Katalis

Katalis Homogen
KH.dlm fasa gas
KH. Dlm larutan

Katalis Heterogen

Kat Homogen dlm Larutan

Mekanisme Umum (Herzfeld)
C + S
X + W

k1
k-1

k2

X + Y
P + Z

Pend. yg dipakai:
1) Pend kesetimbangan
bila: k2 << k-1
dimana X = kompleks Arrhenius
2)

Pend steady state

bila: k2 >> k-1
dimana X = kompleks Vant Hoff

NB: C = katalis

S = substrat

Pembahasan kedua pendekatan

I.

Pend. Kesetimbangan
k
C + S k X + Y
1

-1

X + W

k2

P + Z

[ X ][Y ]
[C ][ S ]
K
[X ] K
[C ][ S ]
[Y ]
[C ] [C ]0 [ X ]
[ S ] [ S ]0 [ X ]
[ X ][Y ]
K
..............(1)
[C ]0 [ X ][ S ]0 [ X ]
Kasus-kasus
Kasus A:
[S]o >> [C]o
Kasus B:
[S]o << [C]o

Ulasan Kasus A
[S]o >> [C]o
Kalau [C]o kecil maka [X] kecil, krn [X] paling besar = [C]o
Jadi: [X] <<

[S]o

Shg pers (1):

[ x ][ y ]
K
[c]o [ x][ s ]o [ x]

menjadi
[ x ][ y ]
K
[c]o [ x][ s ]o

[c]o

[ x][ s ]o
[ x] K
[ y]
[c ]o [ s ] o [ x][ s ] o
[ x] K
[ y]

[c ]o [ s ]o K [ x ][ s ] o
[ x] K
[ y]
[ x][ y ] K [c ]o [ s ]o K [ x ][ s ]o
[ x][ y ] K [ x ][ s ] o K [c ]o [ s ]o
[ x][ y ] K [ s ] o K [c ]o [ s ]o

K [c ] o [ s ] o
[ x]
...................( 2)
[ y ] K [ s]o
Ungkapan laju pembentukan produk (P)

d [ P]
k 2 [ x ][ w]
dt
K [c]o [ s ]o [ w]
d [ P]
k2
dt
[ y ] K [ s ]o

Jika [s]o >>, mk [y] boleh diabaikan

d [ P ] k 2 K [c]o [ s ]o [ w]

dt
K [ s ]o
d [ P]
k 2 [c]o [ w]................(3)
dt
Laju tidak tergantung pada [s]o
Jika [s]o <<, maka:

k 2 K [c ] o [ s ] o [ w]
d [ P]

.........( 4)
dt
[ y]

Laju tergantung pada [s]o

Kesimpulan:
Rx awal [s]o besar, laju sebanding [c]o
Rx akhir pada [s]o <<, laju bergantung pada [s]o

Kurvanya:

[S]o>>

[s]o <<

[s]o

Enzim*): biokatalis yg dibutuhkan dlm jml yg sangat kecil

dibanding substrat atau [c]o << [s]o. *) contoh kasus A
Mis Rxnya sbb:
c + s

k2

x
p + z
k1
k-1

Didapat:

k 2 K [c ] o [ s ] o
r
K [ s ]o 1

Dpt ditulis bentuk lain, dgn membagi dgn K

k 2 [c ] o [ s ] o
r
1
[ s ]o
K

Ulasan kasus B
[c]o >> [s]o
Pers (1)

[ x][ y ]
K
[c]o [ x][ s]o [ x]
Menjadi:

[ x ][ y ]
K
[c ]0 [ s ] o [ x ]

dst
K [c ] 0 [ s ] 0
[ x]
.................(5)
K [c ] 0 [ y ]

Ungkapan laju pembentukan P

d [ P]
k 2 [ x ][ w]
dt
d [ P ] k 2 K [c]0 [ s ]0 [ w]

...............(6)
dt
K [c ] 0 [ y ]

Pada awal Rx, saat [c]0 masih besar [c] >>

d [ P ] k 2 K [c]0 [ s ]0 [ w]

dt
K [c ] 0
d [ P]
k 2 [ s ]0 [ w]...................(7)
dt

r tergantung pada [s]0, tidak tergantung pd [c]0 yg besar itu.

Pada akhir Rx, saat [c]0 <<
d [ P ] k 2 K [c ]0 [ s ]0 [ w]

...........(8)
dt
[ y]

r tergantung pada [c]0

[c]o

II.

Pendekatan Steady State

C
X

+
+

S
w

k1
k-1

k2

X
P

+
+

y
Z

Ingat: k2 > k-1

Laju pembentukan P
d [ P]
k 2 [ x][ w]..................(9)
dt
X sbg steady state
d [ x]
k1 [c][ s ] k 1 [ x][ y ] k 2 [ x][ w] 0
dt
k 1 [ x][ y ] k 2 [ x][ w] k1 [c][ s ]

[ x] k 1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c][ s ]

k1 [c][ s ]
[ x]
..........................(10)
k 1 [ y ] k 2 [ w]

(dobel panah bolak-balik)

[c] = [c]o [x]

[s] = [s]o [x]

Berdasar ini pers (10) dpt ditulis

k1 [c]o [ x][ s ]o [ x]
[ x]
k 1 [ y ] k 2 [ w]
k1 [ c ] o [ s ] o k1 [ s ] o [ x ] k1 [ c ] o [ x ] k1 [ x ] 2
[ x]
k 1 [ y ] k 2 [ w]
k 1 [ x][ y ] k 2 [ x][ w] k1 [c]o [ s ]o k1 [ s ]o [ x] k1 [c]o [ x] k1 [ x] 2
k1 [ x] 2 [ x] k1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s ]o k1 [c]o [ s ]o 0
Merupakan pers. Kuadrat, dgn:

a k1
b k 1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s ]o
c k1 [ c ] o [ s ] o

Rumus abc:
X 1, 2

b b 2 4ac

2a

X 1, 2

k 1[ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s ]o b 2 4ac

2 k1

X 1, 2

k 1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s]o b
2 k1

[X ]

2 k 1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s]o
2 k1

[X ]

k 1 [ y ] k 2 [ w] k1 [c]o k1 [ s ]o
k1

[X ]

k 1
k
[ y ] 2 [ w] [c]o [ s ]o
k1
k1

d [ P]
k 2 [ x][ w]
dt
k 22
d [ P ] k 1 .k 2

[ y ][ w] [ w] 2 k 2 [c]o [ w] k 2 [ s ]o [ w]
dt
k1
k1

Katalis Asam Basa

Reaksi Umum:
C + S

X +

k1
k-1

k2

Catatan: S = substrat
C = katalis, bisa asam atau basa (Bronsted-Lowry)
Jenis Katalis

Asam

HA

A-

H2O

H3O+

Asam

H2O

OH-

Basa

BH+

H2O

OH-

Basa

H2O

H3O+

HA

A-

BH+

Katalis Asam
1

HA + S
HS+ +
A-1
Ada 2 kemungkinan lanjutan, yakni:
a.

SH+

H2O

P +

H3O+

BH+

katalis protolitik
(transfer proton H+ kpd pelarut)
b.

SH+

katalisis prototropik
(transfer proton kpd zat terlarut)

Katalisis Proto
BH+ + S
SH+ + H2O
BH+

H2O

k1
k-1

k2

SH+
P

+
+

B
H3O+

H3O+

Jawab: katalisis protolitik

d [ P]
k 2 [ SH ]
dt
d [ SH ]
k1 [ BH ][ S ] k 1 [ SH ][ B ] k 2 [ SH ] 0
dt

k
[
BH
][ S ]

1
[ SH ]
k 1 [ B ] k 2
d [ P ] k1 k 2 [ BH ][ S ]

...........................(1)
dt
k 1 [ B ] k 2

(K)

Bila: k-1 [B] >> k2, mk pers (1) menjadi:

k1 k 2 [ BH ][ S ]
d [ P]

dt
k 1 [ B ]
k1 k 2 [ BH ][ S ]
d [ P]

...............(3)
dt
k 1
[ B]
padahal :
[ B ][ H 3 O ]
K
[ BH ]
K [ BH

] [ B ][ H 3 O ]

[
B
][
H
O
]
3
[ BH ]
.....................( 4)
K
pers ( 4) (3)

k1 k 2 [ B ][ H 3 O ][ S ]
d [ P]
r

dt
k 1 K [ B ]
r

k1 k 2
[ H 3 O ][ S ]......................(5)
k 1 K

Berdasarkan pers (5):

Laju reaksi tak bergantung kons. Katalis
Laju reaksi dipengaruhi pH lingkungan
BH+ = katalisis spesifik
Bila k-1 [B] << k2, pers (1) menjadi

d [ P ] k1 k 2 [ BH ][ S ]

dt
k2
d [ P]
k1 [ BH ][ S ]...............(6)
dt
Berdasar pers (4), mk:

d [ P ] k1

[ B ][ H 3O ][ S ]...........(7)
dt
K

Katalisis Prototropik
S + H2O
SH+ + B
BH+ + H2O

k1
k-1

SH+

k2

P
B

Ungkapan pembentukan P

d [ P]
k 2 [ SH ][ B].............(8)
dt

SH+ sbg Steady State, di dapat:

k1 [ S ]
[ SH ]
...........(9)

k 1 [OH ] k 2 [ B]

+
+
+

OHBH+
H3O+

(keset)

Pers (9) (8)

k1 k 2 [ S ][ B ]
d [ P]

.............(10)

dt
k 1 [OH ] k 2 [ B ]
Bila:

k1 [OH ] k 2 [ B ]
dP k1 k 2 [ S ][ B ]

...........................(11)

dt
k 1 [OH ]

Pdhal:

[ B ][ H 3 O ]
K
[ BH ]
K [ BH ]
[ B]
...................(12)

[ H 3O ]

Kw [ H 3 O ][OH ]
Kw
[OH ]
....................(13)

H 3O

pers (12) & (13) (11)

dP k1 k 2 [ S ][ K ][ BH ]

dt
k 1 [OH ][ H 3 O ]
dP k1 k 2 K

[ BH ][ S ]..................(14)
dt
Kw
Bentuk lain ungkapan ini adl (tanpa subst pers 12)

k1 k 2
dP

[ B][ S ][ H 3 O ].............(15)
dt k 1 Kw