DI PERGURUAN TINGGI
melalui PEMBELAJARAN
DIREKTORAT AKADEMIK
DITJEN DIKTI – DEPDIKNAS
2009
MARI KITA RENUNGKAN
• Dia dokter yang PANDAI tapi GALAK…
• Dia perawat yang TRAMPIL tapi JUDES…
• Dia Arsitek yang TERAMPIL tapi CULAS…
• Dia pejabat yang HEBAT tapi KORUPTOR…
• Dia akuntan yang PANDAI tapi TIDAK
TELITI…..
• Dia dosen yang CERDAS tapi TIDAK BISA
MENYENANGKAN……
• Dia ibu yang BAIK HATI tapi BODOH……….
Beberapa keluhan pengguna
lulusan…….
• Terserang MUNTABER
• Tidak dapat bekerjasama dalam tim
• Tidak memiliki empati
• Kurang mampu berkomunikasi
• Kurang inisiatif dalam pekerjaan, termasuk
kurang berinisiatif untuk bertanya
• Kurang berani bermimpi (membuat
Dreams), fokus pada kendala bukan pada
dreams.
PICASSO
KOMPETENSI LULUSAN
Berkomunikasi tertulis
Ilmu Teknologi
Pengetahuan
Berkomunikasi Lisan
COMPONENT OF SUCCESS
We HIRE 20%
people for
their technical 80%
for behavioral
10
Softskills
faults
90
Hardskills
0 20 40 60 80 100
SARJANA
KOMPETEN
• Knowledge • Intrapersonal
(ilmu pengetahuan) • Interpersonal
• Skill/ ketrampilan
(teknologi)
Beda
HARD SKILL
dan
SOFT SKILL
Yaitu penguasaan ilmu pengetahuan,
teknologi dan ketrampilan teknis yang
berhubungan dengan bidang ilmunya.
• Kejujuran
• Tanggung jawab
• Berlaku adil
• Kemampuan bekerja sama
• Kemampuan beradaptasi
• Kemampuan berkomunikasi
• Toleran
• Hormat terhadap sesama
• Kemampuan mengambil keputusan
• Kemampuan memecahkan masalah, dsb
Ketrampilan seseorang dalam
berhubungan dengan orang lain
(INTERPERSONAL SKILLS)
dan ketrampilan dalam
mengatur dirinya sendiri
(INTRA-PERSONAL SKILLS)
yang mampu mengembangkan
unjuk kerja secara maksimal.
ketrampilan seseorang ketrampilan
dalam berhubungan dan dalam mengatur
dengan orang lain dirinya sendiri
(INTER-PERSONAL SKILL) (INTRA-PERSONAL SKILL)
yang mampu
mengembangkan
unjuk kerja
secara maksimal.
INTER-PERSONAL SKILL
CONTOH
Motivation skills
Leadership skills
Negotiation skills
Presentation skills
Communication skill
Relationship building
Public speaking skills
Self-marketing skills
INTRA-PERSONAL SKILL
CONTOH
Time management
Stress management
Change management
Transforming beliefs
Transforming character
Creative thinking processes
Goal setting and life purpose
Acelerated learning technicques
(Sebuah usaha mencari kesepadanan arti)
KEMAMPUAN
KOGNITIF
KEMAMPUAN
AFEKTIF
KEMAMPUAN
PSIKOMOTOR
Learning to
Learning to do live together
SPIRITUAL KOGNITIF
Suatu bidang
kemampuan
AFEKTIF PSIKOMOTOR
KETRAMPILAN PEMIKIRAN
( KETEPATAN ) ( BENAR – SALAH )
( KELANCARAN ) ( TAJAM – RUWET )
( KELUWESAN ) ( ANALITIS – INTUITIF )
( KECEPATAN ) ( PINTAR – ALOT )
RANAH KOGNITIF BLOOM
(Revisi oleh ANDERSON dkk, 2001)
CREATE
EVALUATE
ANALYZE
+
APPLY
UNDERSTAND
REMEMBER
TINGKATAN KEMAMPUAN Ranah
Psikomotor (HARROW)
NATURALIZATION
ARTICULATION Spontan
dan
PRECISION Akurat otomatis
dan
MANIPULATION Lancar cepat
dan
IMITATION Tanpa contoh tepat
Visual
Meniru dapat meniru
dengan
contoh
TINGKATAN KEMAMPUAN
RANAH AFEKTIF ( sikap dan nilai )
(KRATHWOHL)
SOFT
SKILLS
CHARACTERIZATION
ORGANIZATION
VALUING
RESPONDING Menjadikan
Mengatur diri pola hidup
RECEIVING Meng
menanggapi hargai
menerima
CARA MENGEMBANGKAN
SOFT SKILLS
(konseptual framework)
SEKOLAH SEBAGAI PENGEMBANG
KARAKTER
(sebuah refleksi sejarah)
RANAH KOGNITIF
DIHAFALKAN TANPA
AMALAN
PRINSIP PENGEMBANGAN KARAKTER
TUGAS
VISI
PS
Hidden
Curriculum Extra
Curricular
Teacher Activities
Models
Learning Student’s School
Process characters Systems
UNIVERSITY VALUES
• Nilai luhur
yang dianut
Universitas
• Diturunkan
dari STATUTA
PRINSIP ROLE MODEL
PENGEMBANGAN HIDDEN CURRICULUM
• Interaksi antara
dosen dan
mahasiswa
• Mendesain
assignment untuk
siswa
• Mendesain aturan di
kelas
PENGEMBANGAN EXTRA CURRICULAR
ACTIVITIES
• Macam-macam
Aktivitas
ekstrakurikuler
• Tujuan aktivitas
ekstrakurikuler yang
dikembangkan
• Melakukan
monitoring soft skills
melalui kegiatan
ekstrakurikuler
LANGKAH MENYUSUN
PENGEMBANGAN SOFT SKILLS
1. Identifikasi soft skills
2. Definisi soft skills
3. Program pengembangan:
– Written curriculum: Rancangan dan Implementasi
Pembelajaran
– Hidden curriculum: Interaksi dosen-mahasiswa;
ROLE-MODEL; ACADEMIC ATMOSPHERE
– Co – Curriculum: Internsip/magang; Praktek; KKN
– Extra – Curriculum: UKM, organisasi mahasiswa
4. Evaluasi softskills: alat penilaian, alat ukur;
indikator dll
USAHA PENYEPADANAN
KBK – KEPMENDIKNAS IBE UNESCO Konsep PENGEMBANGAN
045/U/2002 (1999) SOFT SKILLS
CO-CURRICULUM
Kemampuan berkarya. learning to do
M v v Bermasyarakat
MATRIKS HUBUNGAN ANTARA ELEMEN KOMPETENSI DAN
KOMPETENSI (SK MENDIKNAS 045/U/2002)
M v v v Bermasyarakat
MATRIKS HUBUNGAN ANTARA ELEMEN KOMPETENSI DAN
KOMPETENSI (SK MENDIKNAS 045/U/2002)
M v v Bermasyarakat
IDENTIFIKASI SOFTSKILLS
• UKM
• PPKB
• BEM DAN LM
• KELOMPOK KAJIAN
• GAMA FAIR
LAIN-LAIN