YAYASAN PENGEMBANGAN POTENSI SUMBER DAYA PERTAHANAN

SMA TARUNA NUSANTARA

DOKUMEN SEKOLAH

SANGAT RAHASIA
LEMBAR SOAL UTAMA

SOAL UJI COBA UJIAN SEKOLAH

TAHUN PELAJARAN 2022/2023

Mata pelajaran : Bahasa Jawa

Peminatan : MIPA/IPS
Hari, tanggal : Sabtu, 18 Maret 2023
Pukul : 10.00 - 11.30 WIB

Jalan Raya Purworejo, Km 5, Magelang 56172

Telp 0293 364195, facs 0293 364047
DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

A. PILIHAN GANDA
Pilihen wangsulan kang paling bener kanthi milih huruf A, B, C, D, utawa E!

1. Tembang macapat Pangkur duwe pathokan inti, salah sawijine babagan pathokan sajroning
tembang macapat kang ngemot pathokan cacahing wanda saben sagatra, yaiku ....
A. guru lagu
B. guru basa
C. guru gatra
D. guru sastra
E. guru wilangan

2. Crita cekak ngemot unsur-unsur intrinsik kang mbangun crita iku dadi katon becik, dene unsur
sajroning crita kang ngandharake karep pangriptane/pencipta kang ora dikandhakake kanthi
cetha mung bisa dionceki sawise rampung anggone maca karyane, yaiku ….
A. alur
B. paraga
C. amanat
D. skenario
E. setting/latar

3. Kira-kira telung tahun kepungkur, Gunung Solok katon endah lan wingit. Kayu gedhe-gedhe lan
wit-witan rungkut nutupi gunung. Menawa mlaku-mlaku ngambah papan pamujan, hawane adhem
banget. Swara manuk pating cruwet. Nanging, saiki swasana mau wis ilang.
Perangan pawarta ing dhuwur kang ora ana yaiku ....
A. apa
B. sapa
C. kapan
D. kepiye
E. ing ngendi

4. Omah adat Jawa (Joglo) duweni perangan-perangan kang ngemot makna filosofi, salah sawijine
yaiku ruwangan kang jaman biyen kalebu ruwangan kang istimewa, wiwitane kanggo nyimpen
pusaka lan piranti aji liyane, menawa ngibadah uga katindakake ana ing ruwangan iki, sarta
duwe makna yen manungsa iku tansah eling marang Gusti kang paring kanugrahan, ruwangan
iki jenenge, yaiku ....
A. dalem agung
B. krobongan
C. pawon
D. pringgitan
E. pendhapa

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 1

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

5. Ukara “nalika wayah wengi ana padhang bulan apik banget”, yen ditulis nganggo aksara Jawa
kang bener, yaiku ....
A.

B.

C.

D.

E.

6. SINOM

Nuladha laku utama

Tumrape wong tanah Jawi
Wong Agung ing Ngeksiganda
Panembahan Senapati
Kapati amarsudi
Sudaning hawa lan napsu
Pinesu tapa brata
Tanapi ing siyang ratri
Amemangun karyenak tyas ing sasama

Ana ing tembang sinom ing dhuwur, ukara “kapati amarsudi”, yen diterjemahake nganggo bahasa
Indonesia, yaiku ....
A. sangat tekun berusaha
B. mengurangi hawa nafsu
C. dengan cara laku prihatin
D. yang dilakukan siang dan malam
E. mencontohlah perilaku yang utama

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 2

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

7.

Gambar wayang ing dhuwur duwe jeneng, yaiku ....

A. Werkudara
B. Puntadewa
C. Sadewa
D. Janaka
E. Nakula

8. Dadi pranatacara kang becik duweni unsur-unsur kanggo gladhen lan sarat laku, salah sawijine
kang ngemot babagan kudu bisa trampil, trengginas, cag ceg, lancar, gancar, sembada ing
karya, sarta ora ngleler nanging uga ora katon grusa-grusu, kalebu ing sarat laku, yaiku ....
A. magatra
B. maraga
C. malaksana
D. matanggap
E. malaghawa

9. Panganan tradisional Jawa ana maneka warna, ing dhaerah Yogyakarta duwe makanan khas
kang jenenge beda-beda. Ing ngisor iki kang ora kalebu panganan tradhisional saka dhaerah
Yogyakarta, yaiku ....
A. geplak
B. gudeg
C. krecek
D. tahu gimbal
E. bakpia pathuk

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 3

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

10. Ukara “aku turu ana ing kasur”, yen ditulis nganggo aksara Jawa kang bener, yaiku ....
A.

B.

C.

D.

E.

11. Gatekna tembang ing ngisor iki!

Ngelmu iku kalakone kanthi laku
Lekase lawan kas
Tegese kas nyantosani
Setya budya pangekese dur angkara

Ukara “setya budya pangekese dur angkara”, nduweni teges, yaiku ....
A. Golek ngelmu diwiwiti kanthi tenanan.
B. Golek ngelmu iku kalakone kudu rekasa.
C. Sipat kang ala bakal ilang kanthi ngelmu kang becik.
D. Yen golek ngelmu iku kanthi tenan, bakal bisa kagayuh.
E. Golek ngelmu iku kudu temen lan ngedohi sipat ala supaya bisa kasil.

12. Ing sawijining dina nalika Rudi lan Rukidi ngrembug bab kanggo siap-siap menyang industri.
Nalika kuwi kanca-kancane uga takon “kepiye, persiapan ana ing industri wis siap durung, Rud?”
pitakone kancane marang Rudi.
“wis siap kabeh, muga-muga ora ana akangan apa-apa”. Wektu sansaya sore wayahe wis bali
ana ing omahe dhewe-dhewe. Rudi, Rukidi, lan kancane kuwi kang lagi kumpul ana ing warung
kopi Mak Cor.
Latar panggonan pethilan novel Jawa ing dhuwur, yaiku ....
A. warung tegal
B. warung kopi
C. sekolahan
D. dalan
E. omah

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 4

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

13. Wektu iku ana siswa kang lagi wae rampung praktek saka industri. Dheweke diutus guru maju
sesorah bab industri, ora ana persiapan apa-apa, banjur gelem ora gelem dheweke kudu maju.
Miturut pethilan crita ing dhuwur, metodhe sesorah kang digunakake siswa kasenut, yaiku ....
A. maca teks
B. impromtu
C. maca sithik
D. ekstemporan
E. ngapalake teks

14. Upacara pengantenan adat Jawa iku salah sawijine upacara sakral adat Jawa sing duwe
rantaman upacara lan tata cara sing wis pakem. Upacara penganten iki nglambangaken
sapatemonan anatarane penganten putri lan penganten kakung ing kahanan sing mligi kaya
dene raja lan ratu. Padhatan, rantaman inti upacara dilakoni ing daleme penganten putri, sing
dadi pamangku gati yaiku wong tuwa utawa kulawarga pengantin putri dibiyantu dening
kulawarga saka penganten kakung. Rantaman adicara pengantenan adat Jawa saben laladan,
beda miturut kahanan ekonomi saben kulawarga.
Miturut pethilan wacana eksposisi ing dhuwur, sing ora kalebu filosofi adat tradhisi mantu, yaiku
....
A. Lakune prosesi pengantenan gumantung saka kersane penganten lan kulawarganipun.
B. Lakune adicara mantu lumaku miturut adat tradhisi ana ing papan panggonan tinamtu.
C. Fitrahe manungsa iku betah pasangan urip kanggo mbagi rasa seneng lan susah kanthi
kebak rasa tresna.
D. Upacara pengantenan duwe tujuan kang mulya kanggo nerusake sesambungan anggone
omah-omah.
E. Adicara pengantenan kudu bisa gawe seneng para tamu kang rawuh tanpa nggatekake
prabeya/biaya.

15. Lanjutan tembung kang trep ukara aksara jawa , …., yaiku ….

A.

B.

C.

D.

E.

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 5

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

16. Gatekna tembang gambuh ing ngisor iki!

Samengko ingsun tutur
Sembah catur supaya lumuntur
Dhihin raga cipta jiwa rasa kaki
Ing kono lamun tinemu
Tandha nugrahaning Manon
Saka tembang gambuh ing dhuwur, ukara “Samengko ingsun tutur”, yen diterjemahake ana ing
bahasa Indonesia kang bener, yaiku ....
A. kini aku menasehatkan
B. sembah catur yang dilakukan
C. disitulah pertanda anugerah tuhan
D. sembah catur yang harus dilunturkan
E. empat macam sembah supaya dilestarikan

17. Ing tlatah Prambanan ngrembaka crita rakyat kedadeyane Candi Sewu. Crita sing nyritakake
Bandung Bandawasa sing kepincut kara Rara Jonggrang, ananging Rara Jonggrang ora gelem
dadi sisihane Bandung Bandawasa tanpa menehi sarat sing mokal bisa dilakoni. Bandung
Bandawasa dikongkon nggawe candi cacahe sewu sajrone sewengi. Gandheng Bandung
Bandawasa iku sekti mandaraguna, dheweke bisa nglakoni sarat kuwi mau. Ing wayah tengah
wengi wis entuk 999 candi. Mangerti kahanan mangkono, Rara Jonggrang banjur gawe-gawe
supaya ora kasil anggone Bandung Bandawasa tandhang gawe. Mulane kabeh wong kon nutu
lan ngobong damen ana ing sisih wetan supaya dikira wis esuk. Ngerti Rara Jonggrang tumindak
culika, Bandung Bandawasa nesu banjur Rara Jonggrang di sabda dadi candi sing kaping 1000.

Miturut isine, pethilan crita ing dhuwur kalebu jinis crita rakyat, yaiku ....
A. sage
B. mitos
C. fabel
D. dongeng
E. legendha

18. Mangga para pamiyarsa menawi mbetahaken winih jagung ingkang top markotop, kula aturi
mundhut jagung Bisi 2.
Iklan kang ana ing dhuwur kuwi kalebu iklan kang ana ing ngendi ....
A. kalawarti
B. ariwarti
C. radhiyo
D. baliho
E. tv

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 6

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

19. Gatekna petikan teks eksposisi ing ngisor iki!

“Miturut masarakat Jawi, satunggaling titenan ingkang mbentenaken kethoprak kaliyan
sandiwara Jawi sanesipun inggih punika ngginakaken tembang.”
(kapethik saka: Ensiklopedia budaya Jawa)
Saka petikan teks eksposisi kasebut, bisa dimangerteni struktur teks eksposisi, yaiku ....
A. penegasan ulang
B. argumentasi
C. dhata faktual
D. pambuka
E. tesis
20. Pada adeg-adeg ( ) ana ing aksara Jawa gunane ….

A. kanggo nengeri ukara aksara jawa sing wus rampung.

B. aksara swara.
C. sandhangan swara.
D. kanggo miwiti ukara ing aksara jawa.
E. kanggo nengeri ukara aksara jawa sing durung rampung.

21. Gatekna tembang ing ngisor iki!

Padha gulangen ing kalbu
Ing sasmita marih lantip
Aja pijer mangan nendra
Kaprawiran den kaesthi
Pesunen sariranira
Cegah dhahar lawan guling

Kang ora kalebu pitutur kang kamot ana ing tembang dhuwur, yaiku ....
A. Kudu tumindak becik, tirakat lan tanggap ing sasmita.
B. Kudu ati-ati supaya bisa urip mulya.
C. Aja seneng mangan lan turu.
D. Ngutamakake sikap kepahlawanan.
E. Kudu kulina nindakake samubarang nganggo ati.

22. Syair tembang macapat kinanthi, yen diterjemahke ana ing bahasa Indonesia "agar menjadi
tanggap rasa", yaiku ....
A. cegah dhahar lawan guling
B. aja pijer mangan nendra
C. ing sasmita amrih lantip
D. pesunen sariranira
E. padha gulangen ing kalbu

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 7

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

23. Serat wedhatama ngajarake supaya aja nganti "aywa sembrana ing kalbu", kang tegese yaiku
....
A. lali pepalange urip
B. sembrana ing batine
C. ragu-ragu ing atine
D. waspada nulat ing samubarang
E. manungsa wajib ngudi kanthi tenan

24. Tembang macapat iku duweni watak kang beda-beda. Salah sawijine yaiku tembang kinanthi.
Ing ngisor iki kang ora kalebu watak tembang macapat kinanthi kang bener, yaiku ....
A. seneng
B. bungah
C. mbimbing
D. atut runtut
E. tresna asih

Gatekna geguritan ing ngisor iki kanggo mangsuli pitakonan nomer 25, 26, lan 27!
Lintang Wengi
Dening: Wiwiek Panca Widyaningsih

Ludira kadya kandheg, kapireng kekidunganmu endah rinasa

Agawe pangungun sadawane gili
Wasana....
Den semu
Geneya....?
Panjeriting lintang wengi
Dicelathu sajroning kalbu
Smara jati kang kasiput mendhung
...miris...jebul datan anyandang

25. Tegese tembung “ludira” ana ing ukara Ludira kadya kandheg, kapireng kekidunganmu endah
rinasa, yaiku ....
A. getih
B. awan
C. surup
D. angin
E. kringet

26. Wos surasane geguritan ing dhuwur, yaiku ....

A. lintang kang njerit
B. lintang kang anyor
C. ora katon srengenge
D. swasana kang peteng
E. langit kang kebak mendung

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 8

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

27. Geguritan kanthi irah-irahan “Lintang Wengi” ing dhuwur kalebu jinis geguritan, yaiku ....
A. anyar
B. lawas
C. klasik
D. kidung
E. romansa

28. Geguritan Jawa nduweni jinis kang maneka warna, salah sawijine yaiku geguritan kang ngemot
pangalembana marang wong liya, negara apadene kang dianggep luhur. Geguritan kasebut
kalebu ing jinis geguritan kang jenenge yaiku ....
A. epigram
B. himne
C. ode
D. elegi
E. satire

29.
Sumimpen Ing Pojok Ati
Dening: Tatiek Kalingga

Kanthi ati kang krasa rinujit,

Kepengin ndak rakit gurit,
Sanajan krasa perih lan sakit,
Nyangga panandhang kang kudu dilampahi,
Nggoleki apa maknane saripati,
Yen ing kanyatan tansah tumindak nglarani,
Alam krasa panas bumi uga panas,
Lan amarah tan bisa diendhani,
Nanging aku yakin isih ana sunar suci,
Sih katresnan, rasa tentrem kang sumimpen,
Ing pojok ati,

Uga rasa tulus lan luhuring budi pekerti,

Donga ing tengahing ratri, muga dadi tamba jampi urip iki,
Tanpa kendhat nyuwun berkahing Gusti.

Wos surasane bait kapisan ana ing geguritan dhuwur, yaiku ....
A. gegambaran ati kang kelara-lara
B. ngerteni kahanan kang endah
C. tumindak kang nalisir
D. donga marang gusti
E. ora bisa kecukupan

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 9

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

30. Perangan busana adat Jawa kanggo nutup sirah sing digawe saka bahan batik. Lumrahe sing
nganggo wong lanang. Biasane ana mondholan ing mburine.
Perangan busana adat Jawa sing dikarepake saka wacan dhuwur, yaiku ....
A. Blangkon
B. Selop
C. Jarik
D. Keris
E. Beskap

31.

Gambar busana adat Jawa ing dhuwur duwe jeneng, yaiku ....
A. iket
B. kuluk
C. canela
D. udheng
E. blangkon

32. Gatekna petikan teks eksposisi ing ngisor iki!

“Miturut masarakat Jawi, satunggaling titenan ingkang mbentenaken kethoprak kaliyan
sandiwara Jawi sanesipun inggih punika ngginakaken tembang.”
(kapethik saka: Ensiklopedia budaya Jawa)
Saka petikan teks eksposisi kasebut, bisa dimangerteni struktur teks eksposisi, yaiku ....
A. tesis
B. pambuka
C. argumentasi
D. dhata faktual
E. penegasan ulang

33. Satitekna gambar gamelan ing ngisor iki!

Piranti gamelan ing dhuwur iku diarani ....

A. gambang
B. kenong
C. kempul
D. rebab
E. saron

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 10

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

34. Kendhang yaiku salah sawijining piranti gamelan kang digawe saka kayu lan kulit. Kendhang
ditabuh nganggo kombinasi dlapakan karo driji, dadi ora nganggo tabuh. Kendhang diselehake
ing wadhah panyangga saka kayu sing wujude memper huruf Y. Kendhang ing musik gamelan
fungsine kanggo mimpin lan ngarahke musik.
Teks ing dhuwur iku kalebu teks eksposisi ....
A. analisis
B. ilustrasi
C. definisi
D. klasifikasi
E. kosok balen

35.

Gambar ing dhuwur nuduhake salah sawijine perangan gamelan Jawa, kang duweni jeneng,
yaiku ....
A. kenong
B. kethuk
C. kempul
D. bonang
E. slenthem

36. saka ukara kasebut bisa

dimangerteni ibu numbasake adhiku, yaiku ....

A. buku basa jawa
B. buku tulis jawa
C. buku gambar
D. buku komik
E. buku novel jawa

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 11

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

37. Ukara “Sawisé nonton film, aku karo zakiyah mangan kupat tahu énak banget”, yen ditulis
nganggo aksara Jawa kang bener, yaiku ....
A.

B.

C.

D.

E.

38. Ukara “ “, yen

ditulis nganggo huruf latin sing bener, yaiku ....

A. Aku lan kancaku seneng dolan menyang mall
B. Ibuku wau sampun dhahar wonteng ing wingking
C. Nalika wingi aku lan ibuku dolan menyang alun-alun
D. kalawau énjing bapak lan ibu sampun tindak kantor nitih mobil
E. kalawingi ibu lan bapak sampun tindak dhateng peken nitih sepédha

39. Wacanen! Ing ukara kasebut tembung kang

nggunakake aksara rekan yaiku ....

A.

B.

C.

D.

E.

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 12

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

40. … Tembung kang trep kanggo ngisi ceceg-ceceg

kasebut yaiku….
A.

B.

C.

D.

E.

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 13

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

B. URAIAN
Wangsulana pitakonan-pitakonan ing ngisor iki kanthi premati!
41. Gatekna gambar panganan tradisional ing ngisor iki!

Saka gambar ing dhuwur, gawenen teks deskripsi kanthi ringkes babagan panganan tradisional
kasebut!
42. Jlentrehna kanthi diwenehi tuladha (contoh kalimat) apa wae perangan teks sesorah!
43. Jlentrehna makna isi geguritan ing ngisor iki!

Celengan Kodhok
(Dening: Rahmaditya K.A.R.W)

Celengan kodhok werna abang

Lingguh ndomblong neng meja belajar
Ngawasake awakku kang isih dadi pelajar
Mbiyen sing maringi ibu
Didhawuhi nyemplungi dhuwit turahane sangu
Dhuh celengan kodhok werna abang
Saben dina tak iseni, kaya apa sing didhawuhake ibu
Senajan mung dhuwit skrepis
Nanging ibu nate ngendika,
Yen raono sakrepis raono sakmilyar
Nalika aku lagi sinau
Celengan kodhok sing ngancani aku
Dadi kelingan apa welingmu ibu marang aku
“sing sregep nggonmu sinau, sing gemi nastiti lan sing ngati-ati
dimen mulya uripmu tembe mburi…”

Kapethik saka: Majalah Panjebar Semangat edisi No. 51-19 Desember 2015

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 14

DOKUMEN SEKOLAH
SANGAT RAHASIA Bahasa Jawa

44. Jlentrehna urut-urutan tata cara panggih ana ing mantu (pernikahan) adat Jawa!
45. Tulisna dadi aksara latin, ukara aksara Jawa ing ngisor iki!
a.

b.

UJIAN SEKOLAH - UTAMA Halaman 15