Bagian Inti:
1. Tujuan Pembelajaran :
Setelah mengikuti pembelajaran geguritan dengan penggunaan Model PBL (condition):
a. Peserta didik mampu (audience) memisahkan teks pacelathon bahasa Jawa sesuai
dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa (behavior)
melalui video pacelathon unggah-ungguh basa (Condition).(C5)
b. Peserta didik mampu (audience) menelaah teks pacelathon yang terkait penggunaan
bahasa Jawa sesuai dengan dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-
ungguh basa (behavior) dengan benar (degree).(C4)
c. Peserta didik mampu (audience) menampilkan pacelathon bahasa Jawa sesuai
dengan dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa
(behavior) dengan baik (degree).(C6)
2. Pemahaman bermakna
Setelah menyelesaikan proses pembelajaran peserta didik diharapkan mampu
menggunakan bahasa Jawa sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan
unggah-ungguh basa, sesuai dengan unen-unen “Ajining dhiri dumunung ana ing lathi.”
3. Pertanyaan Pemantik
“Sinten ingkang wonten griya ngginakaken basa krama kaliyan tiyang sepuhipun?”
4. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan 1 (2 Jp)
a. Kegiatan Pembelajaran
Kegiatan Kegiatan Alokasi
Pembelajaran Waktu
Pendahuluan 1. Guru memberi salam untuk membuka 15 menit
pembelajaran
2. Peserta didik dan guru berdoa untuk
mengawali pembelajaran
3. Guru memeriksa kehadiran siswa
4. Guru dan peserta didik bertanya jawab
terkait pembelajaran sebelumnya
5. Apersepsi (Siswa bertanya jawab dengan
guru mengenai pertanyaan ringan yang
berhubungan dengan materi
pembelajaran, “Sinten ingkang wonten
griya ngginakaken basa krama kaliyan
tiyang sepuhipun?”)
6. Peserta didik mendengarkan penjelasan
guru tentang materi, tujuan dan
manfaatnya dalam kehidupan sehari-hari.
“Menawa para siswa nyinaoni unggah-
ungguh basa, pramila mangke saged
ngginakaken basa Jawa kang trep manut
kaliyan unggah ungguh. Amargi trep
kaliyan unen-unen, ajining dhiri
dumunung ana ing lathi.”
Kegiatan Inti Orientasi Peserta didik kepada masalah 60 menit
1. Guru memberikan video pacelathon
babagan unggah-ungguh basa.
2. Guru meminta peserta didik
mengamati video teks pacelathon.
3. Peserta didik bersama guru melakukan
tanya jawab perihal pacelathon yang
ditampilkan untuk melihat kemapuan
awal siswa dan siswa saling
menanggapi atau memberi komentar
terkait pertanyaan siswa lainnya
Mengorganisasikan peserta didik
4. Peserta didik di bagi kelompok
menjadi 5 kelompok. Setiap
kelompok terdiri dari 5 orang.
5. Guru membagikan Lembar Kerja
Peserta Didik (LKPD) kepada setiap
kelompok tentang unggah-ungguh
basa.
6. Setiap kelompok berdiskusi tentang
video pacelathon tentang unggah-
ungguh Bahasa Jawa yang
ditampilkan. Kemudian peserta
didik mampu memisahkan ragam
basa dan mengartikan kata sulit dari
teks pacelathon bahasa Jawa.
7. Guru memberikan kesempatan
kepada peserta didik untuk bertanya
terkait teks pacelathon yang belum
dipahami
Membimbing penyeledikan individu
dan kelompok
8. Perwakilan salah satu kelompok
mempresentasikan hasil diskusi.
9. Guru membimbing dan melakukan
tanya jawab di setiap kelompok
terkait materi yang belum di pahami
10. Guru membimbing siswa untuk
berdiskusi terkait tentang berbicara
unggah-ungguh basa sesuai dengan
tema yang sudah di tentukan
Mengembangkan dan menyajikan hasil
karya
11. Perwakilan kelompok mampu
menampilkan pacelathon bahasa
Jawa menggunakan unggah-ungguh
basa sesuai dengan tema yang sudah
ditentukan.
Menganalisis dan mengevaluasi proses
pemecahan masalah
12. Peserta didik antar kelompok saling
bertanya jawab terkait tentang
unggah-ungguh basa yang di bahas
13. Guru memberikan penguatan
pemahaman materi untuk peserta
didik
Penutup 1. Peserta didik dan guru menyimpul 15 menit
pembelajaran yang telah dilaksanakan.
2. Peserta didik mengomunikasikan
kepada guru apabila masih ada
beberapa materi yang belum dipahami
dengan baik.
3. Guru dan peserta didik melakukan
refleksi terhadap pembelajaran saat ini
4. Guru menyampaikan tujuan
pembelajaran selanjutnya
5. Guru dan peserta didik mengakhiri
pembelajaran dengan berdoa
5. Assesmen
1. Diagnostik
Asesmen Non-Kognitif :
- Perasaan siswa
- Kendala belajar siswa
Asesmen Kognitif :
- Meminta siswa Meminta siswa menjelaskan perbedaan ragam bahasa Jawa.
2. Formatif
Pilihen wangsulan a, b, c, d utawa e minangka wangsulan sing paling bener,
kanthi menehi tandha ping ana ing lembar wangsulan!
3. Sumatif
Ukara ing ngisor iki dadekna krama inggil!
a. Agus kandha karo bapak yen ibu lagi menyang warung tuku lombok.
b. Simbah wetenge lara mulane ora gelem mangan ketan lan ngombe kopi.
UNDHA-USUK BASA
a. Ngoko Lugu
Wujudipun sedaya ngginakaken tembung ngoko, boten wonten tembung kramanipun.
Ginanipun kanggé gineman:
1. Tiyang sepuh dhateng ingkang kaprenah enèm (putranipun, wayahipun, muridipun
punapa déné dhateng laré anèm sanèsipun).
2. Dhateng sesaminipun, kanca sepantaran ingkang sampun kulina sanget, tuladhanipun
laré kaliyan kancanipun.
3. Pangageng dhateng tiyang sangandhapipun, tuladhanipun juragan dhateng baturipun.
4. Panguda rasa (gineman kaliyan pribadinipun piyambak).
Tuladha ukara : Le, kapan anggonmu teka?
b. Ngoko Alus
Titikanipun basa ngoko alus:
1. Tembungipun ngoko kacampur tembung krama. Ingkang dipunkramakaken inggih
punika peranganipun badan/salira ingkang dipunajak gineman utawi tiyang ingkang
dipungunem; lan agemanipun/sandhanganipun tiyang ingkang dipunajak gineman
utawi tiyang ingkang dipungunem.
2. Tembung kriyanipun (kata kerjanya) tiyang ingkang dipunajak gineman utawi
tiyang ingkang dipungunem.
3. Tembung aku tetep boten èwah.
4. Tembung kowéèwah dados panjenengan utawi sliramu (panjenenganmanawi
ingkang dipunajak gineman wau tiyang sepuh; sliramumanawi ingkang dipunajak
gineman wau langkung enèm.
5. Ater-ater lan panambangipun tetep ngoko.
6. Basa punika kaginakaken déning tiyang ingkang sampun supeket (akrab) nanging
tasih gadhah raos ngurmati dhateng ingkang dipunajak gineman, umpaminipun
antawis sesaminipun kanca nyambut damel ing kantor, sesaminipun kanca sekolah,
lsp.
Tuladha ukara : “Yen panjenengan wis kagungan wekdal, mbok ya mampir.”
c. Krama Lugu
Ginanipun kanggé gineman:
1. Dhateng sesamining kanca ingkang dèrèng raket supeket (akrab).
2. Tiyang sepuh dhateng tiyang ingkang langkung enèm, ananging ingkang dipunajak
gineman wau sinaosa enèm nanging wajib kinurmatan.
3. Tiyang ingkang gadhah kalenggahan (drajatpangkat) Inggil dhateng andhahanipun,
ananging andhahanipun wau yuswanipun langkung sepuh utawi wajib kinurmatan.
4. Tiyang ingkang gineman priyayi luhur lan ingkang dipunajak gineman tiyang limrah
ingkang sampun sepuh yuswanipun utawi wajib kinurmatan.
5. Tuladhanipun Krama Lugu : Ginemanipun Pak Ketua RT dhateng para wiranèm ing
parepatan (pepanggihan wiranèm).
Tuladha ukara : “Kalawingi sampeyan rak sampun kula criyosi, bilih kula boten saged
dhateng sakderengipun jam sedasa.”
d. Krama Alus
Ginanipun kanggé gineman:
1. Tiyang ingkang gineman dèrèng tepang kaliyan ingkang dipunajak gineman, lan
ingkang dipunajak gineman wau ketingal langkung sepuh utawi tiyang ingkang
kagungan pangkat Alus.
2. Tiyang ingkang gineman langkung enèm yuswanipun tinimbang ingkang dipunajak
gineman, lan ingkang dipunajak gineman wajib kinurmatan.
3. Tiyang ingkang gineman langkung cendhèk drajat pangkatipun tinimbang ingkang
dipunajak gineman, utawi ingkang dipunajak gineman wajib kinurmatan.
4. Tuladhanipun Krama Alus : Ginemanipun wayah(putu) dhateng éyangipun:
Tuladha ukara : “Sowan dalem ing ngarsa panjenengan, dalem perlu nyadhong dhawuh
panjenengan.”
WANGSULAN
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................... .............................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
Lembar Kerja Peserta Didik
KEGIATAN DISKUSI
Nama Anggota Kelompok:
1. ............................................................
LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK 2. ............................................................
(LKPD) 3. ............................................................
4. ............................................................
5. ............................................................
6. ............................................................
A. Topik : Unggah-ungguh Basa
B. Tujuan
1. Siswa bisa menampilkan pacelathon bahasa Jawa sesuai dengan dengan kaidah
kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa dengan baik
C. Langkah Kegiatan
Gawea pacelathon antarane guru karo muridte, banjur praktekna karo kancamu
ing ngarep kelas!
WANGSULAN
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
MEDIA PEMBELAJARAN
A. Salindia
Kunci Jawaban:
1. Paceltahon ingkang kapisan menika kipli lan salma ngginakaken basa krama
lugu amarga dereng tepang. Sasampunipun sami pitepangan kipli kalih salma
menika ngginakaken basa ngoko lugu.
Pacelathon kipli kaliyan mbh lan Pak Jono ngginakaken basa krama alus.
2. Nyuwun pirsa : takon
Pitedahipun : arahe
Pepanggihan : ketemu
Ngrembaka : thukul
Nguri-uri : ngopeni
Pedoman Penskoran penilaian pengetahuan
No. soal Skor Maksimal
1 5
2 5
Total 100
2) Penilaian Keterampilan
Format Penilaian
Nama Kesesua Kelengk Kelancaran Penggu Pelafalan Penamp Gungg
ian apan dan naan dan ilan unge
Keruntutan Bahasa Intonasi
Pedoman Penskoran:
HAL-HAL YANG DIAMATI Skor
Kesesuaian
Sesuai dengan kaidah dan struktur 4
Cukup sesuai dengan kaidah dan struktur 3
Tidak sesuai dengan kaidah dan struktur 1
Kelengkapan (ada peringatan-saran)
Ada bagian peringatan dan saran 4
Ada bagian peringatan atau saran saja 3
Tidak sesuai dengan kelengkapan 1
Kelancaran dan Keruntutan
Tidak tersendat-sendat sehingga mudah diikuti 4
Lancar tapi ada beberapa bagian yang tidak runtut 3
Selalu berhenti untuk mengingat-ingat 1
Penggunaan Bahasa
Bahasa komunikatif dan sederhana, tidak menghafal 4
Lancar tetapi terlalu sering mengulang bahasa yang sama 3
Kalimat rumit dan tidak logis 1
Pelafalan dan Intonasi
Pelafalan jelas dan tepat, intonasi bervariasi 4
Pelafalan cukup jelas dan tepat tanpa variasi 3
Pelafalan tidak jelas dan tepat, intonasi monoton 1
Penampilan
Gerakan tubuh bermakna dan mendukung isi 4
Beberapa gerakan cukup sesuai dengan isi 3
Banyak gerakan yang tidak wajar dan tidak sesuai dengan isi 1