Cut Nyak Dhien

Cut Nyak Dhien (Lampadang, 1848 – 6 November 1908, Sumedang, Jawa

Kulon; dimakamké ing Gunung Puyuh, Sumedang), kuwi sawijining Pahlawan Nasional
Indonésia saka Aceh kang berjuang nglawan Walanda ing mangsa Perang Aceh.
Sawisé wilayah VI Mukim diserang, panjenengané ngungsi, sauntara garwané, Ibrahim
Lamnga mèlu perang nglawan walanda. Ibrahim Lamnga tèwas ing Gle Tarum tanggal
29 Juni 1878 kang nyebabaké Cut Nyak Dhien murka lan sumpah bakal numpes
Walanda.

Teuku Umar, salah siji tokoh kang nglawan Walanda, nglamar Cut Nyak Dhien.
Wiwitané Cut Nyak Dhien nulak, nanging amarga Teuku Umar ngidinaké mèlu perang,
Cut Nyak Dhien setuju palakrama ing taun 1880 kang nyebabaké moral pasukan
perlawanan Aceh tansaya ningkat. Tembé mburi Teuku Umar lan Cut Nyak Dhien
kagungan putra kang asmané Cut Gambang.

Sawisé nikah karo Teuku Umar, panjenengané bebarengan karo Teuku Umar
nerusaké paperangan nglawan Walanda, nanging, Teuku Umar gugur wektu nyerang
Meulaboh ing tanggal 11 Februari 1899, saéngga panjenengané berjuang dhéwé ing
pedalaman Meulaboh karo pasukané. Cut Nyak Dien wektu semana wis tuwa lan duwé
penyakit encok lan rabun, saéngga siji anakbuahé aran Pang Laot nglaporaké awit
krasa mesakaké.

Wusanané Cut Nyak Dhien dicekel lan digawa menyang Banda Aceh, kangggo
dirawat lan penyakité wiwit mari, nanging, panjenengané banjur nambah semangat
perlawanan rakyat Aceh sarta isih kekanthèn karo para pejuang Aceh kang durung
kecekel, saéngga Cut Nyak Dhien banjur dipindah menyang Sumedang, Jawa Kulon,
lan sabanjuré séda ing tanggal 6 November 1908 lan disarèkaké ing Gunung Puyuh,
Sumedang.
 Ki Hajar Dewantara

Ki Hajar Dewantara satunggaling panutan pendhidhikan nasional ingkang lair wonten ing
Ngayogyakarta, 2 Mei 1889. Lair saking keluargi bangsawan ngayogyakarta. Panjenenganipun
kagungan asma asli Raden Mas Suwardi Suryaningrat.
Minangka tiyang ingkang lair saking keluarga bangsawan, Ki Hajar Dewantara kalebet
sae nasibipun, awit saged dherek sekolah wekdal punika. Panjejenganipun namataken sekolah
dasar wonten ELS (Europeesche Lagere School), saha saged nglajengaken pendhidhikan
wonten sekolah kedokteran STOVIA (School tot Opleiding van Indische Artsen) ananging
mboten ngantos tamat, awit panjenenganipun sakit.
Suwardi rikala tesih enom nyambut damel minangka juru tulis saha wartawan mawarni-
warni serat kabar. Minangka juru tulis, Suwardi dipun kenal awit tulisanipun sanget tanggap
kaliyan perkawis-perkawis sosial, terutami perkawis penjajahan Walanda.
Saklebeting tahun 1913 pemerintah kolonial Hindia Walanda kagungan kersa
ngumpulaken sumbangan saking warga asli kangge mengeti dinten kamardikan Wulanda
saking Prancis. Kedadosan punika dados kritikan kathah saking para kaum nasionalis, kalebet
Suwardi. Panjenenganipun lajeng damel surat kanthi judul “Als ik een Naderlander was”
(umpami kula tiyang Wulanda) ingkang dipun serat salebeting serat pawartos De
Exprees ingkang dipun pimpin Douwes Dekker.
Akibatipun saking pawartas punika, Suwardi dipun cepeng, lajeng dipun singkiraken
wonten Bangka. Keputusan pemerintah kolonial menika lajeng angsal protes saking kalih
rencangipun Suwardi inggih punika Douwes Dekker saha Tjipto Mangoenkusuma. Akhiripun
Suwardi saha kekalih rencangipun lajeng dipun kenal Tiga Serangkai. Tiga Serangkai punika
disingkiraken wonten negara Wulanda.
Sak kunduripun saking pakunjaran, wonten wulan September 1919 Suwardi wekdal
punika sampun yuswa 33 tahun. Suwardi mutusaken badhe ngicali gelar kebangsawanan
saking asmanipun, saha gantos asma dados Ki Hajar Dewantara. Ki Hajar Dewantara mlebet
wonten sekolah anak-anak pribumi. Ingkang mucal inggih menika sedherek piyambak ingkang
gadhah pengalaman ngajar. Tanggal 3 Juli 1922 Ki Hajar Dewantara lajeng damel pawiyatan
luhur Taman Siswa wonten Ngayogyakarta.
Dasar-dasar ajaranipun Ki Hajar Dewantara ingkang dados panutan wonten ing Taman
Siswa inggih punika:
1.      Ing ngarsa sung tuladha (menawi dados pemimpin maringi tuladha)
2.      Ing madya mangun karsa (wonten tengah damel semangat)
3.      Tut wuri handayani (wontwn wingking maringi dukungan)
Sak sampunipun kamardikan Indonesia, Ki Hajar Dewantara nate dados Menteri
Pendhidhikan, Pengajaran, saha Kebudayaan Indonesia. Wonten tahun 1957 panjenenganipun
angsal gelar Doctor Honoris Causa saking Universitas Gajah Mada. Kinten-kinten kalih taun
saksampunipun nampi gelar wau, tanggal 28 April 1959 Ki Hajar Dewantara seda, lajeng dipun
sarekaken wonten Ngayogyakarta.
            Ki Hajar Dewantara dipuntetapaken dados pahlawan nasional tanggal 28 November
1959 lumantar serat keputusan presiden Indonesia nomor 305 tahun. Kangge ngormati jasa-
jasa Ki Hajar Dewantara minangka bapak pendhidhikan nasional, saben tanggal 2 Mei
dipunpengeti minangka dinten pendhidhikan nasional.
 Radèn Adjeng Kartini

Radèn Adjeng Kartini utawi langkung leres Radèn Ajoe Kartini, (Jepara, 21

April 1879 utawi 28 Rabiul Akhir taun Jawi 1806-Rembang, 17 September 1904), punika
satunggiling pahlawan nasional R.I. Panjenenganipun satunggiling tokoh wanita saha
tokoh pendidikan Jawi. Radèn Adjeng Kartini punika asalipun saking
latar priyantun Jawi. Sanajan panjenenganipun putri saking R.M. Sosroningrat saking
garwa ingkang sepuh piyambak, nanging saking garwa ampil. Kala
punika poligami punika limrah lan dipun-anggep biyasa kémawon. Kartini piyambak
pirsa manawi prakawis punika ndadosaken risakipun saha pasulayan ing antawis
anggota kulawargi, dados piyambakipun boten sarujuk. Prakawis punika amargi
piyambakipun naté sinau ing sekolah Walandi.
Radèn Adjeng Kartini punika satunggaling putri saking kulawarga Bupati Jepara
ingkang dipunparingi tenger Kartini. Tanggal samangké déning
bangsa Indonésia dipunpéngeti dados dinten Kartini. Kartini punika laré ingkang nomer
gangsal saking Bupati Jepara. Déné pambajengipun, R.M.Sasraningrat, panengakipun
R.M.Sasrabuana, panengahipun R.A.Cakradisasra, lan semendhinipun
R.M.Sasrakartana. Radèn Ajeng Kartini punika pejuang émansipasi wanita Indonésia.
Panjenenganipun ingkang sampun ngupadaya supados drajadipun wanita saged sami
kaliyan priya.
Nalika jaman samanten, tiyang èstri boten kepareng sekolah kados déné priya.
Manawi sampun ngancik yuswa rumaja lan dipunanggep patut dhaup, tiyang wadon
lajeng dipunpingit. Dipunpingit tegesipun boten pareng medal saking griya supados
saged dipunwulang katrampilan-katrampilan ngenani padamelanipun wong wadon
saéngga saged dados garwa ingkang saé. Adat kados makaten sampun limrah lan
turun-tumurun ing jaman samanten. R.A.Kartini ugi dipunpingit déning tiyang
sepuhipun. Sejatosipun Kartini kepéngin uwal, boten kersa dipunpingit, nanging
piyambakipun boten saged. Ing salebeting pingitan, Kartini asring ngirim layang marang
kanca-kancanipun saéngga kawruhipun ugi nambah.
Sinaosa dipunpingit Kartini ugi tansah sregep sinau kanthi buku-buku ingkang
dipunbektakaken kancanipun, Nyonya Abendanon. Saksampunipun dipingit, nalika
tanggal 8 November 1903 R.A.Kartini dipundhaupaken kaliyan Radèn Adipati
Jayadiningrat. Sinaosa sampun dhaup, pangudinipun Kartini boten mandheg malah
sansaya adreng anggènipun ngangkat drajadipun kaum wanita. Gegayuhanipun
dipunsengkuyung déning garwane. Piyambakipun ngadhegake sekolah kanggé para
putri ingkang kepéngin ngudi ngèlmu. Nalika tanggal 17 September 1904 antawisipun
sekawan dinten saking anggènipun patutan, Ibu Kartini kapundhut ngarsaning Gusti.
Nanging, sedanipun kala wau boten ateges purnaning perjuangan emansipasi wanita.
Perjuangan emansipasi wanita terus dilakoni saéngga dinten samangké wanita saged
ucul saking jiretan adat pingit. Wanita nduwé hak padha kaya hake priya. Wanita bisa
sekolah lan ngudi ngèlmu ing pawiyatan luhur kaya déné priya.
 Pangeran Dipanegara

Pangéran Dipanegara (Ngayogyakarta, 11 November 1785-Makassar, 8 Januari

1855) iku pahlawan nasional Républik Indonésia. Pasaréyané dumunung ana ing Ujung
Pandang.

Dipanagara iku putra Dalem pambarep Ngarsa Dalem Hamengkubuwana

III kang jumeneng nata ing Ngayogyakarta Hadiningrat. Miyos tanggal 11 November
1785 ing Yogyakarta saka garwa ampil kang asmané R. A. Mangkarawati kang asalé
saka laladan Pacitan. Pangeran Dipanagara gadhah asma timur Bendara Raden Mas
Antawirya.

Mangertèni kalungguhané minangka putra saka garwa ampil, Dipanagara nulak

kersaning ingkang rama, Sultan Hamengkubuwana III kang ngersakake Dipanagara
nglintir keprabon utawa jumeneng nata. Panjenengané nulak amarga ibuné dudu garwa
padmi. Wusana dhampar keprabon banjur kalintirake marang adhine kang miyos saka
garwa padmi, ya iku GRM Ibnu Jarot, kang jumeneng nata Sultan Hamengkubuwana
IV. Panjenengané gadhah garwa telu ya iku: Bendara Raden Ayu Antawirya, Raden
Ayu Ratnaningsih, lan Raden Ayu Ratnaningrum.

Dipanagara luwih kepéncut marang babagan agama lan cedhak kalawan kawula
saéngga luwih remen lenggah ing Tegalrejo, dalemé éyang buyut putri, garwa
prameswari saka Sultan HB I asma Kangjeng Ratu Ageng Tegalreja, tinimbang urip ana
ing kraton. Pangramané marang kraton diwiwiti nalika jumenenge
Sultan Hamengkubuwana V (1822) ya iku nalika Dipanagara kalebu salah sijining
anggota para wali Dalem kang ngamping-ampingi Ngarsa Dalem, nalika semono isih
yuswa 3 taun, déné papréntahane sadina-dina diasta déning Patih Danurejo IV bareng
lan Residhen Walanda. Cara dadi wali kang kaya mangkono iku ora disarujuki déning
Dipanagara.
 Pangeran Antasari

Pangeran Antasari (lair ing Kayu Tangi, Kasultanan Banjar, 1797 utawa 1809. –

tilar donya ing Bayan Begok, Indhiya Nèderlan, 11 Oktober 1862) ya iku kagolong
piyantun pajuang Pahlawan Nasional Indonésia.
Panjenengané misuwur karan jeneng Sultan Banjar. Pada 14 Maret 1862, uga
dinobatake kanggo mandhegani pamrèntahan Ndhuwur ing Kasultanan Banjar (Sultan
Banjar) kanthi nyandang gelar Panembahan Amiruddin Khalifatul Mukminin ing
ngarepan suku dayak lan adipati (gubernur) panguasa tlatah Dusun
Ndhuwur, Kapuas lan Kahayan ya iku Tumenggung Surapati/Tumenggung Yang Pati
Jaya Raja.
Nalika isih nom panjenengané karan jeneng Gusti Inu Kartapati.[9] Ibune
Pangeran Antasari ya iku Gusti Hadijah binti Sultan Sulaiman. Bapaké Pangeran
Antasari ya iku Pangeran Masohut (Mas'ud) bin Pangeran Amir. Pangeran Amir iku
putrane Sultan Muhammad Aliuddin Aminullah kang ora bisa munggah singgasana ing
taun 1785. Panjenengane diusir déning waline dhéwé, Pangeran Nata, kang kanthi
panjurung Walanda nganggep panjenengané minangka Sultan Tahmidullah II.
Pangeran Antasari duwé putra cacahé 3 lan putri kang cacahé 8. Pangeran Antasari
duwé adhi wadon karan jeneng Ratu Antasari utawa Ratu Sultan Abdul Rahman kang
nikah karo Sultan Muda Abdurrahman bin Sultan Adam nanging séda dhisik sadurungé
duwé katurunan.
Pangeran Antasari séda tanggal 11 Oktober 1862 ing Tanah Kampung Bayan
Begok, Sampirang. Sadurungé séda, panjenengané lara paru-paru lan cacar sawisé
pertempuran ing ngisor Bukit Bagantung, Tundakan. Menjelang wafatnya, beliau
terkena sakit paru-paru dan cacar yang dideritanya setelah terjadinya pertempuran di
bawah kaki Bukit Bagantung, Tundakan. Perjuangane ditrusake déning putrane kang
jenenge Sultan Muhammad Seman.
Sawisé dikubur suwéné kurang luwih 91 taun ing laladan kali Barito, déning
rakyat Banjar lan pasarujukan kaluwargane, tanggal 11 November 1958 kerangkane
Pangeran Antasari diangkat. Sing isih wutuh ya iku balung cumplung,
tempurung dhengkul, lan rambut kang cacahé mung pirang iji. Banjur kerangka iki
dikubur manèh ing Taman Makam Perang Banjar, Kalurahan Surgi Mufti, Banjarmasin.
Pangeran Antasari kanugrahan bebungah minangka Pahlawan Nasional lan
Kamardhikan déning pamaréntah Republik Indonesia dhedhasar SK No. 06/TK/1968
ing Jakarta, tanggal 27 Maret 1968.[16] Jeneng Antasari diabadikake ing Korem
101/Antasari lan sesebutan kanggo Kalimantan Kidul ya iku Bumi Antasari. Kanggo
manuhaké Pangeran Antasari marang masarakat nasional, Pemrentah mawi Bank
Indonésia (BI) nyithak lan ngabadikake jeneng uga gambar Pangeran Antasari
ing dhuwit kertas nominal Rp 2.000.
 Muhammad Yamin

Mr. Prof. Muhammad Yamin, SH (lair ing Sawahlunto, Sumatra Kilèn, 24

Agustus 1903 – pati ing Jakarta, 17 Oktober 1962 ing umur 59 taun) inggih punika salah
satunggalipun pahlawan nasional, budayawan, lan aktivis hukum saking Indonésia.
Panjenenganipun tilar donya ing Jakarta, 17 Oktober 1962 lan dipunmakamaken
ing Talawi, Sawahlunto, Sumatera Kilèn. Panjenenganipun sampun kathah ngasilaken
karya seratan ing sawatawis dasawarsa 1920 ingkang kathahipun mawi basa
Melayu. Karya seratanipun dipunterbitaken ing jurnal Jong Sumatra. Ing
babagan sastra, Mohammad Yamin misuwur minangka pangadrg puisi
modern [[ing basa Jawa limrahipun puisi dipunsebat geguritan).
Mohammad Yamin miwiti sekolah ing Hollands Indlandsche School (HIS),
sekolah guru, Sekolah Menengah Pertanian Bogor, Sekolah Dhokter Kéwan Bogor,
ngantos sekolah kehakiman (Reeht Hogeschool) Jakarta. Panjenenganipun kalebet
salah satunggalipun ahli hukum lan penyair misuwur angkatan pujangga ènggal.
[] Taufik Abdullah ngantos nganggep manawi Muhammad Yamin minangka sajarawan
Indonésia paling ageng ing abad sapunika.
Mohammad Yamin ugi aktif ing jagad pulitik. Panjenenganipun dipundadosaken
pandheganipun Jong Sumatera Bond ing taun 1926-1928. Nalika taun 1931,
panjenenganipun mlebet parté Indonésia. Sasampunipun parté punika dipunbibaraken,
panjenenganipun lajeng damel Partai Gerakan Rakyat Indonesia sesarengan
kaliyan Adam Malik, Wilopo, lan Amir Syarifuddin. panjenenganipun lajeng
dipundadosaken minangka anggota Volksraad lan damel golongan nasional
Indonésia. Mohammad Yamin kalebet anggota BPUPKI lan anggota Panitia 9 ingkang
kasil ngrumusaken Piagam Jakarta lan dados lelandhesan kawujudipun UUD
1945 lan Pancasila. Panjenenganipun tresna sanget kaliyan manunggalipun bangsa
Indonésia. Profesor Mohammad Yamin naté dados anggota KNIP. Sasanèsipun punika,
panjenenganipun ugi naté dipunparingi amanah minangka mantri, ing antawisipun
inggih punika Mantri Pendidikan dan Kebudayaan, Mantri Panerangan, lan
sapiturutipun.
 Sultan Hasanuddin

Sultan Hasanuddin lair ing Makassar, Sulawesi Kidul, 12 Januari 1631-séda ing

Makassar, Sulawesi Selatan|Sulawesi Selatan, 12 Juni 1670 nalika umuré 39 taun
dhèwèké yaiku Raja Gowa kaping 16 lan Pahlawan Nasional Indonésia ingkang lair
nganggo jeneng I Mallombasi Bakir Dieng Mattawang Karaeng Bonto Mangepe dikubur
ana ing Katangka, Makassar. Sawisé melbu Islam, dhèwèké nambah gelar Sultan
Hasanuddin Tumenanga Ri Balla Pangkana, kang kondhang Sultan Hasanuddin.[butuh
sitiran]Karo kewanane, nganti jejuluk De Haantjes van Het Oosten saka Walanda kang
tegesé Jago saka Bawana Wétan. Sultan Hasanuddin, Si Ayam Jantan dari Timur.
[butuh sitiran] Taun 1666,nalika jaman Walanda gencar-gencaré ngrebut bumbon
crakèn saka pasaran ana ing Indonésia. Sangisore pimpinan Laksmana Cornelis
Speelman|Cornelis Speelman, pasukane ngupayakaké kasoring kraton-kraton cilik,
nanging durung bisa ngasoraké Kraton Gowa. Ananging wadyabalané sing saya gedhé
ndadèkaké Kraton Gowa kepèpèt banjur tanggal 18
November 1667 nganakaké Bedhamèn Bungaya ning papan Bungaya.[2] Nang
perjanjian iki, Gowa krasa dirugiake. Karo perjanjian iki, Gowa merasa dirugikan. Mula
Sultan Hasanuddin ngadakake padudon manèh karo Londo, akiré Walanda njaluk
rewang menyang Batavia. Perjanjian Bongaya bisa uga disebat Bongaja ya iku
perjanjian kang ditapak asmani kanthi tanggal 18 November|18 November 1667 ning
Bungaya saka Kasultanan Gowa kang diwakili Sultan Hasanudin, lan saka pihak Londo
diwakili Laksmana Cornelis Speelman|Laksmana Cornelis Speelman. Rewang saka
Batavia nambah tenaga wadyabala Londo, asile bisa mbrobos bètèng kang paling
kuwat ya iku Bèntèng Sombaopu pas tanggal 12 Juni 1669.[4] nanging saka pihak
sultan hasanuddin dhéwé durung nyerah amarga saka patine prajurit eneng semangat
jihade, nanging semangat karo cacahé wadyabala uga senjatane antarané Londo karo
Sultan Hasanuddin ora seimbang mula pas peperangan wadyabala sultan Hasanuddin
akèh kang palastra lan mundur ing taun 1667. Penyerahan iki tertuang ning perjanjian
bongaya. Sing nyebutke laladan-laladan taklukkan sultan hasanuddin
kaya Sumbawa, Ternate, lan Buton diwenehke Walanda. Aru Palaka kang dadi Sultan
ning Bone kang duwé laladan kanthi gedhé lan uga seneng ngrewangi Walanda.
[4] Sultan Hasanudin namung intok Guo karo Kutha Makassar. Makame Sultan
Hasanuddin ning pemakaman dalan Palantika, kalurahan Katangka, Kacamatan Somba
Opu, Kabupatén Gowa, Sulawesi Kidul.