Contoh Kasus
Penyebab Kerentanan pada Tebing Sungai
• Geomorfologi : Bentuk sungai
- Pada kelokan sungai, sisi/radius luar akan menerima gaya yang lebih besar
daripada sisi/radius dalam.
- Tebing sungai yang curam memiliki potensi runtuh yang lebih besar daripada
tebing yang landai.
b. Kerusakan tebing dapat diatasi dengan tipe perlindungan tebing yang optimal
Revetment riprap with buried toe Revetment riprap with mounded toe Typical cross section for abutment riprap
1. SNI 2400.1:2016
Tata cara perencanaan krib di sungai – Bagian 1: Perencanaan umum
2. NCHRP REPORT 568
Riprap Design Criteria, Recommended Specifications, and Quality Control
3. HEC 11
Design of Riprap Revetment
4. British Columbia
Riprap Design and Construction Guide
Dinding Penahan Tanah
• Bahan : pasangan batu kali, beton, dan beton bertulang
• Fungsi utama : menahan gaya-gaya lateral
Dinding Penahan Tanah
B-B
terrafix 600R 0.0 AHD
B-B
A A
B-B -1.0 AHD
2 400
Wall X-Section
3
5223R (2.5m )
Soft Rock Containers B
B-B Full Container
3
2152R (0.75m )
Soft Rock Containers terrafix 600R
B-B
1 800 2 400
B-B
650 650
PAE = 0,5K AE .H 2 (1 − k v )
cos 2 ( − − )
K AE =
sin ( + )sin ( − − )
2
cos cos 2 cos( + + )1 +
cos ( − ) cos ( + + )
cos 2 ( + − )
K PE =
sin ( + )sin ( + − )
2
cos cos cos( − + )1 −
2
cos ( − ) cos ( − + )
kh sat k h
Tanah jenuh air: = tan
−1
Tanah kering: = tan
−1
1 − kv b (1 − ru )(1 − k v )
Contoh Kasus 1
U
System Planning
50 25 0 50 100 150 200 250 m
No. Gambar: 1
1. Cantilever wall dari beton bertulang:
Pada ruas antara P600 – P635 (Sta 0 – 17)
(Pintu air – Jl. Tol ke Merak)
35
P.6
P.634
30
P.6
P.633
P.629
32 P.631
P.6
28
P.6
P.62
7
P.6
26
P.6
24
P.6
23
6 Legend
22
P.6
25
P.6
5
8
WS Max WS
P.621
P.61
9
P.61
Elevasi (m)
P.62
0
Ground
3
P.617
Bank Sta
P.616
2
15
1
P.6
14
P.6
P.613
0
12
P.6
Cantilever Wall
Turap -1
0
61
0 5 10 15 20 25 30
P
P.606
Tanggul
15
Jarak (m)
P.6
14
P.6
P.613
7
P.608 P.60
1
P 61
0
61
P
P.606
U
Elevasi m.a max = 5,63 m
P.605
P.609
P.604
No. Gambar: 2
P 600
P.599
K p = cos .
cos + (cos 2
− cos 2 )
cos − (cos 2
− cos 2 )
Hasil Perancangan Cantilever Wall
25 50
Elevasi muka
air rencana 50 2D19
80
350
80 4D19
70 6D19
50
40 2D19
Lantai kerja t=5
D19 100
Pasir urug t=10
220
* Satuan dalam cm
P
43
7
P 447
5
P 43
System Planning
P 446
4
P 43
P 43
8
P 445
P 444
3
P 43
P
43
9
3
P 44
P 432
44
2
P
P 441
44
0
P
P 431
P 428
7
P 42
P4
25
P 426
Pada ruas antara P423 – P447 (Sta 81 – 90)
0
P 43
24
9
P 42
U
P 423
P 414
P
P 413
41
P 422
5
P
41
18
6
P 421
P 41
7
9
40
P
42
0
P
40
4 No. Gambar: 6
16
P
WS Max WS
P 419
P 418
10
P.4
P 408
Elevasi (m)
P 403
Ground
P 405
P 40
14
6
P 402
P 407
Bank Sta
12
P 401
0
10
P 40
9
39
2
P
P 39
8
P 39 P 393
P 39
7
P 396 8
P 39
5
0 10 20 30 40 50 60
P 391
4
P 39
P 390
Jarak (m)
9
P 38
7
38
P
3
38
P
5
38
P
Keterangan:
P 384
Turap P 37
7
P 381
Tanggul
6
P 37
K p = cos .
cos + (cos 2
− cos 2 )
cos − (cos 2
− cos 2 )
Hasil perancangan turap menggunakan Baja Profil Larssen 31
A A
650
Potongan A-A
Contoh Kasus 2
▪ Hidrolika sungai (aliran air tanah, erosi dasar sungai, erosi tebing dan
pengaruh pasang surut),
• Bekas pemancangan
sheetpile yang kurang
berhasil di kawasan Seluing
Seluing Hilir
Ketinggian tebing
Penangan Struktural
◼ Kerusakan dan longsoran tebing sungai dapat diatasi dengan konstruksi dinding
penahan tanah (retaining wall) yang bertumpu pada tumpukan batu ( > 60 cm)
kemiringan 1 : 2.
◼ Untuk kemudahan pelaksanaan, dipilih konstruksi retaining wall dari buis beton
diameter 1 m dan tinggi 1 m yang disusun 3 lajur - 2 susun. Di antara buis beton
tersebut diberikan perkuatan angkur dan bagian atas dan bawah diperkuat dengan
slab beton bertulang (t = 0,3 ~ 0,4 m).
◼ Di belakang konstruksi ini diperkuat dengan geosintetik (Stabilenka 800/100) yang
berfungsi sebagai reinforcement untuk mencegah kelongsoran lokal dan sebagai
separator/filter.
456750
457000
457250
457500
457750
458000
458250
458500
458750
456750
457000
457250
457500
457750
458000
458250
458500
458750
459000
459250
459500
459750
460000
398000 398000
397000 397000
397750 397750
MALINAU SEBERANG
BM 1
X=459494.86 396750 396750
Y=397484.39
Elev. 24.44
397500 397500
BMPU 1
X=458835.84
Y=297273.14
Elev. 24.72
397250 397250
396500 396500
397000 397000
Rencana
gorong-gorong
S.
SE
MB
UW
A K
396250 396250
396750 396750
STA 16
STA 15
STA 14
396500 396500
STA 13
396000 396000
SELUWING STA 12
STA 10
STA 9
STA 7
STA 6
BMPU 2
395750 395750
BMPU 2 X=45315.00 STA 5
X=45315.00
LAYOUT EXISTING Y=39573.00
Y=39573.00
Elev. 26.32 Elev. 26.32 STA 4
395500 395500
S k a l a 1: 12000
STA 3
395500 395500
KAMPUNG PELITA STA 2 LAYOUT RENCANA
S k a l a 1: 7500
STA 1
395250 395250
460000
456750
457000
457250
457500
457750
458000
458250
458500
458750
459000
459250
459500
459750
395250 395250
456750
457000
457250
457500
457750
458000
458250
458500
458750
Layout Existing Seluwing dan Malinau Seberang Layout Rencana Seluwing
Konstruksi Revetment
2.75
Urugan tanah subur Paving block
Paving block
Pasir urug
Pasir urug Lapisan geotexstile Lapisan geotexstile
+27.50 Slab beton
Slab beton 3.00 0.30
0.50
0.30
Timbunan sirtu Timbunan sirtu
1.00 Buis beton Pasangan batu 1.00
+26.65 +25.30
0.30
0.30 0.65
+26.00 +26.00 +24.65
MA Banjir Q=1000 m3/s, +24.48 m
0.85
2.00 Slab beton
2.00
Slab beton Susunan batu kosong Ø 20-30 cm
1.50 +23.00 Susunan armour rock Ø Min 70 cm
Susunan batu kosong Ø 20-30 cm +24.20 +22.60 0.40 +22.60
0.40 +23.80 1.70
5.30 Galian
Susunan armour rock Ø Min 70 cm
Tanah asli
6.90
4.35
2 2
1 Tanah asli 1
+19.70
+19.10
0.80 1.00
20.00 Lapisan geotexstile +18.10
+19.80
0.95
9.00
4.35 3.20 4.75 0.80
4.00 Timbunan sirtu
13.10
Parkir Mobil
Site Plan A
± 0.00
- 0.20
- 0.40 Hall
- 0.60
- 0.20
- 0.40
Pintu Masuk
Taman Seluwing
Sisi Utara
A
Taman
Sungai Sesayap
B B
Taman
1500
3000
1200
1200
1700
1700
800
500 800
- 0.50
pendesrian
Hall masuk sisi utara
500
500
± 0.00 - 0.10 - 0.10 ± 0.00 Jogging Track ± 0.00
- 0.20 - 0.20 Jalan
Sungai Sesayap - 0.40 - 0.40 - 0.05
- 0.60 saluran air
Taman
997
Jogging Track
3001
Tangga panjat tebing
4014
Panjat tebing
9175 600
Jogging Track
3000
Taman
997
Saluran air
2007
Taman
501 3000
Jalan
7000 POTONGAN A - A
Taman
Sungai Sesayap
AS jogging track
C
Pintu Masuk
Taman Seluwing
Sisi Selatan
1200
1200
1700
1700
800
500 800
Taman - 0.50
Panjat Pendesrian
500
500
Tebing jogging track
± 0.00 ± 0.00 - 0.10 ± 0.00
- 0.20 - 0.20 Jalan
- 0.40 - 0.40 - 0.05
Parkir Mobil
Sungai Sesayap - 0.60 Saluran air
C
Taman
997
Jogging Track
3045 540
Panjat tebing
9235
Tangga panjat tebing
4069
Jogging Track
3000
Taman
997
Saluran air
2007
Taman
501 3000
Jalan
7000 POTONGAN B - B
Taman
Cross-section Landscape
Sungai Sesayap
Taman
Taman
Penanganan longsoran lerang pada Bendungan
No Nama Bendungan Status Tipe Tinggi (m)
1 Bener (Re-DED, 2008) Re-DED Concrete Face Rock Fill (CFRF) 159
Review 28 Dam di 2 Jragung (Re-DED, 1979) Re-DED Earth and Rock Fill 73
3 Randugunting (Re-DED, 2005) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 34.5
Indonesia* 4 Sidan (BD, 2014) Basic Desain Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 65
5 Telagawaja (Re-DED, 2014) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 95
6 Kolhua (FS, 2009) FS Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 45.13
7 Tiro (Re-DED, 2010) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 58
8 Matenggeng (Re-DED, 2012) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 108
9 Pamukkulu (Re-DED, 2014) Re-DED Concrete Face Rock Fill (CFRF) 62
10 Pelosika (Re-DED, 2013) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 86
11 Napunggete (FS, 2013) FS Rockfill dam with straight core 45.5
12 Lausimeme (Re-DED, 2008) Re-DED Rockfill dam 73.5
13 Way Apu (Re-DED, 2014) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 37
14 Rokan Kiri (FS, 2015) FS No information
15 Sukaraja III (Re-DED, 2013) Re-DED Concrete Face Rock Fill (CFRF) 17
16 Segalamider (Re-DED, 2013) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 38.5
*kecuali Bonango Hulu di BWS 17 Riam Kiwa (FS, 2014) FS Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 40
Sulawesi IV dan Mbay di BWS 18 Sadawarna (DED, 2012) DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 42
Nusa Tenggara II 19 Bagong (SID, 2014) SID Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 75
20 Semantok (SID, 2013) SID Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 40.7
21 Jenelata (FS, 2013) FS Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 48 - 61 - 67
22 Lambakan (Re-DED, 2013) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 75
23 Meninting (Re-DED, 2013) Re-DED Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 63
24 Loea (FS, 2015) FS Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 46.25
25 Komering (FS, 2013) FS Concrete Face Rock Fill (CFRF) 122.6
26 Bone Hulu (BD, 2014) Basic Desain Earth Core Rockfill Dam (ECRD) 94.3
Earth Core Rockfill DAM
Bendungan Randugunting
Bendungan Telagawaja
Layout of the Dam
Bendungan Pelosika
Belajar dari pengalaman
• Sistem pemantauan Hydro-Geoteknik untuk mendukung operasi
dan sistem peringatan
• SOP dalam operasi dan perawatan bendungan
• Sedimentasi bendungan
• Kebijakan dan regulasi pendukung
• Monitoring dan evaluasi :
- Pemanfaatan Sumber Daya Air
- Potensi bencana (keruntuhan bendungan, longsor, gempa,
cuaca ekstrem, kekeringan, dll)
Situ Gintung Dam Failure
Most of the dams pose a high or potential hazard to life and property,
due to high populated area at their surroundings.
Reservoir
❑ Volume : 690.561 m3
❑ Inundation area : 22,79 Ha
❑ Bottom Elevation: + 85,00 m
❑ Dam Crest Elevation: + 100,0 m
Spillway
❑ Crest Width : 11,0 m
❑ Crest Elevation : + 97,50 m
❑ Flood Elevation : + 99,17 m
Hydraulic roting from burst
discharge hydrograph: dept of
flow 0f 1 – 2 m, velocity up to 11,0
m/s, affected area: 9,5 Ha.
Spillway channel
before disaster
Fact Finding:
Situ Gintung
Perencanaan Bendungan: Survey-Investigasi yang memadai
Dam Sei-Tembesi, Pulau Batam
Bor Drilling (sekunder)
Bor Drilling (off-shore)
Bor Drilling (darat)
Sondir (sekunder)
Sondir (off-shore)
Sondir (darat)
Test Pit (sekunder)
Hand bor (jalan)
Sondir (jalan)
Profil Lapisan Tanah Sepanjang As Dam Tembesi
Hasil investigasi: Profil Lapisan Tanah Sepanjang As Dam Elevasi Puncak Dam
B C D E F G H I J
4 A Elevasi Puncak Dam
2
>60
B C D E F G8 H I J
6
3 >60
4
22 2
3 6 5
>60 >60
>60 4 8
>60
12.05 m
9.10 m 3 3
1 >60 12.20 m >60 5
>60 44 2 2
5 2
3 6 5
>60
4 7
>60
21.10 m 48
>60
12.05 m
3 9.10 m 4 2
4
3
21
12.00 m 1 >60
13
5
>60 44 2
27 5
11 2
7
>60 >60
47 3 7
48
3 28 4
21 39 4 2
53
>60 >60 12.00 m 13 39
27
13
47 11
>60 47 >60 3
51 28 49
>60
>60
4439 5
13 39
24.10 m 53
28
4
51 >60 >60 >60
>60 >60 51
>60 17 28 49
>60 44 5
24.10 m
59 51 >60 >60
>60 >60 >60 >60
>60 >60 >60 >60 17
>60
18.03 m >60 >60
59
>60 21.15
>60 m >60
>60
>60>60 >60
27.10 m >60 >60 21.15 m
24.10 m 27.10 m >60
>60 >60 >60
B C D A B E C F D GE H
F I G J H I J
Keterangan :
Keterangan :
: Lempung Berlanau Sangat Lunak, N-SPT = 1-2
: Lempung Berlanau Sangat Lunak, N-SPT = 1-2
: Lempung Berlanau Lunak Hingga Sedang, N-SPT = 5 - 20
: Lempung Berlanau Lunak Hingga Sedang, N-SPT = 5 - 20
: Lempung Padat, Fragmen Batuan, N-SPT = 20 - 50