TUGAS AKHIR
KESUSASTRAAN LAN KEBUDAYAAN BALI
PITAKEN
Indayang makarya naskah Puisi Bali Anyar lan saking puisi kakaryanang cerpen
Balinayane!
CAWISAN
Tuara sida antuk nandingin kaluihan gumi Baline Uli pidan Pulo Baline suba
kasub kanti ka dura Negara. Uli pidan suba liu anake uli dura Bali, uli dura negara
teka mai ka Bali. Apa ane aliha ka Bali? Mirib meled ngasanin jaen idup di Bali.
Kaluihan Baline mula sing kodag-kodag, sing telah-telah yen tuturang. Kaluihan
lan kaasrian palemahan Baline ane tan patanding, seni budaya krama Baline ane
werdi lan ngancan nglimbak. Nanging sesukat guminé uyak gering lan grubug
agung puniki. Tuara-tuara ade bani malali ka Bali. Jadmane sami pada ngeling
nyingakin kawentenan gumi Baline, samian meweh tur ekonomi sayan nguredang.
Pitung sasih sampun Gede Darma dirumahkan ulian corona. Ia kelangan teken
pekaryan di tongos ipun mekuli. Raris Gede Darma alon-alon mamargi, paling
masledetan, makipekan nolih sisi kangin lan sisi kauh. Ten uning napi karuruh,
“nyen jani lakar alih, sami pada mengkeb, malaib uli lawat pedidi”. Ring manah
sekadi puniki? Saking panegara napi sane bani ngusak-asih katreptian jagat
De..de, lakar luas kija? Kenten piragi ipun pitaken anak lingsir. Ken-ken dadi
Gede mendep. Yadiastun Gede sampun maboreh kayu, mapecat uli Restauran
tongos ngantungan payuk jakan, nanging iraga idup di gumine nenten dados
makelo-kelo sebet. Sinambi ngantosang grubug agung puniki ical, ngadenan iraga
nyemak pakaryan ane lenan, ane melah tur maguna, katimbang iraga negak
madamar layon, mepangenan. Sampun akeh anake lingsir ngeraos nanging Gede
Uli dije kaden ade munyi sade nengkik, “Eda ja ngrieng buka keto, Kak. Bes
keras gati isin griengan Pekake ento.” Dupdupang tiang pekak tiange apang suud
ngrieng buka keto. Nyak mendep buina nyak tusing uyut dogen. Belin tiange
ngulak-ngulak idupne. Sadrasan idupe suba liu rasaanga. Tawanga tiang glencar-
glenjir buka tusing nawang isi idup. Sinambi tiang negak di sampingne. “Ne
“Saje buka pamineh pekake ento beli, sing je beli dogen ane dirumahkan,
kelangan pangupa jiwa. Makejang mati ulian coronane ene, ten minayang sane
tiwas miwah sugih, cenik kelih, tua bajang sami kene panglalah, sami anake
marasa jejeh, inguh, leleh, ring kauripan sane meweh niki, nanging iraga tusing
“Yen unduke ane ento beli suba nawang, ane sebetang beli…….” Mare abucu
belin ipun ngeraos, katimpalin malih olih adin ipun. “Ape ane kesebetang Beli?
Sing ngidaang ngemangaang tiang bekel nyabran asasih?” “Nah, ento Made sube
nawang jani beli sube tusing megae, tusing ngelah geginan ape. Yadiastu Made
jani melajah daring apa adane ento, nanging basange dadi sing isinin?” keto
“Ede beli sumanang saya, pipis ane kirimin bli ane nyabran asasih, enu
katabungang tiang jani ento gulak-gulikang anggo ngae usaha panag ade anggo
nyambung idup”.
Lege pesan pekak ipune ngeraos, “Mimihhhh, dueg sajan cucun kak e nuturin
beline. Lege kak ningeh munyin Madene buka keto. Ne jani kene, sawireh modal
jinah suba ada, to karang lan tegalane tandurin beliang sakancan entik-entikan,
Tan karasa ngetel yeh paningalan Gede Darma ningeh munyin pekene buka
keto, Gede Darma ngraos. “Made, beli sing pocol ngelah adi buka Made. Dueg lan
jemet, Jani kanggoang pipis bekel Madene beli silih anggo modal. Apang ade
anggon nyambung idupe jani. Nyen nawang usaha beline lancar, ditu beli
ngewaliang pipis Madene. Yen saje bli Gede jagi mautsaha, tiang sayaga
ngewantu bli. Lan sareng sareng mautsaha apang makupuk bungut paone”.
Luung kenyem pekakne mirage raos cucu-cucun ipune simambi ngraos “Nah,
jani kanggoang malu made idup keweh, biasane nyakan nganggo kompor gas, jani
tuad, tebe miwah tegalan mangda patu majengan. Yadiastu leleh, nanging presida
Raris mapineh Gede Darma ring kayun, “Minabang kantun sue kawentenan
puniki, nandurin karang tegalan, nandurin karang sawah, tur mabian, mangkin