A. Kompetensi Inti
KI.1 Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.
KI.2 Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli, (toleransi,gotong
royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan
alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya.
KI.3 Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa ingin tahunya
tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan kejadian tampak
mata.
KI.4 Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret (menggunakan, mengurai, merangkai,
memodifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung,
menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang
sama dalam sudut pandang/teori.
B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi
3.3 Memahami struktur teks, dan unsur 3.3.1 Menjelaskan struktur teks pidato.
kebahasaan dari teks pidato dan teks
3.3.2 Menjelaskan struktur teks pewara.
pewara.
3.3.3 Membedakan ciri kebahasaan teks pidato resmi
dengan pidato tak resmi.
3.3.4 Mengidentifikasi ciri kebahasaan teks pewara.
3.3.5 Menjelaskan kaidah penulisan teks pidato.
3.3.6 Menjelaskan kaidah penulisan teks pewara.
4.3 Berpidato atau menjadi pewara pada 4.3.1 Menulis kerangka pidato.
suatu kegiatan sekolah sesuai konteks. 4.3.2 Mengembangkan kerangka pidato menjadi
naskah pidato lengkap sesuai konteks.
4.3.3 Berpidato tentang kegiatan.
C. Tujuan Pembelajaran
3.3.1 Peserta didik mampu menjelaskan struktur teks pidato.
3.3.2 Peserta didik mampu menjelaskan struktur teks pewara .
3.3.3 Peserta didik mampu membedakan ciri kebahasaan teks pidato resmi dengan pidato tak resmi.
3.3.4 Peserta didik mampu mengidentifikasi ciri kebahasaan teks pewara.
3.3.5 Peserta didik mampu menjelaskan kaidah penulisan teks pidato.
3.3.6 Peserta didik mampu menjelaskan kaidah penulisan teks pewara.
4.3.1 Peserta didik mampu menulis kerangka pidato.
4.3.2 Peserta didik mampu mengembangkan kerangka pidato.
4.3.3 Peserta didik berpidato tentang kegiatan.
D. Materi Pembelajaran
Naskah Pidato
Perpisahan Sekolah
Nuwun Bapak/Ibu Kepala Sekolah ingkang kinurmatan, tamu undhangan, Bapak/Ibu Guru saha karyawan
ingkang kula hormati, adhik-adhik kelas tuwin rencang-rencang ingkang kula tresnani.
Puji syukur konjuk wonten ing ngarsanipun Gusti Allah ingkang Maha Asih, awit ing wekdal menika kita
sedaya taksih pinaringan rahmat saengga ing wekdal menika kita saged makempal kanthi pinaringan
karaharjan.
Kula minangka wakil saking siswa kelas IX, ngaturaken agunging panuwun ingkang tanpa upami
dhumateng Bapak Ibu Guru, awit saking sih katresnan anggenipun nggulawentah dhumateng kula
sekanca, saengga saged ngrampungaken kewajiban anggen kula sakanca ngangsu kawruh wonten ing
pawitan menika.
Kula sakanca naming saged memuji, mugi-mugi sedaya amal lan kesaenan Bapak Ibu Guru pikantuk
pinwales saking Gusti Allah ingkang Maha Agung, saha tansah pinaringan kasarasan, kawilujengan lan
ketentreman saengga saged nggulawentah dhateng adhik-adhik sedaya ngantos dumugi paripurna kanthi
biji ingkang maremaken.
Mboten kesupen kula sakanca ugi nyuwun pangapunten, awit kula sakanca asring ndamel Bapak Ibu duka
lan kuciwa, awit saking atur saha solah bawa kula sakanca ingkang mboten mranani penggalih
panjenengan sedaya.
Dhumateng Bapak/Ibu Guru lan adhik-adhik sedaya, sepisan malih kula ndedonga mugi tansah
pinaringan rahmat saha barokahing Gusti Allah, Amin..
Wasana cekap semanten atur kula, menawi kathah kalepatan atur saha solah bawa ingkang boten mranani
penggalih, kula nyuwun pengampunten.
Naskah Pranatacara
Terutama ni’mat ingkang paling agung inggih meniko ni’mat iman lan ni’mat Islam. Alhamdulillahi
Rabbil ‘alamin. Karena dengan izin-Nya, Irodah-Nya, Kita sedoyo ing wekdal siang puniki taksih dipun
paring kesehatan, taksih dipun paring kesempatan dan juga kita masih dipinjami-Nya umur, Sehingga kita
sedoyo saged kempal sareng-sareng, bermuwajjahah, bertatap muka bersilaturahim dalam acara haflah
akhirussanah Madrasah diniyah Bustanul wildan. Semoga acara yang kita hadiri bersama ini mendapatkan
kelancaran, ketertiban dan ridlo dari Allah Subhanahu wata’ala, Allaahumma Amin.
Sholawat ugi salam mugi tetep ingatase insan paling mulyo ing seluruh alam, Junjungan kito Nabi
Besar Muhammad SAW. Mugi-mugi kito sedoyo selaku umatipun mbenjang angsal syafaatipun ing
dinten qiyamat. Amin.
Lan monggo kito mulai mawon acara kito kelawan acara ingkang kaping setunggal. Kito buka kanti
wahosan Ummul Kitab, Sab’ul matsani surotil Faatihah:
Poro rawuh mekaten kolo wahu wahosan ayat suci Al-Qur’an lan lantunan sholawat Nabi
ingkang sampun dipun laksanakaken dening Al-Ustadz Abdulloh. Mugi-mugi dados sebab lumeberipun
pahala lan barokah dateng ingkang mahos lan kangge kito sedoyo ingkang mirengaken. Dumateng
ingkang mahos kaulo aturaken matur kesuwun.
Acara ingkang kaping tigo inggih puniko Prakata utawi Sambutan saking Panitia acara, wonten
hal puniko bade dipun sampe aken dening Bapak Zaid. Dumateng Bapak zaid dipun sumangga aken….
Poro rawuh, mekaten kolo wahu prakata utawi sambutan saking atas nama Panitia Acara
ingkang sampun dipun sampe aken dening Bapak zaid. Dumateng panjenenganipun kulo aturaken matur
nuwun.
Acara ingkang kaping gangsal lank aping nem inggih puniko merupakan mau’idzoh hasanah
utawi ceramah agama lan do’a penutup acara ingkang bade dipun sampe aken dening Al-Mukarrom, Al-
fadlil Romo KH. Umar. Dumateng Al-Mukarrom, Al-fadlil Romo KH. Umar dipun sumangga aken….
Poro Bapak Poro Ibu, mekaten kolo wahu mau’idzoh hasanah lan do’a penutup ingkang
sampun dipun sampe aken dening Al-Mukarrom, Al-fadlil Romo KH. Umar. Mugi-mugi punopo ingkang
sampun dipun sampeaken dados ilmu ingkang manfaat kanggge kulo lan panjenengan sedoyo fid-diini
wad-dunya wal-akhiroh. Amin amin yaa robbal ‘aalamin.,
Poro rawuh sedoyo, Alhamdulillah sedoyo acara sampun kelampah kanti tertib lan lancar.
Wonten ing mriki kawulo sebagai pembawa acara awal ngantos akhir atas sedoyo kesalahan kulo, kulo
nyuwun agungipun pangapunten. Kulo akhiri
ُق َو ْال ِهدَايَة
ُ َوبِاهللِ التَّوْ فِ ْي
والسالم عليكم ورحمة هللا وبركاته
A. Pidato (Sesorah)
Pidato yaiku medharake gagasan kanthi lisan ing sangarepe wong akeh. Pidhato uga diarani medharsabda.
Medhar tegese ngandharake, sabda tegese omongan.
Urut-urutane Pidato:
a. Salam Pambuka
Isine ngucapake salam marang para rawuh/tamu, minangka tandha sapa aruh lan pakurmatan.
Kawiwitan tembung nuwun utawa salam liyane
b. Purwaka
Isine pangucap syukur lan panuwun marag Gusti Kang Maha Agung.
c. Isi/wigatining pidhato/surasane
Nyuwun donga pangestu marang para rawuh/tamu supaya apa kang dadhi gegayuhane bisa
kaleksanan apadene pitutur.
e. Penutup
Isine nyuwun pangapura marang para rawuh mbok menawa anggone pidhato ana kaluputan ing
bab basa lan tindak-tanduk.
f. Salam panutup
1. Kahanan Resmi
Lumrahe ditindakake dening para pejabat ana ing acara resmi, upamane pidato kenegaraan,
upacara HUTKEMRI, upacara HARDIKNAS kang kabeh mau pidato ditindakake sarana ngnggo
teks resmi.
Pidhato jinis iki tetep ngethokake kesan resmi, nanging ora kaiket wektu, isi tetep kudhu runut,
nanging isih bisa dikembangake ora keiket dening naskah, upamane srah trima penganten.
Pamicara bisa ngandharake babagan kang pas karo kahanan lan pamirenge, ora kaiket dening
wektu.
1. Menehi hiburan
Pidhato jinis iki katindakake nalika ing acara pahargyan, acara hiburan, kang tujuane gawe
sumringah, seneng utawa gumbira.
2. Menehi kaweruh
Pidhato jinis iki isine ngandharake babagan kanthi sacetha-cethane supaya pamirenge mangerti
kanthi jelas.
3. Pangajak-ajak
Pidhato jinis iki pamicara ngandharake alasan, bukti, lan conto kanggo ngajak pamirengw supaya
tumindak padha utawa jumbuh karo kang dikarepake.
Pranatacara kena uga diarani pambyawara, pranata adicara utawa pranata laksinataning adicara, yaiku
salah sawijining pakaryan kang ana gegayutane karo pasamuan utawa adicara ana ing madyaning
bebrayan Jawa. Ana ing Bahasa diarani pewara.
a. Purwaka
e) Tata laksitaning adicara kawaca saka pambuka nganti tekan panutup, banjur para tamu
kasuwun lenggah kanthi sekeca, angantu adicara sabanjure.
Yaiku isining pangandikan sing kagolong wigati tumrap panata adicara kayata ngaturake saben-
saben adicara.
c. Wasana
Yaiku atur kang minangka panutup. Dene perangane wasana, tumrap panata adicara ing antarane:
a. Olah Swara
Swara sing apik iku diarani gandhang, yaiku ora brisik, ulem kepenak dirungokake, kebak
kawibawan, nuduhake kapribaden.
1. Logat (accentuation)
Swarane pambyawara/pranatacara ora oleh kacampuran dhialek utawa logat, kudu nggunakake
basa baku. Kang dianggep basa baku yaiku basa logat/dhialek Surakarta lan Ngayogyakarta
Hadiningrat.
2. Pocapan (articulation)
Yaiku gablanging pangucap tetembungan lan ukarane. Voka lan konsonane kudu diucap kanthi
bener ora oleh bindheng.
3. Napas/prana (breath)
Kanggo adicara resmi kaya tementen, kesripahan, pahargyan nggunakake swara endhek lan alon.
5. Empati utawa Kajiwan
Swara kang diucapake kudu bisa nglarasake karo kondhisi kejiwan sawijining adicara, swasana
seneng utawa susah.
Luwih becik ora mbolan mbaleni tetembungan (redundancy). Infleksi munggah nuduhake ana
terusane ukara utawa mudhun nuduhakae pungkasaning ukara.
4. Maraga manteb, tenang, ora gemeter, jejeg, madhep mengarep, obahing tangan nuduhake
kejelasaning pangucap.
6. Matanggap tanggap marang swasana, menawa kahanan mbutuhake swasana sepi kudu bisa
tenang
7. Mawwat manteb, ,ungkasi adicara kanthi sampurna kaya dene panagjabe kang duwe adicara.
Kudu trampil migunakake tetembungan, frasa, ukara lan basa rinengga sarta nggunakake basa
krama alus (inggil) kanthi laras lan leres.
d. Pangrengga Swara
Adoh cedhake mikrofon saka tutuke pranatacara bisa kanggo mbedakake swara abot lan entheng
wektu ngucapake tetembungan.
e. Papan
f. Pawiyatan
Kudhu nduweni pendhidhikan formal apadenen non formal, uga kudu diimbangi kanthi ilmu
agama saengga bisa ngandharake ayat-ayat saka kitab apa bae.
g. Mental
Kudhu nduweni mental kang kuwat, wani made kanthi asil kang murakabi, dibutuhake
latihan/gladhen.
h. Tawajuh
i. Gladhen
Pranatacara kudu nindhakake gladhi adicara supaya adicara kang diayahi bisa bener, swarane
endah sarta bisa nindakake pakaryane saka wiwiwtan nganti pungkasan.
j. Kasamaptan
Siap nduweni teges mumpuni nyiapake dhiri pribadi, penampilan, busana sarta adicara.
E. Metode
1. Scientific
2. Diskusi, tanya jawab, penugasan
F. Media dan Bahan
1. Media rekaman/print out teks pidato dan pembawa acara, laptop, LCD, speaker
G. Sumber Belajar
1. Buku sumber pembelajaran untuk siswa SMP Kirtya Basa berdasar Pergub Jatim No. 19 Tahun
2014 Muatan Lokal Bahasa Daerah Provinsi Jawa Timur Lan KTSP 2013 Penerbit Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Timur, Surabaya, 2015. Halaman 53-78
2. Sumber media internet pendukung pembelajaran
H. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan ( 15 menit)
1. Guru mengucapkan salam dan menunjuk salah satu peserta didik untuk memimpin doa
(PPK religius)
2. Guru menanyakan kabar peserta didik sambil mengabsensi
3. Guru mengadakan appersepsi, menanyakan pengalaman peserta didik serta mengkaitkan
dengan materi yang akan dipelajari
4. Guru menjelaskan manfaat mempelajari materi serta kompetensi yang akan dicapai
5. Guru menjelaskan langkah-langkah pembelajaran yang akan dilaksanakan
6. Guru menjelaskan tehnik penilaian yang akan diberikan selam proses pembelajaran
1. Mengamati
Peserta didik membaca literatur tentang teks pidato lan pranata cara selama 15 menit
(literasi)
Peserta didik mengamati contoh teks pidhato lan pranatacara yang ada dalam buku
paket yang ditunjukkan guru
Peserta didik memperhatikan uraian guru tentang struktur dan jenis-jenis teks pidhato
lan pranatacara.
2. Menanya
Guru memotivasi, mendorong peserta didik untuk melakukan tanya jawab hasil
bacaannya tentang teks pidhato maupun pranatacara.
Melalui stimulus guru berupa contoh teks pidhato lan pranatacara, peserta didik
melakukan tanya jawab tentang struktur, jenis dan syarat menjadi pranatacara.
4. Menalar/mengasosiasi
Masing- masing peserta didik membuat pokok-pokok pembuatan teks pidhato dan
pranatacara berdasarkan struktur teks (asosiasi).
5. Mengkomunikasikan
Peserta didik membacakan hasil pidhato dan pranatacara di depan kelas (komunikasi).
Peserta didik menunjuk anggota kelompoknya untuk berpidhato atau menjadi
pranatacara didepan kelas secara bergantian dan saling mengevaluasi hasil karya
temannya (critical thinking).
Petunjuk :
Lembaran ini diisi oleh guru untuk menilai sikap spiritual peserta didik. Berilah tanda cek (v)
pada kolom skor sesuai sikap spiritual yang ditampilkan oleh peserta didik, dengan kriteria
sebagai berikut :
4 = selalu, apabila selalu melakukan sesuai pernyataan
3 = sering, apabila sering melakukan sesuai pernyataan dan
kadang-kadang tidak melakukan
2 = kadang-kadang, apabila kadang-kadang melakukan dan
sering tidak melakukan
1 = tidak pernah, apabila tidak pernah melakukan
N Skor
Aspek Pengamatan
o 1 2 3 4
1 Berdoa sebelum dan sesudah melakukan sesuatu
2 Mengucapkan rasa syukur atas karunia Tuhan berupa
keragaman budaya
3 Mengucapkan syukur atas karunia Tuhan berupa
keragaman dan keunikan seni rupa dengan
memanfaatkannya semaksimal mungkin.
Jumlah Skor
Lembaran ini diisi oleh guru untuk menilai sikap sosial peserta didik dalam gotong royong.
N Skor
Aspek Pengamatan
o 1 2 3 4
1 Aktif dalam kerja kelompok.
2 Bersedia melakukan tugas sesuai dengan kesepakatan kelompok.
3 Mendahulukan kepentingan kelompok dari pada kepentingan
pribadi
Jumlah Skor
Skor
No Aspek Pengamatan
1 2 3 4
1 Membawa media sesuai ketentuan guru
2 Mematuhi tata tertib atau aturan yang telah ditetapkan dalam
pembelajaran seni budaya
3 Mengumpulkan tugas tepat waktu
Jumlah Skor
Kompetensi Dasar : 4.3 Berpidhato atau menjadi pewara pada suatu kegiatan sekolah..
Tujuan Pembelajaran : Melalui metode scientific peserta didik dapat menulis teks pidhato atau
pranatacara sesuai dengan struktur teksnya.
Indikator : 1. Peserta didik mampu menulis kerangka pidhato.
2. Peserta didik mampu mengembangkan kerangka pidhato menjadi naskah
pidhato lengkap sesuai konteks.
3. Peserta didik mampu berpidato tentang kegiatan disekolah.
Bentuk Tugas : Peserta didik diminta membuat naskah pidato atau pembawa acara kemudian
membacanya didepan kelas..
Rubrik Penilaian
Nilai
No. Aspek yang dinilai A B C D
89- 95 82-88 75-81 68-74
1 Kesiapan
2 Kejelasan
3 Isi
4 Volume swara
5 Solah Bawa
Total Nilai /6