝑏
𝑑 𝑑
→ |(3𝑎, 3𝑏) → |3(𝑎, 𝑏) = 3 ∙ 1
𝑑 = ±1, ±3
𝑑>0
𝑑 =1∙3
∴ 𝒅 = 𝟏 atau 𝒅 = 𝟑 ∎
Soal 4
4a. Buktikan bahwa sebarang bilangan bulat dengan bentuk 6𝑘 + 5 juga merupakan bentuk
dari 3𝑗 + 2, akan tetapi tidak berlaku sebaliknya.
4b. Tentukan solusi dari (1769,2738) = (1769𝑥 + 2378𝑦).
Jawaban Soal 4
1 1
2) Misal, 𝑘 = 2 𝑚 − 2. Maka :
3𝑗 + 2 = 6𝑘 + 5
1 1
3𝑗 + 2 = 6 ( 𝑚 − ) + 5
2 2
3𝑗 + 2 = 3𝑚 − 3 + 5
156
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
3𝑗 + 2 = 3𝑚 + 2
Sehingga, 3𝑗 + 2 = 6𝑘 + 5 dengan 𝑘 ≠ 𝑧
∴ 𝟑𝒋 + 𝟐 ≠ 𝟔𝒌 + 𝟓, ∀𝒙 ∈ 𝒛 ∎
29 = 551 − 9 ∙ 58
29 = 551 − 9 ∙ (609 − 1 ∙ 551)
29 = 551 − 9 ∙ 609 + 9 ∙ 551
29 = 10 ∙ 551 − 9 ∙ 609
29 = 10(1769 − 2 ∙ 609) − 9 ∙ 609
29 = 10 ∙ 1769 − 20 ∙ 609 − 9 ∙ 609
29 = 10 ∙ 1769 − 29 ∙ 609
29 = 10 ∙ 1769 − 29(2378 − 1 ∙ 1769)
29 = 10 ∙ 1769 − 29 ∙ 2378 + 29 ∙ 1769
29 = 39 ∙ 1769 − 29 ∙ 2378
∴ 𝑿𝟎 = 𝟑𝟗
∴ 𝒀𝟎 = 𝟐𝟗
LATIHAN UAS
157
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
(ii). 𝑝 = 6𝑘 + 1; 𝑞 = 6𝑠 + 5
2 2
𝑝 − 𝑞 = (𝑝 + 𝑞)(𝑝 − 𝑞)
= (6𝑘 + 1 + 6𝑠 + 5)(6𝑘 + 1 − (6𝑠 + 5))
= (6𝑘 + 6𝑠 + 6)(6𝑘 − 6𝑠 − 4)
= 6(𝑘 + 𝑠 + 1) 2(3𝑘 − 3𝑠 − 2)
karena 3𝑘 − 3𝑠 − 2 merupakan bilangan genap, maka 3𝑘 − 3𝑠 − 2 = 2𝑚
= 12(𝑘 + 𝑠 + 1)2𝑚
= 24𝑚(𝑘 + 𝑠 + 1)
= 24𝑏, 𝑏 ∈ 𝑧, 𝑏 = 𝑚(𝑘 + 𝑠 + 1)
24
∴ |(𝑝 − 𝑞 2 )
2
(iii). 𝑝 = 6𝑘 + 5; 𝑞 = 6𝑠 + 1
2 2
𝑝 − 𝑞 = (𝑝 + 𝑞)(𝑝 − 𝑞)
= (6𝑘 + 5 + 6𝑠 + 1)(6𝑘 + 5 − (6𝑠 + 1))
= (6𝑘 + 6𝑠 + 6)(6𝑘 − 6𝑠 + 4)
= 6(𝑘 + 𝑠 + 1) 2(3𝑘 − 3𝑠 + 2)
karena 3𝑘 − 3𝑠 − 2 merupakan bilangan genap, maka 3𝑘 − 3𝑠 + 2 = 2𝑐
= 12(𝑘 + 𝑠 + 1)2𝑐
= 24𝑐(𝑘 + 𝑠 + 1)
= 24𝑑, 𝑑 ∈ 𝑧, 𝑑 = 𝑐(𝑘 + 𝑠 + 1)
24
∴ |(𝑝 − 𝑞 2 )
2
(iv). 𝑝 = 6𝑘 + 5; 𝑞 = 6𝑠 + 5
158
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
2 2
𝑝 − 𝑞 = (𝑝 + 𝑞)(𝑝 − 𝑞)
= (6𝑘 + 5 + 6𝑠 + 5)(6𝑘 + 5 − (6𝑠 + 5))
= (6𝑘 + 6𝑠 + 10)(6𝑘 − 6𝑠)
= 2(3𝑘 + 3𝑠 + 5) 6(𝑘 − 𝑠)
karena 𝑘 − 𝑠 merupakan bilangan genap, maka 𝑘 − 𝑠 = 2𝑒
= 12(3𝑘 + 3𝑠 + 5)2𝑒
= 24𝑒(3𝑘 + 3𝑠 + 5)
= 24𝑓, 𝑓 ∈ 𝑧, 𝑓 = 𝑒(𝑘 + 𝑠 + 1)
24
∴ |(𝑝 − 𝑞 2 )
2
Jadi, dari (i), (ii), (iii) dan (iv) dapat dibuktikan bahwa 𝟐𝟒|(𝒑𝟐 −𝒒𝟐 )
159
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
𝑎 ≡ −1 (𝑚𝑜𝑑 3)
𝑎 + 1 ≡ 0(𝑚𝑜𝑑 3)
×2
2(𝑎 + 1) ≡ 0 ∙ 2(𝑚𝑜𝑑 6)
2𝑎 + 2 ≡ 0 (𝑚𝑜𝑑 6) ⋯ (6)
Dari (3)
𝑎 ≡ −2(𝑚𝑜𝑑 4)
×3
3𝑎 ≡ −6(𝑚𝑜𝑑 12)
3𝑎 + 12 ≡ −6 + 12(𝑚𝑜𝑑 12) ⋯ kedua ruas ditambah 12
3𝑎 + 12 ≡ 6(𝑚𝑜𝑑 12) ⋯ (7)
Dari (5)
𝑎 ≡ −4(𝑚𝑜𝑑 6)
𝑎 + 4 ≡ −4 + 4(𝑚𝑜𝑑 6) ⋯ kedua ruas ditambah 4
𝑎 + 4 ≡ 0(𝑚𝑜𝑑 6) ⋯ (8)
Dari (9)
𝑎 ≡ 2 (𝑚𝑜𝑑 6)
×2
2𝑎 ≡ 4 (𝑚𝑜𝑑 12)
2𝑎 + 2 ≡ 4 + 2 (𝑚𝑜𝑑 12) ⋯ 𝑘𝑒𝑑𝑢𝑎 𝑟𝑢𝑎𝑠 𝑑𝑖𝑡𝑎𝑚𝑏𝑎ℎ 2
2𝑎 + 2 ≡ 6 (𝑚𝑜𝑑 12) ⋯ (10)
160
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
≡ −358
Sehingga,
𝑎 ≡ −358(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ −298(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ −238(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ −178(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ −118(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ −58(𝑚𝑜𝑑 60)
𝑎 ≡ 2(𝑚𝑜𝑑 60) → bukan, karena 𝑎 > 2
𝒂 ≡ 𝟔𝟐(𝒎𝒐𝒅 𝟔𝟎) → memenuhi, maka 𝒂 = 𝟔𝟐
161
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
LATIHAN SOAL
1. Untuk P (n + 1)
2 + 4 + 6 + 8 + ... + 2n = n(n + 1)
Maka:
2 + 4 + 6 + 8 + ... + 2n + 2n = (n + 1) ((n + 1) + 1)
= (n + 1) (n +2)
Sehingga (gunakan sifat-sifat bilangan):
2 + 4 + 6 + 8 + ... + 2n + 2n = (2 + 4 + 6 + 8 + ... + 2n) + 2n
= n(n + 1) + 2(n + 1)
= (n + 1) (n +2)
Terbukti! Antara ruas kanan dan ruas kiri sama.
2. Buktikan dengan induksi matematika bahwa 6 + 10 + 14 + … + (4n + 2) = 2n2 + 4n
berlaku untuk semua n bilangan asli
Jawab
Langkah Pertama, Tunjukkan bahwa rumus adalah benar untuk n = 1.
Kita akan menunjukkanya secara bersamaan dari ruas kiri dan ruas kanan
4n + 2 = 2n2 + 4n
4(1) + 2 = 2(1)2 + 4(1)
6=2+4
6 = 6 (benar)
Langkah Kedua, Misalkan rumus tersebut berlaku untuk n = k
6 + 10 + 14 + … + (4k + 2) = 2k2 + 4k
Langkah Ketiga, Buktikanlah bahwa rumus tersebut berlaku juga untuk n = k + 1
Agar lebih mudah dan mengurangi resiko kesalahan didalam pengerjaan sebaiknya untuk
langkah ketiga dikerjakan secara terpisah, kemudian dicocokan apakah ruas kiri sama
dengan ruas kanan. Dengan substitusi n = k + 1 maka diperoleh
6 + 10 + 14 + … + (4k + 2) + (4(k+1) + 2) = 2(k + 1)2 + 4(k + 1)
Ruas kiri
6 + 10 + 14 + … + (4k + 2) + (4(k+1) + 2) = (2k2 + 4k) +(4k + 4 + 2) Catatan:
(ingat 6 + 10 + 14 + … + (4k + 2) = 2k2 + 4k)
= (2k2 + 4k) +(4k + 6)
= 2k2 + 8k + 6
Ruas kanan
2(k + 1)2 + 4(k + 1) = 2(k2 + 2k + 1) + 4k + 4
162
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
2
= 2k + 4k + 2 + 4k + 4
= 2k2 + 8k + 6
Ruas kiri sama dengan ruas kanan yaitu 2k2 + 8k + 6 (benar)
Dengan demikian terbukti bahwa 6 + 10 + 14 + … + (4n + 2) = 2n2 + 4n berlaku untuk
semua n bilangan asli
Jawab
Langkah Pertama, Tunjukkan bahwa rumus adalah benar untuk n = 1.
2(1) = 1(1 + 1)
2 = 2 (benar)
Langkah Kedua, Misalkan rumus tersebut berlaku untuk n = k
Ruas kiri
Ruas kanan
Teobil
4. Gunakan induks matematika untuk membuktikan bahwa 5n – 1 dapat dibagi 4 untuk setiap
163
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
n = 1 , 2 ,….
Jawab :
51 – 1 = 5 – 1 =4 , habis dibagi 4
(5) k + 1 – 1 = 5k . 5 – 1
= 5k ( 1 + 4 ) – 1
= 5 k + 5k . 4 – 1
= (5k - 1) + 5k . 4
Terbukti !
Jawab :
n3 + 2n = (k + 1)3 + 2(k + 1 )
= (k3 + 3k + 1) + 2k + 2
= k3 + 3k2 + 5k + 3
(n=1) = 13 + 3.12 + 5.1 + 3 = 12, kelipatan 3 dan bernilai 4
(n=2) = 23 + 3.22 + 5.2 + 3 = 8 + 12 + 10 + 3 = 33 , kelipatan 3 dan bernilai 11 ( q. ed !)
164
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Catatan:
165
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
166
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Catatan:
167
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Catatan:
168
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
169
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Catatan:
170
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
171
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
Catatan:
172
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
173
BASO++ BEMJ MATEMATIKA 2016
174