1

BAB I

PAMBUKA

BALANGGO

Carita henteu tiasa ngabuktikeun sajarah, tapi sajarah tiasa dibuktikeun ku

titilar jaman baheula anu dipendak dina ayeuna. Situs Gunung Padang
Megalithic mangrupikeun bukti mangrupikeun pupusna jaman baheula
sanaos sejarah na masih acan dipikanyaho.

Ningali masalah éta, panulis éta resep pisan sareng hoyong terang
langkung seueur ngeunaan Loka Megalithic Gunung Padang Cianjur. Di
dieu pangarang ngan ukur ngalacak hasil panilitian anu dilakukeun ku tim
peneliti anu dilaksanakeun ku Tim Terpadu Terpadu anu dilaksanakeun
saprak taun 2011.

TUJUAN

Mengenal Eksistensi Situs Gunung Padang

Mengetahui Asal Situs Loka Padang

Ngarobih yén Situs Gunung Padang mangrupikeun warisan sajarah

SKOP MATERI

Bentuk gedong dasaren ngagambarkeun tradisi megalitik (mega hartos

ageung sareng lithos artos batu) sapertos anu sering dipendakan di
sababaraha daérah di Jawa Kulon. Situs Gunung Padang, ayana di 50
kilométer ti Cianjur, disarioskeun salaku situs megalitik pangsaéna di Asia
Tenggara. Diantara masarakat lokal, situs éta dipercaya minangka bukti
 2

upaya Prabu Siliwangi pikeu situs anu diayakeun ku Tim Panaliti Bebas
Gunung Padang (TTRM) ti saprak 2011. Bahkan Peradaban di Situs
Gunung Padang langkung lami tibatan peradaban Mesopotamia di Irak
sareng Piramida Giza di Mesir, anu parantos dipercaya minangka
peradaban pangkolotna di dunya kalayan umur antara 2,500 dugi 4,000
taun SM.
 3

BAB II

PANGABAHAS

KURANG GEOGRAPHIKAL SITE PADANG

Lokasi situs Gunung Padang aya dina titik 06 ° 59,522 ′ Latitude Kidul
sareng 107 ° 03,363 Wétan. Sacara administratif Situs Gunung Padang
aya di Désa Gunung Padang sareng Désa Panggulan, Désa Karyamukti,
Kecamatan Campaka, Kabupaten Cianjur, Propinsi Jawa Barat.

Situs Gunung Padang perenahna di luhur pasir, pikeun ngahontal éta ka

handap, sémah kedah naék tangga anu luhur-luhur 95% diwangun tina
pilar batu andesite ampir 400 léngkah. Wewengkon kompleks situs kurang
leuwih 900 m².

Situs Gunung Padang diwangun ku lima undak (tingkat). Situs dasarna

aya di luhureun 894 m dpl, tingkat dina unggal teras ieu sapertos kieu:

Teras munggaran (1st terrace) aya dina jangkungna 983 m dpl, di teras
teras nyanghareupan azimuth 335 ° UT,

Teras kadua (bérés nomer 2) aya dina jangkungna 985 m dpl, permukaan
teras ka arah azimuth 337 ° UT,

Teras katilu (3 bérés) aya dina jangkungna 986 m dpl, teras teras ka arah
azimuth 335 ° UT,

Teras kaopat (bérés nomer 4) aya dina jangkungna 987.5 m dpl,

permukaan teras ka arah azimuth 330 ° UT,

Teras kalima (bérés 5th) aya dina jangkungna 989 m dpl, permukaan arah
teras na nyanghareupan azimuth 345 ° UT.
 4

Teras-alun di situs Gunung Padang aya 95 mérter luhur kalayan arah

utama térér-timur arah kalér-kalér-kulon kalayan azimuth rata-rata 336.40
° UT. Sakabéh bérés situs Gunung Padang nuju ka Gunung Gede (2950
m asl) anu perenahna sakitar 25 km ti situs ieu.

2.1. HASIL PENELITIAN SITUS GUNUNG PADANG

RESEP KOMUNITAS SITU PADANG KUNTUNG

Lokasi sareng Wangun

Situs Gunung Padang perenahna di puncak pasir, pikeun

ngahontal ti handap, kedah naék tangga anu luhur-luhur 95 +
batu tina kutub batu andesit anu ampir 400 léngkah.
Wewengkon kompleks situs kurang leuwih 900 m².

Situs Gunung Padang mangrupikeun punden terestrial

asimetris, béda sareng pundén terestrial simetris sapertos
Borobudur, ogé béda ti pundén terestrial simétri sanés anu
dipanggihan di Jawa Kulon sapertos situs Sibedug Lebak di
Banten Kidul.

Tangga tangga asymmetrical nunjukeun yén konstruksi punden

prihatin kalayan salah sahiji arah dimana gedong anu ngadep.
Bahan wangunan pikeun situs watu ageung andesit, basalt and
anditeite, sareng basalt ngawangun tonggong panjang anu
dominan kirang langkung hiji meter kalayan diaméter anu
dominan 20 cm.
 5

Rukun batu ieu mangrupikeun seueur sisi anu ngawangun

bentuk anu dominan anu ngawangun bentuk opat batu
(tetragon) atanapi lima sisi (pentagon).

Wangunan na diwangun ku lima undak anu ukuranana béda.

Batu henteu parantos ngalaman sentuhan leungeun manusa
dina rasa, éta henteu acan digarap atanapi dibentuk ku
panangan manusa. Unggal bérés gaduh pola wangunan batu
anu béda anu ditujukeun pikeun sababaraha fungsi.

Teras anu pangheulana mangrupikeun teras anu paling lega

sareng jumlah paling batu, teras anu kadua nurunkeun jumlah
batu, sedengkeun tingkat ka-3 nepi ka 5th Teras nyaéta teras-
terasan anu paling saeutik tina batu.

Unggal teras kagungan susunan menhir anu rapih batu

andésit beurat ratusan kilogram. Ieu lima teras di Gunung
Padang:

A.Teras 5 (5 bérés)

Di teras luhur ieu, aya seueur struktur batu andesit. Aya struktur
batu anu bentukna kotak. Di jero kotak éta, batu tiasa katingali
saré sapertos bérés. Nalika unggal sisi dikubeng ku menhirs.
Ieu henteu acan dipikanyaho naon fungsi tina struktur batu
pikeun manusa dina jaman megalitik dina waktos éta.

Numutkeun ka Zaenudin (30), ahli arkeolog ti Universitas

Indonésia (UI), ruangan kotak biasana dianggo kanggo
pandaringan (tempat peristirahatan). Aya jalan-jalan buleud
pikeun headrests nyanghareup kalér ka arah Gunung Gede.

B.Teras 4 (teras 4)
 6

Di teras ieu aya kotak kotak anu dikubeng ku menhirs. Posisi

ruang éta di bagian wétan loka. Di tengah rohangan aya menhir.
Penjaga situs nyebat éta batu anu dibabawa.

C.Teras 3 (3 bérés)

Teras ieu ogé sami sareng bérés 4. Aya kotak kamardi kelilingi
menhir di tiap sisinya. Letaknya pun sama, berada di bagian timur
situs. Sementara batuan lain yang berada di teras ini tidak jelas
bentuknya, sebagian berdiri tegak sebagian lagi melintang.

D.Teras 2 (teras 2)

Dina tingkat situs megalitik ieu, jumlah menhirna langkung luhur

tibatan puncak. Tapi bentuk kotakna henteu kasaksian dipanggihan
di teras 3, 4, sareng 5.

Aya anu pikaresepeun, salah sahiji batu sapertos kujang. Numutkeun

ka ahli ngeunaan jaman baheula UI anu nalungtik Gunung Padang,
Ali Akbar, gawat kasebut mangrupikeun bagian tina prosés alami
sanés padamelan manusa.

Di teras ieu ogé aya batu léngkah anu ngaler kaler. Korsi batu ogé
ngagaduhan mundur, tapi tonggong korsi batu ayeuna condong deui
kusabab tangkal anu murag.

E.Teras 1 (Teras 1)

Ieu bérés anu biasana disebut teras sumping. Dina bagian ieu aya
gundukan menhirs, di beulah wetan aya batu gong sareng batu
gamelan. Disebut sabab batu-batu ieu béda sareng batu-batu anu
aya, duanana ngahirupkeun nada nalika disentak ku batu ukuran hiji
tinju. Pasti, nada anu dikaluarkeun sanés ngalakukeun re mi fa so la
do.
 7

Henteu jauh tina dua batu anu nyungkeun, aya kotak kotak. Nalika
sémah junun ngiringan teras kahiji, katingalina diarahkeun ka kamar
anu berbentuk kotak dina saban sisi diwangun ku menhirs. Aya
lawang sareng jalan kaluar panto henteu jauh tina batu gong sareng
gamelan.

Objék (artefak) Penemuan

 Logam Kuna atanapi Logam Kuna sapertos Pisau

Logam kuno ieu dipanggihan dina Maret 2013. Tim manggih ieu
logam anu panjang 10 cm anu panjang di lereng wétan kalayan
jerona 1 méter.

Panginten cecekelan logam kuno ieu, sanaos aya gagang sareng

kasajaman péso ieu tiasa lami kusabab éta rusak. Kalayan artifak
ieu, ngabuktikeun yén warga anu cicing dina situs ieu dina jaman
baheula, biasa sareng budaya logam.

Artifak ieu ngabuktikeun yén aya intervensi manusa anu parantos

ngagem téknologi logam atanapi bahan logam dina waktos éta anu
ngarujuk kamungkinan logam pemurnian atanapi téknologi metalurgi
dina jaman kuno.

Dumasar kana hipotesis, aya kamungkinan yén parantos aya prosés

ngabakar batu pegat kalayan suhu anu tinggi, prosés panyucian
logam dina waktos pakait sareng lapisan pamawa artifak.

Tapi dimana lokasi téknik durukan henteu dipikanyaho, naha

dilaksanakeun di hiji lokasi atanapi dilaksanakeun di tempat sanés.
 8

Saatos ngiringan penemuan logam, tim arkeologi pariksa eusi kana

Laboratorium Metallurgical and Mineral of Fakultas Téknik,
Universitas Indonésia.

Tim éta masih kedah ngantosan hasil pamariksaan laboratorium

pikeun ngonfirmasi kuat yén karuhun urang dalit sareng téknologi
metalurgi sateuacan 11,500 taun ka pengker. Salaku tambahan,
artefak ieu ngabuktikeun yén jalma-jalma anu tinggal di daérah
sanés jalma-jalma anu moro sareng ngempalaken tuangeun.

Tim arkeolog henteu nempatkeun éta di laboratorium kusabab obyék

na éta rapuh, sedengkeun di laboratorium, objék ieu bakal dirawat
pisan pikeun riset, ku kituna artifak ieu masih disimpen ku tim ahli
arkeolog. Studi salajengna ngeunaan papanggihan pikaresepeun
artefak tina logam ieu henteu acan dileupaskeun.

 Semén Purba

Semén Purba anu kapendak di situs Gunung Padang sanggup

ngariung batu kuno. Semén Purba mangrupikeun bahan anu ngisi
diantara batu kolom kuno, anu gaduh eusi beusi anu luhur. Malahan
di antawisna aya kolom batu anu parantos kabagi, tapi disusun
sareng dihijikeun deui ku bahan pangisi atanapi anu disebut salaku
Semén Purba ieu.

Beuki turun dina kotak ngali, semén kuna ieu langkung seueur deui,
sareng merata langkung kandel 2 sentimén antara kolom batu.
Salian kotak ngali, semén kuna ieu ogé parantos kapendak di gawir
terjal antara Teras-1 sareng Teras-2, sareng ogé ngiringan conto inti
ti jero 1 ka 15 méru ti pengeboran anu dilaksanakeun ku tim dina
taun 2012 dina situs.

Kapanggihna semén kuna ogé kapanggih nalika tim géologi digorér

di Teras-2 sareng Teras-5 anu lami, anu sakitar bulan Pebruari 2011
 9

katukang, semén kuna ieu diperkirakeun sahenteuna umur 11,500

taun.

 Batu sarupa Kujang

ieu diwangun tina batu, kapanggih di belah kidul di Teras-5 dinten Saptu
(09/14/2014), sareng lumayan jero dikubur. Artifak mirip kana pakarang khas
Jawa Kulon anu nami Kujang Gunung Padang. Objék ieu parantos dititénan
sareng didamel ku manusa kuno, dimana batu na dipangkas sareng dibentuk dina
sadaya permukaan teras digulung atanapi diusap, dugi ka permukaanna lancar.

 Potongan Tembok atanapi Tembikar

Artefak nyaéta jinis artefak munggaran anu kapendak sareng dijieun

tina taneuh liat. Sababaraha sawaréh atanapi karajinan ieu nunjukkeun
manusa parantos ngagaduhan kamampuan ngadamel peti. Salaku
tambahan, manggih kendi anu cukup seueur dina kaayaan retak.

Éta karajinan parantos dikenalkeun dina bentuk mangkok, kendi,

sareng sampah. Karajinan anu paling dipikaresep anu dibawa ku
jamaah anu hoyong ngalaksanakeun ritual di Gunung Padang.

 Shasana Keramik

Panaliti Gunung Padang ogé ngalaksanakeun panalungtikan ngeunaan

panemuan sababaraha serpihan keramik ku patani anu ngagiring di
lamping kulon situs prasejarah Gunung Padang. Keramik ieu
dilakukeun dina abad ka-19 Éropa sareng abad ka-16 Cina.

Panaliti anu anggota Tim Terpadu Terpadu Terpadu ningali kana

panemuan ieu sareng ngadamel dokuméntasi, sareng dilakukeun
idéntifikasi awal. Tina genep popotongan keramik, dua nyaéta keramik
asing. Salah sahiji keramik dikenal salaku keramik Éropa anu biasana
dihasilkeun dina abad ka-19 Masehi. Keramik sigana ti Walanda.
 10

Aya ogé keramik Tiongkok anu biasana dihasilkeun dina ahir Dinasti
Ming, sakitar abad ka-16 Masehi. Ngeunaan hubungan antara keramik
asing sareng situs Gunung Padang anu mangrupikeun wangunan
prasejarah masih ditaliti. Éta tiasa janten keramik anu titilar tina para
jamaah dina karajaan dugi jaman kolonial Belanda.

 Koin Amulet

Amulet mangrupikeun bagian tina kabudayaan anu henteu acan

kaungkap ku élmu ilaharna dikatégikeun salaku mistik. Amulet di
Indonésia ngagaduhan akar budaya anu lami pisan, turunan
masih kénéh dipendakan ayeuna. bentukna teu ukur logam tapi
tiasa dina bentuk anu sanés.

Bentuk tina koin ieu kapanggih dina tengah wengi 15 Séptémber

2014 nalika pangeboran dugi ka 11 gulo dina Bérés 5. Warna
koin logam warnana héjo. Ukuranana leutik pisan, 1,7 sentimeter
diaméterna sareng datar permukaan. Dina koin aya bunderan
anu ngagaduhan seueur motif, sapertos motif heulang di gigireun
bunderan koin, teras lebet aya garis bunder dina sadaya bagian
tina koin. Unikna, garis bunderan tétéla janten bunderan anu
pangleutikna, sareng diaméterna kirang langkung 0,3 miliméter
sareng 84 liang. Maka koin ieu ukur 1,5 kandel.

Dumasar lokasi di jerona panemuan bentuk koin, perkiraan umur

sahenteuna 5200 SM. Sakumaha lami pasti, sesah dipastikeun,
tapi tiasa disimpulkeun yén koin Amulet paling sahenteuna 5200
SM.

 Batu Gulung Gunung Padang

 11

Dina Oktober 2014, batu anu ngagaduhan bentuk unik

dipendakan di jero 12 mérter jero. Bahan tina batu béda ti bahan
batu anu aya di dinya. Ieu ngabuktikeun yén balé ieu diwangun
ku manusa.

Numutkeun ka panaliti TTRM, Erick Ridzky, batu sejen dina

témbok tiasa dipintal sareng fungsina masih henteu dipikanyaho.
Panaliti sapuk pikeun samentawis nyauran batu ngagulung batu.

 Tilu Batu Piramida Tilu

Artefak ieu kapanggih ku Pak Nanang di 2010, sareng anjeunna

tetep waé. Anjeunna mangrupikeun Watchman (Jupel) Situs
Gunung Padang. Anjeunna ngalebetkeun papanggihan artefak
sami sareng struktur Piramida Nusantara ka Tim Panaliti Terpadu
Terpadu (TTRM), Salasa (09/16/2014). Anjeunna masihkeun
artefak anu dituduhkeun kusabab anjeunna ningali kumaha Tim
Panaliti serius nyandak papanggihan artefak sateuacana.
Ayeuna tim arkeologi nalungtik hasil panemuan artefak, sabab
bentuk simetris éta penting pisan sareng ngadeukeutan miniatur
Piramumi Gunung Padang.
 12

BAB III

PANUTUP

KACINDEKAN

 Gunung Padang nyaéta situs megalitik anu pangbentuk bentukna

di Asia Tenggara
 Dumasar kana panalungtikan, situs Gunung Padang diperkirakeun
sakitar 13,000 taun sateuacan Kristus
 Wewengkon situs Gunung Padang diperkirakeun ngahontal 10 kali,
wewengkon Candi Borobudur di Jawa Tengah
 Wewengkon wangunan kuna kira-kira 900 m2 kalayan legana
sakitar 25 héktar kalayan jangkungna 110 m
 Bentuk wangunan punden di situs Gunung Padang
ngagambarkeun tradisi megalitik (mega hartos ageung sareng
 13

lithos artos batu) sapertos anu sering dipanggihan di sababaraha

daérah di Jawa Kulon.
 Teras Gunung Padang Punden diwangun kalayan batuan vulkanik
masif anu bentukna segi opat. Wangunan asas di situs Gunung
Padang diwangun ku lima

Nomer pisan ageung blok batu anu sumebar ampir di luhureun

Gunung Padang

Wangunan na diwangun ku lima undak anu ukuranana béda. Unggal

bérés gaduh pola wangunan batu anu béda anu ditujukeun pikeun
sababaraha fungsi.