Anda di halaman 1dari 13

Pada dasarnya busana Jawa penuh dengan pialang sinandhi, kaya akan suatu

ajaran tersirat yang terkait dengan filosofi Jawa. Ajaran dalam busana Jawa
ini merupakan ajaran untuk melakukan segala sesuatu didunia secara
harmoni yang berkaitan dengan aktivitas sehari-hari, baik dalam
hubungannya dengan sesama manusia, dengan diri sendiri, maupun dengan
Tuhan Yang Maha Kuasa pencipta segala sesuatu di muka bumi ini.

Bagi laki-laki yang akan mengenakan busana Jawa harus mempersiapkan


perlengkapan busana seperti jarit batik gaya Jogjakarta, lonthong, Kamus
timang, beskap atela, Peranaan, keris gayaman atau branggah gaya
Jogjakarta, blangkon, Cenelo atau selop.

Dalam pemakaian busana jawa pertama yang harus dilakukan adalah

1. Pemakaian pada jarik, kain jarik telah diwiru kedua sisi. Salah satu sisi
yang jatuh di depan diwiru 3 jari diawali lipatan pertama Sered tampak
dari depan dan jauh ditepi bagian luar. Selanjutnya kain jarik yang
sudah diwiru dililitkan dari arah kanan ke kiri, bagian dalam yang satu
sisi diwiru setengah/ 1,5-2 jari jatuh pada pinggang sebelah kanan
(dinamakan pengasih) pula sesuai dengan sisi kainnya. Apabila
menggunakan kain motif perang, motif lereknya harus berlawanan
dengan arah pemakaian keris. Pemakaian kain jarit seharusnya
menutupi mata kaki, rapi dan enak untuk berjalan. Setelah itu baru
diikat dulu dengan tali, selanjutnya dililit dengan setagen / sabuk /
lonthong (kurang lebih lebar 13,6 cm, panjang 275 cm) dan kamus
timang (lebar 5,3 cm).
2. Kemudian tahap selanjtnya pemasangan Wiron ndleder yaitu lipatan
Iron sebanyak 7-13 lipatan di depan Sered kelihatan. Sedangkan wiron
engkol adalah dengan menarik 4-5 lipatan wiron ke bawah. Lipatan 1
seret malang/miring ke kiri.
3. Selanjutnya adalah tahapan memakai stagen atau sabuk atau biasa
disebut lonthong yaitu dengan melilitkan sebatas cethik dari kanan ke
kiri dan tampak dari belakang hanya satu sap. Barulah saatnya anda
memakai kamus timang dengan cara dililitkan tepat pada tengah
stagen atau lonthong.
4. Setelah itu dalam memakai surjan bagian depan harus tampak
menyilang simetris. Sedang spesifik untuk pemakaian peranakan lurik
biru telupat, model wiron kainnya dengan cara engkol yaitu permukaan
Sered yang tampak berkelok-kelok atau malang ke kiri ke kanan dan
seterusnya.
5. Kemudia juga dalam hal pemakaian keris yang harus diperhatikan
penggunaan keris branggah untuk keluhuran ( seperti Pasoanan,
perkawinan, upacara resmi ) sedang keris gayaman digunakan untuk
keseharian atau bedinan. Sedangkan untuk laki-laki remaja keris yang
dipilih adalah berbentuk branggah. Mulai dari Abdi Dalem yang sudah
mendapat jabatan keris yang digunakan adalah berbentuk gayaman.
6. Kemudian untuk blankon terdapat beragam macam motif blangkon
yang sering dipakai mulai dari motif Modang, Kumitir, Blumbangan,
Celeng kewengen dan Wulung.
7. Dan bagian yang terakhir dari busana jawa pria adalah pada bagian
kaki, kita bisa memilih akan menggunakan selop atau cenelo.
Orang Jawa menyadari betul akan arti penting berpakaian. Karena ada
pepatah Jawa Ajining diri saka lati, ajining raga saka/saliro busana dimana
jiwa dan raga perlu adanya perhatian khusus agar dirinya mendapat
penghormatan yang layak sebagai dari pihak yang lain. Tentunya wanita
banyak perhatian orang tertuju dari cara berpakaian.

Dalam pemakaian tata busana wanita Jawa perlengkapan yg harus disiapkan


antara lain jarik batik gaya yogyakarta, stagen, streples, kamisol atau
kemben, kebaya gaya kartini atau kutubaru, gelung tekuk beserta lungsen,
slop tertutup atau terbuka. perhiasan yang disiapkan adalah subang, tusuk
tlesepan, dan bros

Dalam pemakaian busana wanita jawa langkah pertama adalah

1. Memakai Sanggul tekuk dengan lungsen dan sanggul konde.


Sedangkan perhiasan untuk pelengkap rambut yaitu tusuk tlesepan
dan tusuk konde
2. Langkah berikutnya, Kain jarik diwiru 1,5- 2 jari diawali dengan lipatan
pertama serednya tampak dari depan , terus lipatan berikutnya, 7, 9,
11 lipatan. Kain yang sudah diwiru dililitkan dari kin i ke kanan. Apabila
menggunakan kain motif parang, arah parang dari kiri atas ke kanan
bawah ( mengarah ke bawah sesuai dengan arah ubetan/ arah lilitan).
Jika memakai motif Gurdo, ular naga, dan lain-lain tidak terbaIik harus
tepat ditengah pantat.
3. Dalam Pemakaian kain ada dua cara yakni pertama, kain bagian dalam
dibentuk segitiga baru dililitkan seterusnya hingga rapi, enak untuk
jalan dan menutup mata kaki. Kedua, kain bagian dalam kedua
ujungnya dililitkan badan dan diikat baru lilitan-lilitan berikutnya hingga
rapi kemudian diikat dengan tali. Pada kenyataannya cara kedua tidak
menguntungkan, karena jika dipakai untuk berjalan kain bagian dalam
menyingkap ke atas lalu tampak betis kakai dari depan.
4. Setelah itu waktunya memakai setagen dan streples. Saat ini sudah
ada streples dengan lilitan-lilitan tali yang dapat dikencangkan maupun
dikendorkan sesuai kebutuhan badan pemakai
5. Jika sudah merasa nyaman dan aman, selanjutnya waktunya
mengenakan kamisol sebagai penutup streples
6. Dalam pemakaian Kebaya yang terbuat terbuat dari bahan broklat atau
bahan polos dibuat model kebaya tangkepan ( kartini) dan kebaya
kuthubaru ( beef). Sebagai pelengkap kebaya kuthubaru menggunakan
selendang. Kebaya tangkepan (Kartini) memakai perhiasan bros atau
peniti renteng sedangkan untuk kebaya kuthubaru memakai
perhisasan kalung, atau bros (pilih salah satu)
7. Setelah itu memakai selendang.
8. Kemudian yang terakhir memakai Selop tertuutp atau terbuka.
GAGRAG NGAYOGYAKARTA

Busana kejawèn punika ngewrat saliring pralambang utawi pralampita,


utaminipun tumrap tiyang Jawa ingkang asring ngginakaken. Busana kejawèn
pepak sanget piwulang ingkang sinandi, pepak piwulang – piwulang luhur.
Piwulang salebeting busana kejawen punika minangka piwulang ingkang
wonten gayutipun kaliyan tumindak manungsa ing ngalam donya, amrih saged
laras antawisipun jagad alit lan jagad ageng. Gagayutaipun kaliyan sambetipun
manungsa setunggal lan manungsa sanèsipun, punapadéné antawisipun manungsa
lan Gusti Ingkang Akarya Jagad.
A. Wandaning Busana Kajawèn Tumraping Kakung
Parabot wujud wandaning busana kakung, ing antawisipun :
1. Iket, punika minangka sarana panutuping sirah, iket / udheng mengku
piwulang supados manungsa punika sageda ngiket raos gunggung dhiri /
umuk, mila ingkang puniket punika sirah, jer sirah punika papanipun sedaya
pakarti pengangen – angening manungsa.

Ngayogyakarta Surakarta
2. Rasukan, minangka titahing Gusti Ingkang Akarya Jagad manungsa kedah
ngrasuk utawi ngracut kapitadosan agami.
a. Rasukan Kakung Gagrag Ngayogyakarta.
 Surjan Sembagi, utawi ugi asring winastan surjan kembangan, punika
sejatosipun busana ingkang mligi dipunagem déning Sampéyandalem
Ingkang SinuwunSri Sultan Hamengkubuwana ingkang jumeneng nata,
lan ugi Sri Paduka Kangjeng Gusti Adipati Pakualam ingkang jumeneng
nata. Ananging adatipun ugi kaginakaken ing upacara pawiwahan.

 Surjan Lurik, surjan lurik ingkang limrah kaginakaken kawula


Ngayogyakarta ing padintenanipun.
 Pranakan biru lurik telu papat, busana punika minangka busana dhines
tumraping abdidalem Karaton Ngayogyakarta Hadiningrat.

 Atéla, wujuding busana kadosdéné jas kanthi werni polosan, adatipun


busana punika dipunagem déning para abdidalem apangkat bupati
sapanginggil nalika pisowanan salebeting kraton.

b. Rasukan Kakung Gagrag Surakarta.


 Atéla, wujudipun kadosdéné jas wingking dipunkrowok, adatipun
awarni cemeng, dipunagem déning siswa pawiyatan lan abdidalem
kraton Surakarta nalika sowan kraton.

 Beskap, wujudipun kados atéla nanging mawi benik / kancing kanan


kéring, warani cemeng adatipun kaginakaken kanggé among tamu
sajawining kraton, lan beskap ingkang boten cemeng ingkang ngagem
sentadalem apangkat KRA lan KRAT.

 Sikepan, busana punika mligi kaagem déning abdidalem, sentanadalem


apangkat KGPH, KPH, KP, KRMH, KRA lan KRAT ing acara
pisowanan ageng kraton.

 Langenarjan, busana ingkang kaagem déning KGPAA Mangkunegara


sakulawangsa manawi pinuju sowan kraton.
 Temantèn kakung nalika badhé kaijab qabulaken.
 Panghargyan panggih mantèn ing sajawining kraton.

3. Benik, ingkang wonten kiring lan kanan mengku piwulang bilih salebeting
nindakaken samubarang perkawis, sageda kapenggalih kanthi premati,
sampun dados kapitunanipun tiyang ngakathah.
4. Lonthong / stagèn / kendhit, menawi cara Ngayogya prayoginipun menawi
dereng apangkat riya sapanginggil ngagem ingkang polos boten mawi
seratan cindé. Babagan warni nyumanggakaken, lan werninipun lonthong
polos kajumbuhaken kaliyan pelet udheng (kemada).
5. Kamus / Sabuk lan Timang

6. Keris, Dhuwung, Curiga, parabot panjangkep busana kakung ing gagrag


Ngayogyakarta punika wonten tiga, inggih punika keris ingkang mawi
warangka :
a. Warangka wulan tumanggal, wandanipun saèmper wulan ingkang
tumanggal (sabit), warangka punika rumiyin kaagem déning
Pangéran Mangkubumi (HB I).

b. Warangka Gayaman,

Ngayogyakarta

Surakarta

c. Warangka Branggah
Branggah Ngayogya Ladrang Sala

7. Jarit, menawi cara Ngayogya pojokan batikkan ingkang awarni pethak (sèrèt)
wonten njawi, déné cara Sala wonten lebet.
a. Wiron limrah, wiron limrah inggih punika wiron ingkang kadamel
lajeran seretipun jarit limrah.

b. Wiron éngkol, wiron ingkang kadamel ngeluk / ngéngkol, adatipun


wiron punika kaginakaken déning para abdidalem manawi pinuju
sowan wonten kraton, utawi wiron padintenan salebeting kraton.
c. Wiron sala, wiron ing busana kajawèn gagrag Sala sèrètipun boten
katingalaken kados ing gagrag busana Ngayogya.

8. Cenéla, ugi winastan selop,

B. Wandaning Busana Kajawèn Tumraping Putri


1. Sanggul lan Kerudung (hijab), tumraping busana putri ingkang tanpa hijab,
sanggul ingkang kaginakaken ing gagrag Ngayogyakarta inggih punika
sanggul tekuk, wondéné tumrap putri ingkang sampun krama saged
ngginakaken paes kembang.
2. Rasukan kebaya, rasukan kebaya ingkang limrah kaginakaken ing busana
gagrag Ngayogyakarta inggih punika kebaya tangkepan (kartinian), sanès
kuthu baru, sinaosa ingkang ngagem punika mawi hijab. Wondéné kebaya
kuthu baru punika adatipun mawi tambahan sléndhang.
a. Kebaya tangkepan (kartinian)

b. kebaya kuthu baru


3. Lonthong / stagèn, lonthong utawi stagèn kaginakaken kanggé ngencengi
sinjang. Boten mawi paugeran kadosdéné lonthong utawi stagèn ing busana
kakung.
4. Jarit / sinjang, sami kaliyan busana kakung, namung bèntenipun wiron putri
kadamel langkung alit, lan dhawahing sèrèt sinjang wonten ing siring kiwa.

5. Cenéla

C. Wujuding awisan ing busana Kajawèn Gagrag Ngayogyakarta.


1. Sinjang batik ingkang dados awisan, ing antawisipun :
a. Parangbarong, corèk batik punika mligi dipunagem déning
Ngarsadalem Ingkang Sinuwun Kanjeng Sultan, manawi pinuju
pisowanan ageng.
b. Parangrusak, corèk batik punika mligi dipunagem déning para
naléndra, adipati, gusti pangéran.

c. Parangslobog, corèk batik punika kaginakaken kanggé lurupin layon


sentanadalem sadèrèngipun kasarékaken.

d. Kawung ageng. Corèk batik punika dipunagem déning para


sentanadalem, putradalem awit dhawuhdalem nalika ing pisowanan
mirunggan.

Anda mungkin juga menyukai