Anda di halaman 1dari 8

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN

(RPP)

Satuan Pendidikan : SMK SORE Tulungagung


Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/ Semester : XI / Genap
Pertemuan : 4 x Pertemuan
Alokasi Waktu : 8 x 45 menit

A. KOMPETENSI INTI
3. Memahami ,menerapkan, menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural
berdasarkan rasa ingin tahu tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan
humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban
terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural
pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan
masalah
4. Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkrit dan ranah abstrak terkait dengan
pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu
menggunakan metoda sesuai isi keilmuan

B. KOMPETENSI DASAR DAN INDIKATOR


3.4 Mengidentifikasi, memahami, menganalisis nilai-nilai moral yang terkandung dalam
tembang macapat.
3.4.1 Menganalisis struktur tembang macapat/mamaca
3.4.2 Menganalisis unsur kebahasaan dalam macapat/ mamaca.
3.4.3 Menganalisis kata-kata sulit dalam teks tembang macapat/ mamaca.
3.4.4 Mencari pesan moral teks tembang macapat/ mamaca.

4.4 Menginterpretasi nilai-nilai moral yang terkandung dalam tembang macapat.


4.4.1 Menceritakan isi tembang macapat/ mamaca.
4.4.2 Mengarang tembang macapat berdasarkan kaidah.
4.4.3 Membaca titi laras tembang macapat/ mamaca
4.4.4 Melagukan tembang macapat mamaca sesuai titi laras.

C. TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Menjelaskan tentang pengertian tembang macapat dan cirinya dengan baik.
2. Menyebutkan sasmita tembang macapat dan struktur tembang macapat melalui
rekaman/media elektronik.
3. Menjelaskan tembang macapat asmaradana dan dhandhanggula melalui rekaman/media
elektronik.
4. Menjelaskan moral yang tersapat dalam tembang macapat dengan baik.
5. Melagukan tembang macapat dengan titilaras yang baik dan benar.
6. mengarang tembang macapat dengan bahasa yang baik dan benar.

D. MATERI
1. Teks tembang macapat asmaradana dan dhandhanggula
2. Struktur tembang macapat/mamaca;
3. Pesan moral
4. Teknik menceritakan isi teks.
5. Teknik menulis tembang macapat/mamaca

Sastra tradisional dan modern


1. Tembang
Tembang utawa sekar yaiku budaya jawa kang adiluhung sajrone tembang ngutamakake
aluse rasa lan budi pakerti jalaran isinipun tembang ngenani piwulangan kang luhur.
Sekar utawa tembang ing tanah jawa iku ana pirang pirang periode/jaman. Telung
periode tembang ang yaiku sepisan tembang ageng, kapindho tembang tengahan, lan
tembang macapat.
2. Tembang Macapat
Ing budaya jawa tembang macapat, seperangan panemu kang ngurutake tembang
macapat iku kaya proses panguripan manungsa wiwit saka alam kandhungan nganti
tumekaning seda. Mungguhe kaya mangkene urut-urutaning tembang macapat kaya ing
ngisor iki.
a. Maskumambang
b. Mijil
c. Sinom
d. Kinanthi
e. Asmaradana
f. Gambuh
g. Dhandhanggula
h. Durma
i. Pangkur
j. Megatruh
k. Pocung

GAMBUH : Pelog Barang

7 2̇ 2̇ 2̇ 3̇ 3̇ 3̇
Dhuh gus – ti kang a – mang – ku
Ku – la sa – bra – ya – tu – hu

3̇ 2̇7 6 6 7 2̇ 2̇ 7 2̇ 3̇
Sa – gung ja – gad lan sa – i – si – ni – pun
Kar – ya a – nga – jak kan – can sa – da – rum

6 5 3 5 6 6 6 6 6 7 5 6 53 2
A – tur sem – bah sa – bra – ya mu – rid es – em – pe
Ba kuh ku – kuh ngu – gem – i ka – pri – ba – den – e

56667567
Mu – gya pi – na – ring ra – ha – yu
Bu – da – ya kang a – di lu – hung

7 2̇ 3̇ 2̇ 7 6 7 5 6
A – sih we – las – ing Hyang Ma – nom
Pi – na – ring i – di Hyang Ma – nom

SIPATING TEMBANG MACAPAT


Adhedhasar jenis lan urutane tembang macapat sejatine nggambarake lumakune uripe
manungsa kawiwitan alam ruh nganti tekan tumekane pati
Jenis lan urutane tembang macapat kasebut yaiku :
1. Maskumambang
Yaiku nuduhake gambarane manungso kang isih ana ing alam ruh, kang manggon ing
jero rahim/ gua garbane ibu. Ing wektu iku Gusti kang maha Kuasa menehi pitakon
marang ruh ruh iku njawab: “Qoolu Balaa Sahidna”,
” Bener Ya Alloh Panjenengan Pangeran Kula lan kulo pinongka seksinipun”.
2. Mijil
Nuduhake ilustrasi saka proses kelairan manungsa, mijil/mbrojol/mencolot lan njedul
jabang bayiarupa manungsa. Ana sing mbrojol ing india, ana sing ing china, ing afrika,
ing eropa, ing amerika lsp. Mula saka iku awake dhewe kudu sykur ing ngarsane Gustoi
amerga linairake ing bumi pertiwi seng mbiyen jarene Gemah Ripah Loh jinawi Tata
Tentrem Karta Raharjo Lir Saka Sambikala. Ora linairake ing Somalia, Etiopia utawa
Negara Negara gizi buruk liyane.
3. Sinom Gegambarane bocah enom kang kebak gegayuhan lan pangangen angen. Mula
wektu isih enom akeh akehna anggone ngangsuh kawruh, mumpung isih ana wektu kang
cukup.
4. Asmarandana
Ngambarake wancine manungsa nandhang kasmara. Asmara artine tresna lan tresna iku
ketulusan batin, istilahe Ebit G.Ade ing lagune: “Cinta Yang Kuberi Setulus Hatiku
Entah Apa Yang Kuterima Aku Tak Peduli”.
Tresna iku anugrah kang paling nyengsemake saka Gusti kang maha
kuasa.”…..Waja’alna Bainakum Mawwaddah Wa Rahmah, InnaFi Dzaalika La’aayatil
Liqoumi Yafakkaruun”. “..Lan takdadekake ing antarane kowe kabeh rasatresno lan kasih
saying, sak temene ing njerone pinangka tandha tandha Ke Agungan Ku tumrape kaum
kang mikir”.
5. Gambuh
Wiwitane saka tembung jumbuh/nyawiji kang tegese komitmen kanggo nyawijikake
tresno ing sajroning bale griya/rumah tanngga.Lan kang baku tangga iku: “Bojo bojomi
iku pinangka klambi tumrap kakunge, lank owe pinangka klambi tumrap dheweke”.
Lumrahe gunane klambi iku kaqnggo nutupi aurat, kanggo njaga saka panas lan adhem.
Ing sajroning rumah tangga kudune padha jaga jinaga lan padha ngayomi siji lan sijine.
6. Kinanthi
Kinanthi asale saka tembung kanthi utawa tuntun kang maknane awake dhewe
mbutuhake tuntunan atau dalan kang bener supaya gegayuhan kita bisa kawujud.
7. Dhandhanggula
Gambaran urip kang wus tumekan ing tataran urip kang mapan, urip kang mulya, cukup
sandang, papan lan pangan serta wus bebas saka hutang piutang . Nyuda kepinginan
supaya adoh saka utang. Jarene Iwan Fals :”Kepinginan iku sumber kangsaran”. Urip
kang bahagia iku kuncine rasa syukur, yaiku tansah syukur awit rezeki kang diparengake
Alloh SWT marang awake dhewe.
8. Durma
Pinangka wujud rasa syukur kita marang Alloh mula kita kudu kerep shodaqoh, durma
asale saka tembung darma / sedekah marang sasama. Kanthi shodaqoh ayo padha
ditingkatke empati social awake dhewe marang sedulur sedulure awake dhewe kang
kekurangan, nguluraketangan andum kabagyan, lan ningkatake kepekaan jiwa lan
kepeduliane awake dhewe tumrap kondisi kondisi masyarakat ing sakiwa tengene
awakedhewe.”Sing sapa wonge gelem ngentheng enthengake susahe sedulure nalika ing
donya, Allah bakal ngentheng ngenthengake bebane ing Akirat mbesuk”.
9. Pangkur
Pangkur utawa mungkur tegese nyingker hawa nafsu angkara murka, nafsu negatif kang
nggrogoti jiwane manungsa. Nyingkiri nafsu nafsu angkara murka, mbutuh ake
riyadhah / upaya kang temenan, lan mligini ing wulan Ramadhan iki ayo digembleng
atine awake dhewe supaya bisa nyuda sarta mbasmi nafsu nafsu angkara kang wus
ngregeti tembok tembok ing atine awake dhewe.
10. Megatruh
Megatruh utawa megat roh tegese pisah nyawa saka jasad, pedhote Ruh / Nyawa nuju
keabadian embuh iku keabadian kang Endah ing Suwarga, utawa keabadian Cilaka yaiku
ing Neraka.”kuku Nafsin Dzaaiqotul Maut”, “Saben saben manungsa mesthi bakal musna
“.Apa awake dhewe arep nemoni ajal kanthi cara kang endah Husnul Qootimah utawa
suwalike? Kaya sedane Pujangga kita WS Rendra, wektu rembulan lagi bunder bundere
bulan Purnama ing tengah wengi bulan Sya’ban penere tanggal 6 Agustus utawa tanggal
1 Sya’ban Nifsu Sya’ban.
11. Pocung
Pocong / dibungkus kain mori putih Nalikane keri among jasad, dibungkus kain mori
putih, diusung dipanggul kaya raja raja, iku kabeh prosesi penguburan jasade awake
dhewe nuju liang lahat, omahe awake dhewe kang pungkasabn ana ing donya. “innaka
Mayyitun Wainnahum Mayyituuna”,”Saktemene kowe kabeh bakale mati”.

E. LANGKAH-LANGKAH PEMBELAJARAN
a. Model pembelajaran : Model Pembelajaran Kooperatif (Collaborative Learning)
Model Discovery Learning
b. Metode pembelajaran : Demonstrasi, Praktek dan Latihan

Tahapan Waktu
Kegiatan
Kegiatan (Menit)
Pertemuan ke-1
1. Kegiatan Awal a. Orientasi : menyampaikan kompetensi dasar dan
indikator pembelajaran
10
b. Apersepsi : mendengarkan tembang macapat melalui
menit
speaker
c. Motivasi : menyampaikan struktur tembang dan isinya.
2. Kegiatan Inti Ekplorasi : 70
a. Guru menjelaskan contoh teks tembang
macapat/mamacat dari model
b. Guru menjelaskan kata-kata sulit dalam teks tembang
macapat/mamaca
c. Guru mengidentifikasi struktur teks tembang
macapat/mamaca.
Elaborasi :
menit
a. Guru membimbing siswa untuk mencari struktur teks
tembang macapat/mamaca
b. Guru membimbing siswa untuk mencari unsur kebahasaan
teks tembang macapat/mamaca
Konfirmasi :
a. Guru memberikan kesempatan kepada siswa untuk
menanyakan kembali materi yang belum jelas.
3. Kegiatan Akhir a. Guru mengevaluasi dan memberikan pertanyaan
tentang unsure kebahasaan dan struktur tembang 10
b. Siswa diberi tugas untuk membuat rangkuman seputar menit
materi pembelajaran
Pertemuan ke-2
1. Kegiatan Awal a. Orientasi : menyampaikan kompetensi dasar dan
indicator pembelajaran
b. Apersepsi : mempratekkan membaca titi laras tembang 10
macapat menit
c. Motivasi : menyampaikan pesan moral teks tembang
macapat/mamaca
2. Kegiatan Inti Ekplorasi :
a. Guru menjelaskan tentang cara menganalisis isi teks
tembang macapat/ mamaca .
b. Guru menjelaskan cara membaca titilaras tembang
macapat/ mamaca.
70
Elaborasi :
menit
a. Guru membimbing siswa untuk melagukan tembang
macapat/ mamaca sesuai dengan titilaras.
Konfirmasi :
a. Guru memberikan kesempatan kepada siswa untuk
menanyakan kembali materi yang belum jelas.
3. Kegiatan Akhir a. Guru mengevaluasi dan memberikan pertanyaan
tentang isi tembang macapat/ mamaca.
10
b. Siswa diberi tugas untuk membuat rangkuman materi
menit
pembelajaran

Pertemuan ke-3
1. Kegiatan Awal a. Orientasi : menyampaikan kompetensi dasar dan 10
indikator pembelajaran menit
b. Apersepsi : mencermati struktur teks tembang
macapat/mamaca.
c. Motivasi : mempratekkan mencermati contoh teks
tembang macapat/mamaca dari model

2. Kegiatan Inti Ekplorasi :


a. Guru menjelaskan contoh teks tembang macapat/mamaca
dari model
b. Guru menjelaskan struktur teks tembang
macapat/mamaca.
c. Guru menjelaskan unsur kebahasaan teks tembang
macapat/mamaca.
70
Elaborasi :
menit
a. Guru membimbing siswa untuk mencari teks tembang
macapat/mamaca dari berbagai sumber.
b. Guru Membimbing siswa untuk berdiskusi tentang unsur
kebahasaan teks tembang
Konfirmasi :
a. Guru memberikan kesempatan kepada siswa untuk
menanyakan kembali materi yang belum jelas.
3. Kegiatan Akhir a. Guru mengevaluasi dan melagukan tembang macapat
mamaca sesuai titi laras secara bersama-sama 10
b. Siswa diberi tugas untuk membuat rangkuman materi menit
pembelajaran
Pertemuan ke-4
1. Kegiatan Awal a. Orientasi : menyampaikan kompetensi dasar dan
indikator pembelajaran
b. Apersepsi : melagukan tembang macapat/ mamaca sesuai 10
dengan titilaras. menit
c. Motivasi : mengarang tembang macapat berdasarkan
kaidah.
2. Kegiatan Inti Ekplorasi :
a. Guru menjelaskan cara melagukan tembang macapat
mamaca sesuai titi laras.
Elaborasi :
a. Guru membimbing siswa untuk mempratekkan tembang
70
macapat mamaca sesuai titi laras.
menit
b. Guru membimbing siswa untuk mengarang tembang
macapat berdasarkan kaidah.
Konfirmasi :
a. Guru memberikan kesempatan kepada siswa untuk
menanyakan kembali materi yang belum jelas.
3. Kegiatan Akhir a. Melagukan tembang macapat mamaca sesuai titi laras
10
b. Siswa diberi tugas untuk membuat rangkuman materi
menit
pembelajaran
F. ALAT, MEDIA & SUMBER BELAJAR
a. Alat / Media : Laptop
LCD
Papan tulis
Laptop
Rekaman tembang macapat asamaradana dan dhandhanggula
Teks tembang macapat asmaradana dan dhandhanggula
b. Bahan / Sumber :
a. 1. Mangunsuwito, S.A. 2002.Kamus Bahasa Jawa, Jawa-Indonesia. Bandung:
CV. YramaWidya.
b. Poerwadarminta, W.J.S. 1939. Baoesastra Djawa. Batavia:J.B. Wolter.
c. Widayatmo, Gadung dkk. 2013. Prigel Basa Jawa. Jakarta: Penerbit Erlangga
d. tripama
e. mbombong manah
G. PENILAIAN
Aspek Penilaian : Kognitif/Psikomotor/Afektif (karakter)
a. Teknik penilaian : Tugas / Test Praktek / Tes Tulis
b. Bentuk Instrumen : Soal Praktek, tugas mandiri

Pertemuan 1 - 3
Teknik Penilaian Bentuk Instrumen
Instrumen
1. Tes Tertulis Soal Tertulis 1. Apa iku tembang macapat?
2. Ana pira jenise tembang macapat iku?
Sebutna!
3. Apa perangan saka tembang macapat?
4. Apa sing diarani sasmitane tembang
macapat?
5. Apa sasmitane tembang pangkur lan
kinanthi?
Kunci Jawaban 1. Tembang macapat yaiku salah sijine wujud
sastra Jawa baru sing awujud

2.

Skor Penilaian Nilai = (Skor / Jumlah Soal) X 100


2. Tes Praktek Soal Praktek 1.Menulis kalimat menggunakan aksara Jawa
3. Menulis kalimat dengan sengkalan
Kunci Jawaban 1.
2.
Skor Penilaian Nilai = (Skor / Jumlah Soal) X 100
3. Tugas Soal Tugas 1. Membuat tembang macapat sesuai dengan
kaidah
2. Melagukan tembang macapat sesuai
dengan titi laras

Penilaian:
Jumlah skor perolehan
Nilai Akhir = X 100
Jumlah skor maksimal

Siswa dinyatakan lulus / tuntas jika mendapat nilai minimal 75

Catatan :
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

Tulungagung, 15 Juli 2019


Mengetahui
Kepala SMK ”SORE” Tulungagung Guru Mata Pelajaran,

Drs. MASDUGI PRADINI RATIH WARDHANI, S.Pd.


NIP. NIP.

Anda mungkin juga menyukai