Lampiran A Perhitungan Neraca Massa PDF
Lampiran A Perhitungan Neraca Massa PDF
Pada Pra Rancangan Pabrik Pembuatan Compressed Natural Gas (CNG) dari Biogas
Hasil Fermentasi Thermofilik Limbah Cair Kelapa Sawit dengan Kapasitas 60 ton
TBS/jam untuk neraca digunakan alur maju.
Basis perhitungan : 1 hari operasi
Kapasitas TBS : 60 ton/jam
Konversi TBS ke POME : 60 % (Novaviro Technology, 2010)
Operasi per Tahun : 365 hari
216.000 m 3 /tahun
Produksi POME =
365 hari/ tahun
= 591,78 m3/hari
= 591.780,82 L/hari
= 591.780,82 kg/hari
Karakteristik POME :
COD input : 53.000 mg/L...............(Senafati&Yolanda, 2010).
53 x 10-3 kg/L
% Dekomposisi COD : 85%..............................(Senafati&Yolanda, 2010).
53.000 mg/L x 591.780,82 L/hari
COD input =
1.000.000 kg/mg
11.108,22 m 3 / hari
=
0,625
= 17.773,15 m3/hari
300 × 10 −6 L 29,9 gr kg kg
Massa FeCl 2 = × × 591.780,82 :1
1 L POME 0,1 L hari L
= 53.082,74 gr/hari
= 53,08 kg
1 2
T-101
M-106 6 6
5
11
Reaktor
6 7
Fermentasi
Komposisi biogas yang dihasilkan dengan proses anaerobik yaitu CH4 62,5%; CO2
37 %; H2S 0, 01 %; H2O 0,49 %; O2 0%; dan H2 0%.
Neraca Massa Total :
F6 = F7+ F11
Dari Persamaan (a), maka
593.313,35 kg + F5 = F7+ F11 ……………………(b)
Dari data diketahui bahwa jumlah limbah yang di recycle 25%, maka
F5 = 0,25 F7 ……………………(c)
Substitusi persamaan (c) ke (b) :
593.313,35 kg + 0,25 F7 = F7+ F11
Dimana, F11 = 112.258,43 kg
593.313,35 kg + 0,25 F7 = F7+ 25.232,99 kg
593.313,35 kg – 25.232,99 kg = F7 - 0,25 F7
568.080,36 kg = 0,75 F7
F7 = 757.440.48 kg
Dari persamaan (c), maka diperoleh :
F5 = 0,25 x 757.440.48 kg
= 189.360,12 kg
8
F-202
F1 POME
QPOME =
ρ POME
591.780,82 kg / hari
= = 591.780,82 L/hari
1 kg / L
1.479,45 kg / hari
= = 672,47 L/hari
2,200 kg / L
F 4 FeCl 2
QFeCl2 =
ρ FeCl 2
53,08 kg / hari
= = 16,79 L/hari
3,160 kg / L
Alur 7
F7 = 757.440,47 kg
VS (pada Digester) = 0,0325 kg/L
592.470,09 L / hari
Q7VS =
0,75
= 789.960,13 L/hari
7
F VS = 789.960,13 L/hari x 0,0325 kg/L
= 25.673,70 kg
1.479.45 kg / hari
= = 1.972,60 kg
0,75
F 8 FeCl 2
F7FeCl2 =
0,75
53,08 kg / hari
= = 70,77 kg
0,75
Alur 5
F5 = 189.360,11 kg
F5VS = F7VS – F8VS
= 25.673,70 kg – 7.405,87 kg
= 18.267,82 kg
F5NaHCO3 = 0,25 x F7NaHCO3
= 0,25 x 1.972,60 kg
= 493,15 kg
F5FeCl2 = 0,25 x F7FeCl2
= 0,25 x 70,77 kg
= 17,69 kg
F5Air = F5 – (F5VS + F5 NaHCO3+ F5FeCl2)
= 189.360,11 kg – (18.267,82 + 493,15 + 17,69) kg
= 170.581,44 kg
Alur 6
F6 = 782.673,48 kg
VS POME dlm kg/hari = Produksi POME x VS POME
= 591.780,82 L/hari x 0,0426 kg/L
= 25.209,86 kg
Alur 11
VBiogas = 17.773,15 m3/hari
VCH4 = 17.773,15 m3/hari x 0.625
= 11.108,22 m3/hari
VCO2 = 17.773,15 m3/hari x 0,37
= 6.576,06 m3/hari
VH2S = 17.773,15 m3/hari x 0,0001
= 1,77 m3/hari
VH2O = 17.773,15 m3/hari x 0,0049
= 87,08 m3/hari
F11 = 25.232,99 kg
F11CH4 = VCH4 x ρ CH4
= 11.108,22 m3/hari x 0,6 kg/m3
= 6.664,93 kg
F11CO2 = VCO2 x ρ CO2
= 6.576,06 m3/hari x 2,814 kg/m3
= 18.505,05 kg
F 11
H2S = VH2S x ρ H2S
= 1,77 m3/hari x 1,39 x 10-6 kg/m3
8 9
10
13
11 12
F-301
Alur 13
F13 = 25.169,98 kg
F13CH4 = 6.664,93 kg
F13CO2 = 18.505,05 kg
F13H2S = 2,48 x 10-6 kg
Maka, F11 = F12 + F13
25.233 kg = F12 + 25.169,98 kg
F12 = 63,02 kg
CH4
17 H2S habis terserap
CO2
H2O
CH4
H2S = 0,01 % 16
CO2
H2O
F17CH4 = 6.664,93 kg
17
F CO2 = 18.505,05 kg
F17 = F17CH4 + F17CO2 + F17H2S
= 6.664,93 kg + 18.505,05 kg + 0
F17 = 25.169,98 kg
21
26
25
24
20
23
18
22
19
Jumlah CO2 yang dikeluarkan dari sistem 99% (Twigg, 1989) dari alur 25. Larutan
Benfield (K2CO3) (BM= 138 kg/kmol). K2CO3 yang digunakan adalah K2CO3 30 %,
temperatur K2CO3 masuk absorber adalah 60 0C.
Reaksi pengikatan CO2 :
K2CO3 + CO2 + H2O ↔ 2KHCO3 ………………….. (1)
Reaksi pelepasan CO2:
2KHCO3 ↔ CO2 + H2O + K2CO3 …………………(2)
Dimana semua CO2 yang terserap dilepaskan pada kolom stripper. Jumlah CO2 yang
terabsorpsi 99% dari jumlah CO2 umpan, maka :
F21 = 99 % x F18CO2
= 0,99 x 18.505,05 kg
= 18.320 kg
Maka mol CO2 yang terbentuk dari reaksi (2) :
F 21 CO2
N21 =
BM CO2
18.320
=
44
= 416,36 kmol
Alur 26
F26CH4 = F18CH4
= 6.664,93 kg
F26CO2 = F18CO2 – F21
= 18.505,05 kg – 18.320 kg
= 185,05 kg
Alur 25
Jumlah K2CO3 bereaksi = 416,36 kmol
= 416,36 kmol x 138 kg/kmol
= 57.458,18 kg
K2CO3 yang digunakan 30% berat, maka
Total umpan (F25) = 57.458,18 kg x 100/30
= 191.527,28 kg
Jumlah H2O bereaksi = 416,36 kmol
= 416,36 kmol x 18 kg/kmol
= 7.494,54 kg
Maka Jumlah H2O = 70 % x 191.527,28 kg
= 134.069,10 kg
Jumlah H2O yang tidak bereaksi = (134.069,10 – 7.494,54) kg
= 126.574,55 kg
F25 = 191.527,28 kg
25
F K2CO3 = 57.458,18 kg
F25H2O = 134.069,10 kg
Kolom Stripper
F20 = F19 = 209.847,28 kg
F20KHCO3 = 83.272,73 kg
F20H2O = 126.574,55 kg
21 21
F =F CO2 = 18.320 kg
22 23
F =F = 191.527,28 kg
F22K2CO3 = 57.458,18 kg
F22H2O = 134.069,10 kg
C pS = ∑ N i ⋅ ∆ Ei
i =1
Dimana :
Cps = Kapasitas panas padatan pada 298,15 K ( J/mol.K )
n = Jumlah unsur atom yang berbeda dalam suatu senyawa
Ni = Jumlah unsur atom I dalam senyawa
T1
∫ Cpl dT = [a(T2–T1) + b/2(T22–T12) + c/3(T23–T13) + d/4(T24–T14)
1 2
T-101
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(KJ/mol) (KJ/hari)
C6H12O6(s) 25.209,86 180 140,05 7.097,40 994.024,89
1
H2O(l) 566.570,95 18 31.476,16 2.256,18 71.015.776,07
2 NaHCO3 1.479,45 84 17,61 424,50 7.476,51
Qin (kJ/ hari) 72.017.277,48
Temperatur pada alur keluar diperoleh dengan menggunakan metode trial and error.
T out T Out T Out
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 25.209,86 180 140,05 7.109,22 995.681,60
3 H2O(l) 566.570,95 18 31.476,16 2.259,95 71.134.597,43
NaHCO3 1.479,45 84 17,61 2.551,24 44.933,86
Qout (kJ/ hari) 72.175.212,9
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 25.209,86 180 140,05 7.123,42 997.669,65
3 H2O(l) 566.570,95 18 31.476,16 2.264,48 71.277.184,94
NaHCO3(s) 1.479,45 84 17,61 2.556,33 45.023,58
Qout (kJ/ hari) 72.319.878,18
Diperoleh temperatur pada alur keluar bak neutralizer yaitu Tout = 55,11oC atau
328,26 oK
M-106 6
+ N4FeCl2 ∫
298,15
CpdT + (N5C6H12O6) ∫
298,15
CpdT + (N5H2O) ∫
298,15
Cp dT
+ N5NaHCO3 ∫
298,15
CpdT + N5FeCl2 ∫
298,15
CpdT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 25.209,86 180 140,05 7.123,42 997.669,65
3 H2O(l) 566.570,95 18 31.476,16 2.264,48 71.277.184,94
NaHCO3(s) 1.479,45 84 17,61 2.556,33 45.023,58
4 FeCl2(s) 53,08 122 0,43 292,30 127,18
C6H12O6(s) 18.267,82 180 101,48 2.602,38 264.110,16
H2O(l) 170.581,44 18 9.476,74 825,10 7.819.267,50
5
NaHCO3(s) 493,15 84 5,87 933,90 5.482,77
FeCl2(s) 17,69 122 0,14 643,06 93,26
Qin (kJ/ hari) 80.408.959,08
Tout
N6FeCl2 ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 43.477,69 180 241,54 5.914,50 1.428.604,46
H2O(l) 737.152,40 18 40.952,91 1.878,90 76.946.826,10
6
NaHCO3 1.972,60 84 23,48 2.122,50 49.843,44
FeCl2 70,77 122 0,58 1.461,50 847,82
Qout (kJ/ hari) 78.426.121,84
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 43.477,69 180 241,54 6.198,89 1.497.297,48
H2O(l) 737.152,40 18 40.952,91 1.925,37 78.849.888,39
6
NaHCO3 1.972,60 84 23,48 2.174,81 51.071,98
FeCl2 70,77 122 0,58 1.497,52 868,72
Qout (kJ/ hari) 80.365.645,81
CH4
CO2
H 2S
11 H 2O
Air
Glukosa Reaktor Fermentasi
NaHCO3 6
FeCl2 Glukosa
7 Air
NaHCO3
FeCl2
Reaksi:
C6H12O6 + Katalis 2CH4 + 4CO2 + H2S + 2H2O
323, 77
N6FeCl2 ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 43.477,69 180 241,54 6.198,89 1.497.297,48
H2O(l) 737.152,40 18 40.952,91 1.925,37 78.849.888,39
6
NaHCO3 1.972,60 84 23,48 2.174,81 51.071,98
FeCl2 70,77 122 0,58 1.497,52 868,72
Qin (kJ/ hari) 80.365.645,81
N7H2O ∫
298,15
CpdT + N11CH4 ∫
298,15
CpdT + N11CO2 ∫
298,15
CpdT +
N11H2S ∫
298,15
CpdT + N11H2O ∫
298,15
CpdT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
C6H12O6(s) 25.673,70 180 142,63 7.097,4 1.012.314,15
H2O(l) 729.723,39 18 40.540,18 2.256,18 91.465.812,85
7
NaHCO3 1.972,60 84 23,48 2.547,00 59.812,13
FeCl2 70,77 122 0,58 1.753,80 1.017,39
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 216,27 90.089,67
= 12.234.789,41 kJ/hari
Data steam yang digunakan :
Saturated steam pada 1 atm, 1500C H = 2.776 kJ/kg
Saturated steam pada 1 atm, 100 0C Hv = 2.676 kJ/kg
HL = 419,1 kJ/kg
(Reklaitis, 1983)
λ = [H(150oC) – Hv(100oC)]+ [Hv(100oC) – Hl(100oC)]
λ = [2.776 – 2.676] + [2.676 - 419,1]
λ = 2.356,90 kJ/kg
Steam yang dibutuhkan adalah :
Q
m=
λ
12.234.789,41 kJ / hari
m=
2.356,90 kJ / kg
m = 5.191,05 kg/hari
Steam
150 oC
1 atm
15
CH4 16 CH4
CO2 Heater CO2
H2S H2S
T = 27 oC T = 65 oC
Steam
100 oC
1 atm
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 71,93 29.965,75
15 CO2(g) 18.505,05 44 420,56 74,36 31.277,66
H2S(g) 2,48.10-6 34 7,28.10-8 67,97 4,95.10-6
Qin (kJ/ hari) 61.243,41
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 1.469,56 612.158,58
16 CO2(g) 18.505,05 44 420,56 1.520,51 639.483,03
-6 -8
H2S(g) 2,48.10 34 7,28.10 1.367,62 9,96.10-5
Qout (kJ/ hari) 1.251.641,62
25
18
19
333,15
N25K2CO3 ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 1.469,56 612.158,58
18
CO2(g) 18.505,05 44 420,56 1.520,51 639.483,03
H2O(l) 134.069,10 18 7.448,28 2.633,89 19.617.990,21
25
K2CO3(l) 57.458,18 138 416,36 3.804,85 1.584.201,29
Qin (kJ/ hari) 22.453.833,12
T T T
N26CO2 ∫
298,15
Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O(l) 126.574,55 18 7.031,91 4.103,04 28.852.291,57
19
KHCO3(l) 83.272,73 138 832,72 4.758,79 3.962.782,67
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 2.015,38 839.524,53
26
CO2(g) 185,05 44 4,20 2.084,09 8.765,06
Qout (kJ/ hari) 33.663.363,85
Diperoleh temperatur pada alur keluar 19 dan 26 kolom absorpsi yaitu Tout = 79,39oC
atau 352,54oK.
KHCO3
H2O
T= ?
20
23 H2O
K2CO3 22
Heat exchanger K2CO3
H2O
T = 88oC T = 100 oC
19
KHCO3
H2O
T = 79,39 oC
373,15
N22K2CO3 ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/ hari) ∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O(l) 126.574,55 18 7.031,91 4.103,04 28.852.291,57
19
KHCO3 83.272,73 100 832,72 4.758,79 3.962.782,67
H2O(l) 134.069,10 18 7.448,28 5.671,86 42.245.679,57
22
K2CO3 57.458,18 138 416,36 8.153,25 3.394.717,05
Qin (kJ/ hari) 78.455.470,87
Untuk mencari suhu keluar dari Heater II maka di lakukan trial error, sehingga di
dapat suhu keluar dari alur 20, yaitu 91,5 0C (364,65 K).
361,15
+ N23H2O ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/ hari) ∫ Cp Dt N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O(l) 126.574,55 18 7.031,91 5.023,75 35.326.627,45
20
KHCO3 83.272,73 100 832,72 5.818,08 4.844.878,39
K2CO3(s) 57.458,18 138 416,36 6.848,73 2.851.562,32
23
H2O(l) 134.069.10 18 7.448,28 4.757,30 35.433.792,51
Qout (kJ/ hari) 78.456.860,68
dQ
= Qin − Qout
dt
dQ
= 78.455.470,87 − 78.456.860,68
dt
dQ
= 1.389,80 kJ/hari
dt
22
Tabel LB. 20 Panas masuk ke dalam kolom stripper untuk setiap komponen
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O(l) 126.574,55 18 7.031,91 5.023,75 35.326.627,45
20
KHCO3 83.272,73 100 832,72 5.818,08 4.844.878,39
Qin (kJ/ hari) 40.171.505,84
Tabel LB.21 Panas keluar ke dalam kolom stripper untuk setiap komponen
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
21 CO2(g) 18.320,00 44 416 2.905,48 1.209.735,08
H2O(l) 134.069,10 18 7.448,28 5.671,86 42.245.679,57
22
K2CO3(l) 57.458,18 138 416,36 8.153,25 3.394.717,05
Qout (kJ/ hari) 46.850.131,71
Air Pendingin
T = 28 oC
24 H2O
K2CO3 23
K2CO3
H2O Cooler I
T = 60oC T = 88 oC
361,15 361,15
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O 134.069,10 18 7.448,28 4.757,30 35.433.792,51
23
K2CO3 57.458,18 138 416,36 6.848,73 2.851.562,32
Qin (kJ/ hari) 38.285.354,83
333,15 333,15
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
H2O 134.069,10 18 7.448,28 2.633,89 19.617.990,21
24
K2CO3 57.458,18 138 416,36 3.804,85 1.584.201,29
Qout (kJ/ hari) 21.202.191,50
dQ
= Qout − Qin
dt
dQ
= 21.202.191,50 − 38.285.354
dt
dQ
= −17.083.163,34 kJ/hari
dt
Jadi, jumlah panas yang diserap oleh propana sebanyak 17.083.163,34 kJ/hari.
Dari data termodinamika untuk air pendingin:
Entalpi H (280 C) = 117,43 kJ/ kg
Entalpi H (550 C) = 230,23 kJ/ kg
Maka, jumlah propana yang diperlukan (m):
Q
m =
H(28 C) − H(55 o C)
o
- 17.083.163,34 kJ/hari
=
117,43 kJ/kg − 230,23 kJ/kg = 151.446,48 kg/hari.
27 28
T2 = T1 . (Timmerhaus, 1991)
Dimana; T2 = Temperatur suhu keluar kompressor
T1 = Temperatur suhu masuk kompressor = 79,39OC = 352,54 K
P2 = Tekanan keluar kompressor = 20 atm
P1 = Tekanan masuk kompressor = 1 atm
k = 1,4
Ns = jumlah stage = 3
Dari perhitungan estimasi suhu keluar kompressor, didapat T = 468,94 oK =
195,79oC.
Neraca Panas Kompressor (T = 468,94 oK = 195,79 oC)
468, 94 468, 94
Energi masuk = (N 27
CH4) ∫
298,15
CpdT + (N 27
CO2) ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 6.819,15 2.840.575,95
27
CO2(g) 185,05 44 4,20 6.928,41 29.138,79
Qcomp (kJ/ hari) 2.869.714,74
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 2.015,38 839.524,53
27
CO2(g) 185,05 44 4,20 2.084,09 8.765,06
Qin (kJ/ hari) 848.289,60
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 2.015,38 839.524,53
28
CO2(g) 185,05 44 4,20 2.084,09 8.765,06
Qout (kJ/ hari) 848.289,60
- 2.869.714,74 kJ/hari
= = 25.440,73 kg / hari
17,43 kJ/kg − 230,23 kJ/kg
Propana
-103,15 oC
CH4 CH4
28 29
CO2 CO2
Propana
-53,15
o
C
352 , 54 352 , 54
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 2.015,38 839.524,53
28
CO2(g) 185,05 44 4,20 2.084,09 8.765,06
Qin (kJ/ hari) 848.289,60
288,15 288,15
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/mol)
N (kmol/
hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/mol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 -357,44 -148.892,91
29
CO2(g) 185,05 44 4,20 -369,15 -1.552,51
Qout (kJ/ hari) -150.445,42
dQ
= Qout − Qin
dt
dQ
= −150.445,42 − 848.289,60
dt
dQ
= −998.735,02 kJ/hari
dt
Jadi, jumlah panas yang diserap oleh propana sebanyak 998.735,02 kJ/hari.
Dari data termodinamika untuk propana:
Entalpi H (220 K/ -53,150 C) = 836,04 kJ/ kg
Entalpi H (170 K/ -103,150 C) = 291,1 kJ/ kg
Maka, jumlah propana yang diperlukan (m):
Q
m =
H(-53,15 C) − H(-103,15o C)
o
998.735,02 kJ/hari
=
836,4 kJ/kg − 291,1 kJ/kg
= 1.832,74 kg/hari.
30 31
T2 = T1 . (Timmerhaus, 1991)
Dimana; T2 = Temperatur suhu keluar kompressor
T1 = Temperatur suhu masuk kompressor = 15OC = 288,15 K
P2 = Tekanan keluar kompressor = 197 atm
P1 = Tekanan masuk kompressor = 20 atm
k = 1,4
Ns = jumlah stage = 5
Dari perhitungan estimasi suhu keluar kompressor, didapat T = 328,39 oK = 55,24
o
C.
Neraca Panas Kompressor (T = 328,39 oK = 55,24 oC)
389 , 70 389 , 70
Energi masuk = (N 30
CH4) ∫
298,15
CpdT + (N 30
CO2) ∫
298,15
Cp dT
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/kmol)
N
(kmol/hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/kmol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 1.104,65 460.154,19
30
CO2(g) 185,05 44 4,20 1.143,09 4.807,51
Qcomp (kJ/ hari) 464.961,70
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/kmol)
N
(kmol/hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/kmol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 -357,44 -148.892,91
30
CO2(g) 185,05 44 4,20 -369,15 -1.552,51
Qin (kJ/ hari) -150.445,42
Alur Komponen
F
(kg/ hari)
BM
(kg/kmol)
N
(kmol/hari)
∫ Cp dT N ∫ Cp dT
(kJ/kmol) (kJ/hari)
CH4(g) 6.664,93 16 416,55 -357,44 -148.892,91
31
CO2(g) 185,05 44 4,20 -369,15 -1.552,51
Qout (kJ/ hari) -150.445,42
- 464.961,70 kJ/hari
= = 4.122 kg / hari
17,43 kJ/kg − 230,23 kJ/kg
Kondisi operasi :
Tekanan, P = 1 atm
Temperatur, T = 55,11 0C
Densitas limbah cair ρ = 1.002,99 kg/m3
Laju alir massa F = 593.260,27 kg/hari
(593.260,27) kg / hari
Laju alir volume =
1.002,99kg / m 3
= 591,49 m3/hari
P =1,2 x 5.744,38
= 6.893,26
Efisiensi 80%, P = 8.616,58
= 0,008 Hp
Maka dipilih conveyor dengan daya 0,01 Hp
5,46 2
= 0,5 (1 − 0 ) = 0,23 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2 5,46 2
4 elbow 90° = hf = n.Kf. = 4(0,75) = 1,39 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 5,46 2
2 check valve = hf = n.Kf. = 2(2,0) = 1,85 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
∆L.v 2
Pipa lurus 50 ft = Ff = 4f
D.2.g c
= 4(0,0061)
(50)(. 5,46)2 = 4,22 ft.lbf/lbm
(0,13).2.(32,174)
2
A1 v2
2 Sharp edge exit = hex = 2 −
A2 2.α .g c
5,46 2
= (2 − 0 )
2
= 1,85 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
Total friction loss : ∑ F = 9,57 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 ≈ P2 = 101,325 kPa
∆P
= 0 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 10 ft
Maka :
Daya pompa : P = m x Wp
1 hp
= 4,83 lbm/s × 26,09 ft.lbf/lbm x
550 ft.lbf / s
= 0,2 hp
1
Maka dipilih pompa dengan daya motor hp
5
Poperasi = Po + ρ × g × h
= 101.325 Pa + (1.003,34 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 9,78 m)
= 197.503,36 Pa
= 1,94 atm
Pdesign = (1+0,2) x 197.503,36 Pa
= 237.004,04 Pa
= 2,33 atm
= 5.299.803,24
B. Friksi
Faktor gesekan,
f v 2 ΣL
ΣF =
2 gc D
=
(0,0045)(4,63)2 (84,10) = 0,42 ft ⋅ lb f /lb m
2(32,174)(0,29 )
(Foust, 1979, App C1 dan C2)
∆P
Pressure head, =0
ρ
Direncanakan : Hs : Di = 1 : 1
Hh : Di = 1 : 4
Dimana ; Hs = tinggi shell
Hh = tinggi head
Di = diameter dalam tangki
- Volume silinder tangki (Vs)
π π π
Vs = Di2 .H s = Di2 ( Di ) = .Di3 (Perry&Green,1999)
4 4 4
- Volume alas tutup tangki (Vh)
π π 1 π
Vh = .Di2 .H h = .Di2 . = .Di3 (Perry&Green,1999)
6 6 4 24
- Volume tangki = Vs + Vh
π π
2.717,74 m3 = .Di3 + .Di3
4 24
7
2.717,74 m3 = .π .Di3
24
Di3 = 2.967,50 m3
PR
t= + n. C
SE − 0,6P
(17,64 psia) (571,99/2 in)
= + 10.(0,125 in)
(18.700 psia)(0,85) − 0,6(17,64 psia)
= 1,56 in
Tebal shell standar yang digunakan = 1 1/2 in (Brownell&Young,1959)
- Tebal tutup tangki
Tutup atas tangki terbuat dari bahan yang sama dengan shell
Tebal tutup atas = 1 1/2 in (Brownell&Young,1959)
Dimana:
Dt = diameter tangki
Da = Diameter impeller
E = tinggi turbin dari dasar tangki
L = panjang blade pada turbin
W = lebar blade pada turbin
J = lebar baffle
Kecepatan pengadukan, N = 0,1 putaran/detik
Bilangan Reynold,
ρ .N .( Di) 2 62,64(0,1)(47,14) 2
NRe = = = 13.830,61
µ 1,01
NRe > 10.000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
K T .N 3 .D a ρ
5
Kondisi operasi :
P = 1 atm
T = 55 0C
Laju massa (F1) = 757.440,48 kg/hari
= 31.560,02 kg/jam
= 63.120,04 kg/2 jam
Densitas air =985,65 kg/m3 (Appendiks A.2-3
Geankoplis,2003)
Hs
½D
½D
Hc
πD 2 H c
Vs = ..................................................................... (Perry, 1999)
12
Perbandingan tinggi kerucut dengan diameter kerucut (Hc : D) = 1:2
πD 3
Vc = ..................................................................... (Perry, 1999)
24
∼ Volume (V)
3πD 3
V = Vs + Vc =
8
65,23 m3 = 1,17 D3
D = 4,02 m
Hs = (4/3) × D = 5,36 m
b. Diameter dan tinggi kerucut
Perbandingan tinggi kerucut dengan diameter (Hh : D) = 1: 2
Diameter tutup = diameter tangki = 4,02 m
4,02 m
Tinggi tutup = = 2,01 m
2
B. Friksi
Faktor gesekan,
∆P
Pressure head, =0
ρ
g v 2 ΔP
- Wf = Δz + ∆ + + ΣF (Foust, 1979)
gc 2 gcα ρ
= 40 ft.lbf /lbm + 0 + 0,47 ft.lbf /lbm
= 40,47 ft.lbf /lbm
Wf × Q × ρ 3 3
Daya pompa, P = = (40,47 ft.lbf/lbm)(0,19 ft /s)( 62,58 lbm/ft )
550 550 ft.lbf/s.hp
= 1,06 hp
Perhitungan :
Luas penyaringan efektif dihitung dengan menggunakan persamaan :
W
L. A (1 − E ) ρ S = ρ (V + E.L. A) (Foust, 1979)
1−W
Dimana:
L = tebal cake pada frame (m)
A = luas penyaringan efektif (m2)
E = poros partikel = 0,32
ρs = densitas solid (kg/m3)
ρ = densitas filtrat (kg/m3)
W = fraksi massa cake dalam umpan
V = volume filtrat (m3)
Direncanakan luas penyaringan efektif filter press untuk waktu proses = 1 jam
Jumlah umpan yang harus ditangani = 568.080,36 kg/hari = 23.670,02 kg/jam
Laju filtrat = 452.191,63 kg/hari = 18.841,31 kg/jam
Densitas filtrat = 1000 kg/m3
452.191,63 kg / hari
Volume filtrat hasil penyaringan = 3
= 452,19 m3/hari
1000 kg / m
Laju cake pada filter press dengan waktu tinggal 1 jam = 28.863,29 kg/hari =
1.202,63 kg/jam.
Densitas cake = 1200 kg/m3
28.863,29 kg / hari
Volume cake pada filter = 3
= 24,05 m3/hari
1200 kg / m
Laju alir massa cake 1.202,63 kg / jam
W= = = 0,05
Laju alir massa umpan 23.670,02 kg / jam
Tebal cake diestimasikan pada frame = 20 cm = 0,2 m
Direncanakan setiap plate mempunyai luas 1 m2, luas efektif penyaringan (A) :
W
L. A (1 − E ) ρ S = ρ (V + E.L. A)
1−W
0,05
0,2 x A x (1-0,32) x 1200 = 1000 (452,19 + 0,32 x 0,2 x A)
1 − 0,05
Kondisi Penyimpanan:
• Temperatur, T = 43 0 C
• Tekanan operasi, P = 1 atm
• Kebutuhan perancangan, t = 1 hari
• Asumsi ρ limbah cair kelapa sawit = ρ air = 991 kg/ m3
(App A.2-3 Geankoplis, 2003)
Laju alir massa = 533.995,54 kg/hari
533.995,54 kg / hari
• Laju alir volumetrik =
991 kg / m 3
= 538,84 m3/ hari
Poperasi = Po + ρ × g × h
= 101.325 Pa + (990,996 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 7,20 m)
= 171.309,04 Pa = 1,69 atm
Pdesign = (1+0,2) x 171.309,04 Pa
= 205.570,85 Pa
= 2,02 atm
Kondisi operasi :
Tekanan = 1 atm
Temperatur = 27 oC = 300,15 K
Kebutuhan perancangan = 1 hari
3
Tinggi tangki = × 0,44 = 0,66 m
2
1
Tinggi tutup elipsoidal = × 0,44 = 0,11 m
4
Tinggi total tangki = Hs + 2He = 0,77 m
Tebal tangki
Kondisi operasi :
Tekanan, P = 2 atm
Temperatur, T = 27 0C = 300,15 K
Komponen Gas
Laju Massa
Komponen xi .Bmi
(kg/hari)
CO2 18.505,05 11,65
CH4 6.664,93 11,76
H2S 2,48.10-6 3,35.10-9
Total 25.169,98 23,41
P × BM
Densitas gas ρ= (Lyman, 1982)
zRT
2 × 23,41
ρ= =1,90 kg/m 3
1 × 82,05 × 10 × 300,15
3
V =
94
2 atm
V = 3.297,58 m 3
Maka :
1
V = D3
6
1
3.957,09 m 3 = D 3
6
D = 19,62 m = 772,73 in
Tekanan
nRT
Poperasi = Po +
V
25.169,98
× 0,08206 atm.m / kmol.K × 300,15 K
3
= 2 atm +
94
3.957,09 m 3
= 3,67 atm
Pdesain = (1,2) (P operasi)
= 1,2 (3,67 atm)
= 4,4 atm
∆t 2 − ∆t1 - 28,8
LMTD = = = 138,10 °F
∆t 2 124,2
ln ln
∆t 1 153
(2) Tc dan tc
T1 + T2 302 + 212
Tc = = = 257 °F
2 2
t 1 + t 2 87,8 + 149
tc = = = 118,40 °F
2 2
aa =
(
π D 2 2 − D1 2 ) = π (0,1723 2
− 0,1383 2 )
= 0,0083 ft 2
4 4
Diameter Equivalen =
(D 2
2
− D1
2
) = (0,1723 2
)
− 0,1383 2
= 0,0761
D1 0,1383
(4) kecepatan massa
W
Ga =
aa
46,39 lbm
Ga = = 5.610,67
0,0083 jam . ft 2
0,013
= 1100 × × 0,92 × 1
0,115
= 117,16 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F)
Pressure drop
Fluida panas : anulus, steam
(1) De’ = (D2 – D1) = (0,1723 - 0,1383) = 0,0339 ft
De' × Ga 0,03 × 5.610,67
Rea’ = = = 5.957,16
µ 0,03
0,264
F = 0,0035 + = 0,0104 (pers.(3.47b),kern)
5.342,10 0,42
s = 1, ρ = 1 x 62,5 = 62,5
4 × 0,0104x5.610,67 2 × 120
2
4 fG a L
(2) ΔFa = = = 0,001 ft
2 gρ 2 De 2 × 4.18 × 10 8 × 62,5 2 × 0,0339
Ga 5.610,67
(3) V = = = 0,02494 Fps
3600 ρ 3600 × 62,5
78,96 × 0,17
(3’) ΔPp = = 0,09 psi
144
∆Pp yang diperbolehkan = 10 psi
8Vt 8 × 9,04.10 −7
Diameter tangki = 3 = 3 = 0,009 m
3π 3 × 3,14
3
Tinggi tangki = × 0,009 = 0,013 m
2
Direncanakan tangki mempunyai tutup dan alas berbentuk ellipsoidal,
Perbandingan tinggi elipsoidal dengan diameter tangki (Ht:D) = 1:4
1
Tinggi tutup elipsoidal = × 0,013 = 0,002 m
4
Tinggi total adsorber = Hs + 2xHe = 0,01 m
P × BM
Densitas gas ρ= (Lyman, 1982)
zRT
1 × 36,58
ρ= =1,32 kg/m 3
0,99 × 82,05 × 10 × 338
3
Gx ρy 278,39 0,08
= = 0,26
Gy ρx − ρy 36,58 67,21 - 0,08
= 0,03
gc × ( ρ x − ρ y ) ρ y
Gy = 0,52 lb/ft2.s
= 1.906,99 lb/ft2 h
= 14.511,02 lb/ft2 h
Laju gas = 1.048,75 kg/jam
= 2.310,02 lb/h
2310,02
S = = 2,42
953,49
S
Diameter (D) = = 1,75 ft
0,785
Dipilih tangki dengan diameter 2 ft.
Tinggi tangki (Z) = HETP x Nt
Y1
Nt = ln (McCabe, 1999)
Y2
100
= ln = 4,706
0,904
digunakan jumlah tray 5 buah.
HETP = D0,3 = 1,39 (Ulrich , 1984)
Z = 1,23 x 5 = 6,15 ft
Dipilih tinggi tangki 7 ft (2,13 m).
Perbandingan tinggi elipsoidal dengan diameter tangki (Ht:D) = 1:4
1
Tinggi tutup elipsoidal = × 2 ft = 0,5 ft
4
Tinggi total = 7 ft + 2 x 0,5 ft
= 8 ft = 2,43 m
Kondisi operasi :
P = 1 atm
T = 79,39 0C
Laju alir massa (F) = 209.847,29 kg/hari
= 8.743,63 kg/jam = 5,35 lbm/s
Densitas (ρ) = 1.429 kg/m3 = 89,20 lbm/ft3
Viskositas (µ) = 0,75 cP = 5,07.10-4 lbm/ft.s
4,24 2
= 0,5 (1 − 0 ) = 0,14 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2 4,24 2
4 elbow 90° = hf = n.Kf. = 4(0,75) = 0,84 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 4,24 2
2 check valve = hf = n.Kf. = 2(2,0) = 1,12 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
∆L.v 2
Pipa lurus 50 ft = Ff = 4f
D.2.g c
= 4(6,1x10-3)
(50)(. 4,24)2 = 2,54 ft.lbf/lbm
(0,13).2.(32,174)
2
A v2
2 Sharp edge exit = hex = 2 − 1
A2 2.α .g c
4,24 2
= (2 − 0 )
2
= 1,12 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
Total friction loss : ∑ F = 5,76 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 ≈ P2 = 101,325 kPa
∆P
= 0 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 10 ft
Maka :
32,174 ft/s 2
0+ (10 ft ) + 0 ft.lbf/lbm + 5,76 ft.lbf/lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Ws = -15,76 ft.lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
1 hp
= 5,35 lbm/s × 21,02 ft.lbf/lbm x
550 ft.lbf / s
= 0,20 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 0,3 hp
Friction loss :
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,5 1 − 2
A1 2α .g c
3,87 2
= 0,5 (1 − 0 ) = 0,11 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2 3,87 2
4 elbow 90° = hf = n.Kf. = 4(0,75) = 0,69 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 3,87 2
2 check valve = hf = n.Kf. = 2(2,0) = 0,93 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
= 4(7x10-3)
(50)(. 3,87 )2 = 2,43 ft.lbf/lbm
(0,13).2.(32,174)
2
A v2
2 Sharp edge exit = hex = 2 − 1
A2 2.α .g c
3,87 2
= (2 − 0 )
2
= 0,93 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
Total friction loss : ∑ F = 5,11 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 ≈ P2 = 101,325 kPa
∆P
= 0 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 10 ft
Maka :
32,174 ft/s 2
0+ (10 ft ) + 0 ft.lbf/lbm + 5,11 ft.lbf/lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Ws = -15,11 ft.lbf/lbm
Effisiensi pompa , η= 75 %
Ws = - η x Wp
-15,11 = -0,75 x Wp
Wp = 20,15 ft.lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
1 hp
= 4,88 lbm/s × 20,15 ft.lbf/lbm x
550 ft.lbf / s
= 0,17 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 0,2 hp
∆t 2 − ∆t1 0,19
LMTD = = = 15,40 °F
∆t 2 15,49
ln ln
∆t 1 15,30
(2) Tc dan tc
T1 + T2 212 + 190,4
Tc = = = 201,2 °F
2 2
t 1 + t 2 174,91 + 196,7
tc = = = 185,80 °F
2 2
aa =
(
π D 2 2 − D1 2 ) = 3,14 (0,21 2
− 0,14 2 ) = 0,02 ft 2
4 4
Diameter Equivalen =
(D 2
2
− D1
2
) = (0,212
− 0,14 2 )
= 0,17
D1 0,14
(4) kecepatan massa
W
Ga =
aa
17.593,64 lbm/jam lbm
Ga = 2
= 966.174,05
0,02 ft jam . ft 2
1,31 × 10 -2
= 220 × × 3,95 × 1
0,12
= 98,65 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F)
ID 1,38
(9’) h io = h i × = 98,65 × = 82,51 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F ) (pers.6.5,kern)
OD 1,65
Pressure drop
Fluida panas : anulus, (air,K2CO3)
(1) De’ = (D2 – D1) = (0,21 - 0,14) = 0,07 ft
De' × Ga 0,07 × 966.174,05
Rea’ = = = 35.640,67
µ 1,83
0,264
F = 0,0035 + = 0,0067 (pers.(3.47b),kern)
35.640,67 0,42
s = 1,43, ρ = 1,43 x 62,5 = 89,28
4 fG a L 4 × 0,0067 × 966.174,05 2 × 30
2
(2) ΔFa = = = 1,67 ft
2 gρ 2 D e 2 × 4.18 × 10 8 × 89,28 2 × 0,07
Ga 966.174,05
(3) V = = = 3 Fps
3600 ρ 3600 × 89,28
V 2 32
Fi = 1 × = 1 × = 0,14 ft
2g ' 2 × 32,2
6,54 × 61,25
(3’) ΔPp = = 2,78 psi
144
∆Pp yang diperbolehkan = 10 psi
18.505,05 kg/hari
=
44 kg/kmol
= 420,56 kmol/hari
= 4,86 x 10-3 kmol/s
17
N CO
Fraksi CO2 masuk (y1) = 2
G1
4,86 x 10 -3 kmol/s
=
7,96 x 10 -3 kmol/s
= 0,61
y1
Y1 =
(1 − y1 )
0,61
=
(1 − 0,61)
= 1,57 kmol CO2/kmol gas
Laju mol gas yang tidak larut masuk (Gs):
Gs = G1 (1-y1)
= 7,96 x 10-3 kmol/s (1 – 0,61)
= 3,09 x 10-3 kmol/s
Gas CO2 yang dihilangkan = 99 %
Y2 = 0,010 (Y1)
= 0,010 (1,57 kmol CO2/kmol gas)
= 0,0157 kmol CO2/kmol gas
Laju alir massa total cairan benfield masuk (F23) = 191.527,29 kg/hari
Berat molekul rata-rata cairan ( BM ) = 53,99 kg/kmol
F 23
Laju mol total cairan masuk (N23) =
BM
191.527,29 kg/hari
=
53,99 kg/kmol
= 3.546,80 kmol/hari
= 4,10 x 10-2 kmol/s
Pada Stripper
X1 = X1 pada Absorber CO2
= 0,13 kmol CO2/kmol cairan
X2 = X2 pada Absorber CO2
= 0,25 kmol CO2/kmol cairan
BM CO 2
18.320 kg/hari
=
44 kg/kmol
= 416,36 kmol/hari
= 4,81 x 10-3 kmol/s
19
N CO
Fraksi mol CO2 terhadap steam (y1) = 2
N H 2O
4,81 x 10 -3 kmol/s
=
4,11 x 10 -3 kmol/s
= 1,17 kmol CO2/kmol steam
Y1 = y1
= 1,17 kmol CO2/kmol steam
Y2 = 1,17 kmol CO2/kmol steam
Stripper beroperasi pada tekanan yang konstan, yaitu pada:
P = 1 atm
= 760 mmHg
2,78 × 10 − 4 k .N s p ( k −1) / k . N s
P= p1 m v.1 2 − 1 (Timmerhaus,2004; hal 528)
(k - 1).η p1
Data:
Laju alir massa = 18.320 kg/hari = 763,33 kg/jam
BM = 44 kg/kmol
ρ = 2,814 Kg / m 3 = 0,17 lbm / ft 3
763,33 kg / jam m3
mv.1 = 3
= 271, 26 = 2,66 ft3/detik
2,184kg / m jam
P × BM
Densitas gas : ρ = (Lyman, 1982)
zRT
20 × 44
ρ= = 29,10 kg/m 3
1 × 82,05 × 10 3 × 373,15
Vt = Vs + Vh
10π
Vt = × D3
24
24 Vt 24 × 755,39
Diameter tangki = 3 = 3 = 8,62 m
10π 10 × 3,14
3
Tinggi tangki = × 8,62 = 12,93 m
2
1
Tinggi tutup elipsoidal = × 12,93 = 2,15 m
4
Tinggi total tangki = Hs + He = 15,09 m
Tebal tangki
Allowable stress(S) = 13700 psi
Efisiensi sambungan (E) = 0,8
Corrosion factor (CA) = 0,125 in/tahun
Tekanan operasi = 20 x 14,696 = 293,92 psia
n (tahun pemakaian) = 10 tahun
1
293,92 × ( 169,77)
t = 2 + (0,125 in / tahun × 10 tahun )
13700 × 0,8 − 0,6 × 293,92
= 5,87 in = 0,14 m
∆t 2 − ∆t1 − 1,8
LMTD = = = 58,50 0 F
∆t 57,6
ln 2 ln
∆
1
t 59, 4
(1) Tc dan tc
T1 + T2 190,4 + 140
Tc = = = 165,2 °F
2 2
aa =
(
π D 2 2 − D1 2 ) = 3,14 (0,26 2
− 0,14 2 ) = 0,04 ft 2
4 4
Equivalen diam =
(D 2
2
− D1
2
) = (0,26 2
− 0,14 2 )
= 0,33
D1 0,14
A’=0,622 ft2 (Tabel 11, kern)
(4) kecepatan massa
W
Ga =
aa
17.593,64 lbm/jam lbm
Ga = 2
= 484.806,74
0,04 ft jam . ft 2
(5) Pada tc = 106,7 0F , μ = 0,69 cP (Gbr. 15, kern)
μ = 0,69 cP = 0,693x 2,42 = 1,67 lbm/ft.jam
Da × G a
Re a =
µ
0,26 × 484.806,74
Re a = = 74.229,80
1,67
(6) JH = 215 (Gbr.24, kern)
0 0
(7) Pada tc = 106,7 F , c = 0,44 Btu/lbm . F (Gbr.3, kern)
k = 0,413 Btu/(jam)(ft2)(0F/ft)
1 1
c.µ 3
0,44 × 1,67 3
= = 1,21
k 0,413
1 0 ,14
k c.µ 3 µ
(8) h o = J H (pers. (6.15b), kern)
De k µW
0,3685
= 210 × × 1,33 × 1
0,17
= 595,94 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F)
ID 2,067
(9’) h io = h i × = 595,94 × = 517,57 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F ) (pers.6.5,kern)
OD 2,38
(10) clean averall coefficient, Uc
Pressure drop
Fluida dingin : anulus, air pendingin
(1) De’ = 0,12
De' × Ga 0,12 × 484.806,74
Rea’ = = = = 34.066,35
µ 1,67
0,264
F = 0,0035 + 0,42
= 6,8 × 10 -3 (pers.(3.47b),kern)
34.066,35
s = 1, ρ = 1 x 62,5 = 62,5
4 fG a L 4 × 6,8 × 10 −3 × 484.806,74 2 × 150
2
(2) ΔFa = = = 2,50 ft
2 gρ 2 D e 2 × 4.18 × 10 8 × 62,5 2 × 0,12
Ga 484.806,74
(3) V = = = 2,15 Fps
3600 ρ 3600 × 62,5
V 2 (2,15) 2
Fi = 5 × = 5 × = 0,36 ft
2g' 2 × 32,2
(2,50 + 2 × 0,36) × 62,5
ΔPa = = 1,24 psi
144
∆Pa yang diperbolehkan = 10 psi
2,01 × 63,44
(3’) ΔPp = = 0,88 psi
144
∆Pp yang diperbolehkan = 10 psi
Kondisi operasi :
P = 1 atm
T = 60 0C
Laju alir massa (F) = 191.527,28 kg/hari
= 4,88 lbm/s
Densitas (ρ) = 1.429 kg/m3 = 89,21 lbm/ft3
Viskositas (µ) = 0,76 cP = 5,07.10-4 lbm/ft.s
4,88 lbm/s
Laju alir volumetrik (Q) = = 0,05 ft3/s = 1,55x10-3 m3/s
89,21 lbm/ft 3
Friction loss :
A v2
1 Sharp edge entrance= hc = 0,5 1 − 2
A1 2α .g c
3,87 2
= 0,5 (1 − 0 ) = 0,11 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
v2 3,87 2
4 elbow 90° = hf = n.Kf. = 4(0,75) = 0,69 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
∆L.v 2
Pipa lurus 50 ft = Ff = 4f
D.2.g c
= 4(7x10 -3
)
(50 )(
. 3,87 )
2
= 2,43 ft.lbf/lbm
(0,13).2.(32,174)
2
A v2
2 Sharp edge exit = hex = 2 − 1
A2 2.α .g c
3,87 2
= (2 − 0 )
2
= 0,93 ft.lbf/lbm
2(1)(32,174 )
Total friction loss : ∑ F = 5,11 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 ≈ P2 = 101,325 kPa
∆P
= 0 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 10 ft
Maka :
32,174 ft/s 2
0+ (10 ft ) + 0 ft.lbf/lbm + 5,11 ft.lbf/lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Ws = -15,11 ft.lbf/lbm
Effisiensi pompa , η= 75 %
Ws = - η x Wp
-15,11 = -0,75 x Wp
Wp = 20,15 ft.lbf/lbm
Daya pompa : P = m x Wp
Kondisi operasi:
Tekanan = 1 atm
Temperatur = 79,39 0 C
Laju alir massa: 6.849,98 kg/ hari = 0,07 kg/detik
Waktu tinggal : 10 menit = 600 detik
ρCH4 = 0,6 kg/m3 (Perry, 1999)
Faktor kelonggaran: 20%
Perhitungan:
a. Volume tangki
0,07 kg/detik x 600 detik
Volume CH4, V1 = 3
= 79,28 m 3
0,6 kg/m
Volume tangki, Vt = (1+0,2) x 79,28 = 95,13 m3
H 1
Hh = h x D = x 4,24 = 2,12 m
D 2
Ht (tinggi tangki) = Hs + Hh = 7,43 m
d. Tebal shell tangki
nRT
Poperasi = Po +
V
(0,06 × 600)kg
(0,082057 L.atm / mol.K ) (352,54 K )
16 gr / mol
= 1 atm +
79,28 m 3
= 2,08 atm
= 211,23 kPa
Pdesain = (1 + 0,2) × 2,08 atm
= 2,50 atm
= 253,48 kPa
Joint efficiency (E) = 0,8 (Brownell, 1959)
Allowable stress (S) = 120.658,248 kPa (Brownell, 1958)
Tebal shell tangki:
t=
PD
=
(246,22 kPa )(4,23) = 0,005 m = 0,21 in
2 SE − 1,2 P 2(0,8)(120.658,248) − 1,2(246,22 )
Faktor korosi = 1/8 in
Umur alat direncanakan = 10 tahun
Maka tebal shell yang digunakan = 0,21 + (1/8 x 10) = 1,46 in
Tebal shell standar yang digunakan = 2 in (Brownell, 1958)
e. Tebal tutup tangki
Tutup tutup tangki terbuat dari bahan yang sama dengan shell sehingga
tebal tutup adalah 2 in.
2,78 × 10 − 4 k .N s p ( k −1) / k . N s
P= p1 m v.1 2 − 1 (Timmerhaus,2004; hal 528)
(k - 1).η p1
Data:
Laju alir massa = 6.849,98 kg/hari = 285,41 kg/jam
BM campuran = ∑xi Bmi
= 16,76 kg/kmol
P × BM 1 kg ×16,76 kg / kmol
ρcampuran = = = 0,58 Kg / m 3 = 0,04 lbm / ft 3
zRT 1x0,08206 × 352,54
285,41 kg / jam m3
mv.1 = 3
= 492, 76 = 4,83 ft3/detik
0,58 kg / m jam
∆t 2 − ∆t1 − 25,90
LMTD = = = 225,37 0 F
∆t 212,67
ln 2 ln
∆t1 238,57
(2) Tc dan tc
T1 + T2 174 + 59
Tc = = = 116,95 °F
2 2
t 1 + t 2 − 153,67 + (−63,67)
tc = = = −108,67 °F
2 2
aa =
(
π D 2 2 − D1 2 ) = π (0,17 2
− 0,14 2)= 8,3.10 − 2 ft 2
4 4
Equivalen diam =
(D 2 − D1
2 2
) = (0,17 2
)
− 0,14 2
= 0,08
D1 0,14
A’=0,435 ft2 Tabel 11. kern
8,7 × 10 -3
= 410 × × 0,944 × 1
0,0761
= 44,22 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F)
2,06 × 10 -2
= 425 × × 0,88 × 1
0,12
= 67,38 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F)
ID 1,38
(9’) h io = h i × = 67,38 × = 56,35 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F ) (pers.6.5,kern)
OD 1,66
(10) clean averall coefficient, Uc
h io × h o 56,35 × 44,22
UC = = = 24,78 Btu/(jam)(ft 2 )( 0 F )
h io + h o 56,35 + 44,22
(11) UD
Rd ketentuan = 0,002
1 1 1
= + RD = + 0,002
UD UC 24,78
U D = 23,61 btu/jam ft2 F
(12) luas permukaan yang diperlukan
Q = UD x A x Δ t
Q 39.442,26
A= = = 7,41 ft 2
U D × ∆t 23,61 + 225,37
Pressure drop
Fluida dingin : anulus, propana
(1) De’ = 0,0339
De' × Ga 0,0339 × 20.359,44
Rea’ = = = = 52.840,86
µ 13,1 × 10 -2
0,264
F = 0,0035 + 0,42
= 6,2 × 10 -3 (pers.(3.47b),kern)
52.840,86
s = 0,59, ρ = 0,59 x 62,5 = 36,88
4 fG a L 4 × 6,2 × 10 −3 × 20.359,44 2 × 24
2
(2) ΔFa = = = 6,4 × 10 −3 ft
2 gρ De 2 × 4.18 × 10 × 36,88 × 0,0339
2 8 2
Ga 20.359,44
(3) V = = = 1,53 × 10 −1 Fps
3600 ρ 3600 × 36,88
V 2 (1,52 × 101) 2
Fi = 1 × = 1 × = 3,65 × 10 − 4 ft
2g ' 2 × 32,2
(6,4 × 10 -3 + 3,65 × 10 −4 ) × 36,88
ΔPa = = 1,74 × 10 −3 psi
144
∆Pa yang diperbolehkan = 10 psi
1,37 × 10 -2 × 36,24
(3’) ΔPp = = 3,44 × 10 −3 psi
144
∆Pp yang diperbolehkan = 10 psi
P × BM
Densitas gas ρ= (Lyman, 1982)
zRT
Kondisi operasi :
Tekanan = 20 atm
Temperatur = 15 oC = 288,15 K
Kebutuhan perancangan = 1 hari
Faktor kelonggaran = 20%
Faktor kompresibilitas (z)=1
20 × 16,76
ρ= = 14,17 kg/m 3
1 × 82,05 × 10 × 288,15
3
3
Tinggi tangki = × 7,89 =11,84 m
2
1
Tinggi tutup elipsoidal = × 11,84 = 1,97 m
4
Tinggi total tangki = Hs + He = 13,82 m
Tebal tangki
Allowable stress(S) = 13700 psi
Efisiensi sambungan (E) = 0,8
Corrosion factor (CA) = 0,125 in/tahun
Tekanan operasi = 197 x 14,696 = 2.895,11 psia
n (tahun pemakaian) = 10 tahun
293,92 × (155,45)
t = + (0,125 in / tahun × 10 tahun )
13.700 × 0,8 − 0,6 × 293,92
= 5,48 in = 0,14 m
2,78 × 10 − 4 k .N s p ( k −1) / k . N s
P= p1 m v.1 2 − 1 (Timmerhaus,2004; hal 528)
(k - 1).η p1
285,41 kg / jam m3
mv.1 = = 20,13 = 0,19 ft3/detik
14,17 kg / m 3 jam
t =
PD
=
(137,11 kPa ) (1,39 m )
2 SE − 1,2 P 2(120.658,248 kPa ) (0,8) − 1,2(137,11 kPa )
= 0,0009 m
= 0,03 in
Faktor korosi = 1/8 in
Maka tebal shell yang dibutuhkan = 0,03 in + 0,125 in = 0,16 in
Tebal shell standar yang digunakan = ¼ in (Brownell,1959)
5. Tebal tutup tangki
Tutup atas dan alas terbuat dari bahan yang sama dengan shell sehingga
tebal tutup atas dan alas adalah ¼ in.
6. Tinggi flange lurus / straight flange
Dari tabel 5.11 Brownell, ukuran straight flange untuk tangki dengan dia-
meter 55,04 in dan tebal ¼ in adalah 2 ¼ in.
t =
PD
=
(136,23 kPa ) (1,43 m )
2 SE − 1,2 P 2(120.658,248 kPa ) (0,8) − 1,2(136,23 kPa )
= 0,001 m
= 0,04 in
Faktor korosi = 1/8 in
Maka tebal shell yang dibutuhkan = 0,04 in + 0,125 in = 0,16 in
Tebal shell standar yang digunakan = ¼ in (Brownell,1959)
5. Tebal tutup tangki
Tutup atas dan alas terbuat dari bahan yang sama dengan shell sehingga
tebal tutup atas dan alas adalah ¼ in.
6. Tinggi flange lurus / straight flange
Dari tabel 5.11 Brownell, ukuran straight flange untuk tangki dengan dia-
meter 56,67 in dan tebal ¼ in adalah 2 ¼ in.
E. Friksi
Faktor gesekan,
f v 2 ΣL
ΣF =
2 gc D
=
(0,0045)(3,51)2 (84,10) = 0,24 ft ⋅ lb f /lb m
2(32,174 )(0,29 )
(Foust, 1979, App C1 dan C2)
∆P
Pressure head, =0
ρ
g v 2 ΔP
- Wf = Δz + ∆ + + ΣF (Foust, 1979)
gc 2 gcα ρ
= 40 ft.lbf /lbm + 0 + 0,24 ft.lbf /lbm
= 40,24 ft.lbf /lbm
Wf × Q × ρ 3 3
Daya pompa, P = = (40,24 ft.lbf/lbm)(0,24 ft /s)( 62,61 lbm/ft )
550 550 ft.lbf/s.hp
= 1,10 hp
2,78 × 10 − 4 k .N s p ( k −1) / k . N s
P= p1 m v.1 2 − 1 (Timmerhaus,2004; hal 528)
(k - 1).η p1
500
20
Gambar LD-1: Sketsa sebagian bar screen , satuan mm (dilihat dari atas)
Instalasi pipa :
A v2 3,67 2
1 sharp edge entrance hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A1 2 α gc 2(1)(32,174)
= 0,10 ft lbf/lbm
v2 3,67 2
1 elbow 90° hf = n.Kf. = 1(0,75) = 0,15 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
v2 3,67 2
1 check valve hf = n Kf = 1(2) = 0,41 lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 70 ft Ff = 4f
∆L v 2
= 4(0,0072)
(70)(. 3,67 )2
D 2 gc (0,06)2(32,174)
= 6,14 ft lbf/lbm
2
A1 v 2 3,67 2
= n 1 − = 1 (1 − 0 )
2
1 sharp edge exit hex
A2 2 α gc 2(1)(32,174 )
1
2 gc
(
2 2
gc
) P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ; P1 = P2 ; ∆P = 0
tinggi pemompaan ∆z = 50 ft
0+
32,174
(50) + 0 + 7,03 + Ws = 0
32,174
Ws = 57,03 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = Ws / η = 71,29 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
F × Wp
=
(1.382,49)(71,29) = 0,10 hp
3600 × 0,45 × 550 3600 × 0,45 × 550
Jumlah : 1 unit
Kondisi penyimpanan :
Temperatur : 30 ºC
Tekanan : 1 atm
Desain Perancangan :
Bak dibuat dua persegi panjang untuk desain efektif (Kawamura, 1991).
Kedalaman tangki 10 ft
Lebar tangki 1 ft
Q 0,81 ft 3 /min
Kecepatan aliran v = = = 0,08 ft/min
At 10 ft x 1 ft
h
Desain panjang ideal bak : L = K v (Kawamura, 1991)
υ0
= 0,93 ft
Diambil panjang bak = 1 ft = 0,30 m
Uji desain :
Va
Waktu retensi (t) : t =
Q
(1 x 1 x 10) ft 3
= = 12,23 menit
0,81 ft 3 / min
Q
Surface loading : = laju alir volumetrik
A luas permukaan masukan air
= 6,11 gpm/ft2
Desain diterima, dimana surface loading diizinkan diantara 4 – 10 gpm/ft2
(Kawamura, 1991).
Headloss (∆h); bak menggunakan gate valve, full open (16 in) :
∆h = K v2
2g
2 (9,8 m/s2)
F 0,84 lb m /detik
Laju alir volumetrik, Q = = = 0,01 ft3/s
ρ 62,15 lb m /ft 3
Instalasi pipa :
A v2 3,67 2
1 sharp edge entrance hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A1 2 α gc 2(1)(32,174)
= 0,10 ft lbf/lbm
v2 3,67 2
1 elbow 90° hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,47 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
v2 3,67 2
1 check valve hf = n Kf = 1(2) = 0,41 lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 30 ft Ff = 4f
∆L v 2
= 4(0,0072)
(30)(. 3,67 ) 2
D 2 gc (0,06)2(32,174)
= 2,63 ft lbf/lbm
= 0,20 ft lbf/lbm
Total friction loss ∑ F = 3,84 ft lbf/lbm
1
2 gc
(2 2
gc
) P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ; P1 = P2 ; ∆P = 0
tinggi pemompaan ∆z = 30 ft
0+
32,174
(30) + 0 + 3,84 + Ws = 0
32,174
Ws = 33,84 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = Ws / η = 42,30 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
F × Wp
=
(1.382,49)(42,30) = 0,06 hp
3600 × 0,45 × 550 3600 × 0,45 × 550
Perhitungan:
Ukuran Tangki
0,06 kg/jam × 24 jam/hari × 30 hari
Volume larutan, Vl =
0,3 × 1.363 kg/m 3
= 0,12 m3
Volume tangki, Vt = 1,2 × 0,12 m3
= 0,14 m3
Direncanakan perbandingan diameter dengan tinggi silinder tangki, D : H = 1 : 1
1
V= πD 2 H
4
1
0,14 m 3 = πD 3
4
Maka:
D = 0,57 m
H = 0,57 m
0,12 m 3
Tinggi cairan dalam tangki, h = × 0,57 m = 0,47 m
0,14 m 3
Tebal Dinding Tangki
Tekanan hidrostatik :
P = ρxgxl
= 1363 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 0,47 m
= 6,35 kPa
Faktor kelonggaran = 5%
Maka, Pdesain = (1,05) (P operasi)
= 1,05 ( 6,35 + 101,325) = 113,06 kPa
Daya pengaduk
Jenis pengaduk : Flat 6 blade turbin impeller
Jumlah baffle : 4 buah
Untuk turbin standar (McCabe dkk, 1999), diperoleh:
Da/Dt = 1/3 ; Da = 1/3 x 0,57 m = 0,19 m
E/Da = 1 ; E = 0,19 m
L/Da = ¼ ; L = ¼ x 0,19 m = 0,04 m
W/Da = 1/5 ; W = 1/5 x 0,19 m = 0,03
J/Dt = 1/12 ; J = 1/12 x 0,57 m = 0,04 m
dengan :
Dt = diameter tangki
Da = diameter impeller
E = tinggi turbin dari dasar tangki
L = panjang blade pada turbin
W = lebar blade pada turbin
J = lebar baffle
Kecepatan pengadukan, N = 1 putaran/det
Viskositas Al2(SO4)3 30 % = 6,72⋅10-4 lbm/ft⋅detik ( Othmer, 1967)
Bilangan Reynold,
N Re =
(85,0889)(1)(0,62)2 = 49.355,11
6,72 ⋅ 10 − 4
NRe > 10.000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
K .n 3 .D a ρ
5
P= T (McCabe dkk,1999)
gc
KT = 4,3 (McCabe dkk,1999)
4,3 × (1 put/det) 3 × (0,62 ft) 5 × 85,0889 lbm/ft 3 1Hp
P= 2
×
32,174 lbm.ft/lbf.det 550 ft.lbf / det
= 0,002hp
Efisiensi motor penggerak = 80 %
0,002
Daya motor penggerak = = 0,002 hp
0,8
Daya motor stanndar yang dipilih adalah 1/20 hp
ρ v D (85,0889 )(0,001)(0,0224 )
Bilangan Reynold, N Re = = = 3,53
μ 6,72 ⋅ 10 − 4
Instalasi pipa :
A v2 0,0012
1 sharp edge entrance hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A1 2 α gc 2(0,5)(32,174)
v2 0,001 2
1 check valve hf = n Kf = 1(2) = 4,81 x 10-8 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 30 ft Ff = 4f
∆L v 2
= 4(4,53)
(30)(. 0,001) 2
D 2 gc (0,0224)2(32,174)
= 0,0006 ft lbf/lbm
2
A v2 0,0012
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 sharp edge exit hex
A2 2 α gc 2(1)(32,174 )
1
2 gc
(2 2
)
gc
P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ; P1 = P2 ; ∆P = 0
tinggi pemompaan ∆z = 20 ft
0+
32,174
(20) + 0 + 0,0006 + Ws = 0
32,174
Ws = 35,20 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = Ws / η = 44 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
F × Wp
=
(0,06)(44) = 3,38 × 10 −6 hp
3600 × 0,45 × 550 3600 × 0,45 × 550
= 0,0004 m = 0,01 in
Daya pengaduk
Jenis pengaduk : Flat 6 blade turbin impeller
Jumlah baffle : 4 buah
Untuk turbin standar (McCabe dkk, 1999), diperoleh:
Da/Dt = 1/3 ; Da = 1/3 x 0,46 m = 0,15 m
E/Da = 1 ; E = 0,15 m
L/Da = ¼ ; L = ¼ x 0,15 m = 0,03 m
W/Da = 1/5 ; W = 1/5 x 0,15 m = 0,03
J/Dt = 1/12 ; J = 1/12 x 0,45 m = 0,03 m
dengan :
Dt = diameter tangki
Da = diameter impeller
E = tinggi turbin dari dasar tangki
L = panjang blade pada turbin
W = lebar blade pada turbin
J = lebar baffle
Kecepatan pengadukan, N = 1 putaran/det
Viskositas Na2CO3 30 % = 3,69⋅10-4 lbm/ft⋅detik (Othmer, 1968)
Bilangan Reynold,
ρ N (D a )2
N Re = (Geankoplis, 2003)
μ
N Re =
(82,8423)(1)(0,51)
2
= 59.073,93
3,69 ⋅ 10 − 4
NRe > 10.000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
K T .n 3 .D a ρ
5
P= (McCabe,1999)
gc
KT= 4,4 (McCabe,1999)
0,0007
Daya motor penggerak = = 0,0009 hp
0,8
Maka daya motor yang dipilih 1/20 hp
ρ v D (82,8423)(0,0007 )(0,0224 )
Bilangan Reynold, N Re = = = 3,47
μ 3,69 ⋅ 10 − 4
Aliran adalah laminar , maka
16
Friction factor, f = = 4,60 (Geankoplis, 2003)
N Re
Instalasi pipa:
A v2 0,0007 2
1 sharp edge entrance hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A 1 2 α gc 2(1)(32,174)
= 3,70.10-9 ft lbf/lbm
v2 0,0007 2
2 elbow 90° hf = n.Kf. = 2(0,75) = 1,11.10-8 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
v2 0,0007 2
1 check valve hf = n Kf = 1(2) =1,48.10-8 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 30 ft Ff = 4f
∆L v 2
= 4(4,60)
(30)(. 0,0007 )2
D 2 gc (0,0224)2(32,174)
= 0,0002 ft lbf/lbm
2
A v2 0,0007 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 sharp edge exit hex
A2 2 α gc 2(1)(32,174 )
= 7,40.10-9 ft lbf/lbm
Total friction loss ∑ F = 0,0002 ft lbf/lbm
1
2 gc
( 2 2
gc
) P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ;
P1 = 2222,39 lbf/ft2
P2 = 3542,85 lbf/ft2
tinggi pemompaan ∆z = 20 ft
0+
32,174
(20) + 15,93 + 0,0002 + Ws = 0
32,174
Ws = 35,93 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = Ws / η = 44,92 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
F × Wp
=
(0,03)(44,92) = 1,87 × 10 −6 hp
3600 × 0,45 × 550 3600 × 0,45 × 550
Reaksi koagulasi:
Al2(SO4)3 + 3 Na2CO3 + 3 H2O → 2 Al(OH)3 + 3 Na2SO4 + 3CO2
Perhitungan:
Dari Metcalf dan Eddy (1991), diperoleh :
Untuk clarifier tipe upflow (radial):
ρ=
(971,31)
971,24 0,04 0,02
+ +
995,68 2710 2533
ρ = 995,72 kg/m3
1.382,49 kg / jam × 2 jam
Volume cairan, V = = 2,77 m 3
995,72
V = 1/3 π D2H
1/ 2
3V 1 / 2 3 × 2,77
D= ( ) = = 0,67 m
πH 3,14 × 7
Maka, diameter clarifier = 0,67 m
Tinggi clarifier = 1,5 D = 1,01 m
= 0,0009 m = 0,03 in
Tebal shell standar yang digunakan = 1/4 in (Brownell&Young,1959)
Tebal real = t + Corossion allowance (C)
= 0,03 in + 0,1250 in = 0,15 in
Daya clarifier
P = 0,006 D2 (kW) (Ullrich, 1984)
P = 0,006 × (0,67)2 = 0,0027 kW = 0,003 Hp
Digunakan daya motor standar 0,05 hp
Maka:
D = 0,80 m
H = 1,07 m
Tinggi penyaring = ¼ x 1,07 = 0,26 m
0,34 m 3
Tinggi air = × 1,07 m = 0,67 m
0,55 m 3
Instalasi pipa :
A v2 3,67 2
1 sharp edge entrance hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A 1 2 α gc 2(1)(32,174)
= 0,10 ft lbf/lbm
v2 3,67 2
1 elbow 90° hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,47 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
v2 3,67 2
1 check valve hf = n Kf = 1(2) = 0,41 lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 30 ft Ff = 4f
∆L v 2
= 4(0,0072)
(30)(. 3,67 )
2
D 2 gc (0,06)2(32,174)
= 2,63 ft lbf/lbm
2
A v2 3,67 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 sharp edge exit hex
A2 2 α gc 2(1)(32,174 )
= 0,20 ft lbf/lbm
Total friction loss ∑ F = 3,84 ft lbf/lbm
Dari persamaan Bernoulli:
1
2 gc
( 2 2
)
gc
P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ;
P2 = 2635,91 lbf/ft2
P2 − P1
= 4,19 ft.lbf / lbm
ρ s
tinggi pemompaan ∆z = 30 ft
0+
32,174
(30) + 4,19 + 3,84 + Ws = 0
32,174
Ws = 38,03 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = Ws / η = 47,54 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
F × Wp
=
(1.382,49)(47,54) = 0,07 hp
3600 × 0,45 × 550 3600 × 0,45 × 550
Maka:
D = 3,23 m
H = 4,85 m
33,23 m 3
Tinggi air dalam tangki = × 4,85 m = 4,04 m
39,98 m 3
Tebal Dinding Tangki
Tekanan hidrostatik :
P = ρxgxl
= 995,68 kg/m3 x 9,8 m/det2 x 4,08 m
= 39,49 kPa
Faktor kelonggaran = 5%
Maka, Pdesain = (1,05) (P operasi)
= 1,05 ( 147,86) = 147,86 kPa
Direncanakan bahan konstruksi Carbon Steel SA-283 grade C
- Allowable working stress (S) : 87.218,71 kPa (Brownell & Young,
1959))
- Joint efficiency (E) : 0,8 (Peters et.al., 2004)
- Corossion allowance (C) : 0,1250 in/tahun (Perry&Green,1999)
- Umur alat : 10 tahun
Q 1,29 × 10 -3 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = =
A 0,0007 ft 2
= 1,79 ft/s
ρ ×v× D
Bilangan Reynold: NRe =
µ
(62,15 lbm / ft 3 )(1,79 ft / s)(0,03 ft )
=
0,0005 lbm/ft.s
= 6.283,69
Friction loss:
A v2 1,79 2
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(1)(32,174)
= 0,02 ft.lbf/lbm
v2 1,79 2
3 elbow 90°: hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,11 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 1,79 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,10 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,02).2.(32,174)
= 1,18 ft.lbf/lbm
2
A1 v2 1,79 2
= n 1 − = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,05 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2.635,91 lbf/ft2
P2 = 2.271,64 lbf/ft2
∆P
= -5,86 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 20 ft
32,174 ft / s 2
maka: 0 + (20 ft ) − 5,86 ft.lbf / lbm + 1,47 ft.lbf / lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Ws = 15,61 ft.lbf/lbm
Untuk efisiensi pompa 80%, maka:
Ws = η × Wp
15,61 = 0,8 × Wp
Wp = 19,51 ft.lbf/lbm
Daya pompa: P = m × Wp
131,04 1 hp
= lbm / s × 19,51 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 0,003 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp
Kondisi operasi:
- Temperatur = 30°C
Desain pompa
ρ ×v× D
Bilangan Reynold: NRe =
µ
(62,15 lbm / ft 3 )(1,71 ft / s)(0,04 ft )
=
0,0005 lbm/ft.s
= 8.136,91
maka aliran turbulen.
Karena NRe > 2100, maka aliran turbulen.
Dari Geankoplis 2003:
- Untuk pipa commercial steel, diperoleh: ε = 0,00015
= 0,02 ft.lbf/lbm
v2 1,712
2 elbow 90°: hf = n.Kf. = 2(0,75) = 0,06 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 1,712
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,09 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,02).2.(32,174)
= 2 ft.lbf/lbm
2
A v2 ,712
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,04 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 2,22 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 = 2635,91 lbf/ft2
P2 = 2116,22 lbf/ft2
∆P
= -8,36 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 40 ft
32,174 ft / s 2
maka: 0 + (40 ft ) − 8,36 ft.lbf / lbm + 2,22 ft.lbf / lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Ws = 33,86 ft.lbf/lbm
Untuk efisiensi pompa 80%, maka:
Ws = η × Wp
33,86 = 0,8 × Wp
Wp = 42,33 ft.lbf/lbm
ρ ×v× D
Bilangan Reynold : NRe =
µ
(62,15 lbm / ft 3 )(2,70 ft / s)(0,06 ft )
=
0,0005 lbm/ft.s
= 21.486,57
Karena NRe > 2100, maka aliran turbulen.
Dari Geankoplis, 2003:
- Untuk pipa commercial steel, diperoleh: ε = 0,00015
= 0,05 ft.lbf/lbm
v2 2,70 2
1 elbow 90°: hf = n.Kf. = 1(0,75) = 0,08 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 2,70 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,22 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,06).2.(32,174)
= 1,29 ft.lbf/lbm
2
A v2 2,70 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,11 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 1,77 ft.lbf/lbm
Dari persamaan Bernoulli:
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2.635,91 lbf/ft2
P2 = 2.861,65 lbf/ft2
Daya pompa: P = m × Wp
1020 1 hp
= lbm / s × 31,76 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 0,03 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
Desain Tangki
ρ N (D a )2
N Re = (Geankoplis, 2003)
μ
N Re =
(66,2801)(1) (0,56) 2
= 1.780,50
0,012
Untuk NRe < 10000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
K L .n 2 .D a µ
3
P= (McCabe,1999)
gc
KL = 4,1 (McCabe,1999)
4,1.(1 put/det) 3 .(0,57 ft) 5 (0,01 lbm/ft.s) 1hp
P= 2
×
32,174 lbm.ft/lbf.det 550 ft.lbf/det
= 9,06 × 10 - 4 hp
Efisiensi motor penggerak = 80 %
9,06 × 10 - 4
Daya motor penggerak = = 0,001 hp
0,8
Maka daya motor yang dipilih 1/20 hp.
F 1,24.10 −5 lb m /detik
Debit air/laju alir volumetrik, Q = =
ρ 66,2801 lb m /ft 3
= 1,87 × 10-7 ft3/s = 5,30 × 10-9 m3/s
Desain pompa
Q 1,87 × 10 -7 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = = 2
= 4,68.10-4 ft/s
A 0,0004 ft
ρ ×v× D
Bilangan Reynold : NRe =
µ
Friction loss:
A1 α (1)(32,174)
= 3,40.10-9 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
-9
= 7,65.10 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
-9
= 6,80.10 ft.lbf/lbm
D.2.g c (0,0224).2.(32,174)
= 0,005 ft.lbf/lbm
2 (4,68.10 )
2
A1 -4 2
v2
1 Sharp edge exit: hex = n 1 − = 1 (1 − 0)
A2 2.α .g c 2(0,5)(32,174 )
= 6,80.10-9 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 0,005 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana: v1 = v2
P1 = 2.257,25 lbf/ft2
P2 = 2.271,64 lbf/ft2
∆P
= -0,21 ft.lbf/lbm
ρ
Daya pompa: P = m × Wp
0,02 1 hp
= lbm / s × 24,73 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 5,57 × 10-7 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
Kondisi operasi:
Temperatur = 30oC
Tekanan = 1 atm
Laju massa air = 131,04 kg/jam
Densitas air = 995,68 kg/m3 (Geankoplis, 2003)
Kebutuhan perancangan = 1 jam
Faktor keamanan = 20%
- Temperatur = 30°C
- Densitas air (ρ) = 995,68 kg/m3 = 62,15 lbm/ft3 (Geankoplis, 2003)
- Viskositas air (µ) = 0,8007 cP = 0,0005 lbm/ft⋅s (Geankoplis, 2003)
Laju alir massa (F) = 131,05 kg/jam = 0,08 lbm/detik
F 0,08 lb m /detik
Laju alir volume, Q = = = 1,29.10 -3 ft 3 /s = 3,65.10-5 m3/s
ρ 62,15 lb m /ft 3
Desain pompa
- Ukuran nominal : ½ in
- Schedule number : 40
- Diameter Dalam (ID) : 0,62 in = 0,05 ft
- Diameter Luar (OD) : 0,84 in = 0,07 ft
- Luas penampang dalam (At) : 0,0021 ft2
Q 1,29.10 −3 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = = = 0,61 ft/s
A 0,0021 ft 2
Friction loss:
A2 v 2 0,612
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5 1 − = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(1)(32,174)
= 0,002 ft.lbf/lbm
v2 0,612
3 elbow 90°: hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,01 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 0,612
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,01 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,0,02).2.(32,174)
= 0,08 ft.lbf/lbm
2
A v2 0,612
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,005 ft.lbf/lbm
Total friction loss : ∑ F = 0,11 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2.271,64 lbf/ft2
P2 = 2.271,64 lbf/ft2
∆P
= 0 ft.lbf/lbm
ρ
Data:
Laju alir massa NaOH = 0,04 kg/jam
Waktu regenerasi = 24 jam
NaOH yang dipakai berupa larutan 4% (% berat)
Densitas larutan NaOH 4% = 1518 kg/m3 = 94,7662 lbm/ft3 (Perry, 1999)
Kebutuhan perancangan = 30 hari
Faktor keamanan = 20%
Desain Tangki
a. Diameter tangki
(0,04 kg / jam)(24 jam / hari )(30 hari )
Volume larutan, V1 = 3
= 0,50 m3
(0,04)(1518 kg / m )
Maka: D = 0,92 m
H = 0,92 m
= 0,0008 m = 0,04 in
Faktor korosi = 1/8 in
Maka tebal shell yang dibutuhkan = 0,04 in + 1/8 in = 0,15 in
Tebal shell standar yang digunakan = ¼ in (Brownell, 1959)
ρ N (D a )2
N Re = (Geankoplis, 2003)
μ
N Re =
(94,7662)(1) (1,006) 2 = 223.062,15
0,0004
Untuk NRe > 10000, maka perhitungan dengan pengadukan menggunakan rumus:
K T .n 3 .D a ρ
5
P= (McCabe,1999)
gc
KT = 4,4 (McCabe,1999)
4,4.(1 put/det) 3 .(1,0063 ft) 5 (94,7662 lbm/ft 3 ) 1hp
P= 2
×
32,174 lbm.ft/lbf.det 550 ft.lbf/det
= 0,02 hp
= 7,87.10-9 m3/s
Desain pompa
Q 2,78 × 10 -7 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = = = 6,94.10-4 ft/s
A 0,0004 ft 2
Friction loss:
A1 α (2)(32,174)
= 3,75.10-9 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
-8
= 1,69.10 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
-8
= 1,50.10 ft.lbf/lbm
D.2.g c (0,0224).2.(32,174)
= 1,87.10-4 ft.lbf/lbm
2 (6,94.10 )
2
A1 -4 2
v2
1 Sharp edge exit: hex
= n 1 − (
= 1 1− 0 )
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 7,49.10-9 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 0,0002 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana: v1 = v2
P1 = 2354,47 lbf/ft2
P2 = 2271,64 lbf/ft2
Daya pompa: P = m × Wp
0,04 1 hp
= lbm / s × 23,90 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 1,14 × 10-6 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
Kondisi operasi:
Temperatur = 28oC
Tekanan = 1 atm
Laju massa air = 131,05 kg/jam
Densitas air = 995,68 kg/m3 (Geankoplis, 2003)
Kebutuhan perancangan = 1 jam
Faktor keamanan = 20%
Kondisi operasi:
- Temperatur = 30°C
- Densitas air (ρ) = 995,68 kg/m3 = 62,15 lbm/ft3 (Geankoplis, 2003)
- Viskositas air (µ) = 0,8007 cP = 0,0005 lbm/ft⋅s (Geankoplis, 2003)
Laju alir massa (F) = 131,05 kg/jam = 0,08 lbm/detik
F 0,08 lb m /detik
Laju alir volume, Q = = = 0,0013 ft 3 /s = 3,65.10-5 m3/s
ρ 62,15 lb m /ft 3
Desain pompa
Q 0,0013 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = = = 1,79 ft/s
A 0,0007 ft 2
Friction loss:
A2 v 2 1,79 2
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5 1 − = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(1)(32,174)
= 0,02 ft.lbf/lbm
v2 1,79 2
3 elbow 90°: hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,11 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 1,79 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,09 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,0,02).2.(32,174)
= 0,33 ft.lbf/lbm
2
A v2 1,79 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,05 ft.lbf/lbm
Total friction loss : ∑ F = 0,62 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2.271,64 lbf/ft2
P2 = 2.492,36 lbf/ft2
∆P
= 3,55 ft.lbf/lbm
ρ
Desain Tangki
a. Diameter tangki
Maka: D = 0,22 m
H = 0,22 m
ρ N (D a )2
N Re = (Geankoplis, 1997)
μ
(79,4088)(1) (0,29) 2
N Re = = 10.211,61
0,0007
Dari grafik 3.4-4, Geankoplis,2003 untuk NRe = 10.211,61diperoleh Np = 4,05,
sehingga:
N p N 3 Da 5 ρ (4,05)(1) 3 (0,29) 5 (0,0006)
P = =
gc 32,174(550)
= 3,37.10-10 Hp
Efisiensi motor penggerak = 80%
3,37.10 −10
Daya motor penggerak = = 4,21.10-10 Hp
0,8
Digunakan daya pompa standar 0,05 hp.
Kondisi operasi:
- Temperatur = 30°C
- Densitas kaporit (ρ) = 1272 kg/m3 = 79,4088 lbm/ft3 (Perry, 1997)
- Viskositas kaporit (µ) = 4,5156⋅10-7 lbm/ft⋅detik = 6,72.10-4 cP (Perry, 1997)
-6
Laju alir massa (F) = 0,002 kg/jam = 1,78.10 lbm/detik
F 1,78.10 -6 lb m /detik
Laju alir volume, Q = = = 2,24.10 −8 ft 3 /s
ρ 79,4088 lb m /ft 3
= 6,36.10-10 m3/s
Desain pompa
ρ ×v× D
Bilangan Reynold : NRe =
µ
(79,4088 lbm / ft 3 ) × (5,62.10 -5 ft / s ) × (0,0224 ft )
=
4,5156.10 -7 lbm/ft.s
= 221,49
Friction loss:
A2 v 2
2
5,62.10 -5
1 Sharp edge entrance: hc
= 0,5 1 − = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(0,5)(32,174)
= 4,91.10-11 ft.lbf/lbm
2
v2 5,62.10 -5
1 elbow 90°: hf = n.Kf. = 1(0,75) = 3,68.10-11 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
2
v2 5,62.10 -5
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 9,81.10-11 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,0224).2.(32,174)
= 1,9.10-8 ft.lbf/lbm
2
A1
2
v2 5,62.10 -5
1 Sharp edge exit: hex
= n 1 − (
= 1 1− 0 ) 2
A2 2.α .g c 2(0,5)(32,174 )
= 9,91.10-11 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 1,93.10-8 ft.lbf/lbm
Dari persamaan Bernoulli:
1
2α
(2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2164,19 lbf/ft2
P2 = 2861,65 lbf/ft2
∆P
= 8,78 ft.lbf/lbm
ρ
∆Z = 20 ft
maka:
32,174 ft / s 2
0+ 2
(20 ft ) + 8,78 ft.lbf / lbm + 1,93.10 -8 ft.lbf / lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s
Ws = 28,78 ft.lbf/lbm
Daya pompa: P = m × Wp
0,003 1 hp
= lbm / s × 35,97 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 1,16.10-7 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
Ukuran Tangki
1020 kg/jam × 24 jam
Volume air, Vl =
995,68 kg/m 3
= 24,58 m3
Volume tangki, Vt = 1,2 × 24,58 m3
= 29,50 m3
Maka:
D = 2,92 m
H = 4,38 m
24,58 m 3
Tinggi air dalam tangki = × 4,38 m = 3,65 m
29,50 m 3
PD
t=
2SE − 1,2P
(143,86 kPa) ( 2,92 m)
=
2(87218,71 kPa)(0,8) − 1,2(143,86 kPa)
= 0,003 m = 0,11 in
= 0,05 ft.lbf/lbm
v2 2,70 2
1 elbow 90°: hf = n.Kf. = 1(0,75) = 0,08 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 2,70 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,22 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,06).2.(32,174)
= 1,72 ft.lbf/lbm
2
A v2 2,70 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,11 ft.lbf/lbm
Total friction loss: ∑ F = 2,21 ft.lbf/lbm
dimana : v1 = v2
P1 ≈ P2
∆Z = 30 ft
32,174 ft / s 2
maka: 0 + (30 ft ) + 2,21 ft.lbf / lbm + Ws = 0
32,174 ft.lbm / lbf .s 2
Daya pompa : P = m × Wp
1020 1 hp
= lbm / s × 40,26 ft.lbf / lbm ×
(0,45359)(3600) 550 ft.lbf / s
= 0,04 hp
Maka dipilih pompa dengan daya motor 1/20 hp.
600
500
Entalpi Hy [J/kg x10-3]
400
garis kesetimbangan
300 garis operasi
200
100
0
10 20 30 40 50 60 70
Gambar D.2 Grafik Entalpi dan Temperatur Cairan pada Cooling Tower (CT)
2Hy
Ketinggian menara, z = G . dHy (Geankoplis, 2003)
M.kG.a.P Hy∫ Hy * − Hy
1
0.1000
0.0900
0.0800
0.0700
1/(Hy*-Hy) x10 3
0.0600
0.0500
0.0400
0.0300
0.0200
0.0100
0.0000
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220
Hy x10-3
Luasan daerah di bawah kurva dari Hy = 45.486 sampai 196.218 pada Gambar D.3
Hy 2
dHy = 7,71
adalah
∫
Hy1
Hy * − Hy
- Temperatur = 30°C
- Densitas air (ρ) = 995,68 kg/m3 = 62,15lbm/ft3 (Geankoplis, 2003)
- Viskositas air (µ) = 0,0005 lbm/ft⋅detik (Geankoplis, 2003)
Laju alir massa (F) = 7.542,05 kg/jam = 4,61 lbm/detik
F 4,61 lb m /detik
Laju alir volume, Q = = = 0,07 ft 3 /s = 0,002 m3/s
ρ 62,15 lb m /ft 3
Desain pompa
ρ ×v× D
Bilangan Reynold: NRe =
µ
Friction loss:
A2 v 2 5,25 2
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5 1 − = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(1)(32,174)
= 0,21 ft.lbf/lbm
v2 5,25 2
2 elbow 90°: hf = n.Kf. = 2(0,75) = 0,64 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 5,25 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,85 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,04).2.(32,174)
= 3,26 ft.lbf/lbm
2
A v2 5,25 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,42 ft.lbf/lbm
Total friction loss : ∑ F = 5,40 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = P2
∆Z = 30 ft
- Temperatur = 30°C
- Densitas air (ρ) = 995,68 kg/m3 = 62,15 lbm/ft3 (Geankoplis, 2003)
- Viskositas air (µ) = 0,8007 cP = 0,0005 lbm/ft⋅s (Geankoplis, 2003)
Laju alir massa (F) = 131.05 kg/jam = 0,08 lbm/detik
F 0,08 lb m /detik
Laju alir volume, Q = = = 0,0013 ft 3 /s = 3,65.10-5 m3/s
ρ 62,15 lb m /ft 3
Desain pompa
Q 0,0013 ft 3 / s
Kecepatan linier: v = =
A 0,0007 ft 2
= 1,79 ft/s
Friction loss:
A v2 1,79 2
1 Sharp edge entrance: hc = 0,5 1 − 2 = 0,5 (1 − 0)
A1 2α 2(1)(32,174)
= 0,02 ft.lbf/lbm
v2 1,79 2
3 elbow 90°: hf = n.Kf. = 3(0,75) = 0,11 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
v2 1,79 2
1 check valve: hf = n.Kf. = 1(2) = 0,10 ft.lbf/lbm
2.g c 2(32,174)
D.2.g c (0,02).2.(32,174)
= 1,77 ft.lbf/lbm
2
A v2 1,79 2
= n 1 − 1 = 1 (1 − 0 )
2
1 Sharp edge exit: hex
A2 2.α .g c 2(1)(32,174 )
= 0,05 ft.lbf/lbm
Total friction loss : ∑ F = 2,06 ft.lbf/lbm
1
2α
( 2 2
) P − P1
v 2 − v1 + g ( z 2 − z1 ) + 2
ρ
+ ∑ F + Ws = 0 (Geankoplis,2003)
dimana : v1 = v2
P1 = 2.492,36 lbf/ft2
P2 = 2.116,22 lbf/ft2
= 52.525,64 L = 52,52 m3
Volume tangki, Vt = 1,2 × 52,52 m3 = 63,03 m3
Direncanakan perbandingan diameter dengan tinggi silinder, D : H = 1 : 2
D = 3,42 m ; H = 6,84 m
volume cairan x tinggi silinder
Tinggi cairan dalam tangki =
volume silinder
(52,52)(6,84)
= = 5,70 m
(63,08)
Kondisi operasi :
Temperatur = 28oC
Densitas Bahan bakar (ρ) = 890,0712 kg/m3 = 55,56679 lbm/ft3
Viskositas (μ) = 0,0007392 lbm/ft s = 1,1 cP (Othmer, 1968)
Laju alir massa (F) = 278,28 L/jam
F 278,28 L / jam
Debit air/laju alir volumetrik, Q = =
1000x3600 1000 m 3 / L × 3600 s / jam
= 8,68.10-5 m3/s = 0,0031 ft3/s
Desain pompa :
Bilangan Reynold :
ρ × v × D (55,66 lbm/ft 3 )(2,30 ft/s )(0,0563 ft )
NRe = =
µ 0,000739 lbm/ft s
= 9.750,56
= 0,04 ft lbf/lbm
v2 2,30 2
2 elbow 90° : hf = n.Kf. = 2(0,75) = 0,12 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
v2 2,30 2
1 check valve : hf = n Kf = 1(2) = 0,16 ft lbf/lbm
2 gc 2(32,174)
Pipa lurus 20 ft : Ff = 4f
∆L v 2
= 4(0,01)
(20).2,30 2
D 2 gc (0,05)2(32,174)
= 1,17 ft lbf/lbm
2
A v2 2,30 2
1 sharp edge exit : hex = n 1 − 1 = 1 (1 − 0)
A2 2 α gc 2(1)(32,174)
= 0,08 ft lbf/lbm
Total friction loss : ∑ F = 1,58 ft lbf/lbm
Dari persamaan Bernoulli :
1
2 gc
( 2 2
gc
) P −P
v 2 − v1 + (z 2 − z1 ) + 2 1 + ∑ F + Ws = 0
g
ρ
(Geankoplis, 2003)
dimana : v1 = v2 ; ∆v2 = 0 ; P1 = P2 ; ∆P = 0
tinggi pemompaan ∆z = 12 ft
0+
32,174
(12) + 0 + 1,58 + Ws = 0
32,174
Ws = -13,58 ft lbf/lbm
Efisiensi pompa, η= 80 %
Wp = -Ws / η = 16,98 ft lbf/lbm
Daya pompa : P =
Wp F
=
(16,98 )(0,17 ) = 0,0053 hp
550 550
X I
m
Cx = Cy 2 x
X 1 I y
dimana: Cx = harga alat pada tahun 2011
Cy = harga alat pada tahun dan kapasitas yang tersedia
X1 = kapasitas alat yang tersedia
X2 = kapasitas alat yang diinginkan
Ix = indeks harga pada tahun 2011
koefisien korelasi:
r=
[n ⋅ ΣX i ⋅ Yi − ΣX i ⋅ ΣYi ]
(n ⋅ ΣX i 2 − (ΣX i )2 )× (n ⋅ ΣYi 2 − (ΣYi )2 )
(Montgomery. 1992)
koefisien korelasi:
Marshall & Swift. Harga faktor eksponen ini beracuan pada Tabel 6-4.
105
Jan,2002
P-82
103 2
10-1 1 10 10 103
Capacity, m3
Gambar LE.1 Harga Peralatan untuk Tangki Penyimpanan (Storage) dan Tangki
Pelarutan.(Peters et.al.. 2004)
Indeks harga tahun 2011 (Ix) adalah 1.299.32. Maka estimasi harga tangki untuk (X2)
44.16 m3 adalah :
0 , 49
483,31 1.299,32
Cx = US$ 6.700 × x
10 1.102,5
Cx = US$ 52,806.-
Cx = Rp 451.757.715.-/unit
Untuk harga alat impor sampai di lokasi pabrik ditambahkan biaya sebagai berikut:
- Biaya transportasi = 5%
- Biaya asuransi = 1%
- Bea masuk = 15 % (Rusjdi. 2004)
- PPn = 10 % (Rusjdi. 2004)
- PPh = 10 % (Rusjdi. 2004)
- Biaya gudang di pelabuhan = 0.5 %
- Biaya administrasi pelabuhan = 0.5 %
- Transportasi lokal = 0.5 %
- Biaya tak terduga = 0.5 %
Total = 43 %
Untuk harga alat non impor sampai di lokasi pabrik ditambahkan biaya sebagai
berikut:
= Rp 229.433.650.549.-
= Rp. 5.462.341.634.-
= Rp. 23.410.035.574.-
= Rp. 3.121.338.077.-
= Rp. 14.826.355.863.-
= Rp. 28.872.377.208.-
2 Modal Kerja
Modal kerja dihitung untuk pengoperasian pabrik selama 1 bulan (= 30 hari).
2. NaHCO3
Kebutuhan = 61,64 kg/jam
3. FeCl2
Kebutuhan = 2,21 kg/ jam
Harga = Rp. 2.000.-/kg (PT. Bratachem. 2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam/hari × 2,21 kg/ jam x Rp 2.000.-/kg
= Rp. 38.750.400,-
4. K2CO3
Kebutuhan = 2.394,09 kg/ jam
5. Propana
Kebutuhan = 76,36 kg/ jam = 127,27 L/jam
Harga = Rp. 4.819.-/kg (Alibaba.com.2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam/hari × 127,27 L /jam x Rp. 4.819.-/kg
= Rp. 5.372.793.334,-
3. Kaporit
Kebutuhan = 0,002 kg/jam
Harga = Rp 9.500.-/kg (PT. Bratachem 2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam/hari × 0,002 kg/jam × Rp 9.500.-/kg
= Rp 242.527,-
4. H2SO4
Kebutuhan = 0,02 kg/jam = 0.01 L/jam
Harga = Rp 35.500-/L (PT. Bratachem 2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam x 0,01 L/jam × Rp 35.500-/L
5. NaOH
Kebutuhan = 0,04 kg/jam
Harga = Rp 3250.-/kg (PT. Bratachem 2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam × 0,04 kg/jam × Rp 3250.-/kg
= Rp 1.223.670-
6. Solar
Kebutuhan = 312,66 ltr/jam
Harga solar untuk industri = Rp.5500.-/liter (PT.Pertamina. 2011)
Harga total = 365 hari × 24 jam/hari × 312,66 ltr/jam × Rp. 5500.-/liter
= Rp 15.070.369.854.-
Total biaya persediaan bahan baku proses dan utilitas selama 1 tahun
(365 hari) adalah = Rp 43.367.691.378.-
Total biaya persediaan bahan baku proses dan utilitas selama 1 bulan
(30 hari) adalah = Rp 43.367.691.378 .-/12 = Rp 3.613.974.281,46 .-
2.2 Kas
2.2.1 Gaji Pegawai
Tabel LE.6 Perincian Gaji Karyawan
Gaji/bulan Jumlah
Jabatan Jumlah (Rp.) gaji/bulan (Rp.)
Dewan Komisaris 3 18.000.000 54.000.000
Direktur 1 20.000.000 20.000.000
Staf Ahli 2 15.000.000 30.000.000
Sekretaris 1 3.000.000 3.000.000
Manajer Produksi 1 10.000.000 10.000.000
1
Piutang Dagang = × Rp 438.137.766.039.-
12
= Rp 36.511.480.503.-
Tabel LE.9 Aturan depresiasi sesuai UU Republik Indonesia No. 17 Tahun 2000
Kelompok Harta Masa Tarif
Beberapa Jenis Harta
Berwujud (tahun) (%)
I. Bukan Bangunan
1.Kelompok 1 4 25 Mesin kantor. perlengkapan. alat perangkat/
tools industri.
8 12.5 Mobil. truk kerja
2. Kelompok 2
3. Kelompok 3 16 6.25 Mesin industri kimia. mesin industri mesin
II. Bangunan
20 5 Bangunan sarana dan penunjang
Permanen
Depresiasi dihitung berdasarkan tarif (%) penyusutan untuk setiap kelompok harta
berwujud sesuai dengan umur peralatan.
D = Px %
dimana: D = Depresiasi per tahun
P = Harga peralatan
% = Tarif penyusutan
2. Perawatan bangunan
Diperkirakan 10 % dari harga bangunan (Timmerhaus et al. 2004).
Perawatan bangunan = 0,1 × Rp 15.602.500.000.-
= Rp 1.560.250.000 .-
3. Perawatan kendaraan
Diperkirakan 10 % dari harga kendaraan (Timmerhaus et al. 2004).
Perawatan kenderaan = 0,1 × Rp 4.650.00..000.-
= Rp 465.000.000 .-
5. Perawatan perpipaan
Diperkirakan 10 % dari harga perpipaan (Timmerhaus et al. 2004).
Perawatan perpipaan = 0,1 × Rp 46.820.071.148.-
= Rp 4.682.007.115-
= Rp 156.066.904.-
Rp 220.550.209.363,-
PM = x 100%
Rp 438.137.766.039,-
= 50,34 %
Rp 168.102.604.434,-
BEP = x 100%
Rp 438.137.766.039,- - Rp 48.376.659.732,-
= 43,13 %
Kapasitas produksi pada titik BEP = 43,13 % × 216.000 ton/tahun
= 93.160,04 ton/tahun
Nilai penjualan pada titik BEP = 43,13 % x Rp 438.137.766.039
= Rp 188.967.288.886.-
1
POT = x 1 tahun
0,4166
POT = 2.40 tahun
Rp 154.402.646.554,-
RON = x 100%
Rp 222.392.861.352,-
RON = 69,43 %
P/F P/F
Laba Sebelum Laba Sesudah Penyusutan Net Cash Flow
Thn Pajak (Rp) pada i PV pada i = 52% pada i PV pada i = 53%
Pajak (Rp) Pajak (Rp) (Rp) (Rp)
=52% =53%
- -
0 - - - - 365.906.323.280 1 -365.906.323.280 1 365.906.323.280
1 188.093.959.879 56.410.687.964 131.683.271.916 39.392.429.574 171.075.701.490 0,6579 112.549.803.612 0,6536 111.814.183.980
2 206.903.355.867 62.053.506.760 144.849.849.107 39.392.429.574 184.242.278.682 0,4328 79.744.753.584 0,4272 78.705.745.090
3 227.593.691.454 68.260.607.436 159.333.084.018 39.392.429.574 198.725.513.592 0,2848 56.587.807.076 0,2792 55.485.478.490
4 250.353.060.599 75.088.418.180 175.264.642.420 39.392.429.574 214.657.071.994 0,1873 40.213.405.144 0,1825 39.172.336.617
5 275.388.366.659 82.599.009.998 192.789.356.662 20.546.900.615 213.336.257.277 0,1232 26.293.399.005 0,1193 25.445.296.602
6 302.927.203.325 90.860.660.998 212.066.542.328 20.546.900.615 232.613.442.943 0,0811 18.861.372.045 0,0780 18.133.691.562
7 333.219.923.658 99.948.477.097 233.271.446.560 20.546.900.615 253.818.347.176 0,0533 13.539.976.049 0,0510 12.932.515.155
8 366.541.916.024 109.945.074.807 256.596.841.216 20.546.900.615 277.143.741.832 0,0351 9.726.495.108 0,0333 9.229.403.424
9 403.196.107.626 120.941.332.288 282.254.775.338 20.546.900.615 302.801.675.954 0,0231 6.991.429.506 0,0218 6.590.758.482
10 443.515.718.388 133.037.215.517 310.478.502.872 20.546.900.615 331.025.403.487 0,0152 5.028.349.362 0,0142 4.709.198.700
3.630.467.211 -3.687.715.179
Gambar LE.2 Kurva Break Even Point Pabrik Compressed Natural Gas (CNG)