FUNGSI BESSEL
5.1 Pengantar
Fungsi Legendre diperkenalkan oleh matematikawan Perancis A. M. Legendre
(1752-1833). Fungsi Legendre adalah konsep penting dalam masalah yeng memuat
bola atau koordinat bola. Karena sifat-sifat ortogonalitasnya fungsi Legendre
bermanfaat dalam analisis numerik. Dalam modul ini pembahasan difokuskan
pada metode solusi dan penggunaan dalam arti matematika. Dalam pemecahan
persamaan solusi ini, solusi eksplisit tidak dapat ditemukan. Dalam banyak kasus
lebih mudah untuk mencari solusi numerik.
Dalam modul ini dibahas konsep fungsi Bessel dan solusinya, Fungsi Bessel jenis
pertama dan kedua, sifat-sifat dasar Fungsi Bessel, dan menyelesaikan soal-soal tentang
Fungsi Bessel.
1. PD Bessel
Definisi 5.1
PD Bessel didefinisikan sebagai
x 2 y ' ' + x y ' + ( x 2 − 2 ) y = 0 (5.1)
dengan A dan B konstanta sebarang. J (x) dan Y (x ) adalah solusi jenis pertama dan
2. Fungsi Bessel
Definisi 5.2
1. J (x) dalam solusi PD Bessel (5.2) merupakan fungsi Bessel jenis pertama
tingkat ,
(−1) m x 2 m
J ( x) = x 2 m +
(5.3)
m =0 2 m!(m + )!
tingkat ,
J ( x) cos − J −v ( x)
Y ( x) =
sin (5.4)
Yn ( x) = lim Yv ( x)
→n
di mana n bulat.
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 44
1 1 1 1
dengan hm = 1 + + + dan hm+n = 1 + + + .
2 m 2 m+n
3. Jenis Ketiga: Fungsi Bessel jenis ketiga tingkat atau Fungsi Hankel
pertama dan kedua tingkat ,
H(1) ( x) = J ( x) + i Y ( x) x0 (5.6)
dengan
(−1) m x 2 m
J − ( x) = x − 2 m −
(5.9)
m =0 2 m!(m − )!
J −n ( x) = (−1) n J n ( x) (n = 1, 2, ) . (5.10)
6. J −1 ( x) − J +1 ( x) = 2
d
J ( x) (5.17)
dx
r
x
7. J −1 ( x) dx = r J (r ) (5.18)
0
2
8. J 1 ( x ) = sin x (5.19)
2
x
2
9. J − 1 ( x ) = cos x . (5.20)
2
x
Contoh 5.1
Fungsi Bessel J 0 ( x) dan J1 ( x) adalah
(−1) m x 2 m x2 x4 x6
J 0 ( x) = 2 m = 1− 2 2 + 4 − +
m =0 2 (m!)2 2 (1!) 2 (2!) 2 26 (3!) 2
(−1) m x 2 m+1 x x3 x5 x7
J1 ( x) = 2 m +1
= − + − 7 +
m =0 2 m!(m + 1)! 2 2 1! 2! 2 2!3! 2 3! 4!
3 5
Contoh 5.2
Fungsi Bessel Y0 ( x ) adalah
2 x 2 (−1) m−1 hm 2 m
Y0 ( x) = J 0 ( x) + ln + 2 m x
2 m=0 2 (m!)2
Contoh 5.3
Hitunglah
x J ( x) dx
1
Penyelesaian :
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 46
x J ( x) dx = x(− J
1 0 ' ( x) dx
= − x dJ 0 ( x)
= −[ x J 0 ( x) − J 0 ( x) dx]
= − x J 0 ( x) + J 0 ( x) dx
Contoh 5.4
Hitunglah
x
3
J 0 ( x) dx.
Penyelesaian
x J 0 ( x) dx = x 2 ( x J 0 ( x)) dx
3
= x 3 J1 ( x) − 2 x 2 J1 ( x )
= x 3 J1 ( x) − 2 d ( x 2 J 2 ( x))
= x 3 J1 ( x) − 2 x 2 J 2 ( x).
Contoh 5.5
Tunjukkan
1
J 0 ' ' ( x) = [ J 2 ( x) − J 0 ( x)]
2
Penyelesaian
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 47
d d d
J 0 ' ' ( x) = ( J 0 ' ( x)) = (− J1 ( x)) = − ( J1 ( x))
dx dx dx
1
= J1 ( x) − J 0 ( x) ( Rumus (5.15), untuk = 1)
x
1 1
= [ J 2 ( x) + J 0 ( x)] − J 0 ( x) ( Rumus(5.14), untuk = 1)
2 2
1 1
= J 2 ( x) − J 0 ( x)
2 2
1
= [ J 2 ( x) − J 0 ( x)].
2
Contoh 5.6
Tunjukkan
2 sin x − x cos x
J ( x) =
x
3
2
x
Penyelesaian
1
Dari rumus (5.14) untuk = , diperoleh
2
x J 3 ( x) = J 1 ( x) − x J − 1 ( x)
2 2 2
1
J 3 ( x) = J 1 ( x) − J − 1 ( x)
2 x 2 2
1 2 2
= sin x − cos x
x x x
2 sin x − x cos x
= .
x x
Contoh 5.7
Tunjukkan bahwa PD berikut adalah PD Bessel tingkat nol
4t y + 4 y + y = 0
Penyelesaian
Misalkan t = x2 x = t .
1 dy dy dx 1 dy
Maka dx = dt , y = = =
2 t dt dx dt 2 t dx
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 48
d dy d 1 dy
y = ( )= ( )
dt dt dt 2 t dx
1 dy 1 d dy dx
=− + ( )
4t t dx 2 t dx dx dt
1 dy 1 d 2 y
=− + 2
4t t dx 4t dx
Substitusikan y dan y ke dalam PD, diperoleh
1 dy 1 d 2 y 1 dy
4t (− + 2
)+4 + y=0
4t t dx 4t dx 2 t dx
d 2 y 1 dy
+ + y=0
dx 2 t dx
d 2 y 1 dy
+ + y=0
dx2 x dx
d2y dy
x2 2
+x + x2 y = 0
dx dx
dan merupakan PD Bessel tingkat nol dengan solusi umum
y = A J 0 ( x) + B Y0 ( x) .
5.4.2 Latihan 5
1.Hitunglah :
x
3
a. J − 3 ( x) , J − 5 ( x) dan J 5 ( x) . c. J 2 ( x) dx .
2 2 2
x J1 ( x) dx . x J
4 3
b. d. 0 ( x) dx.
0
2. Diketahui fungsi
f ( x) = xJ1 ( x) − BJ 0 ( x), B = konstan 0 .
3. Tunjukkan bahwa
x J 0 ( x) dx = x 2 J 1 ( x) + x J 0 ( x) − J 0 ( x) dx
2
a.
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 49
x J 0 ( x) dx = x( x 2 − 4) J 1 ( x) + 2 x 2 J 0 ( x).
3
b.
1
2 − 4 2
c.
0
x 3 J 0 (x) dx =
3
J 1 ( ) + 2 J 0 ( ) .
b.
0
J 1 ( x) dx = 1.
5. Tunjukkan bahwa PD
d2y dy
r 2
2
+r + 4 2 r 4 y = 0
dr dr
adalah PD Bessel tingkat nol jika disubstitusikan x = r .
2
7. Buktikan
a. xJ ' ( x) + J ( x) = x J −1 ( x)
x
c. J −1 ( x) dx = r J (r ) .
0
8. Tunjukkan bahwa
1/ 2
2 sinh x
a. I 3 / 2 ( x) = cosh x − .
x x
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 50
1/ 2
b. I −3 / 2 ( x) =
2 cosh x
sinh x − .
x x
n
c. J n ( x) = (−1) n x n
d
J 0 ( x) (Gunakan induksi matematika).
xdx
9. Tunjukkan bahwa
a. cos(x) = J 0 ( x) + 2 (−1) n J 2 n ( x) .
n =1
b. sin( x) = +2 (−1) n +1 J 2 n +1 ( x)
n =1
/2
1 − cos n( x)
b.
x
=
0
J 1 ( x cos ) d .
/2
2.4.6. (2t )
Petunjuk : cos d =
2 t +1
.
0
1.3.5 (2t + 1)
Petunjuk: Pilihlah satu jawaban yang benar, dengan cara melingkari huruf di depan
jawaban tersebut
b. y = A J1 ( x ) + B Y1 ( x )
c. y = A J 2 ( x ) + B Y2 ( x )
d. y = A J 3 ( x ) + B Y3 ( x )
b. y = A J1 ( x ) + B Y1 ( x )
Mod ul 5 FUNGSI BESSEL | 51
c. y = A J 2 ( x ) + B Y2 ( x )
d. y = A J 3 ( x ) + B Y3 ( x )
x
2
3. Penyelesaian J 1 ( x) dx adalah
a. − x 2 J 0 ( x ) + 3 x J1 ( x )
b. − x 2 J0 ( x) + 4 x J1 ( x)
c. − x 2 J 0 ( x ) + x J1 ( x )
d. − x 2 J0 ( x) + 2 x J1 ( x)
4. Persamaan diferensial
1
x 2 (1 − x ) y' ' + x y' + ( x 2 − ) y = 0
4
adalah PD Bessel tingkat
1 1
a. b. c. 1 d. 2
2 3
1
5. Penyelesaian xJ0 (x ) dx adalah
0
1 1
a. J1 ( ) c. J 3 ( )
1 1
b. J 0 ( ) d. J 2 ( )
Rumus:
Jika tingkat penguasaan Anda mencapai 80% ke atas, Anda dapat melanjutkan dengan
modul berikutnya. Tetapi jika tingkat penguasaan Anda masih di kurang dari 80%,
Anda harus mengulangi Kegiatan Belajar 1 terutama bagian yang belum Anda kuasai.
5.6. Referensi
Arfken, G.B. dan Weber, H.J. 1995. Mathematical Methods for Physicities. 4th
Mathematics Department, Academic Press, New York.
Kreyszig, E., 1991. Advanced Engineering Mathematics, 7th , John Wiley & Sons,
New York.
Wrede, R. and Spiegel, M. R., 2002. Theory and Problems of Advanced Calculus, 2nd ,
McGraw-Hill, New York.