Anda di halaman 1dari 5

Kampih di Kakisik

UJANE mara pesan nget. Ketelan yeh capcapane nu ngucikcak nepen don
kayune ane tuh. Dikenkene masreyok munyin yeh don kayune katempuh angin
ngawe jarih, sepi jangkrike alah keteben. Langite masriyak sayan galang.
Ditengah pasihe Made Warsa ningalin ada jukung puntag-pantiga teken ombake.
Sayan mekelo sayan ngasisian nganti kampih disamping pondokne. Tan
jangkayan Made Warsa nyagjagin, nanging ane tepukina ditengah jukunge tuah
lelipi gede malingkehan ngebekin jukunge ento. Awak lelipine lemet nanging
matan nyane klier-klier kijepane luyu tur layahne selap-selep. Baan jejehne Made
Warsa malaib malipetan, nanging batisne lemet ngetor ngilgil maselesoan tuara
nyidayang matindakan. Lelipine bangun tur mageros maakin Made Warsa. Rasa
tanpa jiwa nyem leteg awak Made Warsa lilita baan lelipine. Bungut lelipine
enggang. Gigine rangap, masuit munyine nageh nyotot. Lilitane sayan tekek
makeret. Angkihane Made Warsa sengal-sengal mehmehan nyat. Nadaksara
galak lelipine purna, lilitane tan bina buka tukang pijite macikin batis muah awak
Made Warsane. Ngeres layahne nyilapin cunguh, pipi, lan peningalan Made
Warsane lelipine sayan samar……..saru tur sirna magenti dadi anak jegeg. Made
Warsa bengong ngatonang, rasa-rasane taen katepuk teken anake luh ento.
Sing je len tuah Luh Suratning timpalne masekolah di SLOA Saraswati Denpasar
bungan kelasne nanging maseh bungan kenehne Made Warsa.
“Kenken dadi dini,luh… ning?” Pitakone Made Warsa tumuli ngelut luh suratning.
Sakewale Luh Suratning magebras malaib tur macebur ketengah ombake. Made
Warsa ngatutburi tur milu macebur kapasih lakar nulungin Luh Suratning.
Nanging lacur, gadublaaag….. Made Warsa ulung uli pasareane ka batan longan
sambilang ngelut galeng.
“Ooh….. ngipi. Kaden ja saja Luh Suratning teke,” keto Made Warsa
ngerenggeng sambilanga ngurut-urut gidatne mabencol niman sendi pondokne.
Ia bangun tumuli ngampak jelanan pesu ka natahe klebat-klebit ngaba senter.
Ombake gebyar-gebyur magulungan nganti ketisanne teked kanatahe. Bulan
purnamane nedeng tajeg, lumlum gading. Kredepan damuh muah yeh ujane di
don kayune pakenyahnyah cara manik bayu kasunaran tejan Hyang Ratih. Ditu
laut Made Warsa kapesisi nelokin jukungne, takut yen anyudang ombak. Akuda
baanne nyayangang jukungne ento ,ane mare telu bulan belina nganggon kredit
Bank Rakyat Indonesia. Made warsa mula urati, mula jemet magarapan. Duweg,
pantes dadi tuladan timpal-timpalne di Kakisik. Ento kerananne ia piliha teken
timpal-timpalne dadi ketua koperasi nelayan Minawerdhi, dadi kelian truna-
trunine di Banjar Candi, Kakisik. Sasukat ia jumah jani tusing ada truna-trunine
nganggur ngecelin siap, ngelut entud di dagang tuake masadegan. Ane ngelah
geginan demen ngalih be ka pasih makumpul bareng di Koperasi Minawerdhi.
Ane magawe kacarik makumpul di ulun subak sawireh jani suba ngelah bale
paruman subak, toko subak tur lumbung panyimpenan padi druwen subak.
Krama subake ane tusing ngelah bibit, kakurangan sangu muah ane ngelah
gagaen nadak, dadi malu nyilih padi utawi beras di lumbung subak, tur apang
ngulihang di suud manyine. Makejang ento saking pituduh tur pangelaksanan
Made Warsa. Ngawit uli rarincikan piguman banjar nganti paum saja pangid
baana ngiketang apang mapikenoh anggon ngawangun desan nyane. Sing ja
pocol ia masekolah di IPB Bogor yadiapin tusing nganti pragat, sawireh
kakurangan sangu. Perbekele ajak Pak Camat makejang nyayangang Made
Warsa. Ento awananne di Lembaga Sosial Desa (LSD) ia masih dadi pengurus
ngisiang seksi kapemudaan. truna-trunine pada girang maolah raga. Sabilang
banjar ngelah lapangan volly, lapangan bulutangkis, maja pingpong, tur sekaa
drama suang-suang. Nanging arepe kasisi makejang truna-trunine anut dadi
abesik. Ento awananne Pak Prebekel aluh nganterang desane, nyujuh katreptian
lan kalanduran gumine. Apa buin pramuka lan persatuan pelajare satata dadi
contoh tatuladan, nangun kretaning gumi, saling asah, saling asih lan asuh.
Makejang ento tuah Made Warsa ane mamucukin.
Nanging liu masih bajang-bajange pakerimik ngomongang ngudiang dadi kayang
jani Made Warsa tonden nganten. Yen uli titik jajeleg lan goba mula bagus. Yen
tuuh miribne suba 30 tiban. Yen gagaen ia suba ngelah gagisian carik asikut,
tegal asikut, tur masih ia bareng ngalih ebe kapasih. Miribne tusing lakar
kuangan sangu yen pada maroba ngajak kurenan teken panak dadua, imbuhin
teken memene buin aukud sawireh bapanne suba mati. Yen ada bani nakonang
buat ento teken Made Warsa, satata ia nyahutin baan kenying manis. “ Tiang
sampun masuk keluarga berencana. Rencana tiange mare teked deriki. Buin
pidan yen sampun tutug sengkerne sinah tiang lakar nganten. Mangkin
kanggoane ane dadi gagelan tiange tuah jukung, tambah, bola….. ah liu gati.”
Tusing merasa Made Warsa seget teked di batan nyuhe, tongos jukunge
pelaksanane macangcang. Dapetanga jukunge pada magaburan uyak ombak.
Aget masih tusing ada ane rusak arahat. Amung betek kantih-kantihne dogen
ane keles. Klebetan senterne Made Warsa paling, sledat-sledet metekin jukunge:
sa, dua, telu, patpat ,lima ,enem……. Nganti selikur. Bengong ia sawireh jukunge
makejang liyunne selikur. Lebih buin abesik. Mara ia nganterin jukunge ane
macet barak jag inget ia teken ipianne ibusan. Presis, sing ada lenne nyang
abedik. Jukung pesiar macet barak mamerek “DRUPADI HBB SANUR”. Layarne
setset suranting, tiangne lung. Dayunge enu atugel, kantihne enu asibak,
tur…..kenehne Made Warsa bingung nagih malaib mara inget teken ipianne yeh
dijukunge ento misi lelipi gede. Nanging yen inget teken Luh Suratning ah dando-
dando tindakanne lakar nyagjagin. Tahu-tahu saget dingeha ada anak maduuhan
di tengah jukunge.
Yadiapin runtag tur ketar-ketir takut buyunne, nanging Made Warsa masih
nyagjag maekin jukunge ento sambilanga ngendihang senterne. Saja, ditengah
jukunge dapetanga ada anak luh nyalempang lemet mategul, nanging nu
mangkihan. Tan ngitung baya pakewuh Made Warsa ngelesin tali penegulanne
tur sahasa nyangkol abana kumahne tur jalempanganga di pasareanne. Bajunne
kelesinne tur gantinine baan kamben lan anduk sane anget. Suba keto mara
uruta baan lengis anget-anget, sambilanga ngalingling nyen sujatine anake luh
ento. Makesiab Made Warsa mara kena baana ngingetin yen anake luh ento
tuare len tuah Luh Suratning. Tumuli melahanga nyaputin sawireh ia jani suba
inget teken awak, paliatne joh sawat, munyinne seret alah cekuk.
“Dija tiang niki…..ooh, sira olas nulungin tiang. Aduh….. setan kamu, bangsat…..
kamu pengecut,banine teken anak luh dogen,” keto saget Luh Suratning nyerit
sambil ngerejat nagih malaib. Bek rasa tangkahne Made Warsa sedih ninggalin
kahanan Luh Suratning buka keto.
“Luh….. melahang malu bayune. Luh dini di pondok tiange, beli Made Warsa di
Kakisik. Inem malu ne susune apang tegtegan bayune.” keto raosne Made
Warsa sambilange maakang sendok susune kabibihne Luh Suratning ane alon
celegekanne. Ada mara atengah gelas Luh Suratning nginem susu, karasa
tegteg bayunne tur serdah palihatne. Mara tatas baana ningalin yen anake ane
matepetin dewekne tuara len tuah Made Warsa. Ditu ia lantas ngeling
sesenggukan nekep muane sambilanga masesambatan: “Ooh…. Beli Made,
matiang tiang beli. Napi puaran tiange nu idup setata nandang jengah dijagate.
Tiang jadma nista, letih tur letuh. Busan-busan ngawe sakit hati lan sangsara
beline. Jani buin beli ane ngurip tiang. Nampedang tur nuduk sengsaran tiange
dogen. Pantesan tiang mati….ooh….beli, matiang tiang beli.” keto munyine Luh
Suratning lantas maserod uli balene nagih pesu malaib, nanging enggalan
gisianga teken Made Warsa.
“Luh melahang ja malu kenehe luhe. Tegtegang, da kadelumuk buka
ngambulang sapute uwek. Jani melahang tuturang apa wiwitanne dadi Luh buka
kene mategul dijukunge,” keto raosne Made Warsa sambilanga negakang Luh
Suratning di baleen. Luh Suratning nyaritayang kahananne buka keto
sambilanga ngeling sigsigan.
“Sasukat meme bapan tiange mati anyudang lahar Gunung Agung, keneh tiange
sedih kapati-pati. Beli Made ane gumanti lakar gelantingin tiang masih
nyelempang ngutah bayar kena kolera di Rumah Sakit, kaden tiang tusing lakar
hidup buin. Ento kerananne tiang ngalalu pati luas ka jawa ngajak I Molog ane
magawe di pabrik gula. Ditu tiang katerima dadi kasir pabrik. Di serikat buruh
tiang dadi sekretaris SOBSI. Gajih lan pangan kinum cukup. Panganggo lan
eteh-eteh payas cara janine masih cukup. Umah…….. ah tiang kari bajang lan I
Molog kari taruna hidup dadi abesik tusing perlu ngenehang umah gede-gede.
Apa buin di kantin pabrike tetep sedianga dadaharan lan inum-inuman. Satsatan
tiang suba makurenan yadiapin tonden nganten sawireh tusing tahu, tusing perlu
tahu adat agamane encen ane melah. Tiang suba tusing percaya teken Widi ane
tusing nyidayang maang kasenengan, tusing nyidayang nulungin bapan tiange
lan memen tiange anyudang lahar. Nanging tusing makelo pamuputne masih
buyar. Dugas G.30.S. PKI ne makejang timpal-timpal tiang mati. Keto masih I
Molog mati macahcah di tukade, tusing nyidayang nulungin awakne padidi. Tiang
malaib ngilangang awak terus ka Seririt nutug tuan Haji ane nuduk tur nganggon
tiang murid ngaji. Ditu tiang maan tutur agama, sembahyang nunas laluputan
baan gung dosan tiange kaliwat, tur malaksana ane melah nganutin pitutur
Agama. Nanging lacur, dugas linuhe gede tuan Haji lan panak somahne
makejang mati teteh umah. Tiang dogen ane selamet sawireh kabenengan tiang
ten ade jumah sawireh sedeng ngumbah di telabahe. Sedih tiange tusing dadi
baan tiang naanang. Asing gelantingin tiang makejang empak. Sing ada buin
tongos tiange masayuban, asing enjekin tanahe macelos. Tiang engsap teken
awak. Tahu-tahu mara tiang inget teken awak tiang suba di Rumah Sakit Gila
Bangli. Makelo-kelo tiang baanga kabebasan dadi matulung di pawon sawireh
tusing ngelah nyama braya. Yen katuju dina minggu ada pendeta ane maang
tiang ceramah Agama Kristen. Nuntun awak tiange apang inget teken Allah, inget
teken kagungan Tuhan Yesus ane lakar ngurbanang angga sarirane gumanti
lakar nyelametang panyungsungne makejang . Irage dadi manusa patut sabar,
eling tur mabudi luhur. Salanturne tiang ajakina ngoyong di umahne Pak Pendeta
di Denpasar. Majumu buin riang rajin sembahyang ka Gereja. Liu sumbangsih tur
pitutur Bapa Pendeta ane teriman tiang. Mare tiang marasa cara anake mati buin
hidup. Makejang satmaka di pangipian rasanne. Hidup tiange ane suba-suba tan
bina cara igel-igelan wayange di kelir. Saking pituduh Bapa Pendeta lantas tiang
maan gagaen di Foster Parent Plan di Karangasem. Ditu tiang makenalan ajak
timpal tiang bareng magae madan Edi Nyomah Goyah. Tiang suba
ngerencanayang lakar nganten tahun 1980 niki. Sesai tiang sembahyang ka
Gereja nunas laluputan tur apang sadia rahayu nyidayang matemu dadi hidup
bareng makurenan. Nanging bagiane tusing dadi alih, lacure tusing dadi kelidin.
Dugas linuhe ane nguyak ajurang Desa Culike lan desa-desane ane lenan di
Karangasem, tahu-tahu Eddy mati teteh tembok sedeng magelut ajaka Made
Rinrin dagang kopi ane bareng maan sumbangan kembula madagang uli Foster
Parent Plan. Ditu mare tiang tahu yening Made Rinrin mula tuah gegelanne Eddy
tur ane pepes inepina ditu. Aduh duhkita maha bara keneh tiange. Ilang
kapiolasan tiange teken kahanan anake nandang sengsara kelangan umah,
panak somah lan arta brana sawireh ada dora cara ane nyakitin keneh tiange,
muceh keneh tiange ane mara mentik. Ditu laut buin tiang murang-murang
lampah budal uli Karangasem ka Denpasar. Keneh tiange paling buka don
kayune tuh ampehang angin. Di Kuta tiang hidup uli ngandelang kapiolasan toris
ane ngajak tiang kema-mai dadi juru basa. Dikenkene tiang masih ngadep
barang antik magobe togog, keris ,kain-kain apang ada anggon tiang sangu tur
nyewa kamar. Kabatek baan basang seduk nganti lampahin tiang ngadepang
torise ganja, candu ka hotel-hotel lan desa-desa tongos torise nginep. Tiang
tusing ngitungang buin encen ane madan gagaen ala lan ayu. Pokokne
mapikolih. Tahu-tahu napi ane adep tiang katangehan baan polisine tur sahasa
lakar ngejuk torise ento di penginepanne. Petenge ento tiang nginep ditu sawireh
lakar ada rencananne nekayang barang uli kapal. Tengah lemenge tiang ajaka
menek ka kapal ane melabuh ditengah gati. Teked di kapal tiang tusing bange
barang lakar adep, nanging sahasa tiang prekosana saling genti nganti tiang
engsap teken awak. Mara tiang inget teken awak ditengah pasihe siram-sirama
teken ombake. Nanging tiang tusing dadi maklisikan sawireh lima batis tiange
mategul. Peteng dedet, hujan angin dugas ento nanging munyin jukunge dingeh
tiang ngarebet dibatis tiange nyiriang yen jukunge ane pulesin tiang nganggo
mesin. Tiang bingung, inget tiang teken panadian tiange dugase enu jumah
rerad-rerod ngajak beli maturan ka Pura Dalem. Idup lan matine patut serahang
ring Ida Sang Hyang Widhi, keto taen beli ngorahin tiang. Ento awananne tiang
pules, kidemang tiang matan tiange sambilang naanang dingin lan basang
seduk. Nganti beli Made nuduk tiang, ngajak lan ngurip tiang buka jani. Nah, jani
serahang tiang awak tiange ane keliwat nista, agung dosa setata ngawe repot
beli dogen.” keto tuturanne Luh Suratning sambilanga ngeling sigsigan makelo di
pabinane Made Warsa. Kangen masih Made Warsa ningehang. Sambilanga
ngusuh-usuhin sirahne Luh Suratning, Made Warsa mapitutur.
“Jani suud malu ngeling. Sujatinne Ida Sang Hyang Widhi Wasa saking asung
wara nugraha ngampihang Luh dini apang matemu buin ngajak Beli.
Pangalaman Luhe budal ninggal desa kema mai ngarasanin panes tis amung
maka jalarang apang Luh percaya teken kaagungan Ida Sang Hyang Widhi
Wasa. Apang inget teken leluhur ane ngardinin irage. Apang bisa ngardinin idup
numitis dadi manusa mula ngaba bekel suang-suang, maka bukti palan karman
iragane dugase hidup ane suba-suba. Sing ja anak len lakar muponin jele melah
pamulaan ideweke .Ento awanan iraga jani patut malaksana ane rahayu anggon
bekel kayang kawekas. Matin ideweke tusing mabekel mas-pipis, tusing swarga
baan puja mantra yan tingkahe dugas enu hidup mulatan rahayu. Ala tandur ala
pupunin. Keto maseh ngalih kabagiane tusing lakar sampurna yan iraga enu
ngaptiang sadrasa, mindriya ngutamayang rajah muang tamah ngisinin sad
ripune. Jani pelajahang ragane, eda paling kati pacuh nyambatsara Ida Sang
Hyang Widi ane tuara adil. Nah mumpung enu peteng pasareang malu ragan
Luhe. Buin mani Beli ka desa ngalapur nepukin Luh kampih dini apang ane
ngelah jukunge lan panginepane tahu kija duratmakane magedi. Luh patut dadi
saksi.” keto munyine Made Warsa saha nyerikang sundih tur nyempang disisinne
Luh Suratning. Petenge sayan sepi nanging geduran tangkahne sang kalih ane
mara matemu sasubane mapasahan makudang tahun titir mulisah, patuh buka
ombake sayan magiseh osah nyujur pasisi…....pasisin Kakisik.

Anda mungkin juga menyukai