mangkunagara IV kawentar pangarsa kang adil lan wicaksana nalika dadi raja ing kraton (pura)
Mangkunegaran Surakarta. K.G.P.A.A. Mangkunegara IV kalebu priyayi Surakarta, nalika isih cilik asmane
Raden Mas Sudira. Raden Mas Sudira lair ing dina Senen Paing, tanggal 8 Sapar, taun Jumakir, windu
Sancay, taun Jawa 1738, utawa taun Masehi 3 Maret 1811. Mangkunegara IV yaiku anak ke-7 saka
Kanjeng Pangeran Harya Hadiwijaya 1 lan Bandara Raden Ajeng Sekeli (anak saka Mangkunegara II).
Mangkunegara IV séda ing taun 1881 lan disarekake ing Astana Girilayu .Serat Wedhatama kalebu
kasusastran Jawa kang misuwur, kang ngemot filsafat Jawa mligi bab kawruh manunggaling kawula Gusti
uga bab kawruh kautaman uripe manungsa. Serat Wedhatama dumadi saka 3 wanda, yaiku serat,
wedha, lan tama. Serat ateges tulisan/kasusastran, wedha ateges kawruh/ilmu, dene tama saka
tembung utama kang teges e apik, dhuwur, utawa luhur. Pangerten Serat Wedhatama yaiku sawijining
kasusastran kang ngemot kawruh ajaran kautaman uga kaluhuran uripe manungsa. Serat Wedhatama
ngemot 5 pupuh/tembang yaiku :
a. Pangkur (14 pada) bab sembah raga/syariat.
b. Sinom (18 pada) bab sembah cipta/kalbu utawa tarekat.
c. Pucung (15 pada) bab sembah jiwa utawa hakekat.
d. Gambuh (35 pada) bab lakune catur sembah.
e. Kinanthi (18 pada) bab waspada/ngati ati.
Pupuh Pucung duweni watak sakpenake dhewe, sembrana, lucu lan gawe seneng.
2. Pada 1
Gancaran :
Ngelmu iku kudu dilakoni, ora mung disinaoni. Anggone nglakoni dilandhesi nitat lan usaha kang
mempeng. Kanthi usaha kang mempeng anggone golek ilmu bisa ngendhealeni watak utawa tumindak
ala.
Piwulang :
Golek ilmu kudu dilakoni kanthi niyat lan mempeng.
Pada 2
Gancaran :
Nafsu angkara kang gedhe ana ing awake dewe kang dadi sini ing awak nganti wektu kang dowo (3
jaman). Menawa diumbar bakal nyebar dadi alangan/masalah.
Piwulang :
Kudu bisa ngendalikke diri supaya ora gawe cilakane liyan.
Pada 3
Gancaran :
Beda menawa yen awake dewe sing bisa paring pangapura marang sesama kang duwe salah, kanthi rasa
sarwa sabar saking tumindak kala wau (kesalahan orang lain).
Piwulang :
Manungsa kudu bisa sabar lan gelem paring pangapura.
Pada 4
Gancaran :
Angkara ing njero ato dadi pepeteng, kang ngalingi/nutupi kanthi njaga kasucen urip kang ombone
kayata samudra katresnan. Katresnan kasebut tandaya gedhe kaya gunung.
Piwulang :
Aja nganti dikalingi rasa kang mboten sae.
Pada 5
Gancaran :
Nasihat iku kudu patut ditiru lan dituruti, aja kaya jaman mengko, akeh wong enom ding gumedhe
babagan apalan ayat.
Piwulang :
Nasihat iku patut ditiru lan dituruti.
Pada 6
Gancaran :
Durung pinter nanging wis kuminter negesakke ayat, kaya sayit saka Mesir, saben-saben mung
ngremehakke.
Piwulang :
Yen durung pinter ojo seneng tumindak kuminter lan ngremehakke kagunane wong liya.
Pada 7
Gancaran :
Wong kang duweni ilmu pas-pas an ora grlem nampa ilmu Jawa nanging malah golek ilmu saka njaban
rangkah (panggonan liya).
Piwulang :
Golek ilmu Jawa.
Pada 8
Gancaran :
Sejatine ilmu iku ana ing awak dhewe lamun gelem usaha bakale nemokakke drajat urip sejatine.
Piwulang :
Ilmu iku ana ing awak dhewe lamun gelem usaha.
Pada 9
Gancaran :
Asal ora kakean polah, sapa wae kang tenanan usahane, bisa gawe ningkatke kemampuan jroning ati,
supaya bisa ngangkat drajat kamulyan.
Piwulang :
Aja kakean polah ben urip e mulya.
Pada 10
Gancaran :
Apa sing diarani ilmu bisa digunakake yen pada karo tujuan e. Ilmu bisa digayung kanthi usaha sing
tenanan, kanggone satriya ing tanah Jawa ilmu kasebut awujud 3 perkara.
Piwulang :
Ilmu iku kudu diterapke ana ing panguripan lan dimantepke kanthi cara prihatin
Pada 11
Gancaran :
Lila yen kelangan, ora getun, nrima yen dilarani.
Piwulang :
Kita kedah ikhlas, sabar, legowo menawa antuk pacoban lan pasrah marang gusti.
Pada 12
Gancaran :
Gusti ingkang Agung diselehake ing saben ambegan manunggaling kawruh Gusti teguh ngresiki awak
ben karo wong enom manut hawa napsu.
Piwulang :
Cah enom iseh seneng ngumbar hawa nepsu.
Pada 13
Gancaran :
Wong kang senengane nesu-nesu kaya dene raseksa kang senengane nyeksa marang sapadha².
Piwulang :
Dadi eong ojo seneng nesu-nesu.
Pada 14
Gancaran :
Kabeh luputane diri, pribadi ditutup tutupi. Ditutupi kanggo manise tembung ngiro yen ora ngerteni
omong yen ora seneng gawe ala nanging tumindake gawe susah
Piwulang :
Ojo dadi eong sing seneng nutupi kaluputan awake dewe amarga bakal cilaka.
Pada 15
Gancaran :
Durung pinter nanging kesusu kepingin di anggep wasis amarga ana hawa lan rasa kurang kang tinutup
dening pamrih tangeh bisa manunggal kalawan Gusti.
Piwulang :
Ojo kuminter amarga ilmune ora bisa cedak marang Gusti.
Paugeran Pupuh Pucung :
a. Guru lagu, tibaning swara ing pungkasaning gatra.
b. Guru wilangan, cacahe wanda ing saben sagatra.
c. Guru gatra, cacahe larik saben sapada.
Paugeran tembang Pucung yaiku 12u, 6a, 8i, 12a.
Pupuh Pucung nduweni piwulang luhur yaiku :
a. Ngajarake supaya manungsa bisa ngendhaleni angkara kurka amarga watak kang koyo mangkono iku
bakal nuwuhake prekara.
b. Ngajarake babagan nggayuh ngelmu luhur amarga kanthi nduweni ilmu luhur kang arupa iklas, sabar,
lan nrima mring Gusti bakale urip mulya.
3. Angkara Gung Ning Angga anggung gumulung " : Angkara gedhe kang ora dikendhaleni bakal
nuwuhake perkara.
4.unsur intrinsik :
- Tema bisa disebut ide utama dalam membuat cerita
- Alur dalam novel adalah jalan cerita
- Tokoh adalah orang atau karakter yang ditampilkan dalam novel.
- Penokohan merupakan penentuan watak atau karakter dari tokoh tersebut
- Latar atau setting disebut juga sebagai landas tumpu, menyaran pada pengertian tempat, hubungan
waktu, dan lingkungan sosial tempat terjadinya peristiwa-peristiwayang diceritakan.
- Sudut padandang adalah arah pandang seorang penulis dalam menyampaikan sebuah cerita.
- Amanat adalah pesan moral yang ditulis oleh penulis cerita.
5. struktur sesorah:
1. salam pembuka
salam pembuka iku werna-werna, gumantung kahanan lan sapa anggone tanggap wacana.
Tuladha: wilujeng dalu, wilujeng enjang, lan liya-liyane.
2. pambuka (Purwaka basa)
purwaka basa iku isine atur panuwun marang para tamu sing wis nglonggarake wektu minangkani
panyuwunane sing duwe gawe. Purwaka basa kaperang kaya ing ngisor iki.
A. atur pakurmatan
B. atur Pamuji syukur
C. atur panuwun
3. isi (Surasa basa)
Surasa basa iku babagan perkara utawa bab kang diandharake jroning pidhato.
4. panutup (wasana basa)
wasana basa iku atur panuwun lan njaluk pangapura menawa ana kaluputan anggone nindakake sesorah
utawa pidhato. wasana basa kaperang kaya ing ngisor iki.
a. atur pangarep-arep
b. atur pangapura
5. salam panutup
7.
8.
9. Isi Kacar-Kucur: beras kuning (kemakmuran), beras ketan (eratnya silaturahmi), kacang hijau
(kesuburan), uang logam, bunga kantil bunga melati
10. Kirab Manten
Kirab artinya berjalan atau iring-iringan. Upacara ini adalah istilah yang dipakai pada saat kedua
pengantin meninggalkan tempat duduknya untuk melakukan pergantian busana yang berbeda